Ministerstwo Sprawiedliwošci S^DY W POLSCE Jakie s$ ich rodzaje? Jakie sprawy rozpatruja? Publikacja przygotowana dzi^ki wsparciu finansowemu Unii Europejskiej Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje každému obywatelowi prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwtoki przez wtašciwy, niezaležny bezstronny i niezawisty sqd. Polska podpísala i ratyfikowata równiež Europejska Konwencje o Ochronie Praw Cztowieka, gwarantujqcq wszystkim osobom prawo do sprawiedliwego i publicznego rozstrzygniečia jego sprawy w rozsqdnym terminie przez niezawisty i bezstronny sqd. W Polsce wymiar sprawiedliwošci sprawujg: Sa.d Najwyžszy s^dy powszechne s^dy administracyjne s^dy wojskowe SAD NAJWYŽSZY Sa_d Najwyžszy to sa_d kasacyjny. Miešci sie w Warszawie. Do tego sa_du wnosi sie kasacj^*, czyli zaskarženie wyroku lub postanowienia wydanego przez sa_d II instancji. Sa_d Najwyžszy nie rozpoznaje ponownie sprawy, ale sprawdza, czy sa_dy powszechne i wojskowe prawidto-wo zastosowaty prawo przy orzekaniu. Nie we wszystkich kategóriách spraw možná wniešč kasacje. Kasacja musi byč ztožona przez adwokata lub rádce prawnego. SADOWNICTWO POWSZECHNE To sa_dy apelacyjne, sa_dy okregowe i sa_dy rejonowe. Rozstrzygajg one sprawy cywilne, rodzinne, nieletnich, z za křesu prawa pracy, ubezpieczeň spotecznych, gospo-darcze, upadtošciowe, karne, w tym o wykroczenia, penitencjarne oraz prowadzg ksiegi wieczyste i rej est ry. Sgdownictwo powszechne jest dwuinstancyjne. Co to oznacza? Oznacza to, že osoba, która nie jest zac owolona z rozstrzygniec ia jej sprawy przez sa_d, može odwotač sie od tego orzeczenia (wyroku, postanowienia). Možná zatem wystgpič do sa_du wyžszej instancji (nazywanego sgdem odwotawczym) o zmiane tego orzeczenia. Sqdy I instancji: sa_d rejonowy (w tym wydziat grodzki) sa_d okregowy Sa.dy II instancji: sa_d okregowy sa_d apelacyjny Sa_dy okregowe sa_ sadami I instancji tylko w niektorých kategóriách spraw. Natomiast sa_ sgdami odwotawczymi (czyli sadami II instancji) dla orzeczeň wydanych przez sa_dy rejonowe. Sa.dy II instancji (odwotawcze) zajmujg sie zaskaržong czešcig sprawy i moga_: - utrzymač w mocy zaskaržone orzeczenie - co oznacza, že obowigzuje orzeczenie, które zaskaržylišmy; - zmienič zaskaržone orzeczenie - co oznacza wydanie nowego orzeczenia w sprawie; - uchylič je i przekazač sprawe do ponownego rozpoznania sgdowi pierwszej instancji - co oznacza, že sprawa zacznie sie od poczgtku. DO JAKIEGO SADU SKIEROWAČ SPRAWE7 Najczešciej sgdem wtašciwym jest w sprawach cywilnych sa_d miejsca zamieszkania pozwanego, a w sprawach kárnych i wykroczeniowych sa_d miejsca popetnienia czynu zabronionego (przestepstwa lub wykroczenia). Aby wszczgč sprawe sktadamy w sgdzie (w biurze podawczym) pismo procesowe* wraz z zatgcznikami (odpisy dokumentów, dowody w sprawie) albo przesytamy je listem poleconym za pošrednictwem poczty. O tym, czy sprawa ma byč rozstrzygana w pierwszej instancji przez sa_d rejonowy czy przez sa_d okregowy decyduje charakter sprawy. Przykiady spraw i wiašciwy dla nich sqd I instancji zamíeszczone sq w tabelí na stronach 8^10 broszury Krótko o ... SADZI E REJONOWYM W Polsce funkcjonuje 310 sgdów rejonowych (stan z dnia 1 lipca 2004 r.). Znajdujg sie one w wiekszych miejscowo-šciach. W dužych miastach sa_d rejonowy môže byč utwo-rzony dla jednej lub kilku dzielnic tego miasta - tak jest w Krakowie, Lodzi, Warszawie i Wroctawiu. Sa_dy rejonowe sa_ jednostkami sgdownictwa najbližszymi dla obywateli. Rozpatrujg wszystkie sprawy, z wyjgtkiem zastrzežonych dla sa_du okregowego. W wiekszošci sgdów rejonowych dziatajg wydziaty grodzkie (zwane takže sgdami grodzkimi). Lgcznie w kraju jest 369 wydziatów grodzkich (stan z dnia 1 lipca 2004r.). Rozpoznawane sa_ przez nie drobné sprawy z zakresu prawa cywilnego i karnego, w tym wykroczenia. Krótko o ... SADZIE OKR^GOWYM W Polsce funkcjonuje 43 sa_dy okregowe. Znajdujq sie w wiekszych miastach. Sa_dy okregowe rozpoznají odwotania (od orzeczeň wyda-nych przez sa_dy rejonowe, a wiec funkcjonujg jako s^dy II instancji (odwotawcze). Jednoczešnie rozpatrujg niektoré sprawy o wiekszym ciežarze gatunkowym (bardzo duža wartošč roszczenia, powažne przestepstwa itp.) i wówczas funkcjonujg jako sqdy I instancji. Krótko o ... SADZIE APELACYJNYM W Polsce funkcjonuje 11 sgdów apelacyjnych. Znajdujg sie w najwiekszych miastach: Biatymstoku, Gdansku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Lodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Warszawie, Wroctawiu i Szczecinie*. * od 1 stycznia 2005 roku Sa_d apelacyjny dziata tylko jako sa_d II instancji, czyli rozpoznaje odwotania od orzeczeň sa_du okregowego. SADOWNICTWO ADMINISTRACYJNE Sa_dy administracyjne powotane zostaty do kontroli dziatalnošci administracji publicznej pod wzgledem jej zgodnošci z prawem. Postepowanie przed sgdem administracyjnym jest dwu-instancyjne. Pierwsza instancja to Wojewódzkie Sa_dy Administracyjne (WSA), których jest 14. Drugg instancjg jest Naczelny Sa.d Administracyjny (NSA), który znajduje sie w Warszawie. Sa_dy administracyjne moga_ jedynie uchylič, uniewažnič albo podtrzymač zaskaržony akt administracyjny. Nie moga_ one wydač žadnej nowej decyzji administracyjnej ksztattujgcej nasze prawa i obowigzki. Wybór odpowiedniego sa_du administracyjnego, do którego skierujemy sprawe, zaležy od miejsca siedziby organu, na którego dziatalnošč wnosimy skarge. WSA orzeka w sprawach skarg przede wszystkim na: - decyzje administracyjne (np. zgoda na budowe, nakaz zaptaty podatku); - akty prawa organów jed noštek samorzgdu terytorialnego i terenowych organów administracji rzgdowej (np. usta-lanie stawek podatków lokálnych, zásady parkowania w miešcie); - na bezczynnošč organów administracji. Od orzeczeň wojewódzkich sgdów administracyjnych przystuguje nam skarga kasacyjna, którg wnosimy do NSA. W každým sgdzie administracyjnym dziata wydziat informacji, gdzie možemy otrzymač informacje o wtašciwošci sa_du i o stanie spraw zatatwianych w sgdzie oraz za poznač sie z akta mi sprawy. S4D0WNICTW0 WOJSKOWE To wojskowe sa_dy okregowe i garnizonowe. Rozpoznají one sprawy o przestepstwa popetnione przez žotnierzy i pracowników wojska. SĹOWNICZEK: Kasacja - pismo procesowe bedgce odwotaniem od wy-roku lub od niektorých postanowieň wydanych przez sa_d II instancji, wnoszone do Sa_du Najwyžszego za pošrednictwem sa_du, który wydat to orzeczenie. Pismo procesowe - pismo obejmujgce wnioski i ošwiadczenia stron, np.: skarga, pozew, akt oskarženia, wniosek, zažalenie, sprzeciw, apelacja, kasacja. Pozew - pismo procesowe zawierajgce m.in. doktadne okrešlenie žgdania (takže oznaczenie wartošci przedmio-tu sporu) i przytoczenie okolicznošci sprawy. Pozwany - osoba, przeciwko ktorej wniesiono pozew. KATEGORIA SPRAWY 1INSTANCJA PRZYKtADOWE SPRAWY oo «arz co o —i LU OC Q O «res 55 Lu-m oc i< o CYWILNE dotyczace praw majatkowych, np. o záplate, o odszkodowanie o wartošci przedmiotu sporu do 30.000 zt TAK - o wartošci przedmiotu sporu powyžej 30.000 zt - TAK sprawy nieprocesowe, np. o zasiedzenie, stwierdzenie nabycia spadku, dziat spadku, podziat majatku dorobkowego malžonków i zniesienie wspótwtasnošci TAK - dotyczace praw niemajatkowych i tacznie z nimi dochodzonych roszczeií majatkowych, np. o ochrane dóbr osobistych - TAK o ochrane praw autorskich, praw wynikajacych z opatentowania wynalazków lub rejestracji wzorów užytkowych i zdobniczych oraz znaków towarowych - TAK o roszczenia wynikajace z Prawa prasowego (sprawy o opublikowanie sprostowania i odpowiedzi) - TAK o eksmisj? z lokálu mieszkalnego, o uzgodnienie trešci ksiegi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, o naruszenie posiadania TAK - skargi na czynnošci komorníka TAK - RODZINNE rozwody, separacje, ubezwtasnowolnienie, przysposobienie (adopcje) - TAK alimenty, ustálenie ojcostwa, zezwolenie na zawarcie malžeiístwa TAK - Z ZAKRESU UBEZPIECZEŇ SPOtECZNYCH odwotania od decyzji organów rentowych (ZUS, KRUŠ i innych) dotyczacych np. spraw o zásilek rodzinny oraz o dodatki do tego zásilku, o šwiadczenie rehabilitacyjne, o ustálenie niepetno-sprawnošci lub stopnia niepetnosprawnošci, o prawo do šwiadczeií zdrowotnych z powszechnego ubezpie-czenia zdrowotnego, o šwiadczenie z tytutu funduszu alimentacyjnego TAK - odwotania od decyzji organów rentowych niezastrzežone dla sadów rejonowych, np. o rent?, emerytur?, ustálenie obowiazku ubezpieczenia spotecznego - TAK KATEGORIA SPRAWY 1INSTANCJA PRZYKtADOWE SPRAWY QO co o —i LU OC 55 Lu-m oc i< o Z ZAKRESU PRAWA PRACY - ustálenie istnienia stosunku pracy, - uznanie bezskutecznošci wypowiedzenia stosunku pracy, - przywrocenie do pracy i przywrocenie poprzednich warunków pracy lub ptacy oraz tacznie z nimi dochodzone roszczenia, - o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszajacego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiazania stosunku pracy, dotyczace kar porzadkowych i šwiadectwa pracy oraz roszczenia z tym zwiazane TAK - roszczenia zakladu pracy przeciwko pracownikowi, np. o odszkodowanie za mienie powierzone, o odszkodowanie z tytutu naruszenia przez pracownika zákazu konkurencji o wartošci przedmiotu sporu do 30.000 zt TAK - o wartošci przedmiotu sporu powyžej 30.000 zt - TAK GOSPODARCZE - sprawy ze stosunków cywilnych mi§dzy przedsie/biorcami w zakresie prowadzonej przez nich dziatalnošci gospodarczej, - sprawy ze stosunku spótki, - sprawy przeciwko przedsie/bior-com o uznanie postanowieií umownych za niedozwolone, - sprawy rozpoznawane w postepowaniu nakazowym i upominawczym o wartošci przedmiotu sporu do 30.000 zt TAK - o wartošci przedmiotu sporu powyžej 30.000 zt - TAK UPADtOSCIOWE 1 NAPRAWCZE sprawy wierzycieli dochodzacych roszczert od niewyptacalnych dtužników be/dacych przedsie/biorcami (czyli takich którzy nie sptacajg wymagalnych zobowiazaií) TAK - REJESTROWE dotyczace spraw wpisów do: - KRS (Krajowego Rejestru Sadowego) - o wpis do prowadzonych w nim rejestrów: przedsie/biorców, stowarzyszert, innych organizacji spotecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zaktadów opieki zdrowotnej, dtužników niewyptacalnych, - Rejestru Zastawów - o wpis umowy zastawniczej TAK - KATEGORIA SPRAWY PRZYKtADOWE SPRAWY 1INSTANCJA oo «arz co o —i LU OC Q O «res 53 LLľ m cc o WIECZYSTO KSIEGOWE sprawy o založenie ksi§gi wieczystej, o wpisy do ksiegi wieczystej TAK - KARNE - wszystkie najciežsze przestepstwa, np.: zabójstwo, rozbój z užyciem broni palnej, noža lub innego niebezpiecznego narz§dzia, fatszerstwo pieni§dzy - inne powažne przestepstwa, np.: zabójstwo w afekcie, zabójstwo cztowieka na jego zadanie i pod wplywem wspótczucia dla niego (eutanazja), aborcja, udziat w bójce lub pobiciu ze skutkiem šmiertelnym - TAK sprawy o mniejszym ciežarze gatunkowym, np.: kradziež, kradziež z užyciem przemocy, pobicie, uszkodzenie mienia, prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzežwošci (czyli powyžej 0,5 promila alkoholu we krwi) lub podobnie dziatajacego šrodka TAK - WYKROCZENIA - kradziež i paserstwo, ježeli wartošč przedmiotu nie przekracza 250 zt; - zakiócenie spokoju, porzadku; - prowadzenie dziatalnošci gospodarczej bez zezwolenia; - nie utrzymywanie porzadku i czystošci w obre/bie nieruchomošci przez wtašciciela lub osobe, która ma taki obowiazek; - nie dokonanie obowiazku meldunkowego; - uszkadzanie znaków drogowych; - prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie po užyciu alkoholu (czyli do 0,5 promila alkoholu we krwi) lub podobnie dziatajacego šrodka TAK - WYKROCZENIA 1 PRZESTEf STWA SKARBOWE - nie ujawnienie przedmiotu badž podstawy opodatkowania; - nie zloženie deklaracji podatkowej; - postugiwanie si? fatszywa. nazwa. prowadzonej dziatalnošci gospodarczej; - niezaptacenie podatku w terminie TAK - PENITENCJARNE sprawy osôb skazanych i zwiazane z wykonywa-niem kar orzeczonych przez sad, np.: wnioski o warunkowe przedterminowe zwolnienie, skargi skladané przez tymczasowo aresztowanych i skazanych - TAK Broszura zawiera informacje o charakterze ogólnym. W každým przypadku zaleca sie zasiegniecia opinii specjalisty. Informacje S3 takže udzielane przez s^dy i niektoré organizacje spoteczne. Ministerstwo Sprawiedliwosci Al. Ujazdowskie 11 00-950 Warszawa tel. (22)52 12 888 www.ms.gov.pl © Ministerstwo Sprawiedliwosci, sierpien 2004 Publikacja finansowana ze srodków pomocowych Unii Europejskiej w ramach projektu PHARE nr PL2002/000-605-03.05