Przymiotniki – podstawowe informacje


–        leksemy o dystynktywnej funkcji członu zależnego grupy imiennej

–        pełnią funkcję atrybutywną, łącznie z formami czasowników posiłkowych być i zostać mogą
występować także w funkcji predykatywnej

–        przymiotniki charakteryzują kategorie gramatyczne rodzaju, liczby i przypadka, wszystkie
są kategoriami fleksyjnymi i syntaktycznie zależnymi (wartości tych kategorii zależą od nadrzędnego
rzeczownika)

–        niewielka liczba przymiotników pozostaje nieodmienna (najczęściej obcego pochodzenia, o
nietypowej fonetyce lub formie słowotwórczej): blond, mini, maksi, porno, khaki, bordo, brąz
(Opalić się na brąz.), do tej grupy należą także formy dzierżawcze jego, jej, ich, zaliczane w
tradycyjnych gramatykach do zaimków, chociaż morfologicznie i syntaktycznie zachowują się jak
przymiotniki

–        dla fleksji przymiotników są typowe liczne synkretyzmy, np.:

lp. rodz. żeński:      D. dobrej –  C. dobrej  – Ms. dobrej

                             B.  dobrą – N. dobrą

w rodz. męskim i nijakim występuje neutralizacja opozycji rodzajowej w D., C., N. i Ms.:


D. dobrego pana, psa, stołu                          dobrego jabłka

C. dobremu panu, psu, stołowi                      dobremu jabłku

N. dobrym panu, psie, stole                           dobrym jabłku

Ms. dobrym panem, psem, stołem                 dobrym jabłkiem


–        w lm. istnieje tylko opozycja rodzaju męskoosobowego i niemęskoosobowego (duży synkretyzm
form):

M. dobre psy, stoły, żony, ławki, jabłka – dobrzy nauczyciele

B. dobre psy, stoły, żony, ławki, jabłka – dobrych nauczycieli


Typy fleksyjne:


I. Przymiotniki zakończone na na –y/–i

–        podtyp twardotematowy:         dobry, zdrowy, wysoki, drogi

–        podtyp miękkotematowy:        tani, głupi, letni

–        podtyp zak. na stwardniałą:      obcy, duży, cudzy, lepszy


Typowe alternacje:

1. spółgłoskowe

podtyp twardotematowy:         M. lm., rodzaj męskoosobowy

dobry – dobrzy

miły – mili

zdrowy – zdrowi

stary – starzy

mądry – mądrzy

cichy – cisi

ubogi – ubodzy

drogi – drodzy

wysoki – wysocy

polski – polscy

drugi – drudzy

piąty – piąci


podtyp zak. na stwardniałą:      tylko zakończone na –sz, –ż

                                               duży – duzi

                                               pieszy   – piesi

                                               starszy – starsi

                                               lepszy – lepsi

                                               pierwszy – pierwsi

ALE:                                       obcy – obcy

                                               cudzy – cudzy

2. samogłoskowe         o : e

                                               rodzony – rodzeni

                                               wesoły – weseli


II. Przymiotniki zakończone bezkońcówkowo, zaliczane w ramach tradycyjnego podziału na części mowy
do zaimków

–        podtyp twardotematowy:         sam, wszystek, ten, ów, pewien, jeden, niejeden,
(Jeden/niejeden student go wiział.), żaden

–        podtyp miękkotematowy:        mój, twój, swój, czyj, czyjś, czyjkolwiek, niczyj

–        podtyp zak. na stwardniałą:      nasz, wasz

–        formy mego, twego, swego itp. są książkowe

–    postfiksy –ś, –kolwiek nie ulegają zmianie