1
Wroctaw, 08.09.2013
Dr hab. Przemystaw Wiszewski, prof. UWr.
Recenzja pracy Martina Čapskiego, Komunikující společenství. Sjednocování politického prostoru pozdně středověkého Slezska, Opava 2012.
Przedtožona praca sktada sie. z dwóch zasadniczych czqšcí. W pierwszej (Země, region, komunikace, s. 22-159). Autor podjat sie. analizy funkcjonowania „krajobrazu komunikacyjnego" póžnošredniowiecznego Šlgska oraz udziafu komunikacji w tworzeniu wspólnoty regionálnej. Cz^šč druga jest systematycznym wyktadem politycznych dziejów Šlajska od momentu obj^cia go zwierzchnictwem królów czeskich do korica panowania Macieja Korwina (Politické proměny pozdně středověkého Slezska, s. 161-372). Zasadnicze rozwažania poprzedza wprowadzenie, w którym Autor w sposób klarowny przedstawil metodologiczne založenia swojej pracy (s. 7-21). Zakoríczenie przynosi podsumowanie analiz czqstkowych (s. 373-378).
Niejednorodna struktura pracy mogiaby odzwierciedlač klasyczny przebieg post^powania badawczego. Czqšc pierwsza zawiera opis uwarunkowarí prowadza_cych do sformutowania hipotezy badawczej. Przedstawienie stanu badaň, zwtaszcza w zakresie metodologicznych zatožerí planowanych analiz i ich dopasowania do bazy žródtowej w przypadku badán historycznych, umožliwia czytelnikowi wst^png weryfikacje. prawidfowošci post^powania badawczego. Aplikacja wybranej metodologii do jednego lub kilku wybranych, reprezentatywnych przypadków (czqšč pierwsza pracy) umožliwia stworzenie modelu. Ten zas mógtby byč testowany poprzez jego odniesienie do narracji pošwi^conej zjawiskom w skali makro (czqšč druga pracy). Zwienczeniem tego poste.powania mogtoby byč odrzucenie wst^pnych hipotez lub sformulowanie uogólnieň okrešlajgcych ksztatt przysziych   metanarracji   odnoszgcych   s'\q   do   badanego   zjawiska.   Ten tok
2
postQpowania w przypadku narracji historycznej, podporza.dkowanej zarysowaniu zachodzqcych w minionych spoteczeňstwach procesów rozwijajgcych sie. w czasie, ulega najcz^sciej zatarciu. Tu zostat on wyeksponowany. Može to zaskakiwač i sktaniač do pýtania o sens tgczenia nieprzystajqcych do siebie fragmentów. Pýtanie to stáje sie, jeszcze bardziej palqce, gdy po przeczytaniu czqšcí drugiej rozprawy konstatujemy, že Autor w niewielkim stopniu odwo+uje siej w niej do ustálen z pierwszej czqšcí swoich rozwažaň.
Te, struktury možná by obronič jako odpowiedniq dla celów wyznaczanych przez Autora. Problém w tym, že Autor nie sformutowai jasno celu swojej pracy. Ze wst^pu do niej možemy sie. jedynie domyšlač, že byto nim ukázanie dynamiki przeksztatceň zachodzgcych na póžnošredniowiecznym Šlqsku. Miaty one doprowadzič do zmiany charakteru tutejszej wspólnoty politycznej z gte^boko podzielonej i nie posiadajqcej wspólnej ramy administracyjnej w zjednoczony pod wzgl^dem politycznym - nawet ješli niekoniecznie posiadajgcq oficjalne ramy administracyjne. Proces ten chciat zaš Autor przešledzič popraz obserwacje. dynamicznych zmian zachodzgcych w ksztaicie sieci komunikacji politycznej oplatajgcych ówczesny Šlysk (s. 21).
Podkrešlmy jednak - do takiego wniosku Recenzenta sktania analiza refleksji Autora, który wprost wspomnianej, programowej deklaracji nie przedstawit. W toku lektury okazuje s\q, že wspomniany cel realizuje pierwsza czqšč pracy, zaš druga i podsumowanie praktycznie do niego nie nawia_zujq. Rozbudowana we wst^pie, oparta gtównie na niemieckoje.zycznej literaturze refleksja dotyczgca funkcjonowania regionu (tu boli brak wspótczesnej literatury politologicznej i socjologicznej spoza niemieckiego kreju j^zykowego) oraz znaczenia komunikacji w ich powstawaniu wyznacza ogólny zakres metodologii planowanych badah. Szczegótów jednak czytelnik nadal nie poznaje. Pojawiaja, sie. one, ale na bazie refleksji nad literatury przedmiotu i przez dtužszy czas przy braku odniesieň do specyfiki žródet šlgskich, dopiero we wst^pnych partiách pierwszej czqšcí pracy (s. 23-37).
3
Ta specyficzna metoda wprowadzenia czytelnika w przedmiot pracy jest jednak zrozumiata w kontekšcie strategii badawczej Autora. Wyszedt on od skonstruowania modelu badaň nad „sieciami komunikacyjnymi", ze szczególnym naciskiem na sieci miejskie, czy može raczej, zgodnie z terminology Autora: na 'Stadtelandschaften' lub 'urbánní region - regiony miejskie' (w odniesieniu do Šlapka Autor dopuszcza užywanie dopetniajgcych sie. obu terminów, s. 29, 31). Zainspirowaty go przede wszystkim analizami dotyczgcymi šredniowiecznych wybranych ošrodków i regtonów Cesarstwa (zwtaszcza prace Michaela Junckera i Bernharda Kreutza, ale takže wiele innych, szczegótowych realizacji historiograficznych). Možná przyjqč, iž uznat, že takie podejšcie do zagadnienia funkcjonowania wspólnot politycznych - a nie tylko gospodarczych, jak próbowat to badač w realiach šlgskich Ludwig Petry - na terenie wspóiczesnego Šlgska pozwoli mu petniej zrozumieč dynamike, przemian zachodzgcych wšród mieszkaňców tych ziem od okolo 1330 r. do schytku šredniowiecza (s. 36-37). Možná žatowač, že nie zechciat tego dowiešč w drugiej czqšcí pracy.
W tym modelu badaň uwage. Autora przycia.ga.t zwtaszcza Wroctaw. Uznat go za centrum najwažniejszej politycznej sieci informacyjnej. Tym tež argumentowat skupienie uwagi wtašnie na tym ošrodku (s. 42), dodajmy - w zasadzie w 2 potowie XV w. Problém w tym, že badania - co podkrešla sam Autor - jednoznacznie wskazujq na znacznq samodzielnošč mniejszych miast wobec teoretycznego centrum. Ošrodki te tworzyty wtasne 'sieci informacyjne' nie oglqdajqc sie. na teoretycznie najwažniejszy ošrodek konkrentego systému politycznego, lecz wspótpracujgc z sa.siadami geograficznymi (s. 34, w odniesieniu do Šlgska s. 63). Naležatoby wi^c oczekiwač, že poza sieciami informacji wspóttworzonymi przez Wroctaw Autor przešledzié przynajmniej sieci kreowane przez kilka róžnej wielkošci i funkcji miast šlaskich, by uchwycič specyfike. tutejszego 'regionu miejskiego'. Zwtaszcza w obliczu znacznej samodzielnošci politycznej ksi^stw i rywalizacji mi^dzy ich stolicami a Wroctawiem.
4
Autor podjqt próbe, przeprowadzenia takich analiz w szerszym nawet zakresie. Starat sie. bowiem - oprócz aktywnošci Wroctawia - uchwycič funkcjonowanie kilku typów sieci, a wtašciwie - aktywnošč kilku potencjalnych centrów, wQztów sieci informacyjnych oplatajqcych Nadodrze: dworów ksia.ž^cych, dworu biskupiego, króla Czech i jego przedstawicieli (s. 59-105). Niestety, Autor w znacznej mierze znów opierat sie. na dokumentacji wroctawskiej. Niewqtpliwie na przeszkodzie zróžnicowania punktów, z których možná by byto przeprowadzič stosowne informacje stanuta skqpa baza žródtowa, która wyražnie faworyzowata Wroctaw (s. 62-63). Zauwažmy jednak, že pomimo takiej specyfiki zachowanego materiálu M. Capsky przebadat wybrane przyktady funkcjonowania mniejszych miasta jako ošrodków sieci informacji (przypadek Pszczyny, 1466-1544). Bardziej kompleksowe, niž w przypadku mniejszych miast, wyniki przedstawit Autor analizujgc aktywnosc komunikacyjng dworów ksiqže.cych. Ostatecznie skonstatowat, že u schytku šredniowiecza przyswoity one sobie možliwošci korzystania z pisma jako narz^dzia nie tylko komunikacji, ale tež efektywnego wykonywania wtadzy. Jednoczešnie stopieň wykorzystywania przez nie tego medium zaležat od pozycji politycznej wtadcy (s. 70). Zauwažmy jednak, že i w tym przypadku Autor opart sie. na badaniach poszczególnych przypadków. Nie przeprowadzit natomiast kompleksowej analizy spušcizn dokumentowych poszczególnych wtadców. Nawet w przypadku Ludwika II legnicko-brzeskiego, ktorému M. Capsky pošwiQcit wi^cej uwagi, a o którego aktywnošci w zakresie wystawiania dyplomów wiemy stosunkowo dužo, nie przedstawit analiz obejmujqcych catošč znanego korpusu dokumentów. Postužyt sie. jedynie przyktadami wskazujqcymi na zasi^g i sposób kreowania sieci informacyjnej ksi^cia (s. 66-67).
Podobne uwagi možná odniešč równiež do autorskich analiz funkcjonowania aparátu urz^dniczego biskupa wroctawskiego. Tym niemniej naležy z cata. moca. podkrešlič, že wtašnie w zakresie funkcjonowania urz^dników biskupich praca M. Čapskiego przynosi wiele nowych ustálen (przyktadowo nakladania sie. sieci komunikacyjnych biskupiej i ksiqž^cej poprzez wyst^powanie tych samých postów -duchownych z otoczenia biskupa - jako postów biskupich i ksigžQcych jednoczešnie, s.
76). Uderza kompleksowošč autorskiego podejšcia do funkcjonowania aparátu biskupiego (s. 82-83). I choč podobnie jak w przypadku dworów ksiqžQcych, takže tu Autor poslužyl síq metoda, analizy przypadków, jak na przyktad wszechstronnej dzialalnošci urz^dników zwia.zanych z tak zwanym dworem biskupim w Legnicy (s. 75-76), przedstawione przez niego uogólnienia sa. interesuja.ce i okrešlač moga. kierunki badaň nad funkcjonowanie Kosciota wroctawskiego w przysztošci. Do takich ustaleň možná zaliczyč konstatacjQ, že choč kapitula katedrálna angažowala sie. w komunikacje. polityczna., a jej sieč wymiany informacji w pocza.tkach XV w. pokrywata čate šrodkowe Nadodrze, to generalnie biskup w swej aktywnošci politycznej nie mógl systemowo opierač sie. na duchownych wchodza.cych w sktad regulárnych instytucji Košciola. Musia! liczyč przede wszystkim na swój dwór, duchownych bezpošrednio z nim zwigzanych (s. 77-78).
Skomplikowany charakter miasta jako instytucji politycznej, jej wielopoziomowošc znajdujqca. odbicie w zróžnicowanym modelu komunikacji ze šwiatem zewnetrznym Autor šledzil na przyktadzie Wroctawia. Wskazat na swoista. profesjonalizacje. funkcji posla. Przemawia za tym dostrzežone przez M. Čapskiego pochodzenie wielokrotnych poslów wroclawskich do króla Czech. W XV w. pochodzili oni przede wszystkim z grona urz^dników miejskich (s. 94). Warto tež odnotowač, že obok sieci komunikacji radzieckiej funkcjonowaty tež inne, ktorých serce bilo we Wroclawiu. Bardzo niejednolity charakter miala aktywnošč informacyjna - w kontekšcie przekazu informacji i uczestnictwa w komunikacji politycznej - kupców wroclawskich. Tworzenie przez nich sieci informacyjnych mialo charakter pragmatyczny i czasowy {s. 98-100). Bardziej stabilným skladnikiem miejskiego krajobrazu informacyjnego byli poslowie cechowi. Cech wysylaty ich nie tylko do rad i cechów innych miast, ale takže do ksia.ža.t. Interesuja.ce jest, že rada miejska Wroclawia korzystala z ustug cechowych poslów dla podtrzymywania wtasnej sieci informacji (s. 96). Uderza to o tyle, že zazwyczaj rada i cech konkurowaly ze soba. i interesujqca byloby odpowiedž na pýtanie, czy z taka. konkurencja. na gruncie przekazu informacji równiež spotykamy sie. we Wroclawiu? Uwage. Autora przykuta
6
jednak - i stusznie w kontekšcie tematyki pracy - zmiana o szerszym charakterze w zakresie podtrzymywania sieci informacji. Zaszta ona w czasie konfliktu - otwarta. jest kwestia., czy byt to 'kryzys' wiernošci królowi, jak okrešla to Autor - Wroctawia z Jerzym z Podiebradów. W tym czasie miasto, które wczešniej wyst^powato jako reprezentant ksi^stwa wroctawskiego i stosowny charakter sieci podtrzymywaio, zmienito zakres swoich kontkatów. Objely one čata. Koróny, bo taki tež wymiar miat sam konflikt (s. 109).
Wiele uwagi pošwi^cit Autor zagadnieniu funkcjonowania na Šlqsku róžnego typu zwia.zków ksia.ža.t oraz ksia.ža.t i reprezentantów ksi^stw bezpošrednio podlegtych królowi. W zasadzie ich dotyczy rozdziat pod tytutem 'Vnitřní a vnější vazby politického prostoru' (s. 110-127). Decyzja Autora nie budzi zdziwíenia lub sprzeciwu. Przeciwnie, kontekst tematyczny pracy wr^cz zach^catby do bližszego przyjrzenia sie. tym formom dziatalnošci politycznej mieszkaríców Nadodrza. Ustálenia Autora w wi^kszošci pokrywaja. sie. z dotychczasowym stanem badaň, ale znaležč možná i tu nowatorskie uj^cia, z pewnošcia. warte dalszego rozwoju. Do nich zaliczyč možná próbe. - przekonuja.ca.1 - zanegowania geograficznego charakteru terminu 'Sla.sk' w kontekšcie powotania landfrydu z 1435 r. Zdaniem Autora dla ówczesnych 'Šlask' byt raczej bytem spoteczno-politycznym, lužno powigzanym z geograficznymi granicami (s. 128-9). Argumentacja Autora w tym zakresie jest jak najbardziej przekonuja.ca, odpowiada tež wspótczesnej refleksji socjologicznej i politologicznej dotycza.cej ksztattowania sie. i funkcjonowania regionu. Žatowač možná, že Autor w sposób ogólnikowy potraktowat pojawienie sie. w kontekšcie zwiqzków (konfederacji) šlgskich okrešlenia 'Šl^sk' ta.cza.cego wszystkich ksia.ža.t - tych z dzisiejszego Dolnego, Górnego i Opawskiego Slapská. Tymczasem godna przešledzenia jest kwestia przyjmowania ,,šla.skiej' tytulatury przez ksia.ža.t potudniowego Nadodrza i zwia.zek tego zjawiska wtašnie z komunikacja. wewna.trzzwia.zkowa.. Nie mniej istotna jest kwestia wczešniejszego funkcjonowania nazwy Sla.sk i jego zakresu ograniczonego do potomków Henryka Brodatego.
7
Mieszane uczucia budzi ostrožnošč Autora w ocenie znaczenia zwigzków rycerskich (s. 122-123). To prawda, že jedyny szerzej znaný, šlqski sredniowieczny zwigzek, to jest 'Zákon Psa Goňczego' miat ograniczony zasi^g i dziatat stosunkowo krotko. Ale warto byfoby bližej przeanalizowač jego dziatalnošč wtašnie w kontekšcie obiegu informacji, doboru cztonków i spójnošci tej formacji (pot^gowania zwiqzków przez polityke. matrymonialng, wspólne akcje polityczne etc.). Zwiqzki tego rodzaju, podobnie jak stabo rozpoznané zwiqzki rodzinne, miaty charakter partykularn i wspieraty powstawanie politycznych spotecznošci alternatywnych wobec spotecznošci 'šlqskiej'. Jednak to wtašnie przešledzenie dynamiki dzitalnošci grup zagospodarowujgcych róžne przestrzenie spoteczne daje szanse na uchwycenia procesu formowania sie. Šlqska jako jednostki polityczno-spotecznej w kontekšcie dziatalnošci wspólnot nižszego geograficznie rz^du, to jest ksi^stw, lub opartych o inny typ wi^zi. Ten sposób analizy pozwolitby uchwycič wieloptaszczyznowošč wi^zi tgczgcych jeden podmiot z róžnego typu grupami o zmiennym, geograficznym horyzoncie kontroli swoich cztonków (miasto, weichbild, ziemia, ksi^stwo, region šla.ski). Ostatecznie, choč w rozdziale kilkukrotnie przewija s'\q problematyka 'sieci informacyjnych', to nie jest jasne, co zyskujq na tym autorskie rozwažania. Skqdinqd poprawne i zgodne z klasycznym kierunkiem analiz wptywu funkcjonowania konfederacji na regiogeneze. Šlqska.
Interesujgce rezultáty przynosi przeprowadzona przez Autora analiza wroctawskiej ks'\qg\ zwia.zkowej z lat 1444-1449 (s. 134-140). Nálezy zwrócič uwage. na podkrešlenie zmiany charakteru konfederacji z lat 40. XV w. w stosunku do wczešniejszych, to jest na cz^stszq wspótprace. mi^dzy ksi^ž^tami i zwigzkami ksiqstw podlegtych królowi. Autor wskazat takže na rosn^ce znaczenie wspótpracy mi^dzy ksiQStwami zaležnymi od króla, ale tež na role. miast-stolic ksi^stw w procesie komunikacji w obr^bie zwigzku (Šwidnica, Jawor, Legnica, Wroctaw). Jednoczešnie Wroctaw wyrastat na wtašciwe centrum zwiqzku ze wzgle/Ju na przej^cie funkcji dokumentacyjnych i archiwalnych (s. 141-143). Wydarzenia polityczne po šmierci Wtadystawa Pogrobowca wptynejy w sposób ambiwalentny na role. Wroctawia jako
8
centrum politycznego formujúcej sie. wspólnoty šlgskiej. Zjednej stronyjego samotná walka przeciw Jerzemu z Podiebradów wobec braku wsparcia ksigžgt i ksi^stwa šwidnickiego doprowadziia do alienacji miasta. Z drugiej strony, aktywnosč polityczna, i przedstawianie miasta jako reprezentanta Slqska wzmocnity tendencje. do uznania miasta za centrum regionu. Budowanie swoistej hegemonii Wroctawia jako centralnego, symbolicznego miejsca Šlapka wspierata rezygnacja ksiqžqt z szerszej aktywnošci na tym polu (s. 152-153). IMie oznaczato to jednak petnienia przez Wroctaw funkcji w^zta jednocz^cego cata. struktuře, polityczng regionu. Przeciwnie, zdaniem Autor wydarzenia z lat walki z Jerzym z Podiebradów doprowadzity do swoistego regresu w organizacji tej sieci. Powrócono do funkcjonowania zwiqzków zgodnie ze wzorami z okresu husyckiego, z osobnými wi^zami miqdzy ksiqž^tami oraz mi^dzy ksiQstwami bezpošrednio podlegtymi królowi. Wroctaw wyst^powat w tych relacjach jako jeden z wielu elementów gry politycznej. Nie zmienito jego pozycji nawet obj^cie wtadzy nad Šlgskiem przez Macieja Korwina. U jego boku najwažniejszym czynnikiem koordynuja^cyrn šlgskq spotecznošč polityczna, zostat biskup wroctawski (s. 157-158). M. Čapsky podqžajqc za wczešniejszq historiografie przyjmuje panowanie Macieja za okres ostatecznego uformowania slqskiej wspólnoty politycznej i koňczy na nim swoje rozwažania dotycza.ce funkcjonowania sieci komunikacyjnych jako elementu budowania regionu šlqskiego.
Druga czQŠé pracy, pošwi^cona historii politycznej póžnošredniowiecznego Šlgska, przynosi pewien zawód czytelnikowi. Bez wgtpienia poprawna w warstwie faktograficznej, nierzadko interesujgca w warstwie interpretacyjnej, pozostaje w bardzo lužným zwiqzku z pierwszg czešcia. pracy i tematyka. sugerowanq tytutem oraz wst^pem catej rozprawy. Próžno szukač w relacji o wydarzeniach politycznych na Šlgsku jako elementu centralnego koncepcji sieci informacyjnych oraz budowania regionów miejskich, czy w ogóle - regionu šlgskiego. Ješli czytelnik - tak jak miat nadzieje. na to Recenzent - oczekiwat w tym przypadku próby zaimplementowania do szerszej podstawy faktograficznej zatožeň modelu wypracowanego w czqsä pierwszej, to, niestety, zawiedzie sie. srodze. Ani czqšč pierwsza takiego spójnego
9
modelu funkcjonowania sieci informacyjnych na Šlasku nie przedstawita, ani czqšč druga nie zawiera jego przetestowania. Otwartym pozostaje wi$c pýtanie, dlaczego obie czqšcí znalazty sie^ w jednej monografii? Owszem, tqczy je ze soba. tematyka, ale w stopniu zdecydowanie zbyt ogólnym (dzieje póžnošredniowiecznego Šlgska). O ile czějsč pierwsze jest innowacyjna, dyskusyjna i ma szanse. na wprowadzenie wažkiego impulsu do rozwažaň o dziejach regionálnych w Šrodkowej Europie, to czqšč druga zawiera szczegótowe rozwažania w duchu tradycyjnych analiz historii politycznej. Szczególnie trudne do zaakceptowania jest, že Autor nie wskazat we wst^pie sensu takiego potgczenia dwóch czejci. Z perspektywy Recenzenta zdecydowanie trafniejszym rozwiqzaniem byioby dopracowanie, uporza.dkowanie i uogólnienie wyników w cze.šci pierwszej i przedstawienie jej jako odrQbnej rozprawy, niž tqczenie ze soba. dwóch nie przystajqcych do siebie czqšcí.
Jednoczešnie stanowczo naležy podkreslič, že powyžsze zastrzeženie nie oznacza negowania jakošci drugiej czqšcí przedstawionej pracy. Znajduje sie. w niej szereg uwag, które pozwalaja. w nowy sposób spojrzeč na funkcjonowanie spotecznošci politycznej Šla.ska w XIV-XV w. Przyktadowo w niemieckiej i polskiej mediewistyce tradycyjnie aktywnošč Jana Luksemburskiego wobec ksia.ža.t šla.skich rozpatrywano w kategóriách publiczno-prawnych i to niemal wyiqcznie z perspektywy politycznej przysztošci Šla.ska. Tymczasem Autor wychodzqc poza krqg tradycyjnych drog refleksji wskazat istotne korzysci dla dworu praskiego zwia.zane z bliskimi relacjami z ksia_žej:ami šl^skimi, ale przejawiaja.ce sie. w zakresie prestižu, honoru, symboliki kumulowania oznak statusu spotecznego (s. 189-190). Tego rodzaju próby tqczenia perspektywy antropologicznej z história, polityczna. w odniesieniu do XIV-wiecznego Šlqska zdarzaja. sie. niezmiernie rzadko. Równie istotne jest spojrzenie na dzieje Šla.ska z perspektywy dworu czeskiego i stanów czeskich. W klasycznych ujQciach šla.skiego šredniowiecza dominuje prezentacja regionalnego horyzontu zdarzeň, próba uj^cia historii regionu w kontekšcie zdarzeň w nim zachodzgcych. Jedynie ogólnie wspomina sie. o uwarunkowaniach zewnqtrznych, w tym polityce Luksemburgów, Jagiellonów i Habsburgów. Práca M. Čapskiego prezentuje bardzo
10
wyražnie, podobnie jak ma to miejsce w najnowszej 'Historii Šla_ska', której jest wspótautorem, odmienna. perspektyw^. Možná dyskutowač, czy i w tym wypadku nie doszto do pewnych uproszczeň skutkiem zdominowania refleksji przez analiz^ systému politycznego w skali Korony Czeskiej. Jedynie tytutem przyktadu wskažmy, že zagubieniu ulegto znaczenie polityczne i spoteczne gestów symbolicznych dokonywanych przez aktorów gry politycznej. W rezultacie niemal pominiete fundacje klasztorów dokonywane przez ksia_žaj. samodzielnie, wspólnie z mieszczanami i rycerstwem, w opozycji do przeciwników politycznych, które odgrywaty istotny rol§ w komunikacji spotecznej na Šla.sku. Nie zastúpia, tego ogólne uwagi dotycza.ce przemian religijnošci na Šlysku w XV w. (s. 299-304, o fundacjahc klasztorów s. 303). Tym niemniej sama zmiana perspektywy dziata odšwiežaja.co na dyskurs historiograficzny i godna jest podkrešlenia jako fakt wysoce pozytywny.
Tak, jak cz^šč druga pracy pozostawia uczucie niedosytu po bardzo interesuja.cej czqšcí pierwszej, tak i podsumowanie calej rozprawy mogtoby byč szersze. W zasadzie jest to rekapitulacja drugiej, historyczno-politycznej cz^sci, której zasadnicza. osia. jest podkrešlenie dominujúcej roli wtadców czeskich jako czynnika inicjuja.cego zmiany w spotecznošci politycznej Šla_ska poczgwszy do lat 30. XIV w. do 1490 r. To przeciež uproszczenie ida.ce równie daleko, jak wizja Autora, zgodnie z która. dopiero hotdy ztožone Janowi Luksemburskiemu umožliwity przeksztatcenia ziem ksia.ža.t šlyskich w „ksiEjstwa" (s. 374). Nie negujgc oczywistego, ogromnego znaczenia hotdów dla dziejów Šlqska, zauwažmy, že ksia.žej.a Šlgska nosili swój tytut od schytku XII w., že prowadzili polityk^ zagraniczna. niezaležna. od innych ksia_ža_t od pocza.tku XIII w., že wypromowali regionálny kult dynastyczny w 2 potowie XIII w., že wreszcie ich wtadztwa byty traktowane jako suwerenne byty polityczne, obejmowane na mocy praw dynastycznych, posiadaja.ce wtasne zwyczaje prawne i formy žycia politycznego przez caty XIII w. Pomijajgc dalsze, dyskusyjne fragmenty podsumowania, wydaje síq, že na jego ksztatcie zawažyta generálna tendencja opisu przemian 'spotecznošci politycznej' póžnošredniowiecznego Šlqska: ich šciste powia.zanie z aktywnošcia. politycznq wtadców, a w czasach husyckich takže stanów
11
Czech. Tak sciste uj^cie procesów spotecznych z perspektywy top-bottom budzi opor, poniewaž ma charakter redukcjonistyczny. Zaciera wielowymiarowošc zdarzeň i procesów na rzecz rozwigzaň modelowych.
Nie jest to wynik zdominowania podsumowania przez refleksje. wystepuja.cq w drugiej cze^ci pracy. W pierwszej Autor, choč opierat sie. na materiále žródtowym wrociawskim, postawit szereg ciekawych hipotez wykraczajqcych poza realia dziejów Wroctawia. Jak chociažby te. o funkcjonowaniu catej struktury 'sieci komunikacyjnych' miast ksiejstwa šwidnickiego, od relacji miedzy miastami weichbildowymi, poprzez relacje ze Šwidnicg jako stolica, ksi^stwa, wreszcie Wroctawiem jako centrálnym -gtównym miastem Šlqska (s. 50-51). Ostatecznie jednak uznat, že naležy potraktowač Sla.sk - a wtašciwie politycznie jednocza.ce sie. w póžnym šredniowieczu Nadodrze -jako zbiór róžnych sieci komunikacyjnych, których jedynym punktem wspólnym i jednoczešnie katalizatorem jednoczenia regionu byl król czeski jako reprezentant Korony (s. 53). Z punktu widzenia analizowania dziejów poprzez aplikowanie ogólnego modelu do specyficznej bazy žródtowej, taka koncepcja wyglgda kusza.co. Abstrahuje jednak od sity tradycji, w tym oddziatywania tradycji ksiqžQcej wtadców pótnocnego Nadodrza. Podejmowali oni wspólne dziatania polityczne, takže przy wspótpracy z ksia.zet.ami Opola, na dtugo przed hotdami ztozonymi Janowi Luksemburskiemu. To oni nie tylko promowali nazwe. „Sla.sk" w swojej tytulaturze, ale tež wystQpowali wspólnie w konkrétnych aktywnošciach politycznych przed latami 30. XV w. I jako odr^bni od pozostatych wtadców ksia.žtjta Šlqska byli postrzegani przez wtadców Cesarstwa. Abstrahowanie w refleksji analitycznej od kontekstu ideowego, od tradycji nie tylko prawno-ustrojowych, ale tež mentálnych, ma destrukcyjne znaczenie dla obrazu dziejów spotecznošci. Czym innym bytoby sledzenie przemian wíqzí ustrojowych Šlqska jako bytu administracyjnego. Takiego zamiaru jednak Autor nie przedstawit.
Podsumowujgc: przedtožona praca, mimo wskazanych wyžej zastrzezeň Recenzenta, šwiadczy o dojrzatošci badawczej Autora, Jego szerokich horyzontach
12
metodologicznych i rozlegtej eurudycji. Na uwagej zastuguje zwtaszcza nowatorska w odniesieniu do Šlapka cz^šč pierwsza rozprawy, która može stač síq punktem wyjšcia do szeregu nowych prac badawczych. Mimo niezrQcznosci w zakresie kompozycji pracy, jest ona potwierdzeniem mi^dzynarodowej pozycji Martina Čapskiego jako zastužonego badacza dziejów póžnošredniowiecznego Slqska. Prace, ogólnie oceniam pozytywnie i wnioskuje. w zwigzku z tym o dopuszczenie Autora do dalszych etapów przewodu habilitacyjnego.
"7? T
, ,71       ( .
/dr hab. Przemystaw Wiszewski, prof. UWr./