1.1.         Istota prawa

 
Nietrudno dostrzec, że prawo jest pojęciem wieloznacznym i nie każdy, kto tego słowa używa, ma na myśli to samo. W szkole podstawowej i gimnazjum uczono o prawach przyrody a na zajęciach z podstaw ekonomii ipodstaw przedsiębiorczości o prawach ekonomicznych. Na pewno była również mowa o prawach człowieka, prawie cywilnym i przysługującym pracownikowi prawie do urlopu wypoczynkowego.
 
Istota prawa i jego związek z państwem
Powszechnie prawo jest rozumiane jako zbiór norm prawnych (reguł postępowania), które reguluje stosunki społeczne. Oznacza to, że prawo ustala zakazy i nakazy dotyczące określonego postępowania i obowiązuje w jednakowym stopniu wszystkie osoby przebywające na terytorium danego państwa. Na przykład za­kazuje pozbawienia kogoś życia i mienia, a nakazuje płacenie podatków, ustala też kary za nieprzestrzeganie prawa.
 
Prawo jest to uporządkowany zbiór norm postępowania ustanowionych lub uznanych (usankcjonowanych) przez państwo, których realizacja zabezpieczona jest mocą przymusu państwowego.
 
Prawo jest zatem nierozerwalnie związane z państwem, nie może istnieć bez niego, ponieważ to Państwo jest ośrodkiem najwyższej władzy, ogarniających wszystkich ludzi na danym terytorium.
 
System prawny jest nieodłącznie związany z systemem państwowym. Charakterystyczne jest to, iż mimo istnienia szeregu wspólnych regulacji w Unii Europejskiej, systemy prawne państw członkowskich są tworami odrębnymi.
 
Można wskazać co najmniej trzy zasadnicze powiązania państwa i obowiązującego w nim prawa:
a) dany system obowiązuje na terytorium danego państwa
b) prawo tworzone jest przez osoby sprawujące władzę w danym państwie (nawet jeżeli przyjmuje się regulacje międzynarodowe, to muszą one zostać ratyfikowane przez władze danego państwa)
c) przestrzeganie prawa jest zabezpieczane poprzez system państwowy (policję, prokuraturę, sądy, komorników, więzienia itd.).
 
Nieodłączną cechą prawa jest przymus stanowiący zabezpieczenie jego przestrzegania.Przymusem zaś dysponuje państwo, które stwarza w tym celu specjalny aparat - aparat przymusu (system sadów, prokuratura, policja). Środkami przymusu mogą być kary pieniężne, kary pozbawienia wolności, eksmisja z mieszkania, zajęcie nieruchomości. Sposób zachowania się człowieka określony jest jednak nie tylko przez prawo. Może wynikać również z podporządkowania się normom obyczajowym, etycznym, moralnym. Różnego rodzaju zachowania człowieka mogą, wynikać również z za­sad religii. To, co odróżnia reguły postępowania, będące prawem, od wzorców za­chowania się człowieka wynikających z moralności, etyki, obyczajowości, religii to fakt, iż prawo wiąże się ściśle z istnieniem państwa.
 
Prawo pozytywne a prawo naturalne
Od prawa pozytywnego, pojmowanego jako zespól norm postępowania ustanowionych przez państwo, należy odróżnić prawo naturalne, ujmowane jako zespól norm wiążących wszystkich członków społeczeństwa oraz władzę państwową,.
Treść prawa naturalnego nie jest zależna od parlamentu, ponieważ za jego źródło uważa się Boga, naturę ludzką, godność, sumienie człowieka. To nie parlament dal nam prawo do wolności osobistej, ochrony własności, życia w pokoju. Prawodawca jedynie potwierdził istnienie tych praw.
Idea prawa naturalnego miała decydujący wpływ na kształtowanie się koncepcji praw człowieka. Współcześnie jest ono traktowane jako wzór, na którym powinno się opierać prawo stanowione przez ludzi. Koncepcja prawa naturalnego jako nadrzędnego wobec prawa pozytywnego (stanowionego przez państwo) jest konsekwencją odwiecznego pragnienia, aby prawo było dobre, sprawiedliwe, a nie konstruowane dla doraźnych interesów władzy.
Prawem, które kształtowało się spontanicznie, było prawo zwyczajowe. Powstało ono w wyniku uznania przez organy państwa za obowiązujące pewnej długotrwałej praktyki postępowania w określony sposób oraz przekonania, że takie postępowanie jest zgodne z wiążącymi normami. Przez długi czas prawo zwyczajo­we było uważane za prawo lepsze, prawo o wyższej mocy niż prawo stanowione (prawo zapisane w ustawach i innych aktach prawnych), któremu w razie konflik­tu z prawem stanowionym należy dawać pierwszeństwo. Okres świetności i domi­nującej pozycji prawa zwyczajowego już minął. Współcześnie prawo zwyczajowe ma większe znaczenie głównie w handlu międzynarodowym.
 
Podstawowe znaczenia pojęcia prawo
Podsumowując rozważania o istocie prawa można wyróżnić dwa znaczenia tego pojęcia.
 
·       Prawo przedmiotowe
·       Prawo podmiotowe
 
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej głosi, iż …
 
 Art. 2. Konst.RP Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
 
Oznacza to, iż podstawą regulacji zachowań w Polsce jest demokratycznie tworzone prawo; prawo, którego przesłanką tworzenia i stosowania jest dążność do realizacji sprawiedliwości społecznej.
 
Przepisy prawne mogą zatem:
 
a) ograniczać wolność jednostki dla dobra innych - nakazywać określone zachowania lub ich zakazywać - tzw. prawo przedmiotowe
 
np.
 
Art. 108. KW Kto szczuje psem człowieka, podlega karze grzywny do 1.000 złotych albo karze nagany.
 
Art. 681. KC Do drobnych nakładów, które obciążają najemcę lokalu, należą w szczególności: drobne naprawy podłóg, drzwi i okien, malowanie ścian, podłóg oraz wewnętrznej strony drzwi wejściowych, jak również drobne naprawy instalacji i urządzeń technicznych, zapewniających korzystanie ze światła, ogrzewania lokalu, dopływu i odpływu wody.
 
 
 
b) udzielać określonych przywilejów - dawać prawo do ... - prawo podmiotowe
 
np.
 
Art. 188. KP Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
 
Prawo nie mówi co jest dozwolone, gdyż istnieje zasada, iż wszystko, co nie jest zakazane, jest dozwolone.
 
Prawo nie reguluje myśli i uczuć, a jedynie zachowania (ich wystąpienie lub ich brak).
 
Czyli prawo można objaśnić jako:
• zbiór ogólnych, uporządkowanych norm (zasad) zachowania uznanych przez państwo, zagrożonych różnymi sankcjami (rygorami) w razie ich naruszenia. Jest to prawo w ujęciu przedmiotowym,
• zbiór uprawnień przyznawanych jednostce przez obowiązujące akty normatywne (np. konstytucję), służących zabezpieczeniu jej interesów i dających tej jednostce swobód działania. Jest to prawo w ujęciu podmiotowym.
 
Funkcje prawa
 
Po co zatem istnieje prawo? Co daje ono człowiekowi i społeczeństwu?
 
Prawo wypełnia następujące funkcje:
 
a) prewencyjną - chroni obywateli przed zachowaniami sprzecznymi z interesem społecznym i jednostkowym,
 
b) wspierającą zmiany - pozwala kierunkować zachowania jednostek i organizacji zgodnie z przyjęta linią rozwoju społeczeństwa,
 
c) utrwalającą - pomaga zachować akceptowany status-quo w danym społeczeństwie.
 
Trochę z HISTORII
 
Prawo, jako zjawisko społeczne, pojawiło się już w głębokiej starożytności. Słynny „kodeks Hammurabiego” powstał około 1750 roku p.n.e., czyli prawie 4 tys. lat temu. Kodeks ten jest przykładem najbardziej zasadniczej funkcji prawa – władca na kamiennych blokach wypisuje zasady, jakie obowiązują na terytorium jego państwa by wskazać podstawowe obowiązki poddanych. Dzisiaj nikt nie wykorzystuje bloków skalnych a władcę zastąpiła demokratyczna władza, ale podstawowa funkcja prawa pozostała niezmienna. Innym przykładem systemu prawnego w starożytności są przepisy Izraela zawarte w Pięcioksięgu. Przenikanie się norm religijnych z prawnymi dzisiaj w większości krajów nie znajduje naśladowców. Zachwyca jednak spójność tego systemu zasad przy jego niezwykłej złożoności. Rozkwit systemu prawnego nastąpił wraz z rozwojem imperium rzymskiego. Prawo rzymskie, z całym aparatem administracji państwa, jest nie tylko przedmiotem współczesnych studiów, lecz również pierwowzorem stworzonego w czasach późniejszych systemu prawnego zachodniego świata. W czasach nowożytnych system prawny rozbudował się i uporządkował. Powstał cały szereg szczegółowych dziedzin prawnych, tzw. gałęzi prawa (np. prawo cywilne, karne, pracy, rodzinne i opiekuńcze, finansowe, administracyjne).