6      LIRER XXXIX. CAP. 6. 7- [a. U. c. 565- a. C. 187]
rare non poluit, C. Flamínius Romain vcnit. ao eo creati consules Sp. PosUimius Albinus Q. Mareius Philippus. praelores inde facti T. Maenius P. Cornelius Sulla C. Cal-purnius Piso M. Licinius Lucullus C. Aurclius Scaurus, L. Quinctius Cnspinus.
Exlremo anni, magistralibus iam creaüs, ante diem lertium nonas Martias Cn. Manlius Vulso de Galiis qui Asiani incoluiit Irinmphavil. scrius ei Lriumphandi causa mit, nc Q. Terentio Culleone praelore causam lege Pctillia diceret, et incendio alieni iudieii, quo L. Seipio damnatus erat, conflagraret, eo infensioribus in se quam in iilum iu-dicibus, quod diseiplinam mililarem severe ab eo conscr-valain successorem se omni genere licentiae corrupisse fama altuleral. neque easolainfamiae erant, quae in provincia procul ab oculis facta narrabantur, sed ea eliam magis, quae in miütibus eius quotidie aspiciebanlur. luxu-riae enim peregľinae origo ab cxercitu Asiatico invecta in urbem est. ü primům lectos aeralos, veslem stragulam pretiosam, plagulas etalialexülia, et quae tum magnificae supetlccülis habebantur, monopodia et abacos Romam advcxerunt. tunc psaltriae sambucistriaeque et convivalia ludionum oblectumenta addita epulis; cpulae quoque ipsae et cura et sumptu maiore apparari coeplae. tum coquus, vilissimum antiquis mancipium et aestimatione et usu, in pretio esse, et quod ministerium fuerat, ars haberi coepta-vix tarnen ilia quae tum conspiciebantur, semina erant futurae luxuriae. VII. in triumpho tulit Cn. Manlius coronas aureas ducenta duodeeim pondo, argenti pondo ducenta viginii milia, auri pondo duo milia centum tria, tetrachmum Alticum centum viginti septem milia, ctslo-phorum ducenta quinquaginta, Philippeorum aureorum nummorum sedeeim milia trecentos viginti; et arma spo liaque multa Gallica carpenlis travecla, duces hostium duo et quinquaginta dueti ante currum. militibus qua-dragenos binos denarios divisit, duplex centurioni; et stipendium duplex in pediles dědit; triplex in equiles. mulü omnium ordinum donati militaribus donis currum secuü sunt,  carminaque a militibus ea in imperátorom dicta, ut
LIBER XXXIX.  CAP. 7- 8- [a- C. 186. a. U. c. 556]     7
facile appareret in ducem indulgenlem ambitiosumque ea dieí, triumphum esse militari magis favore quam popu'ari celebrem. sed ad populi quoque gratiam conciliandam amici Manlii valuerunt; quibus adnitentibus senatus con-sultum factum est, ut ex pecunia quae in triumpho trans-lata esset, stipendium collatum a populo in publicum, quod eius solutum antea non esset, solverelur. vicenos quinos et semisses in milia aeris quaeslorcs urbani cum fide et cura solverunt.
Per idem tempus tribuni militum duo ex duabus Hi-spaniis cum litteris C Aünii et L. Manlii, qui eas provin-cias obtinebant, venerunt. ex iis litteris cognilum est Cel-überos Lusitanosque in armis esse et sociorum agros populari. dc ea re consultalionem integram senatus ad novos magistratus reiecit.
Ludis Romanis eo anno, quos P. Cornelius Celhegu* A. Postumtus Albinus faciebant, malus in circo instabilis in signum Pollentiae procidit atque id deiecil. ea religione moli patres et diem unum adiciendum ludorum [celcbri-tali] eensuerant, et signa duo pro uno reponenda, et novum auratum faciendum, et plebeü Iudi ab aedilibus C. Sempronio Blaeso et M. Furio Lusco diem unum instau-rati sunt.
VIII. Insequens annus Sp.Postumium Albinum et 0. Marcium. Philippum consules ab exercitu bellorumque el provinciarum cura ad intestinae coniurationis vindielam uverlil.#Praetores provincias sortiti-sunt, T. Maenius ur-Tä'narTT^M. Licinius Lucullus inter cives et peregrinos, C. Aurelius Scaurus Sardiniam, P. Cornelius Sulla Siciliam, L. Quinctius Crispinus Hispániám cfjfifim-p.m C. Cfilmi-r-nius Piso Hispániám ullerioremjconsulibus ambobus quaesüo de clandestinis coniurationibus decreta est. Grae-cus ignobilis in Etruriam primům venit nulla cum arte earum, quas multas ad animorum corporumque eultum nobis eruditissima omnium gens invexit, sacrificulus el vales; nee is qui aperta religione, propalam et quaestum ei diseiplinam profitendo, animos errorc imbuerel, sed occullorum el noclurnorum anüstes sacrorum. inilia erant,
8             LIBER XXXIX. CAP. 8. 9- [a. U. c. 566]
quae primo paucis tradita sunt, deinde vulgari coepla sunl per viros mulieresque. additae voluptates rellgioni viní et epuíarum, quo piurium animi illicerentur. cum vínům animos ct nox et mixti feminís mares, aetaüs tenerae maioribus, discrime ti omne pudoris exslinxissent, corru-pteiae primům omnis generis fieri eoeptae, cum ad id quisque quo natura pronioris libidinis esset paratam vo-luptatem haberet. nee unum genus noxae, stupra pro-mtscua ingenuorum feminarumque erant, sed falsi testes, falsa signa testameniaque et indicia ex eadeni officina exibant: venena indidem inteslinaeque caedes, ita ut ne corpora quidem inteidum ad sepulturam exstarent. mulla dolo, pleraque per vitn audebant. oeeuiebat vim quod prae ululalibus tympanorumque ct cymbaiörum strepitu nulla vox quiritantium inter stupra et caedes exaudiri peterat. J
*~"Ts^Iuius mali labes ex "Etruria Romam veluti con-tagione moroi penetravit. primo urbis magnitudo capacior patienüorque talium malorum ea celavit: tandem indicium hoc maxime modo ad Postimiium consulem pervenit. P. Aebutius, cuius paler publico equo stipendia fecerat, pu-pillus reüctus, mortuis deinde lutoribus sub tutela Duro-niae matris et vitrici T. Sempronii Kutili eductus fuerat. et mater dedita viro erat, et vitricus, quia tulelam ita ges-serat, ut rationem reddere non posset, aut tolli pupillum aut obnoxium sibi vinculo aliquo fieri cupiebat- via una corruptelae Bacchanalia eratit. mater adolescentulumap-peilat: se pro aegro co vovisse, ubi primům convaíuisset, Bacchis eura se iniliaturam; damnatam voti deum benigni-tate exsolvere id vel!e. decern dierum castimonia opus esse: decimo die cenatum, deinde pure lautum in sacra-rium deducluram. scortum nobile libertina Hispaia Fe-cenia, non digna qyaestu, cui ancUIula adsuerat, etiam postquam manumissa erat, eodem se genere tuebatur. huic consuetudo iuxta vicinilatent cum Aebutio fuit, minime adolescentis rei anl famae damnosa: ultro enim amatus appetitusque erat, et maligne omnia praebentibus suis meretriculae munilicenlia sustinebatur. quin eo pro-
L1BER XXXIX. CAP. 9- 10. 11. [a. C. 186j           9
cesserat consuetudine capta, ut post patroni mortem, quia in nullius manu erat, tutore a tribunis et praetore petito, cum testamentům faceret, unum Aebulium institueret he-redem.  X. haee amoris pignora cum essent, nee quie-quam secretum alter ab altero haberent, per iocum ado-lescens vetat earn mirari, si per aliquot noctes seeubuisset: religionis sc causa, ut voto pro valetudine sua facto libe-retur, Bacchis initiari velle.   id ubi mulier audivil perUtr-bala'„dii melioral" inquit; mori et sibi et illi salius esse quam id faceret; et in caput eorum detestari minas pert-culaque, qui id suasissent. admiralus cum verba turn per-turbationem lantam adolescens parcere exsecrationibus-iubet: matrem id sibi adsenttente vitrico imperasse. „vitricus ergo" inquit „tuus —malrem enim insimuiare forsitan fas non sit— pudicitiam famam spem vitamque tuam per-ditum ire hoc facto properat." eo magis mirabundo quae-renüque, quid rei esset, pacem veniamqae precala deo-rum dearumque, si coacta caritale eius silenda enuntias-set, ancillam se ait dominae comitem id sacraríum inlrasse, liberum   numquam eo accessisse.    scire  corruptelarum omnis generis earn oľfieinam esse;  et iam biennio con-stare neminem iniliatum ibi maiorem annis vigittti. ut quisque introduelus sit, velut victimam tradi sacerdotibus. eos deducere in locum qui eircumsonet ululaübus cantu-que symphoniae et cymbaiörum et tympanorum pulsu, ne vox quiritantis, cum per vim stuprum inTeralur, exaudiri possit.  orare deinde atque obsecrare, ut earn rem quocumque discuteret modo, nee se eo praecipitaret, ubi omnia infanda paiienda primům, deinde facienda essent. neque ante dimisit eum, quam fidem dedil adolescens ab. his sacris se temperaturum. XI. postquam domum venil, et mater meniionem inlulit, quid-eo die, quid deinceps ceteris, quae ad sacra pertinerent, faciendum esset, negal eorum se quicquam facturum, nee initiari sibi in anima esse, aderat sermoni vitricus. confestim mulier exclamat Hispalae concubitu carere eum decern noctes non posse $ illius excetrae delenimentis et venenis imbutum nee po-rentis nee vitrici nee deomm verecundiam habere, mr-
iO         LIBER XXXIX. CAP. 11. J2. [a. U. c. 566]
ganles hinc mater hinc vítricus cum qualtuor eum servis domo exegerunt. adolescens inde ad Aebutiam se amitam contuliL, eausamque ei cur esset a matre eieclus narravit, deinde ex auctorilate eius postero die ad cotisuíem Postu-mium arbilris remotis remdetulil. consul post diem lerlium redire ad se iussum dimisit; ipse Sulpiciam gravem femi-nam, socrum suam, percunctatus est, ecquam anum Aebutiam exAventino nosset. cum eamnosse próbam et anliqui nioris fcminam rcspondisset, opus esse sibi ea convenla dixit: milierei nianlium ad earn, ut venirel. AebuLia accila ad Sulpiciam venit; et consul paulo post, vclut forte in-tervenisset, sermonem de Aebutio fratris eius filio in fen. lacrimae mulieri obortae, et miserarí casum adolescentis coepil, qui spoliatus fortunis a quibus minime oporteret, apud se tunc esset, eieclus a matre, quod probus adolescens — dii propitu essenl — obsccnis, ut fáma esset, sacris initiari nolíet.   XII. satis exploratum de Aebutio ratus consul non vanum auctorem esse, dimissa Aebutia socrum rogal, ut Hispalam indidem exAventino liberti-nam, non ignotam viciniae, arcesseret ad sese= earn quo-que esse quae percunctari vellet.   ad cuius nuntium per-turbata Hispala, quod ad lam nobilem et gravem feminam ignara causae arcesserelur, postquam liclores in vestibulo lurbamque  consularem et consulem  ipsum  conspexit, prope exanimata est.   in interiorem partem aedium ab-ducLam socru adhibita consul, si vera dicere induccrc in animum posset, negat perlurbari debere; fidem vel a Sul-picia, tali femina, vel ab seacciperet; cxpromeret sibi quae in luco Similae Bacchanalibus in sacro noclurno so-lerent fieri-   hoc ubi audivit,  tanlus pavor tremorque omnium membrorum mulierem cepit, ut diu hiscere non posset, tandem confirmata puellam admodurn se aneillam initiatatn cum domina ait: aliquot anms, ex quo manu-missa sil, nihil quid ibi fiat scire,   iam id ipsum consul ■laudare, cum initiatam se non infitiaretur; sed et cetera eadem fide expromeret.   neganti ultra quicquam scire, uon eandem dicere, si coargualur ab alio, ac per se fa-tenti veniam aul gratiam fore; eum sibi omnia exposuisse,
LIBER XXXIX. CAP. 12.13. [a. C. 186]           11
<mi ab ilia audisset. XIII. mulier baud dubie, id quod «rat Aebulium indieem arcani rata esse ad pedes Sulpi^ «iae procidil, et earn primo orare coepit, ne muhens hber-iinae cum amatore sermonem in rem non scriam modo sed capitalem etiam verti vellet: se terrendt ems causa, non quod sciret quicquam, ca locutam esse, lne Postu-mius accensus Ira turn quoque ait earn cum Aebutio se amatore cavillari credere, non in domo gravissimae femi-nae el cum consule loquL et Suipicia altollere paventem, simul illam adhorlari, simul iram generi lemre. tandem confirmata, mullum incusata periidia Aebutu, qm oplimi in eo ipso meriti talem gratiam rettulisset, magnum sibi metum deorum, quorum occulta initia enuntiaret, maio-rem multo dixit hominum esse, qui se indieem mambus suis discerpturi essent. ilaque hoc se Sulpiciam, hoc consulem orare, ut se extra Italiam aliquo amandarent, ubi reliquum vitae degere tuto posset,   bono animo esse lu-
bere r--rnnml r'MTii nmr rni'n r1ir>nrn "' r1"™"1"11" babitauJTumHispala origincm sacrorumexpromit. pnmo sacrarium id feminarum fuisse, nee quemquam eo virum admitti solitum. tres in anno statos dies habmsse, qutbus interdiu Bacchis initiarentur; saccrdotes in vicem matro-nas creari solitas. Pacullam Anniam Campanam sacerdo-tern omnia, tamquam deum monitu, immutasse: namet viros earn prímam suos Alios initiasse, Minium et Heron-nium Cerriniosi et nocturnum sacrum ex diurno, et pro iribus in anno diebus quinos singulis mensibus dies im-fiorum fecisse. ex quo in promiscuo sacra sml et per-mixli viri feminis, et noctis Iicentia accesseril, nihil ibi iacinoris, nihil flagitii praetermissum. plura virorum inter «ese quam feminarum esse stupra. si qui minus patientes dedeeoris sint et pigriores ad facinus, pro victimis lmmo-lari. nihil ncfas ducere, banc summam inter cos religionem esse, viros, velut mente capla, cum iactalione fana-tica corporis vaticinari; matronas Baccharum habitu cri-nibus sparsis cumardentibus facibusdecurrereadTiberun, demissasque in aquam faces, quia vivum sulphur cum «alee insit, Integra flamma efferre. raptos a das homines
12         LIBER XXXIX. CAP. 13. U. [a. U. c 566]
dici, quos machinae illigatos ex conspectu in abditos spe-cus abripiant: eos esse qui aul coniurare aut sociari faci-noribus aut stuprum pati noluerínt. m.ultitudinem ingen-tem, alterum iam prope populum esse; in his nobile» quosdam viros feminasque. biennio proximo institutům-esse, ne qui s maior vigintí annis initiareturi captari ae-tates et erroris et stupri patíenles^/Tuv. peracto índieio-'advôlula ruPWlU gUUWllš pltíWtJ easdem, ut se abfegaret, repetivit. consul rogat soemm, ut aliquam partem aedkim vacuam faceret, quoHispalaimmigraret. cenaculum super aedes datum est, scalis ferenlibus in publicum obseralis,. aditu in aedes verso, res omncs Feceniae extemplo trans-latae et família arcessila, etAebulius migrare ad consulis etientem iussus.
Ita cum indices ambo in potestate essent, rem ad senatum Postumius defert, omnibus ordine exposilis quae delata primo, quae deinde ab se inquisita forent. patres-pavor ingens cepit, cum publico nomine, ne quid eae= coniurationes coetusque nocturni fraudis occullue aut pe-riculi importarent, tum privatim suorum qiiisque vicem.. ne quis adfinis ei noxae esset.jeensmt autem senatus gratias consuli agendas, quod earn rem et cum singulári cura et sine ullo tumultu investigassel. quaeslionem deinde de Bacchanalibus sacrisque nocturnis extra ordinem con-sulibus mandant; indicibus Acbutio ae Feceniae ne fraudi ea res sit curare, et alios indices praemiis invitare iubenu sacerdotes eorum sacrorum, seu viri seu feminae essent,, non Romae modo sed per omnia fora et concüiabula conquiri, ut in consulum potestate essent; edici praeterea in urbe Roma, et per totam Ilaliam edicta mini, ne quisr quiBacehis iniliatus esset, coisse aut convenisse causa sacrorum velit, neu quid talis rei divinae fecisse; ante omnia ut quaestio de iis habealur, qui eoierint coniura-verintve, quo stuprum flagUiumve inferrelur. haec sena-ms decrevit.^MlJ)UHi[> MJili'bus curruiibus lmperarum, HrsdÖöffl'U l&Teius sacn omnes conquirerent, comprehen-sosque libero conclavi ad quaestionem servarent; acdiles plebis videre, ne qua sacra in operlo fierent.   iriumviris.
LIBER XXXIX. CAP. 14. 15- [a. C. 186]
«apitalibus mandátům est, ut vigilias disponerent per ur-bem servarenlque, ne qui nocturni coelus fierent; ulqutí ab incendiis caverelur, adiutores triumviris quinquevin uti cisTiberim suae quisque regionis aedificiis praeessent. XV   \d haec officia dimissis magistratibus consuies in Rostra escenderunt, et coniione advocala cum sollemne carmen precationis, quod praefari, priusquam populum adloquantur,  magistrates solent, peregisset consul, ita coepit. „nulliumquam contioni, Quirites, tam non solum aptased etiam necessaria haec sollemnis deorum com-precatio fuit, quae vos admoneret hos esse deos, quos colere venerari precarique maiores vestn mstitmssent, non illos qui pravis et exlernis religionibus capias mcntes velut furialibus stimulis ad omne scelus el ad omnem hbi-dinem agerent  equidem nee quid taceam nee qualenus nroloquar invenio. si aliquid ignorabitis, ne locum negle-ienliae dem, si omnia nudavero, ne nimium terrons offun-dam vobis, vereor.   quidquid dixero, minus quam pro atrocitate et magnitudine rei dictum scitote esse:  ut ad cavendum satis sit, dabitur opera a nobis.   Bacchanalia lota iam pridem Italia et nunc per urbem etiam multis locis esse   non fama modo accepisse vos sed crcpitibus etiam ululatíbusque nocturnis, qui personant lota urbe, cerium babeo; celerům quae ea res sit, ignorare: alios deorum aliquem cul turn, alios concessum ludum et lasci-viam credere esse, el qualecumque sit, ad paucos per-tinere.   quod ad multiludinem eorum attinet, si dixero multa milia hominum esse, illieo necessc est exterreammi, nisi adiunxeroqui qualesque sint. primům igitur mulie-rum magna pars est, el is fons mali huiusce fuit; deinde simillimi feminis mares, stuprati et constupratores, fanatici vigiliis, vino, strepitibus clamoribusqne noclurms aUo-niti  nullas adhuc vires coniuratio, celerům incrementum ingens virium habet, quod in dies plures fiunt   maiores vestri ne vos quidem, nisi cum aut vexilíom arce posilo eomitiorum causa exercitus eductus esset, aut plet» concilium tribuni edixissent, aut aliquis ex magistratibus ad contionem vocasset, forte temere coire voluerunt; et ubi-