Vergilius, Aeneis I, 1–11 Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris Italiam fato profugus Laviniaque venit litora, multum ille et terris iactatus et alto vi superum saevae memorem Iunonis ob iram, multa quoque et bello passus, dum conderet urbem 5 inferretque deos Latio, genus unde Latinum Albanique patres atque altae moenia Romae. Musa, mihi causas memora, quo numine laeso quid ve dolens regina deum tot volvere casus insignem pietate virum, tot adire labores 10 impulerit. tantaene animis caelestibus irae? Doplňkové otázky: 1) Najděte skupinu muta cum liquida, která způsobila zkrácení předchozího vokálu. 2) Najděte případ metrického dloužení první slabiky ve slově. 3) Pokuste se najít alespoň jeden případ synizése. 4) Vyznačte všechny elize. O jaký typ elizí se jedná? 5) Najděte případ aliterace ve verši. 6) Pokuste se určit a popsat metrum ukázky. Jako nápovědy využijte následujících otázek. Které stopy se v ukázce nejčastěji objevují? Hodnotu kolika mór mají? V jakém poměru je v těchto stopách theze k arzi? Je rytmus verše vzestupný nebo sestupný? O jakou rytmickou řadu se jedná? Jedná se o verš katalektický či akatalektický, znělý či neznělý? maritus = amfibrachys concessus = palimbakcheios durus = trochej extollo = molossus extra = spondej gregis = pyrrhicicus galea = tribrachys ganea = daktyl habito = anapest haereo = krétikos P. Ovidius Naso, Metamorphoses I, 89–112 Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo, sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat. 90 poena metusque aberant, nec verba minantia fixo aere legebantur, nec supplex turba timebat iudicis ora sui, sed erant sine vindice tuti. nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem, montibus in liquidas pinus descenderat undas, 95 nullaque mortales praeter sua litora norant; nondum praecipites cingebant oppida fossae; non tuba derecti, non aeris cornua flexi, non galeae, non ensis erat: sine militis usu mollia securae peragebant otia gentes. 100 ipsa quoque inmunis rastroque intacta nec ullis saucia vomeribus per se dabat omnia tellus, contentique cibis nullo cogente creatis arbuteos fetus montanaque fraga legebant cornaque et in duris haerentia mora rubetis 105 et quae deciderant patula Iovis arbore glandes. ver erat aeternum, placidique tepentibus auris mulcebant zephyri natos sine semine flores; mox etiam fruges tellus inarata ferebat, nec renovatus ager gravidis canebat aristis; 110 flumina iam lactis, iam flumina nectaris ibant, flavaque de viridi stillabant ilice mella. Lucretius, De rerum natura I, 1–5 Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas, alma Venus, caeli subter labentia signa quae mare navigerum, quae terras frugiferentis concelebras, per te quoniam genus omne animantum concipitur visitque exortum lumina solis: P. Ovidius Naso, Tristia IV, 10, 1–10 Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum, quem legis, ut noris, accipe posteritas. Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis, milia qui noviens distat ab urbe decem. editus hic ego sum, nec non, ut tempora noris, 5 cum cecidit fato consul uterque pari. siquid id est, usque a proavis vetus ordinis heres, non modo fortunae munere factus eques. nec stirps prima fui: genito sum fratre creatus, qui tribus ante quater mensibus ortus erat. Pentadius, Cui pater amnis erat, fontes puer ille colebat laudabatque undas, cui pater amnis erat. se puer ipse videt, patrem dum quaerit in amne, perspicuoque lacu se puer ipse videt. quod Dryas igne calet, puer hunc inridet amorem 5 nec putat esse decus, quod Dryas igne calet. stat, stupet, haeret, amat, rogat, innuit, aspicit, ardet, blanditur, queritur, stat, stupet, haeret, amat. quodque amat ipse facit vultu, prece, lumine, fletu; oscula dat fonti, quodque amat ipse facit. 10 Seneca, Oidipús, 449–465 Te Tyrrhena, puer, rapuit manus, et tumidum Nereus posuit mare, 450 caerula cum pratis mutat freta: hinc verno platanus folio viret et Phoebo laurus carum nemus; garrula per ramos avis obstrepit; vivaces hederas remus tenet, 455 summa ligat vitis carchesia. Idaeus prora fremuit leo, tigris puppe sedet Gangetica. Tum pirata freto pavidus natat, et nova demersos facies habet: 460 bracchia prima cadunt praedonibus inlisumque utero pectus coit, parvula dependet lateri manus, et dorso fluctum curvo subit, lunata scindit cauda mare: 465 Horatius, Carmina I, 4 Solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni trahuntque siccas machinae carinas, ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni nec prata canis albicant pruinis. Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna 5 iunctaeque Nymphis Gratiae decentes alterno terram quatiunt pede, dum gravis Cyclopum Volcanus ardens visit officinas. Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto aut flore, terrae quem ferunt solutae; 10 nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, seu poscat agna sive malit haedo. Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turris. O beate Sesti, vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. 15 Iam te premet nox fabulaeque Manes et domus exilis Plutonia, quo simul mearis, nec regna vini sortiere talis nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuventus nunc omnis et mox virgines tepebunt. 20 Horatius, Carmina I, 7 Laudabunt alii claram Rhodon aut Mytilenen aut Ephesum bimarisve Corinthi moenia vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos insignis aut Thessala Tempe; sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem 5 carmine perpetuo celebrare et undique decerptam fronti praeponere oliuam; plurimus in Iunonis honorem aptum dicet equis Argos ditesque Mycenas: me nec tam patiens Lacedaemon 10 nec tam Larisae percussit campus opimae quam domus Albuneae resonantis et praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda mobilibus pomaria rivis. Albus ut obscuro deterget nubila caelo 15 saepe Notus neque parturit imbris perpetuo, sic tu sapiens finire memento tristitiam vitaeque labores molli, Plance, mero, seu te fulgentia signis castra tenent seu densa tenebit 20 Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque cum fugeret, tamen uda Lyaeo tempora populea fertur vinxisse corona, sic tristis affatus amicos: 'Quo nos cumque feret melior fortuna parente, 25 ibimus, o socii comitesque. Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro: certus enim promisit Apollo ambiguam tellure nova Salamina futuram. O fortes peioraque passi mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; 30 cras ingens iterabimus aequor.' Horatius, Carmina IV, 7 Diffugere nives, redeunt iam gramina campis arboribus comae; mutat terra vices et decrescentia ripas flumina praetereunt; Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet 5 ducere nuda chorus. Inmortalia ne speres, monet annus et almum quae rapit hora diem. Frigora mitescunt Zephyris, ver proterit aestas, interitura simul 10 pomifer autumnus fruges effuderit, et mox bruma recurrit iners. Damna tamen celeres reparant caelestia lunae: nos ubi decidimus quo pater Aeneas, quo dives Tullus et Ancus, 15 pulvis et umbra sumus. Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae tempora di superi? Cuncta manus avidas fugient heredis, amico quae dederis animo. 20 Cum semel occideris et de te splendida Minos fecerit arbitria, non, Torquate, genus, non te facundia, non te restituet pietas; infernis neque enim tenebris Diana pudicum 25 liberat Hippolytum, nec Lethaea valet Theseus abrumpere caro vincula Pirithoo. C. Valerius Catullus, c. 29, 1–10 quis hoc potest videre quis potest pati nisi impudicus et vorax et aleo Mamurram habere quod comata Gallia habebat uncti et ultima Britannia. cinaede Romule haec videbis et feres. et ille nunc superbus et superfluens perambulabit omnium cubilia ut albulus columbus aut Adoneus. cinaede Romule haec videbis et feres. es impudicus et vorax et aleo. Plautus, Menaechmi, 79–88 Homines captivos qui catenis vinciunt Et qui fugitivis servis indunt compedes, Nimis stulte faciunt mea quidem sententia. Nam homini misero si ad malum accedit malum, Maior lubidost fugere et facere nequiter. Nam se ex catenis eximunt aliquo modo, + Tum compediti | anum lima praeterunt Aut lapide excutiunt clavom: nugae sunt eae. Quem tu adservare recte ne aufugiat voles, Esca atque potione vinciri decet. Homér, Odysseia, I, 1–10 ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν: πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. 5 ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ: αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο, νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο ἤσθιον: αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ. τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν. 10 Epigram na spartské hrdiny padlé u Thermopyl ὦ ξεῖν᾿, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, ὅτι τῇδε κείμενα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι. (Cicero, Tusc. 1, 101) Dic, hospes, Spartae nos te hic vidisse iacentes, dum sanctis patriae legibus obsequimur. Sofoklés, Oidipús tyrannos, 1–13 Ὦ τέκνα, Κάδμου τοῦ πάλαι νέα τροφή, τίνας ποθ’ ἕδρας τάσδε μοι θοάζετε ἱκτηρίοις κλάδοισιν ἐξεστεμμένοι; πόλις δ’ ὁμοῦ μὲν θυμιαμάτων γέμει, ὁμοῦ δὲ παιάνων τε καὶ στεναγμάτων· 5 ἁγὼ δικαιῶν μὴ παρ’ ἀγγέλων, τέκνα, ἄλλων ἀκούειν αὐτὸς ὧδ’ ἐλήλυθα, ὁ πᾶσι κλεινὸς Οἰδίπους καλούμενος. ἀλλ’, ὦ γεραιέ, φράζ’, ἐπεὶ πρέπων ἔφυς πρὸ τῶνδε φωνεῖν, τίνι τρόπῳ καθέστατε, 10 δείσαντες ἢ στέρξαντες; ὡς θέλοντος ἂν ἐμοῦ προσαρκεῖν πᾶν· δυσάλγητος γὰρ ἂν εἴην τοιάνδε μὴ οὐ κατοικτίρων ἕδραν. Plautus, Captivi, 978–986 PHIL. Hegio, assum: si quid me vis, impera. HE. Hic gnatum meum Tuo patri ait se vendidisse sex minis in Alide. PHIL. Quam diu id factumst? STAL. Hic annus incipit vicensumus. PHIL. Falsa memorat. STAL. Aut ego aut tu: nam tibi quadrimulum Tuos pater peculiarem parvolo puero dedit. PHIL. Quid erat ei nomen? si vera dicis, memoradum mihi. STAL. Paegnium vocitatust: post vos indidistis Tyndaro. PHIL. Cur ego te non novi? STAL. Quia mos est oblivisci hominibus Neque novisse quoius nihil sit faciunda gratia. L. Anneus Seneca, Agamemnon, 310–321 Canite, o pubes inclita, phoebum. Tibi festa caput turba coronat, tibi virgineas, laurum quatiens, de more comas innuba fudit stirps inachia; tu quoque nostros, thespias hospes, comitare choros, quaeque erasini gelidos fontes, quaeque eurotan, quaeque virenti tacitum ripa bibis ismenon: Horatius, Carmina II, 18 Non ebur neque aureum mea renidet in domo lacunar; non trabes Hymettiae premunt columnas ultima recisas Africa, neque Attali 5 ignotus heres regiam occupavi, nec Laconicas mihi trahunt honestae purpuras clientae. At fides et ingeni benigna vena est pauperemque dives 10 me petit; nihil supra deos lacesso nec potentem amicum largiora flagito, satis beatus unicis Sabinis. Truditur dies die 15 novaeque pergunt interire lunae; tu secanda marmora locas sub ipsum funus et sepulcri inmemor struis domos marisque Bais obstrepentis urges 20 summovere litora, parum locuples continente ripa. Quid quod usque proximos revellis agri terminos et ultra limites clientium 25 salis avarus? Pellitur paternos in sinu ferens deos et uxor et vir sordidosque natos. Nulla certior tamen rapacis Orci fine destinata 30 aula divitem manet erum. Quid ultra tendis? Aequa tellus pauperi recluditur regumque pueris, nec satelles Orci callidum Promethea 35 revexit auro captus. Hic superbum Tantalum atque Tantali genus coercet, hic levare functum pauperem laboribus vocatus atque non vocatus audit. 40 Horatius, Carmina I, 1 (vv. 1–14) Maecenas atavis edite regibus, o et praesidium et dulce decus meum, sunt quos curriculo pulverem Olympicum collegisse iuvat metaque fervidis evitata rotis palmaque nobilis 5 terrarum dominos evehit ad deos; hunc, si mobilium turba Quiritium certat tergeminis tollere honoribus; illum, si proprio condidit horreo quicquid de Libycis verritur areis. 10 Gaudentem patrios findere sarculo agros Attalicis condicionibus numquam demoveas, ut trabe Cypria Myrtoum pavidus nauta secet mare. Horatius, Carmina I, 11 Tu ne quaesieris (scire nefas) quem mihi, quem tibi finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios temptaris numeros. Ut melius quicquid erit pati! Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam, quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare 5 Tyrrhenum, sapias, vina liques et spatio brevi spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida aetas: carpe diem, quam minimum credula postero. Horatius, Carmina I, 2 (vv. 1–20) Iam satis terris nivis atque dirae grandinis misit Pater et rubente dextera sacras iaculatus arces terruit urbem, terruit gentis, grave ne rediret 5 saeculum Pyrrhae nova monstra questae, omne cum Proteus pecus egit altos visere montis, piscium et summa genus haesit ulmo, nota quae sedes fuerat columbis, 10 et superiecto pavidae natarunt aequore dammae. Vidimus flavum Tiberim retortis litore Etrusco violenter undis ire deiectum monumenta regis 15 templaque Vestae, Iliae dum se nimium querenti iactat ultorem, vagus et sinistra labitur ripa Iove non probante u- xorius amnis. 20 Horatius, Carmina I, 8 Lydia, dic, per omnis te deos oro, Sybarin cur properes amando perdere, cur apricum deserit Campum, patiens pulveris atque solis, cur neque militaris 5 inter aequalis equitet, Gallica nec lupatis temperet ora frenis. Cur timet flavum Tiberim tangere? Cur olivum sanguine viperino cautius vitat neque iam livida gestat armis 10 bracchia, saepe disco saepe trans finem iaculo nobilis expedito? quid latet, ut marinae filium dicunt Thetidis sub lacrimosa Troiae funera, ne virilis 15 cultus in caedem et Lycias proriperet catervas? Horatius, Carmina III, 1 (vv. 1–15) Odi profanum vulgus et arceo. Favete linguis: carmina non prius audita Musarum sacerdos virginibus puerisque canto. Regum timendorum in proprios greges, 5 reges in ipsos imperium est Iovis, clari Giganteo triumpho, cuncta supercilio moventis. Est ut viro vir latius ordinet arbusta sulcis, hic generosior 10 descendat in campum petitor, moribus hic meliorque fama contendat, illi turba clientium sit maior: aequa lege Necessitas sortitur insignis et imos, omne capax movet urna nomen. 15 Horatius, Carmina I, 3 (vv. 1–16) Sic te diva potens Cypri, sic fratres Helenae, lucida sidera, ventorumque regat pater obstrictis aliis praeter Iapyga, navis, quae tibi creditum 5 debes Vergilium; finibus Atticis reddas incolumem precor et serves animae dimidium meae. Illi robur et aes triplex circa pectus erat, qui fragilem truci 10 commisit pelago ratem primus, nec timuit praecipitem Africum decertantem Aquilonibus nec tristis Hyadas nec rabiem Noti, quo non arbiter Hadriae 15 maior, tollere seu ponere vult freta. Horatius, Carmina I, 14 O navis, referent in mare te novi fluctus. O quid agis? Fortiter occupa portum. Nonne vides ut nudum remigio latus, et malus celeri saucius Africo 5 antemnaque gemant ac sine funibus vix durare carinae possint imperiosius aequor? Non tibi sunt integra lintea, non di, quos iterum pressa voces malo. 10 Quamvis Pontica pinus, silvae filia nobilis, iactes et genus et nomen inutile: nil pictis timidus navita puppibus fidit. Tu, nisi ventis 15 debes ludibrium, cave. Nuper sollicitum quae mihi taedium, nunc desiderium curaque non levis, interfusa nitentis vites aequora Cycladas. 20 Horatius, Epodi 13 Horrida tempestas caelum contraxit et imbres nivesque deducunt Iovem; nunc mare, nunc silvae Threicio Aquilone sonant. rapiamus, amici, Occasionem de die dumque virent genua et decet, obducta solvatur fronte senectus. 5 tu vina Torquato move consule pressa meo. cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna reducet in sedem vice. nunc et Achaemenio perfundi nardo iuvat et fide Cyllenea levare duris pectora sollicitudinibus, 10 nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno: 'invicte, mortalis dea nate puer Thetide, te manet Assaraci tellus, quam frigida parvi findunt Scamandri flumina lubricus et Simois, unde tibi reditum certo subtemine Parcae 15 rupere, nec mater domum caerula te revehet. illic omne malum vino cantuque levato, deformis aegrimoniae dulcibus adloquiis.' Horatius, Epodi 11 (vv. 1–18) Petti, nihil me sicut antea iuvat scribere versiculos amore percussum gravi, amore, qui me praeter omnis expetit mollibus in pueris aut in puellis urere. hic tertius December, ex quo destiti 5 Inachia furere, silvis honorem decutit. heu me, per urbem (nam pudet tanti mali) fabula quanta fui, conviviorum et paenitet, in quis amantem languor et silentium arguit et latere petitus imo spiritus. 10 'contrane lucrum nil valere candidum pauperis ingenium' querebar adplorans tibi, simul calentis inverecundus deus fervidiore mero arcana promorat loco. 'quodsi meis inaestuet praecordiis 15 libera bilis, ut haec ingrata ventis dividat fomenta vulnus nil malum levantia, desinet inparibus certare submotus pudor.' C. Valerius Catullus, c. 1 (ad Cornelium) Cui dono lepidum novum libellum arida modo pumice expolitum? Corneli, tibi: namque tu solebas meas esse aliquid putare nugas. Iam tum, cum ausus es unus Italorum 5 omne aevum tribus explicare cartis Doctis, Iuppiter, et laboriosis! Quare habe tibi quidquid hoc libelli— qualecumque, quod, o patrona virgo, plus uno maneat perenne saeclo! 10