Ukázka starého tisku – inkunábule z roku 1478


Název: Rudimenta grammatices Nicolai Perotti

Místo uložení: zámek Kynžvart, Česká republika

Signatura: 20-E-21 (14032) Hs. Kynžvart 45

Doba vzniku: 1478


Fol. 1r–110r

Inc.: Nicolai Perotti ad Pyrrhum Perotum nepotem ex ftatre svavissimo Rudimenta gramatices

Expl.: Impressum Mediolani M CCCC° LXXVIII. Finis.

Perottus, Nicolaus: Rudimenta grammatices. Milano, Leonardus Pachel et Uldericus Scinzenzeler,
1478. 2o. HC 12658

Lit.: Goff P-312. Šimáková 748, Šimáková, Vrchotka 1477


Přepis:

(fol. 36r) De constructione orationis

Quid est constructio? Est debita dispositio partium orationis in ipsa oratione.

Adiectivum cum substantivo in quot accidentibus convenire debet? In tribus: in genere, numero et
casu; ut Pyrrhus modestus et Penelope pudica.

Nominativus cum cum verbo in quot accidentibus convenire debet? In duobus: in persona et numero; ut
Pyrrhus discit.

Relativum cum antecedente in quot accidentibus convenire debet? In genere, numero et persona et
aliquandi in casu; ut Pyrrhus qui legit, Penelope quae cantat, templa quae aedificantur, urbem quam
statuo vestra est.

Quae sunt verba, quae tam ante se quam post se exiguunt nominativum casum? Duo: substantiva, verba
sum et existo; ut sum bonus, sum doctus; item quinque vocativa vocor, dicor, nominor, nuncupor et
appellor – ut dicor Pyrrhus. Item fio – ut ego fio quotidie doctior et ego factus sum eques.
Praeterea omnia fere verba, quae reciproce dicuntur; ut ego evado doctus, efficior fortis, scribor
magnanimus, cantor liberalis, praedicor pius, sto immobilis. Et similiter tu evadis, efficeris,
scriberis, cantaris, praedicaris; ille evadit, efficitur, scribitur, cantatur, praedicatur doctus,
fortis, magnanimus, liberalis, pius, immobilis.

Quotuplex est verbum? Duplex: personale et impersonale. Personale est quod habet distinctos numeros
et personas; impersonale quod caret numeris et personis.

Quid est verbum actium? Quod in eo desinens facit ex se passivum m, or, ut amo, amor. Excipiuntur
facio et composita eius; ut frigefacio, calefacio, parvifacio, quorum passiva sunt fio, frigefio,
calefio, parvifio et reliqua.

Verba activa quos casus exiguntur? Nominativum semper ante se pro re agente, post se accusativum
vel dativum pro re patiente; ut amo te et invideo tibi. Nonne exigunt etiam infinitivum; ut cupio
legere? Infinitivum eo loco in vim nominis transit et est indeclinabile, unde cum adiectivo
coniungitur; ut apud Persium: Scire tuum nihil est nisi te scire hoc sciat alter. Et alibi: Velle
suum cuique est, nec voto vivitur uno.

Nota, quod interdum absolute ponuntur verba activa; ut ego amo idest amore captus sum, et cogito
idest cogitabundus sum.

Nota etiam, quod ultra proprios casus omne verbum potest habere dativum.


Nota bene

Všimněte si v textu:
  * všeobecného zkracovacího znaménka
  * zkratky pro -er- ve slově verba
  * zkratky koncového -ur- ve slovech scribitur, cantatur apod.
  * ligatury ct
  * různých funkcí předchůdců interpunkčních znamének
  * zkrácených tvarů vztažných zájmen quod, quae, quam
  * tvaru zkracovacího znaménka pro omnia a jeho formy