ASPI-CTl IALITEIT IN HET NIDERLANDS ALS PROBI.KEM VOOR TSJECHISCHE STUDENTEN
195
~~^-^Jijdsdomein aspect	vcrlcden (préteritu m)	heden (prézens)	toekomst (futurum)
Duraticf	psal jsem	píšu	budu psát
Tcrminatief	napsal jsem		napíšu
Volgens deze schéma's zou er dus een aspectuele overeenkomst moeten zijn tusscn duraticve verleden tijd in het Tsjechisch en de onvoltooid verledcn tijd in hct Nederlands, tussen de Tsjechische terminatieve verleden tijd en de Neder-landse voltooid verleden tijd, de Nederlandse voltooid tegenwoordig toekomende tijd en de terminatieve toekomende tijd in het Tsjechisch. Problemen geven het duratieve Tsjechische presens en het duratieve Tsjechische futurum in vcrgclij-king met encrzijds onvoltooid en voltooid tegenwoordige tijd en de onvoltooid tegenwoordig toekomende tijd in het Nederlands.
Het is dus geen toeval dat de belangrijkste "dubbelaspectuele" werkwoorden juist oorspronkelijk uit het Latijn afkomstig zijn, waarbij de terminatieve vorm met prefixatie wordt gevormd, bij v. organizovat - zorganizovat, dezinfikovat - vydezinfikovat?1 Dat betekent dat de overgenomen woorden primair als duratief zijn opgevat. Het is evenmin een toeval dat verreweg het grootste probleem voor sludenten met een Slavische moedertaal is gelegen in het onderscheid tussen de, voltooid tegenwoordige tijd (perfectum) en de onvoltooid verleden tijd (imperfec-tum). Het perfectum is immers een tijd die voor Slavischtaligen onlogisch is - een terminatieve tegenwoordige tijd?* Het is ook de tijd die officieel in het Tsjechisch niet bestaat, terwijl er wel een - zij het archaisch - plusquamperfectum bcstaat29:
Stalo se, jak byl král přikázal - Het gebeurde, zoals de koning bevolen had.
Tento zlý skutek jste byli učinili dobrovolné - Deze misdaad hadden jullie vrijwillig bedreven.
Temporaliteit moct in het Tsjechisch in de meeste gevallen uit de context worden afgeleid. Zo betekenen de zinnetjes30:
Petr psal článek a pil / vypil pivo en Petr napsat článek a pil / vypil pivo beide: Petr schreej een artikel en dronk zijn hier op.
En Cekali jsme na ulici, kan afhankclijk van de context betekenen: Wij hadden op straat gewacht; wij hebten op straat gewacht of wij wachtten op straat. De context maakt in de praktijk duidelijk, met welke variant we te doen hebben.
11 Petr 1986: 184.
28 Ik vermoed dat het feitelijk verdwijnen van imperfectum en plusquamperfcctum in de Hoogduitse dialecten te maken kan hebben met Slavisch substraat. De perfectumvorm haben/sein + Partizip ligt het dichtste bij de standaardwijze van het uitdrukken van een verleden tijd in de Slavi-schc talen. Vgl. Drosdowski 1984: 151 met opm. 1. De Duden geeft niet aan of er dan een neiging bestaat tot aspectualisatie, al doet de vermelding van de combinatie Ich war beim Bäcker gewesen naast/c/; bin beim Bäcker gewesen vermoeden dat cen dergelijke neiging bestaal.
29 Karlik 2003: 317 (incl. voorbeelden).
30 Voorbeelden bij Norbert Nübler: "Vid'\ in: Karlik 2002: 528.