BOPELNÍACZ Dopelniacz jest jedným z czterech najczešciej užywanych przypadków. Liczba pojedyncza RODZAJ MESKT Przymiotniki, zaimki, liczebnikiporzq-dkowe i 'jeden' -ego po wszystkich spólgloskach. np. dobr-ego, obc-ego, w]/soki-ego, drogi-ego Rzeczoivniki Tc koňcówke maja_ przede wszystkim rzeczowniki mqskoosobo-we i me.skožywotne, np. brat - wysoki-ego brat-a. kot - mal-ego kot-a, ale takže niektoré m^skoniežywotne: 1. nazwy miesiecy, np. styczeň - pierwsz-ego styczni-a, gradzicň - drugi-ego gruořni-a (e // 0) 2. nazwy cz^šci ciaía, np. nos - wielki-ego nos-a, brzuch - duž-ego brzuch-a 3. nazwy walut, np. dolar -jedn-ego dolar-a, jen - warlošciow-ego j en-a (e // 0) 4. nazwy taňców. np. walc - ostatni-ego walc-a, mazur - szybki-ego mazur-a 5. nazwy marek samochodóvv, np. fiat - mal-ego fiat-a, polonéz - star-ego poloncz-a 6. nazwy narzedzř np. nóž - o.str-ego nož-a (ó // o), mlotek - ciežki-ego mlotk-a (e // 0) (z wyjatkiem zakoňczonych na -graf, -skop. -fon. np. mikroskop - dobr-ego mikroskop-u, telefon - now-ego telefon-u) 7. nazwy miar ezasu, diugošci, wagi. itp.. np. dzien - drugi-ego c?ni-a (dzi // d; e // 0), miesiaj: - ostatni-ego micsia.c-a, metr - jedn-ego metr-a. cetnar - trzeei-ego cetnar-a; ale, rok - t-ego rok-u 8. nazwy papierosów, np. carmen - jedn-ego carmen-a, camel - rnocn-ego camel-a Poza wymicnionymi grupami znaczeniowymi rzeczowników meskonie-žywotnych, które maja. koňcówke. -a, sa^ jeszcze inne jednostkowe przy-klady, w których koňcówka -a zaležy od zwyczaju jezykowego užytkowni-ków jazyka. 48 -uj mája. ja. rzeczowniki rodzaju meskiego - me.skoniežywotne, np. hotel - wygodn-ego hotel-u, teatr - star-ego teatr-u, itp. z wyjatkiem wymienionych wyžej i uwaga, že nic ma ácislych regul wystepowania obu tych koňcówek. RODZAJ NIJAKI Przytniotniki, zaimki, liczebniki porzqdkowe i 'jeden' -ego po wszystkich spólgloskach. np. dobr-ego, obc-ego, tani-ego, daleki-ego Rzeczowniki wszystkie rzeczowniki rodzaju nijakiego maja. koňcówke. -a, np. okno - t-ego okn-a, morze - czyst-ego morz-a RODZAJ ŽENSKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzqdkowe -ej po wszystkich spólgloskach, np. dobr-ej, tani-ej, obc-ej, drogi-ej Rzeczowniki -y 1. rzeczowniki rodzaju žeňskiego zakoňczone w M. 1. poj. na -a przed spólgloska. twarda. i funkcjonalnie miejkka. (z wyjaticiem k, g, 1), np. woda - dobr-ej wod-y, praca - ciežki-ej prac-y, róža - pi(?kii-ej róž-y 2. rzeczowniki rodzaju žeňskiego zakoňczone w M. 1. poj. na spólgloske. funkcjonalnie miqkkaj np. mysz - poln-ej mysz-y, podróž - interesujax-ej podróž-y 3. rzeczowniki rodzaju meskiego zakoňczone w M. 1. poj. na -a przed spólgloska twarda, i funkcjonalnie miekka, np. poeta - mlod-ego poet-y, mežczyzna - t-ego m^žezyzn-y, znawca - dobr-ego znawc-y [-ij 1. rzeczowniki rodzaju žeňskiego zakoňczone na -a w M. 1. poj. przed spólgloska. miejkka., np. ziemia - t-ej ziem-i, kawiarnia - ulubion-ej kavviarn-i; chemia - trudn-ej chemi-i, lilia - bial-ej lili-i 49 2. rzeczowniki rodzaju žeňskiego zakoňczone w M. 1. poj. na spólglosk^ miejkka oraz na samogíoske. -i, np. powieŠC - ciekaw-ej powiešc-i, gospodyni — nasz-ej gospodyn-i, wieš - moj-ej ws-i (w7/ w; e // 0), pani - t-ej pan-i WYJATEK krew - czyst-ej krwi, brew - drugi-ej brwi (e // 0; w // w'), 3. rzeczowniki rodzaju žeňskiego zakoňczone na -a w M. 1. poj. przed spólgloska; k, g, 1. np. mat/za - nasz-ej mat/s-i (k // k'): dro^a - swoj-ej drog-i (g // gO, roZa — na«7.-ej ro/-i (1 // ľ) 4. rzeczowniki rodzaju m^skiego zakoňczone w M. 1. poj. na -a przed spólgioska, k, g, np. koleda - dobr-ego koleg"-i (g // g') Liczba mnoga RODZAJ MESKI Przymiotniki, zaimki, liezebniki porzqdkowe -ych po spólgloskach twardych (z wyjatkiem 'k, g') i funkcjonal-nie miekkich. np. dobr-ych, obc-ych, jedn-ych, žadn-ych -ich po spólgloskach mie.kkich i % g', np. tan-ich, dalek-ich, drog-ich, zaimkach: mo-ich, two-ich, swo-ich Rzeczowniki -ow koňcówke^ -ów maja^ rzeczowniki me^skoosobowe, me.skožy-wotne i mqskoniežywotne: 1. zakoňczone na spólgloskq twarda. w M. 1. poj., np. pan - panowie - t-ych pan-ów kot - koty - mal-ych kot-ów stôl - Stoly - tan-ich stot-ÓW 2. zakoňczone w M. 1. poj. na spólgloske. miejeka. ('ň, j') i niektoré na spólgloske. funkcjonalnie miekka, ('c, dz, ž i ľ - ježeli M. 1. irai. zakoňczony jest na -owie), np. uezeň - uczniowie - zdoln-ych uezni-ów ma,ž - mcžowie - swo-ich m^ž-ów 50 Q rodzaj - rodzaje - t-ych rodzaj-ów wódz - wodzowie - žadn-ych wodz-ów ojciec - ojcowie - nasz-ych ojc-ów (e // 0) dworzec - dworce - brudn-ych dworc-ów (e // 0) król - królowie - wielk-ich król-ów (ale ježeli M. 1. mn. zakoňczony jest na -e, to w D. 1. mn. jest koň-cówka -i, np. nauczyciele - mo-ich nauczyciel-i, kowale - star-ych kowal-i, itp.) maja. rzeczowniki meskoosobowe, me,skožywotne i nieme.- skoosobowc z a korí c zone w M. 1. poj. na spólgloske, miekka i niektoré me^skožywotne na b, p, w, np. gošc - swo-ich gošc-i, karp - tlust-ych karp-i koň - piekn-ych kon-i, goíab - szar-ych gol^b-i // paw - kolorow-ych paw-i (w // w') maj a. rzeczowniki meskoosobowe, meskožywotne i mqsko-niežywotne zakoňczone na spólgloske. funkcjonalnie miekka. (z wyjatkiem niektorých na c, dz, žil, które w mianow-niku maJ3 koňcówke^ - owie) np. pisarz - zdoln-ych pisarz-y miesiac - t-ych miesi^c-y (3 // zajac - mal-ych zajec-y // ej pieniadz - duž-ych pieni^dz-y // q) -ów lub -i //-y koňcówki -owie lub paralelnie -i // -y maja^ nieliezne rzeczowniki mejskoosobowe, meskožywotne i niemeskoosobowe zakoňczone w M. 1. poj. na spólgloske. miejtka. lub funkcjonalnie miekka., np. pisarz - zdol-ych pisarz-y // pisarz-ów pokoj - mal-ych poko-i // pokoj-ów (ó // o) leň - sam-ych len-i // leni-ów kosz - wielk-ich kosz-y // kosz-ów wqž - jadowit-ych w£ž-y // wež-ów (3 II q) RODZAJ NIJAKÍ Przymiotniki, zaimki, liezebniki porzqdkowe -ych po spólgloskach twardych (z wyjatkiem 'k, g') i funkcjonalnie miekkich, np. dobr-ych, obc-ych, jedn-ych, žadn-ych 51 ■ich po spólgloskach mie.kkich i 'k, g', np. tan-ich, dalek-ich, drog-ich zaimkach: mo-ich, two-ich, swo-ich Rzeczowniki 0 prawie wszystkie rzeczowniki zakoňczone w M. 1. poj. na spól-gloske. twarda., miekka. i funkcjonalnie miekka m aj a kori-cówkQ zerowa.. Čecha, charakterystyczna. tego przypadka sa. cz$-ste wymiany morfologiczne, np. okno - jasn-ych okien, jablko - dobr-ych jablek šwiatlo - ostr-ych šwiatel, (0 // e) ale zakoňczone sufíksem -isko // -ysko: nazwisko - róžn-ych nazwisk ložysko - star-ych ložysk šwieto - sam-ych šwiqt (q II aj zwierze^ - dzik-ich zwierzqt // a.) niemowl§ — tygodniow-ych niemowlqt (q II 3) pole - mal-ych pól (o // ó) zbože - jar-ych zbdž (o // ó) morze - czyst-ych mórz (o // ó) serce - nasz-ych serc, miejsce - swo-ich miejsc oparcie - žadn-ych oparc -i//-y nieliczne rzeczowniki zakoňczone w M. 1. poj. na spólgioske. miejtka. lub funkcjonalnie miekka. maja^ koňcówke. -i lub -y, np. narzedzie — mo-ich narz^dz-i wybrzeže - strom-ych wybrzež-y podziemie - ciemn-ych podziem-i, ostrze - t-ych ostrz-y -ow rzeczowniki zakoňczone na -um w M. 1. poj. maja. koňcówke^ -ów, np. liceum - nasz-ych lice-ów, muzeum - pi^kn-ych muze-ów RODZA J ŽENSKÍ Przymiotniki, zaimki, liczebnikiporzqdkowe -ych po spólgloskach twardych (z wyja^tkiem 'k, g') i funkcjonalnie miejkkich, np. dobr-ych, obc-ych, jedn-ych, žadn-ych -ich po spólgloskach miekkich i 'k, g', np. tan-ich, dalek-ich, drog-ich zaimkach: mo-ich, two-ich, swo-ich 52 Rzeczowniki 0 koňcówke^ zerowq majq rzeczowniki zakoňczone na -a i -i (z wy- jqtkiem zakoňczonych na -nia i -ja i obcych na -a i ia). Podobnie jak w rodzaju nijakim mogq tu wystejpowač wymiany morfolo-giczne, np. noga — mo-ich nóg, koza — star-ych koz woda - czyst-ych wód (o // ó), ale zakoňczone na - ona: opona - dobr-ych opon, korona - zlot-ych koron strona - nasz-ych stron, žona - t-ych žon r^ka - two-ich rqk meka - straszn-ych mqk, ksi?ga - star-ych ksiqg // q), ale kl^ska - ostatn-ich kl^sk, potejja - žadn-ych pot^g matka - dobr-ych matek, ksiqžka - now-ych ksiažek zlotówka - žadn-ych zlotówek (0 // e) -i//-y koňcówk§ -i lub -y majq rzeczowniki o tematach zakoňczonych w M. 1. poj. na spólgloske. mie.kka, i funkcjonalnie miekka, oraz samogloskowych na: -nia i -ja i obcych na -a i -ia, np. koše — star-ych košc-i, cz^šč - róžn-ych cz§ác-i odpowiedž - t-ych odpowiedz-i noc - dobr-ych noc-y, podróž - mo-ich podróž-y kawiarnia - swo-ich kawiarn-i, pralnia - star-ych praln-i czytelnia - t-ych czyteln-i, armia - wielk-ich armi-i analógia — róžn-ych analogi-i, lekeja - ciekaw-ych lekej-i sesja — interesuj^c-ych sesj-i, idea — star-ych ide-i epopeja — narodow-ych epope-i, Korea — róžn-ych Kore-i, ale aleja - nasz-ych ale-i // ale-j onomatopeja - t-ych onomatope-i // onomatope-j 53 Funkcje dopelniacza w zdaniu Dopelniacz wystejmje: 1. w zdaniach zaprzeczonych w funkcji dopelnienia bližszego, i to za- równo w zaprzeczeniach formálnych z „nie" lub „ani", jak i wtedy, kiedy trešč czásownika ma charakter przecza^cy. (Wykaz innych czasowników po-siadaja^cych negacje^ w znaczeniu podaria jest w punkcie 3.) np. pisze zadanie - nie pisze. zadania lubie^ mléko i miód - nie lubie. ani mléka, ani m i od u prawo pobytu - odmówic prawa pobytu 2. w zdaniach z czasownikiem „byc" w formie osobowej, po wprowa-dzeniu negacji, nastupuje zmiana podmiotu w mianowniku na podmiot w dopetniaczu, a orzeczenie w czasie teražniej szym zmienia sie na „nie ma" (dla liczby pojedynczej i mnogiej), w czasie przeszlym na form^ 3 osoby li-czby pojedynczej rodzaju nijakiego „nie bylo", bez wzgledu na liczbe i ro-dzaj podmiotu, w czasie przyszlym na form$ 3 osoby liczby pojedynczej „nie bedzie" (dla liczby pojedynczej i mnogiej), np. Chleb jest na stole. Chleba nie ma na stole. Chleby sa na stole. Chlebów nie ma na stole. Chleba nie bylo na stole. Chlebów nie bylo na stole. Chleba nie bedzie na stole. Chlebów nie be.dzie na stole. 3. bezposrednio po okreslonych czasownikach bez przyimka, np. Žyczyč szczescia. Pragnac spokoju. Spodziewac si§ dziecka. Czasowniki implikujíce dopelniacz najcz^šciej posiadaj^ znaczenie negacji i dzialania czesciowego. Natomiast dopelniacz, który po nich wystepu-je, czesto pelni funkcje dopelnienia bližszego. Jest takže grupa czasowników, najczesciej z przedrostkami: do-, na-, przy-, u-, po których wystepuje tylko dopelniacz lub dopelniacz i biernik. Podwójna implikacja nie jest czymš wyjatkowym w polskim systemie czasownikowym i trudno w podre-czniku podac wszystkie jej przyklady. Lista najcze.šciej užywanych czasowników: bac si^, bronič, brakowač / brakna^c, chcieč, dokonywač / dokonač, domagac siq, dotyczyč, dotykac / dotknúc, doznawač / doznač, (s)kosztowač, lekac si§, lykna^c, obawiac siq, oczekiwač, odmawiač / odmówic, pilnowač, potrzebo- 54 wač, pragnač, skajňc, (s)próbowač, spodziewač siq, strzec, (po)szukac, uby-wac / ubyč, (na)uczyč siq, udzielac / udzielic, unikač / uniknqč, užywač / užyč, wymagač, wstydzic si^, wystarczac / wystarczyc, wzywač / wezwac, zabraniac / zabronič, zaczerpnac, zakazywač / zakazac, zapominac / zapo-mniec, zazdrošcic, žalowač, (za)ža/iač, žyczyč Czasowniki z przedrostkami do-, na-: (najczestsze znaczenie to: 'dodanie czegoš do czegoš, co juž wczesniej zostalo zrobione, lub osi^gnac jakiš ceľ) D B doczekač siq (wiosny) ale czekač (na wiosny) dogotowac (zupy) ale gotowač (zup§) dokroič (chleba) ale kroič (chleb) dokupič (wina) ale kupic (wino) dolač (wody) ale lač (wodej doliczyč siq (pieniedzy) ale liczyc (pienia^dze) doprosic si§ (oddania dlugu) ale prosič (o oddanie dlugu) dorobič sie^ (majatku) ale robic (majatek) dosmažyč (placków) ale smažyč (placki) dosypac (soli) ale sypač (sól) dožyč (stu lat) ale žyč (sto lat) nabrač (jablek) ale brač (jablka) naczytač si§ (kryminalów) ale czytač (kryminaíy) nadrobic (chleba) ale drobič (chleb) nagadač (glupstw) ale gadac (glupstwa) nagromadzič (zapasów) ale gromadzič (zápasy) naješč si§ (owoców) ale ješc (owoce) nakupic (zabawek) ale kupic (zabawki) nalamač (galezi) ale lamač (galerie) nalykač sie^ (powietrza) ale lykač (powietrze) nanosič (w§gla) ale nosič (wegiel) naopowiadac (ciekawostek) ale opowiadač (ciekawostki) naparzyč (herbaty) ale parzyč (herbaty) narobič (powidel) ale robic (powidla) narwac (jablek) ale rwač (jablka) nasadzič (pomidorów) ale sadzič (pomidory) naskrobač (ziemniaków) ale skrobac (ziemniaki) nasypač (ziarna) ale sypac (ziarno) nazbierač (galezi) ale zbierač (galezie) naznosič (desek) ale znosič (deski) 55 4. w zdaniach po liczebnikach okreslonych i nie okre slony ch od dwu wzwyž w pola_czeniu z rzeczownikami me.skoosobowymi i od pi§ciu wzwyž w poiaczeniu z niQskožywotnymi, m^skorzeczowymi, nijakimi i žeňskimi, np. kilka chlebów + jest, bylo, bedzie troche, jarzyn + jest, bylo, bed/ i e (D. 1. mn. rzeczowników policzalnych) malo czasu + jest, bylo, bedzie kilo cukru + jest, bylo, bedzie (D. 1. poj. rzeczowników niepoliczalnych) dwóch panów, pie.c pan + jest, bylo, bedzie trzech mežczyzn, szesc psów + jest, bylo, bedzie czterech studentów, siedem stolów + jest, bylo, bedzie pieciu kolegów, osiem okien + jest, bylo, be.dzie UWAGA: Liczebniki okrešlone i nieokreslone oprócz przyslówków (np. dužo, malo, trochy) w poiaczeniu z rzeczownikami rodzaju me^skoosobowego maj a. formy: kilku, kilkunastu, kilkudziesi^ciu, kilkuset, paru, wielu, pieciu, szešciu... nieme.skoosobowego: kilka, kilkanašcie, kilkadziesiat, kilka-set, piec, szesč... 5. w funkcji wyraženia adwerbalnego i nie jest implikowany przez czasownik a) okrešla daty np. Adam urodzil sie. dziesiatego marca tysiac dziewi^čset siedemdzie-siatego roku. b) wyraža relacje, czasowa np. Zajačia od ôsmej do drugiej. Wakacje sa^ od lipca do paždziernika. 6. po przyimkach Wybrane przyimki lacz^ce sie. z dopelniaczem: znaczenie przyklad bez - brak, wylaczenie kawa bez cukru blisko - miejsce bank jest blisko poczty dla - cel napil sie^ koniaku dla odwagi 56 do przeznaczenie przedmiotu kierunek granica czasu przeznaczenie dookola // dokola kolo naprzeciwko na šrodku - niedaleko - obok -od okolo oprócz podczas spod sprzed w czasie miejsce miejsce ilošč w przybliženiu czas w przybliženiu // naprzeciw miejsce miejsce miejsce miejsce kierunek (skad?) kierunek (osoba) žródto pochodzenia czas (od kiedy) czas (trwanie) przeznaczenie element czegoš strona obiektu przyczyna zewn^trzna specjalizacja osoby, rzeczy przybliženie wyíqczenie czas kierunek (skqd?) od jakiegoš punktu czas miejsce (skqd?) miejsce (osoba) bliskošč cz^šč calošci czas kwiatki dla Ewy id§ do domu do jutra maszynka do golenia siedzielišmy dookola stolu telewizor stoi kolo okna kolo dziesieciu studentów spotkajmy si$ kolo siódmej mieszkam naprzeciwko banku na šrodku pokoju stal stol niedaleko domu jest park Marek siedzial obok mnie wiatr wial od morza wracam od Marii wiem to od kolegi od jutra si$ odchudzam glowa boli mnie od czwartku tabletki od bolu glowy klucz od szafy wejšcie od podwórza mokry od deszczu specjalista od sprzedažy okolo dwóch osob byli wszyscy oprócz Marka czytal gazety podczas šniadania wyjat list spod ksiažek pochodzi spod Gdaňská to jest wiadomosč sprzed miesiqca ukradli mi samochód sprzed domu byl u fryzjera u podnóza gór palec u nogi odpoczatem w czasie wakacji 57 w cia£'u w razie warunek czas nauczyl si$ jazyka w ciqgu roku w razie deszczu, spotkamy si§ w šrodku dobrze si§ czul wšród swoich wraca z domu wiem o tym z gazet zemdlala z braku powietrza špiewaia z nut rachunek z ubiegíego roku najmlodszy z braci; koležanka ze szkoly fíližanka z porcelány kochač z calego serca nie byl w pracy z powodu choroby patrzyla zza firanek wšród miejsce (w otoczeniu) kierunek(skad) žródto informacji przyczyna wzór, model poczatek w czasie wyróžnienie z materiál (z czego) stopieň nasilenia z powodu - przyczyna zza - kierunek (skad) 7. po przymiotnikach, imieslowach przymiotnikowych w funkcji pre-dykatu, np. Byl pewny swojego zdania. Przymiotniki implikuja.ce dopelniacz: bliski, ciekawy (ciekaw), glodny, godny (godzien), pewny, spragniony, syty, šwiadomy (swiadom), wart (warty), winny (winien), žádny. 8. w konstrukcji przymiotnik + przyimek: dla, wobec, do, od, z np. skorý do gniewu, dobry dla niego w pola.czeniu z innym rzeczownikiem može wyražač: a) posesywnosc (opowiada na pýtania: czyj? czyja? czyje?) np. buty dziecka brat Adama kolega siostry b) uzupelnia znaczenie innego rzeczownika np. milošnik teatru chwila spokoju bal aktorów c) cze.sc wydzielona. z calosci np. butelka piwa szklanka mléka kostka masla 9. 58 d) osobe dzialaja.ca np. wyst^py studentów utwory Chopina odpowiedž studenta e) przedmiot czynnošci po rzeczownikach odczasownikowych np. ogladanie telewizji wygiaszanie wykiadu f) ogólnarelacje. np. centrum miasta zápach kwiatów 59 Čwiczenia wdražajace Dopelniacz po czasowniku zaprzeczonym Čwiczenie 23 W miejsce kropek wstaw formy dopemiacza liczby mnogiej od rzeczowni ków podaných w nawiasie. Wzór: (choroba) Boj§ si§ takich ...chorob... o II ó 1. (grožba) Nie bojt> sie. twoich................................... 2. (osoba) Nie znam tych....................................... 3. (woda) Nie kupuj tych............................minerálnych. 4. (siostra) Mam pi^č.............,............................ 5. (ozdoba) Nie lubi§ takich..................................... 6. (jagoda) Musimy nazbierac trochy ............................. 7. (zápora) Na rzece Wišle nie ma ............................... 8. (rozmowa) Nie cierpie^ takich ................................. 9. (droga) W tym kraju nie ma dobrých........................... 10. (szkola) W tym miešcie nie ma dobrých......................... ale 1. (žona) Szkoda, že nie mam dwóch ............................. 2. (opona) Nie naprawiejuž tych ................................ 3. (zaslona) Nie pierz tych.........................w tym proszku. 4. (antyfona) Zakonnice nie zašpiewaly........................... 5. (ambona) W tych košciolach nie ma barokowych.................. 6. (koróna) Nie znaleziono............................królewskich. 7. (matrona) Nie lubie^ apodyktycznych........................... 8. (strona) W ksiažce nie bylo ostatnich........................... 9. (wrona) Dlaczego nie przepedza^ tych........................... 10. (tona) Nie ma tutaj ...................................šmieci. ale 0 -e 1. (panna) Nie znam tych ...................................... 2. (wanna) W tej fabryce nie produkuje sie^ ........................ 60 0 // -e (-ek) przed zakoňczeniem -ka 1. (pralka) W sklepie nie bylo polskich............................ 2. (sa^siadka) Nie zapraszam swoich.............................. 3. (aktorka) W tym teatrze nie ma dobrých........................ 4. (sukienka) Nie lubi? tých .................................... 5. (zlotówka) Nie licz juž tých................................... 6. (przyjaciólka) Nie znasz moich nowych......................... 7. (walizka) Nie zabieraj dwóch ................................. 8. (butelka) Nie oddawaj tých................................... 9. (kuzynka) Nie znam wszystkich moich ......................... 10. (ksia^žka) Nie przeczytalem jeszcze tých ........................ ale 1. (pasieka) S^siad nie mial ...........................pszczelich. 2. (powieka) Nie zamykaj ...................................... 3. (kaleka) Brakuje udogodnieň dla.............................. 4. (bazylika) W tym miešcie nie ma.............................. 5. (kronika) Nie musisz zagla^dna^č do starých...................... 6. (apteka) Na tej ulicy nie ma .................................. 7. (Nauka) W tym malým miešcie nie ma siedziby Akademii.......... 8. (sztuka) Nie widzialem najnowszych..................S. Mrožka. 9. (peruka) Ona nie ma........................................ 10. (luka) W kodeksie kárnym nie powinno byc ............prawnych. 0 // -e (-ek) przed zakoňczeniem -ko 1. (želazko) W tym sklepie nie možná kupič ....................... 2. (lôžko) Brakuje dwóch....................................... 3. (jablko) Nie lubi? kwašnych .................................. 4. (biurko) Nie kupilišmy jeszcze ................................ 5. (ciastko) Nie jem ..................................zkremem. 6. (jajko) Nie dalaš jeszcze .............................do ciasta. 7. (bialko) Z tých ..............................nie ubijemy piany. 8. (žóltko) Nie jedz......................, bo bedziesz mial skleróz?. 9. (slówko) Nie musz§ uczyč si? nowych........................... 10. (oczko) Nie zlapiesz tých...........................w poňczosze. ale 1. (wysypisko) Wsz^dzie brakuje ..........................šmieci. 2. (pálenisko) Nie wolno zostawiač nie dogaszonych...........w lesie. 3. (siedlisko) W organizmie nie odkryto..................zakaženia. 61 4. (pogorzelisko) Nie zdecydowano si? na odbudow? tych............. 5. (boisko) W miešcie brakowalo.......................sportowych. 6. (zjawisko) Nie zaobserwowano innych niezwyklych . . . . w przyrodzie. 7. (lowisko) Rybacy nie powrócili jeszcze z swoich................... 8. (ložysko) Nie wyczyšcileš jeszcze tych brudnych.................. 9. (legowisko) Niedžwiedzie nie wyszly jeszcze ze swoich............. 10. (nazwisko) Nie znam...........................tych studentów. Cwiczenie 24 Zámien podané zdania w formie twíerdza^cej na przecza^. Wzór: Znam t? starsza^ pani^. Nie znam tej starszej pani. A. rodzaj me^ski 1. Kupi? ten starý samochód.................................... 2. Poznaj? tego czlowieka ...................................... 3. Zmieni? swój sposób bycia.......'............................. 4. Zaplač? ten dužy rachunek................................... 5. Ogla.dn? ten ciekawy film .................................... 6. On zdaí trudný egzamin ..................................... 7. Przeczytalem ten artykul .................................... 8. Lubi? swój akademik........................................ 9. Masz trudný charakter...................................... 10. Poznalem nowego koleg?..................................... 11. Widzielismy te rasowe psy ................................... 12. Rozumielišmy swoje bledý................................... 13. Zatrzymali nasze dokumenty................................. 14. Przeprosili tych chlopców .................................... 15. Poznališmy naszych lektorów................................. 16. Znaležlišmy wasze listy...................................... 17. Skonczylišmy te projekty .................................... 18. Poprosilišmy o autograf tych poetów ........................... 19. Zerwališmy z nimi wszystkie kontakty......................... 20. Oddali wszystkie podreczniki................................. B. rodzaj nijaki 1. Znam to dziecko............................................ 2. Lubi? nasze miasto ......................................... 3. Czytam cz?sto to czasopismo ................................. 62 4. Zatrzymam to sympatyczne zwierze 5. Widzielišmy to jezioro.......... 6. Zwiedzilišmy muzeum historyczne 7. Rozumiem twoje postepowanie 8. Udowodnie* to twierdzenie 9. Znam to miejsce........ 10. Cenie^ twoje zdanie...... 11. Lubi§ grzeczne dzieci .... 12. Rozumiemy wasze stanowiska 13. Widzielišmy piekne jeziora 14. Zamknelišmy te dzikie zwierzeta 15. Zwiedzilišmy wszystkie planetária 16. Wymienilišmy nasze okna 17. Znam twoje imiona ..... 18. Rozumiemy wasze pýtania 19. Lubi§ amerykaňskie šniadania 20. Lubie kwašne jablka........ C. rodzaj žeriski 1. Znam te dziewczyne ........ 2. Odwiedziíem moja, przyjaciólke 3. Mam interesuja^ca. prac$ 4. Zwiedzilišmy t^ cerkiew 5. Lubi§ swoja. wieš...... 6. Przerwe* wasza. dyskusj§ 7. Chyba polubie^ tq okolie^ 8. Rozumiem wasza, radošč 9. Známy ich odpowiedž .. 10. Ogladam nasza, telewizj§ 11. Czytalem nowe powiešci J. Pilcha 12. Znam wszystkie dzielnice 13. Ogladališmy wszystkie premiéry 14. Poprawilišmy wasze prace 15. Rozumiem ich krytyezne uwagi 16. Lubi§ czytač powiešci kryminalne 17. Odwiedzilišmy nasze koležanki 18. Zwiedzimy te miejscowošci 19. Lubi§ ich twarze ....... 20. Nosz§ czerwone sukienki Čwiczenie 25 W miejsce kropek wstaw odpowiednia. form$ zaimków osobowych: ja, ty, my, wy. Wzór: Nie bylo (ja) ...mnie... w domu. a) 1. Nie znam (wy) ..................................od tej strony. 2. Nie widzielišcie (ja)..........................dzisiaj wieczorem. 3. Nie widzialem (ty)..........................dzisiaj na zajíci ach. 4. Nie przeražaj (ja)...........................................! 5. Nigdzie nie moglem (wy)...............................znaležč. 6. Nie namawiali (my)...............................dowyjazdu. 7. Nie bylo (my) .............................w domu po poludniu. 8. Nie wini§ (ty)..................................za tq pomylk^. 9. Nie bylo (ja) .................................na tym zebraniu. 10. Nie zrozumielišmy (wy).............................jak nálezy. b) 1. Wczoraj nie dostálem listu od (ty) ............................. 2. Kolega nie požyczyl ode (ja) ........................stu zlotých. 3. On nie mieszka kolo (ja) ..................................... 4. Nie skorzystam z tej ksiažki od (ty)............................ 5. Nie siedzialem w kinie obok (wy).............................. 6. Nie bedziesz dzisiaj ješč u (my)..........................obiadu? 7. Nie przychodžcie do (my)..........dziš wieczorem, tylko jutro rano. 8. Nie mamy do (wy) ..................................... žalu. 9. Nie siadaj obok (ja) .........................................! 10. Nie napisalem do (ty) ........................... žadnego listu. 64 Čwiczenie 26 Užyj wlašciwych form zaimków osobowych: on, ona, ono, oni, one. a) Podkrešlone rzeczowniki zastaj) odpowiednia^ forma^ zaimka osobowego. b) Podané w nawiasach formy zaimków w mianowniku zastap formami w dopemiaczu. 1. Spotkališcie Marka? Nie, nie spotkališmy..... 2. Widzialaš Agatg? Nie, nie widzialam......... 3. Znasz Adama i Marka? Nie, nie znam........ 4. Znacie Nowakowskich? Nie, nie známy....... 5. Spotkaieš sasiadów? Nie, nie spotkalem ...... 6. Znasz Ewq i Krysiq? Nie, nie znam .......... 7. Zaprosimy Basig? Nie, nie zaprosimy ........ 8. Przeprosisz kolegy? Nie, nie przeprosz§....... 9. Zapytasz kolegów? Nie, nie zapytam......... 10. Spotkaiaš Zbyszka z Haliny? Nie, nie spotkalam Wzór: a) Znasz Martg? b) To nie sa. (oni) Nie, nie znam .. .jej... To nie sa^.. .ich...rzeczy a) b) 1. Wracam od (on)...... 2. Nie widzielišmy (oni) . . 3. Nie spotkalem (on).... 4. Nie bylo (one)........ 5. Nie znalazlem (ona) . . . 6. Bez (ona)............ 7. Zawsze siedz§ obok (on) 8. Oprócz (oni) ......... 9. Požycze od (one)...... 10. Zatrzymam si§ u (on) . . nikt nie przyszedt. ...... pieni^dzy. ........w domu. ..........prac. .....w miescie. .......w domu. ...... w parku. nie byl oby šwiat. 65 Cwiczenie 27 Zapytaj o podkrešlone wyrazy w zdaniu odpowiednia^ forma, zaimków pyta-jacych: jaki?, jaka?, jakie?, jacy?, jakie?; który?, która?, które?, któ-rzy?, które? Wzór: Nie lubi^ wytrawnego wina. Jakiego wina nie lubisz? 1. Nie znam tých iudzi............................ludzi nie znasz? 2. Nie kochám tego dziecka....................dziecka nie kochasz? 3. Nie spotkalem tej dziewczyny............dziewczyny nie spotkalcš? 4. Nie lubie. nerwowych kolegów.................kolegów nie lubisz? 5. Nie ubieraj czarnego garnitúru!........garnitúru mam nie ubierac? 6. Nie toleruj^ nieslownych przyjaciól.........przyjaciól nie tolerujesz? 7. Nie widzialem tego spektaklu.............spektaklu nie widzialeš? 8. Nie kupiej drogiej sukienki...................sukienki nie kupisz? 9. Nie przeprosz^ tých koležanek..........koležanek nie przeprosisz? 10. Nie zwiedzilišmy múzeum historycznego..............múzeum nie zwiedzilišcie? 11. Nie chcialem ubrač tých butów...........butów nie chcialeš ubrac? 12. Nie czytam nudných ksi^žek..................ksia^žek nie czytasz? 13. Nie szukam ladnej, ale madrej dziewczyny.....dziewczyny szukasz? 14. Nie lubi$ dužych psów..........................psów nie lubisz? 15. Nie zazdroszcze^ ci takiego dziecka.......dziecka mi nie zazdrošcisz? Cwiczenie 28 Odpowiedz na zadané pýtania, užywajac w odpowiedzi zaimków nieokre-šlonych w negatywnej formie: nikt, nie, žaden, žadna, zadne, žadni, zadne. Wzór: Czy znasz jakiegoš Francúza? Nie, nie znam ...žadnego... Francúza. 1. Czy widzialeš któregoš z naszych profesorów? 2. Czy spotkališcie po drodze jakiegoš turyste? 3. Czy czytališcie jaka^š powiešč J. Andrzejewskiego? 66 4. Czy zdawališcie jakiš egzamin? 5. Czy poznaleš któraš z polskich aktorek? 6. Czy ktoš byt w pokoju? 7. Czy cos z tego rozumiesz? 8. Czy w pokoju byli jacyš ludzie? 9. Czy po wykladzie byla jakaš dyskusja? 10. Czy byly jakieš problémy? 11. Czy zmieniono jakieš przepisy? 12. Czy cos ruszaleš na moim biurku? 13. Czy kogoš szukalaš? 14. Czy czegoš potrzebujesz? 15. Czy cos znalazlaš? 16. Czy oni kogoš oszukali? 17. Czy jakieš dziecko zachorowalo? 18. Czy poznališcie jakichš cudzoziemców? 19. Czy znasz któraš z tych dziewczat? 20. Czy b^dziesz hodowac jakieš zwierz^ta? 67 Čwiczenie 29 Odpowiedz na zadané pýtania w formie przecza^cej. Wzór: Czy widzialeš kogoš? Nie, nikogo nie widzialem Czy uczysz si§ czegoš? Nie, niczego sie. nie ucze.. 1. Czy báleš sie. czegoš?.................................. 2. Czy wszedleš do czyjegoš pokoju?........................ 3. Czy uciekasz od czegoš?................................ 4. Czy síuchasz czyichš rad?.............................. 5. Czy czegoš žalujesz? .................................. 6. Czy dzwoniteš do kogoš? ............................... 7. Czy czegoš sie. napijesz? ............................... 8. Czy wstydzilišcie sie. czegoš?............................ 9. Czy korzystališcie z czyichš rad? ........................ 10. Czy potrzebujesz czyjejš pomocy?........................ Dopelniacz w zdaniach z czasownikiem „byc" w formie osobowej. Cwiczenie 30 W miejsce kropek wstaw odpowiednia^ forme^ rzeczowników podaných w nawiasie. Wzór: W lodówce jest kefír, ale nie ma (maslo, kielbasa, szynka) ...masla, kielbasy, szynki... . 1. W pokoju jest szafa, ale nie ma (tapczan, kredens, stol)............ 2. Na polce bylo rádio, ale nie bylo (telewizor, magnetowid, magnetofon) 3. Na podlodze jest linoleum, ale nie ma (dywan, chodník, futrzak) 4. W kuchni byl stôl, ale nie bylo (lodówka, zlewozmywak, piec) 68 5. W szufladzie byla gumka, ale nie bylo (dlugopis, linijka, olówek) 6. Na piecu jest rondel, ale nie ma (garnek, patelnia, czajnik) 7. Na przyjeciu bedzie Maria, ale nie bedzie (Janek, Zosia, Agata) 8. W przedpokoju jest wieszak, ale nie ma (garderóba, lustro, polka) . . . 9. W lazience jest r^cznik, ale nie ma (mydlo, szampon, pasta do z$bów) 10. W miešcie bedzie muzeum, ale nie bedzie (kino, teatr, sala wystawowa) 11. Na stole sq talerze, ale nie ma (nože, widelce, lyžki) 12. W szafie byty krawaty, ale nie bylo (koszule, spodnie, ubránia) 13. W mieszkaniu byly dywany, ale nie bylo (krzesla, stoly, lóžka) 14. Na parkingu sq wolne miejsca, ale nie ma (auta, motocykle, rowery) . 15. W schronisku byly lóžka, ale nie bylo (poduszki, koldry, przešcieradla) 16. W sklepie jarzynowym sq ziemniaki, ale nie ma (pomidory, ogórki, rzodkiewki)................................................ 17. W tym sklepie bedq tylko spodnie, ale nie bedzie (garnitury, plaszcze, kostiumy)................................................. 18. W sklepie rybným byly makrele, ale nie bylo (dorsze, karpie, šledzie) 19. W piekarni sq chleby, ale nie ma (bulki, rogaliki, čiastka) 20. W kiosku sq gazety, ale nie ma (bilety, kosmetyki, ksiažki) 69 Dopelniacz implikowany przez czasownik Čwiczenie 31 W miejsce kropek wstaw odpowiednia form§ rzeczowników podaných w nawiasie. Wzór: Brakuje mi (czas, odpoczynek, cierpliwošč) czasu, odpoczyn-ku, cierpliwošci... 1. Chce (spokoj, zrozumienie, twoje dobro) ........................ 2. Pragniemy (milošč, szacunek, spokojne žycie).................... 3. Žadamy (sprawiedliwošc, porzadek, wysokie zarobki) ............. 4. Žal mi (brat, kolega, ostatnie wakacje) ......................... 5. ŽyczQ wam (zdrowie, powodzenie, dlugie žycie)................... 6. Domagamy sie^ (opieka, uczciwošc, sprawiedliwe sady) ............ 7. Boimy si§ (žycie, šmierc, grožne choroby) ....................... 8. Wystarczy nam (sila, pienia^dze, dobra wola)..................... 9. Brak im (kultura, wychowanie, dobry smak)..................... 10. Spróbujemy (perswazja, negocjacje, twój tort).................... 11. Szkoda (czas, zdrowie, twoje nerwy)............................ 12. Užywamy (komputer, kalkulátor, ta maszyna)................... 13. Bronimy (majetek, ojczyzna, swoje pogla^dy)..................... 14. Stuchamy (rádio, audycja, nowe wiadomošci) .................... 15. Udzielamy (požyczka, pomoc, dobre rady)....................... 70 16. Spodziewam sie^ (nagroda, gošcie, nowe problémy) 17. Wstydze si§ (nieuctwo, niewiedza, swoje post^powanie) 18. Poszukujemy (mieszkanie, korepetytor, dobra praca) 19. Zabronili nam (picie alkoholu, pálenie papierosów, nocne odwiedziny) 20. Unikam (ludzie, klopoty, nasze sajsiadki) 21. Obawiamy síq (zima, przeziebienie, silne mrozy) 22. W pracy potrzebujemy (spokoj, zadowolenie, mila atmosféra) 23. Nauczyciele wymagali (wiadomošci, postup w nauce, prace domowe) . 24. Rodzice oczekuj^ od nas (milošč, opieka, dobre slowa) 25. Zapomnielišmy (pienia^dze, klucze, nasze parasole) 26. Powinnaš skosztowač (zupa, salatka, drugie danie) 27. Policjanci pilnuj^ (porzadek, dyscyplina, nasze mienie) 28. Oni zazdroszcza^ nam (powodzenie, szcz^šcie, dobre samopoczucie). . . 29. Uczymy siq (matematyka, chemia, j§zyki obce) 30. Ubywa (dzieň, noc, lata) 71 Dopelniacz po wyrazach okrešlajacych ilošc Čwiczenie 32 Užyj w podaných zdaniach liczebników nieokrešlonych i przyslówków: dužo, malo, troch?. (Pami?taj o regule: D. 1. mn. - rzeczowniki policzalne, D. 1. poj. - rzeczowniki niepoliczalne.) Wzór: a) W sali sa. uczniowie. (kilku) W sali jest kilku uczniów. b) Ania zjadla cukierki. (dužo) Ania zjadla dužo cukierków. a) 1. W szkole ucza. si? dzieci. (dužo) ............................... 2. W auli sa. studenci. (malo).................................... 3. Na pólce leža. gazety, (par?) .................................. 4. W poczekalni sa. pasažerowie. (malo)........................... 5. U lekarza czekaja. pacjenci. (dužo.............................. 6. Koledzy sluchali radia, (kilku) ................................. 7. W lodówce jest maslo, (malo) ................................. 8. W tej fabryce pracuj^ cudzoziemcy. (kilku)...................... 9. W sklepie byli klienci. (niewielu) .............................. 10. W hotelu mieszkaja. Francúzi, (paru)........................... b) 1. Spotkališmy naszych znajomych. (kilku)........................ 2. Kupilišmy ser. (troch?) ...................................... 3. Podaj mi cukier. (troch?)..................................... 4. Kup mi jablka, (kilogram).................................... 5. Posadzilem kwiatki. (dužo)................................... 6. Przynieš jarzyny z ogródka. (troch?) ........................... 7. Jedlišmy owoce. (dužo) ...................................... 8. Wypilišmy piwo. (dužo)...................................... 9. Wylalem mleko. (troch?)..................................... 10. Przegrališmy mecz. (kilka)................................... 72 Čwiczenie 33 Wstaw po liczebnikach nieokrešlonych ťile\ 'tyle' forme dopemiacza liczby mnogiej (rzeczowniki pouczalne) lub pojedynczej (rzeczowniki niepokczalne). Wzór: a) Ile (koležanka).. .koležanek... przyjdzie na przyjycie? b) Skad tyle (brud) ...brudu... w tym domu? a) 1. Ile masz (pienia^dze)........................................? 2. ílu (uczeň) ....................................zdalo egzamin? 3. Tle trzeba dač (jajko) ............................do tego ciasta? 4. Ile (rok)...........................b§da. budowač t§ autostrády? 5. Ile (cukier) .........................dajesz do szklanki herbaty? 6. Ile zjesz (kielbasa).........................................? 7. Ilu masz (przyjaciel) .......................................? 8. Ile (osoba)................................bydzie na przyjyciu? 9. Ile zjecie (ciastko) .........................................? 10. Ile (róža)........................................mam kupic? b) 1. Czy oni maja. až tyle (dziecko)................................? 2. Až tyle (kilometr)............................jest do Warszawy? 3. Tyle (čwiczenie).............jest do zrobienia na zadanie domowe? 4. Tylu (myžczyzna).....................wzie^o udzial w konkursie? 5. Až tylu (cudzoziemiec)................. uczy siq jazyka polskiego? 6. Mam tyle (zmartwienie) ............, že nie wiem, jak je rozwia^žy? 7. On ma tyle (energia)................, že nas wszystkich. przežyje! 8. Mialeš tyle (okazja)..................., žeby z nim porozmawiac! 9. Ona ma tyle (rok)..............................ile moja mama. 10. Mój syn zje tyle (miyso)............................ile mój maž. 73 Čwiczenie 34 Podané w nawiasie cyfry napisz literami, a rzeczowników užyj w dopel-niaczu. Wzór: W sali jest (15, krzeslo) .. .pietnascie krzesel... W sali nie ma piet n astu krzesel W sali jest (15, posel) ...pie.tnastuposlów... W sali nie ma .. pi^tnastu poslów... 1. Na stole ležy (6, zeszyt)............i (7, ksiažka).............. 2. Na boisku gra w píikq (2, chlopiec)............................. 3. (22, uczeň) ...............................uczy si e. w tej klasie. 4. W tym teatrze jest (500, miejsce).............................. 5. W naszym instytucie studiuje (100, student)..................... 6. W hotelu mieszka (300, gošč) ................................. 7. W konkursie wzieto udzial (13, zawodnik)....................... 8. W brydža gralo tylko (4, kolega)............................... 9. W poczekalni czekalo (18, pacjent)............................. 10. Do pracy nie przyszlo (3, nauczyciel)........................... 11. W naszym miešcie žyje (150, bezdomny)........................ 12. W naszej rodzinie jest (2, lekarz) .............................. 13. Na moim osiedlu nie ma (6, sklep)............................. 14. Na moim osiedlu jest (20, blok)................................ 15. Nie napisalem (8, čwiczenie).................................. 16. Nie zdalem (2, egzamin) ..................................... 17. Nie bylo mnie (5, miesiac).................................... 18. (9, osoba)...............................nie przyszlo do pracy. 19. Nie zarobilem (4, tysiac)..................................... 20. Zamkni§to (7, szkola) ....................................... Čwiczenie 35 Užywaj^c podaných liczebników i przystówków okrešlaj^cych ilošc, prze-ksztalč podané zdania wedlug wzoru. Wzór: W mieszkaniu spali mlodzi m^žczyžni. (kilku) W mieszkaniu spalo kilku mlodych mejzczyzn. 1. Protestujacy studenci žebrali síq w Rynku. Kilkuset ............................ 74 2. Leniwi uczniowie poszli na wagary. Kilkunastu................................................ 3. Starsze kobiety staly przed sklepem. Kilka..................................................... 4. Mlodzi ludzie poszli na dyskotek?. Kilku..................................................... 5. Zaproszeni gošcie przyszli na spotkanie. Niedužo .................................................. 6. Starsi robotnicy wykorzystali swój urlop. Niewielu.................................................. 7. Polámané krzesla staly na strychu. Kilka..................................................... 8. Moje koležanki ucza^ si? w tej szkole. Pi?c...................................................... 9. W sklepie pracuje nowe ekspedientki. Kilka..................................................... 10. W ogrodzie rosná, drzewa owocowe. Dužo..................................................... 11. Male dzieci pojada. na wakacje. Dužo..................................................... 12. Nowe samochody staly na parkingu. Niewiele.................................................. 13. Egzotyczne zwierzeta byly w ZOO. Dužo..................................................... 14. Moje koležanki zdály juž egzamin. Dziesi?c .................................................. 15. Bogaci Polacy wyježdžajq na wakacje do Afryki. Wielu .................................................... 16. Znáni aktorzy graja. w tym teatrze. Paru ..................................................... 17. Slawni naukowcy przyjad^ na konferencj?. Kilku..................................................... 18. Wzorowi žolnierze dostali przepustki. Trzech .................................................... 19. Bezdomne psy chodzity po parku. Par? ..................................................... 20. Moi przyjaciele sa. inžynierami. Kilku..................................................... 75 Dopelniacz w funkcji wyraženia adwerbalnego a) dopelniacz po okrešleniu daty Cwiczenie 36 Podané w nawiasie daty užyj w dopeiniaczu i zamieň cyfry na wyrazy. Wzór: Urodziiem si$ (21 marzec) ...dwudziestegopierwszegomarca... 1. Mój ojciec urodzil si$ (13 kwiecieň)............................ 2. Moja mama urodzila si§ (2 maj).............................. 3. Zdalem matur§ (25 maj).................................... 4. Rozpoczatem studia (1 paždziernik)........................... 5. Obronilem prac$ magisterský (17 czerwiec) .................... 6. Poznalem Ew$ (10 grudzieň)................................. 7. Oženilem si§ (3 wrzesieň)................................... 8. Syn urodzil si§ (1 styczeň).......'............................ 9. Córka urodzila si§ (4 luty)................................... 10. Przyjechalem do Polski (30 sierpieň).......................... b) dopelniacz w relacji czasowej Cwiczenie 37 Podaných w nawiasach wyrazów užyj w dopelniaczu. Wzór: Od (šroda) .. .šrody... do (sobota).. .soboty... nie bylo wody. Od (piata) ...piatej... do (siódma) ...siódmej... padal deszcz. 1. Zajedia trwaly od (osma)..........do (dwunasta) 2. Zima trwa od (grudzieň) ............do (marzec) 3. Wiosna trwa od (marzec)...........do (czerwiec) 4. Lato trwa od (czerwiec)............do (wrzesieň) 5. Jesieň trwa od (wrzesieň)..........do (grudzieň) 6. Zebranie trwaío od (druga)..........do (czwarta) 7. Nie bedzie mnie w domu od (pieč) ......do (szešč) 8. Jajko na miekko nálezy gotowač od (trzy)........ ...............minut. 9. Jutro bedzie chlodniej od (cztery)........do (pieč) . . godzin. do (cztery) . . stopni. 76 10. Bed§ w miešcie od (jedna).............do (dwie) ........godzin. 11. Na wynajecie pokoju musisz przeznaczyc od (trzysta) ............. do (piecset).............zlotých. 12. Na wynajecie mieszkania musisz przeznaczyc od (osiemset)........ do (tysia^c).........zlotých. 13. Bede^ na ciebie czekac tylko od (dziewiata).....................do (dziesiata).................... 14. Lekarz przyjmuje od (szesnasta) .................do (osiemnasta) 15. Od (dwudziesta druga) .............................do (szósta) ..................ráno obowiazuje cisza nocna. 16. Syn može sluchac muzyki rockowej od (ráno)..................do (wieczór).................... 17. Od (šwit)................do (noc)...............uczyíem sie^ do egz aminu. 18. Sklep byl zamkniety od (poniedziatek)..................do (šroda) 19. Weekend trwa od (piatek).......... do (niedziela) .............. 20. Hotel kosztuje od (sto).............do (dwiešcie) ....... zlotých. 77 Dopelniacz po wybranych przyimkach Przyimki kierunku i miejsca Cwiczenie 38 Užyj odpowiedniego przyimka i formy dopelniacza od rzeczowników w na-wiasie: a) *do' (okrešla miejsce, do którego kieruje siq czynnošč - dokad?, do czego?, do kogo?) i 'z' (okrešla ruch na zewnatrz, z jakiegoš miejsca — ska^d?, z czego?) b) ťdo' (okrešla miejsce, w którym znajduje siejakaš osoba — dokáži?, do kogo?) 'oď (okrešla ruch na zewnatrz od jakiejš osoby — od kogo?) 'u' (okrešla miejsce, w którym.ktoš jest ti jakiejš osoby - u kogo?) Wzór: a) Jade .. do... (Poznaň)...Poznania... Wracam ...z... Poznania, b) Jad§ ...do... (brat) ...brata... Wracam ...od... brata. Bylém ...u... (brat) ...brata... Wracam ...od... brata. a) 1. Wchodzimy ........(restauracja) Wychodzimy................. 2. Oni ida...................(kino) Oniwracaj^................. 3. Ta droga prowadzi.........(wieš) Ta droga prowadzi............ 4. Ucieklišmy...............(dom) Ucieklišmy.................. 5. On wszedl...............(pokoj) Onwyszedl.................. 6. Pojechalem.............(miasto)....................o piatej. Wrócilem .......................................oósmej. 78 7. Wsiedlišmy............(tramwaj) Wysiedlišmy................. 8. Wysiedlišmy.............(pocia^g) i przesiedlismy si$......(autobus) 9. Niesiemy zákupy.........(sklep) ........................(dom) 10. Ona wiezie dziecko ...............(przedszkole) ........................(dom)............. b) 1. Ide....................(kolega) Wracam .................... Bytem.................(kolega) 2. Jad§ ...................(kuzyn) Wracam .................. Bylém..................(kuzyn) 3. Jedziemy ...............(ojciec) Wracamy................... Bylišmy ................(ojciec) 4. Czesto chodzimy .... (dziadkowie) Teraz wracamy.............. Bylišmy ...........(dziadkowie) 5. Idziemy................(krewni) Wracamy................... Jestešmy...............(krewni) 6. Przyszli..............(tešciowie) Wrócili ..................... Byli.................(tešciowie) 7. Przyszlam.............. (Maria)....................o piatej. Wyszlam....................................... o szóstej. Bylam................. (Maria)....................o piatej. 8. Wstajňly..................(my).................o dziesiatej. Wyszby..................................... o jedenastej. Byly......................(my).................o dziesiatej. 79 9. Przyjechališmy Wyjechališmy . Bylišmy ..... (oni) (oni) o pierwszej. . o trzeciej. o pierwszej. 10. Przyszlišmy Wyszlišmy Bylišmy . . (on) (on) . o drugiej. o czwartej. . o drugiej. C wi c z en i e 39 Užyj wlašciwych przyimków 'do' + dopelniacz (ruch w kierunku, gdzie cos lub ktoš si$ znajduje), 'na'+ biernik (gdzie cos ma mieč miejsce, ma si§ od-byc, ma zostač spožyte) *po'+ biernik (po kogo?, po co? w jakim celu?). Wzór: Id$ ...do... restauracji ...na... lub ...po... obiad. Id$ ...do... sklepu ...po... cukier. 1. Wybieramy si§........filharmonii....................koncert. 2. Id$.....................kiosku.....................gazety. 3. Jutro idziemy.............opery......................balet. 4. Wracam .................domu......................brata. 5. Poszedl...............biblioteki.....................ksia^žki. 6. Id$ ............piwiarni...........lub.............. piwo. 7. Poszlišmy................parku.....................spacer. 8. Poszíyšmy........kina.......ciekawy film lub .........bilety. 9. Wrócilišmy.......domu.........kolacje^ lub....... pieniadze. 10. Poszlišmy.........holu .........przerw^lub .........krzesla. 11. Poszlišmy.......muzeum.......wystaw^lub .........foldery. 12. Janek zaprosil mnie ....................siebie ........kolacj^. 13. Musz$ išč ...........dziekanatu.............. zašwiadczenie. 14. Mam zamiar pójšc . . Jacka..........kaw? lub..........ksiažki. 15. Musz§ išč .......profesora.......egzamin lub ......zaliczenie. 16. Mam išč ........szpitala ....... badania lub . .. wyniki badaň. 17. Wybieram sie..............klubu..................dyskotek§. 18. Wpadn§ .........mamy ........ plotki lub..........porady. 19. Wyjedziemy...........Gdaňská....................wakacje. 20. Pójdziemy.........baru......... placki lub..........pierogi. 80 Čwiczenie 40 Odpowiedz na zadané pýtania užywaja^c podaných w nawiasie slów i odpo-wiednich przyimków: do + dopelniacz (kierunek); na, po + biernik (cel, przyczyna). Wzór: Dokqd tak pedzisz? (kino, ostatní seans) Do kina na ostatní seans. 1. Dokad wyježdžasz? (Zakopane, narty) 2. Gdzie idziesz? (sklep, proszek do prania) 3. Gdzie pójdziesz w niedziele? (mama, urodziny) 4. Gdzie pójdziemy w sobote? (klub, dyskoteka) 5. Doka^d si$ tak špieszycie? (szkola, lekcje) 6. Dokad pojedziecie na wakacje? (Francja, Riwiera) 7. Gdzie ona idzie? (apteka, lekarstwo) 8. Gdzie idziesz po zajeciaeh? (akademik, kolacja) 9. Gdzie pójdziemy po poludniu? (muzeum, wystawa) 10. Gdzie on wyježdža? (Warszawa, konferencja) 11. Gdzie masz zamiar pójšc teraz? (dom towarowy, zákupy) 12. Dokad jedziesz? (stacja benzynowa, benzyna) 13. Dokad tak wczešnie wychodzisz? (szpital, wyniki badaň) 14. Gdzie to dziecko codziennie chodzi? (przychodnia, gimnastyka) 15. Gdzie mnie zapraszasz? (teatr, komédia muzyczna) 16. Doka_d idziesz? (Robert, imieniny) 81 17. Gdzie ona idzie? (Zbyszek, ksiqžki) 18. Gdzie wychodzisz? (piwnica, konfitury) 19. Dokad idq ci ludzie? (centrum, manifestacja) 20. Gdzie lecisz? (koležanka, kawa) Cwiczenie 41 Wpisz wlasciwe do kontekstu przyimki, a podaných wyrazów užyj w dopelniaczu. Przyimki: 'z' (skad, z jakiego miejsca) - 'do' (dokad, do jakiego miejsca) 'z' (z jakiejš instytucji) -'do' (do jakieš osoby, instytucji) 'oď (od jakiegoš punktu, miejsca) - 'do' (do jakiegoš punktu, miejsca) 'oď (od jakiejš osoby) - 'do' (jakiejš osoby) Wzór: (Warszawa, Krakow)...Z Warszawy do Krakowa... jechališmy prawie 3 godziny. (ministerstwo, dyrektor) To jest list ...z ministerstwa do dyrektora... (dworzec, centrum) ...Od dworca do centrum... jest tylko 5 minut. (Marek, Ewa) Przynioslem list.. .od Marka do Ewy... 1. (Krakow, Katowice)......................................jest juž autostrada, a potem pojedziemy dwupasmówkq. 2. (dom, miejsce pracy) ....................................mam tylko 5 minut piechotq. 3. (osiedle, miasto) Jest bardzo dobra komunikacja ................. 4. Byl telefon (Marysia, Marek) ........... 5. Przyszedl rachunek (elektrocieplownia, ty) 6. (boisko, szatnia) Zawodnicy szli........... bardzo zm^czeni. 7. (Gdansk, Toruň) Droga byla okropna, bo ... . ..........................padal deszcz. 8. (to miejsce, most) Ta rzeka jest niebezpieczna 9. Procesja szla (Wawel, rynek) 10. Tramwaj (ja, uniwersytet) . . jedzie okolo pi^ciu minut. 82 11. Przyszlo pismo (rektor, dyrektor Instytutu) 12. (Bronowice, poczta) . dojechac tramwajem. možesz 13. (Wroclaw, Poznaň) . . . dwa ekspresy dziennie. ježdža. 14.(ty,ja)........ drogajak(ja, ty) jest taka sama 15. (poczatek drogi, koniec drogi) czulem siy bardzo dobrze. 16. (szczyt góry, wieš) Zejšcie ........................... trwalo prawie dwie godziny. 17. Sekretárka rozniosta pisma (dziekan, wszystkie instytuty) 18. (petla tramwajowa, my) ...................... jest tylko 3 minuty. 19. Chodzy (koledzy, koležanki) ................... prosza.c ich o pomoc, której nikt mi nie chce udzielič. 20. Przyszlo wezwanie (wojsko, twój brat)........... Čwiczenie 42 Wpisz wlašciwe do kontekstu przyimki, a podaných wyrazów užyj w dopel-niaczu lub miejscowniku. ťu' + dopeíniacz (wskazuje na osoby, do której siy ktoš zwraca lub u której siy znajduje) ťw', + miejscownik (okrešla miejsce, w którym osoba siy znajduje) W + miejscownik (okrešla miejsce, w którym cos siy dzieje i osoba bierze w tym udzial, lub tylko miejsce, ježeli rzeczownik l^czy siy z przyimkiem 'na' + biernik w znaczeniu kierunku, np. Idy na uniwersytet. Bylém u profesora na uniwersytecie.) Wzór: Mieszkališmy (ciotka, Kraków) ...u ciotki w Krakowie. Bylém (profesor, konsultacja).. .u profesora na konsultacji. 1. (lekarz, badania) Bylém ............ 2. (dyrektor, konferencja) Sekretárka byla 3. (ojciec, gabinet) Bibliotéka jest....... 4. (krewni, wieš) Wakacje spydzilišmy ... 83 5. (sa.siad, przyjecie) Bylišmy................................... 6. (przyjaciel, Katowice) W czasie ferii bylem ...................... 7. (one, szpital) Bylam......................................... 8. (ja, obiad) Koledzy byli ...................................... 9. (rodzice, imieniny) Bylišmy................................... 10. (tešciowie, rocznica šlubu) Oni byli ............................ 11. (Kowalscy, Krynica) Zatrzymališmy síq......................... 12. (rektor, biuro) Bylišmy ...................................... 13. (nauczycielka, dom) Bylam................................... 14. (kolega, mieszkanie) Spotkalíšmy si§........................... 15. (my, miasto)...............................jest dužo kawiarni. 16. (ja, biurko)...............................jest zawsze balagan. 17. (ty, blok) Czy ................................jest restauracja? 18. (oni, kuchnia) Czy...............................jest lodówka? 19. (ona, pokoj) Czy................................jest telewizor? 20. (on, garáž) Czy........................jest warsztat naprawczy? Cwiczenie 43 Wpisz odpowiednie do kontekstu przyimki albo przyslówki, a podaných wy-razów užyj w dopelniaczu lub miejscowniku: 'kolo' (w pobližu), 'obok' + dopelniacz (cos znajdujace sie. z lewej lub pra-wej strony) albo Ijlisko', 'niedaleko' + dopetniacz (w pobližu) 'przy'+ miejscownik (w bezpošrednim sajsiedztwie jakiegoš miejsca, osoby, której ktoš towarzyszy lub która w czymš wspóluczestniczy) Uwaga: W przypadku možliwošci užycia przyimków 'obok', 'kolo' i 'przy' wyjašnij róžnic^ znaczeniowa^ Wzór: Mieszkam (poczta). . .kolo, obok, blisko, niedaleko poczty. Mieszkam (poczta). . .przy poczcie. Mieszkam (matka). . .przy matce. Mieszkam (košciól): a).. .przy košciele. b) ...obok, kolo, blisko,niedaleko kosciola. 1. Rozmowa odbyla si§ (šwiadkowie) ............................. 2. Siedzielišmy (stol): a) ......................b) .............. 3. Przeszla (ja)...................................... bez slowa. 84 4. Szafa stala (biurko): a) .....................b) .............. 5. Id^c do szkoly, przechodzilem (cmentarz) ....................... 6. Przychodnia jest (ulica Garbarska) ............................ 7. Spotkalismy si$ (szkola): a)..................b) .............. 8. Oni mieszkajsi (rodzice): a)..................b) .............. 9. Ja zawsze siedze (ona): a)...................b).............. 10. Czy (wy): a)..................b)...........jest wolne miejsce? 11. Przystanek autobusowy jest (dworzec): a)......b) .............. 12. Kasy biletowe sa^ (wejšcie): a)................b) .............. 13. Schody sa, (winda): a).......................b) .............. 14. Zatrzymalem taksówke? (bank) a).............b) .............. 15. Restauracja jest (hotel): a) ..................b) .............. 16. Mielišmy dzialke^ (lotnisko): a)...............b) .............. 17. Drzewa owocowe rošty (droga): a).............b) .............. 18. Mielišmy ogródek (dom): a)..................b)................ 19. Zawsze musial ktoš byc w domu (chory ojciec) ................... 20. Przeježdžališmy (wasz dom).................................. Przyimki czasu i iloúci Cwiczenie 44 Podaných w nawiasie wyrazów užyj w dopelniaczu po przyimkach 'kolo / okolo*. Wzór: W zimie juž (czwarta (godzina)).. .kolo / okolo czwartej... zaczyna si$ šciemniač. W zawodach wzielo udzial (15 zawodnicy) ...kolo / okolo pie t n astu zawodników. 1. Pojedziemy na urlop (20, lipiec) ............................... 2. W tej sesji egzaminacyjnej mam (3, egzaminy)................... 3. On zwykle budzi sie. dopiero (poludnie)......................... 4. Cz§sto chodzimy spac (polnoc) ................................ 5. Ona može mieč (50, lata)..................................... 6. On može wypič (5, piwa)..............................dziennie. 7. Bede mniej zajety dopiero (marzec) ............................ 8. Stypendium jest wyplacane zwykle (1, každý miesiac)............. 85 9. 10. Odwiedzimy was (Nowy Rok) Zacznie pisač prace (wrzesieň) , a skoňczy (maj) 11. Poprawkowa sesja egzaminacyjna zacznie siq (15, luty) 12. Spotkajmy si§ (sobota).................... 13. Najwiecej pracy b^dzie (czerwiec)........... 14. Oddám ci pienia^dze (pia^tek)............... 15. Czekališmy na ciebie (2, godzina)........... 16. Pocia^g si§ spóžnil (20, minuta)............. 17. U nas w domu je si§ obiad (druga).......... 18. Przed rokiem spadl šnieg dopiero (10 grudzieň) 19. Najwiecej šniegu napadalo (Bože Narodzenie) ................... 20. Sklepy zamykaj a. (19 (godzina)) ............................... Przyimki w potqczeniu z czasownikami implikuj q,cy mi róine znaczenia Č wiczenie 45 W miejsce kropek wstaw podané wyrazy w dopelniaczu. Okrešl wlašciwe znaczenie užytej konstrukcji. 'do' + dopeíniacz 1. wskazuje na adresáta 2. wskazuje na cel, przeznaczenie 3. wskazuje na czynnošc, zadanie do wykonania 4. wskazuje na dostosowanie jednej rzeczy do drugiej 5. wskazuje na uzupelnienie calošci Wzór: Czy wiesz (co) ...do czego... shižy ten nóž? (cel, przeznaczenie) 1. Moglabyš kupic nici i paste (z§by) .............. 2. Nie dawaj wi^cej cukru (ta konfitura) ........... 3. Wlej trochy mléka (kawa)..................... 4. Lubie pič kawe (slodycze) •..................... 5. To sa. íyžeczki (owoce) ........................ 6. Ten krawat nie pasuje (ta koszula) ............. 7. Te kieliszki sa. (wino)...........a tamté (koniak) 86 8. Skoňczyl služby i przeszedl (rezerwa) ............ 9. Przyzwyczailem si$ (samotnošc)................. 10. Te klucze sa. (drzwi wejšciowe).................. 11. Nic mi nie potrzeba (szczešcie).................. 12. Dosyp cukru (cukierniczka) .................... 13. Nigdy nic nie pij$ (obiad)....................... 14. To sie nadaje tylko (wyrzucenie)................. 15. Zabierz šniadanie (praca) ...................... 16. Ta sukienka nie jest najodpowiedniejsza (te buty) . . 17. Nie dodaje sie lodu (koniak) .................... 18. Profesor podal tématy (egzamin) ................ 19. Zapalki nie sa. (zabawa)........................ 20. Dziennikarze podali wszystko (publiczna wiadomosc) Čwiczenie 46 Odpowiedz na pýtania: Czego nie masz? Wzór: Czego nie masz? - maszyna do pisania - Nie mam maszyny do pisania. 1. deska do prasowania - ...... 2. pasta do podlogi - .......... 3. lakier do wlosów -.......... 4. lakier do paznokci -......... 5. szczotka do wlosów -........ 6. plyn do plukania bielizny - . . . 7. plyn do wywabiania plam - . . . 8. plyn do kajneli -............ 9. krem do golenia —........... 10. proszek do pieczenia -....... 11. pasta do zejbów - ........... 12. proszek do prania -......... 13. maszynka do golenia -....... 14. dziadek do orzechów -........ 15. ekspres do kawy - .......... 16. deska do krojenia miesa - . . . , 17. maszynka do mielenia miesa - 87 18. plyn do mycia okien - ...................................... 19. pasta do butów - .......................................... 20. klucze do mieszkania — ..................................... Cwiczenie 47 Užyj w zdaniu podaných zwrotów frazeologicznych z przyimkiem ťdo'. Wzór: 'dojsc do celu' Dzieki swojemu uporowi zawsze dochodzi do založonego celu. 1. 'doj s č do wniosku'........................................... 2. 'przejšč do porz^dku dziennego' (nad czymš)..................... 3. 'dojsc do porozumienia'...................................... 4. 'dojsc do siebie'............................................. 5. 'cos (np. nauka, alkohol) idzie do glowy'......................... 6. 'dač do zrozumienia'......................................... 7. 'zmoknúc do suchej nitkť.....:............................... 8. 'pracowač, walczyč do upadlego'............................... 9. 'zmarznqc do szpiku košcť ................................... 10. 'naješč sie_ do syta'.......................................... 11. 'dotknúc (kogoš) do žywego'................................... 12. 'doprowadzic (kogoš, coš) do ostatecznošci' ...................... 13. 'isč do diabla'.............................................. Cwiczenie 48 Užyj w podaných przykladach konstrukcji skladniowych z przyimkiem 'dla'. a) biernik (dopelniacz przy negacji) + dla + dopelniacz (adresát czynnošci lub cel) narz^dnik + dla + dopelniacz (adresát czynnošci lub cel) b) mianownik przymiotnika + dla // wobec + dopelniacz (adresát czynnošci lub cel) c) dla + dopelniacz (okrešla cel) Wzór: a) Listonosz przyniósl pieniadze (ojciec).. .dla ojca... b) Byl za dobry (swój syn).. .dla swojego syna... c) Wyszla za májá (pieniadze) ...dla pienie,dzy... a) 1. Przynioslem owoce dla (swoje dzieci)........................... 2. Kupilišmy prezenty dla (swoi przyjaciele)....................... 88 3. Zorganizowališmy kurs dla (przyszli lektorzy) ................... 4. Czulem sympatie dla (ci ludzie) ............................... 5. Okazywali zrozumienie dla (nasze trudnošci).................... 6. Založylišmy schronisko dla (bezdomne zwierz^ta) ................ 7. Przygotowalem šniadanie dla (cala rodzina)..................... 8. Kupie wam bilet sypialny dla (wasza wygoda) ................... 9. Pošwi^cilem swój czas dla (ci studenci) ......................... 10. Mam dobra, wiadomošč dla (twoi sa^siedzi)....................... 11. Byli przykladem dla (mlodziež) ............................... 12. Byli oczkiem w glowie dla (rodzice) ............................ 13. Moje zeznanie bylo dowodem dla (s^dziowie) .................... 14. Wnuczek byl radošciý dla (jego babcia) ......................... 15. Twoja proába jest poleceniem dla (ja)........................... b) 1. Bylišmy mili dla // wobec (te dziewczyny) ....................... 2. Bylišmy wyrozumiali dla // wobec (nasze dzieci).................. 3. Starališmy siq byč uprzejmi dla // wobec (ci turyšci)............... 4. Jestem wymagaja^cy dla // wobec (moi podwladni)................. 5. Byli tolerancyjni dla // wobec (swoi uczniowie) ................... 6. Ten šrodek chemiczny jest przyjazny dla (šrodowisko)............. 7. Byl uczynny dla // wobec (swoi bliscy) .......................... 8. Byl przykry dla // wobec (otoczenie)............................ 9. Byli žli dla// wobec (zwierzeta)................................ 10. Bylém nieufny dla // wobec (obcy).............................. Uwaga: Patrz čwiczenie z przymiotnikami implikuj ýcymi dopebiiacz. c) 1. Žolnierze čwiczyli dla (lepsza gotowošč bojowa) .................. 2. Zmienili sk> dla (šwiety spokoj)................................ 3. Przylecieli samolotem dla (swoja wygoda)....................... 4. Zachowališmy to dla (przyszle pokolenia) ....................... 5. Wypilem kieliszek koniaku dla (lepsze samopoczucie)............. 6. Oženil si$ dla (pieniadze) .................................... 7. Zaparí si$ swoich pogladów dla (kariéra)........................ 8. Chodzilem na basen dla (dobra kondycja) ....................... 9. Zatrzymal síq dla (zlapanie oddechu)........................... 10. Pošwi^cil siq dla (dobro rodziny)................................ 89 Čwiczenie 49 Wstaw w miejsce kropek przyimek 'dla' i wlašciwa_ form? wyrazów podaných w nawiasie. Wzór: Zatrzymaj to (oni) ...dla nich... 1. Te studia nie sa. (on) ........................................ 2. Kupilišmy prezenty (rodzice) ................................. 3. Pošwiecil si? (dobro rodziny).................................. 4. Byl przyjazny (ludzie)....................................... 5. To sa. wagony (niepalacy) .................................... 6. Robi? na drutach (przyjemnošč)............................... 7. Ten widok jest mily (oko) .................................... 8. To nie jest dowód (sad) ...................................... 9. (ona).............................nie ma rzeczy niemožliwych. 10. Te udogodnienia sa. (niepelnosprawni).......................... 11. Ostatnia podwyžka plac byla tylko (administracja) ............... 12. Przyniešlišmy slodycze (dzieci)................................ 13. Zrób to (šwi?ty spokoj)....................................... 14. Egzamin byl za trudný (studenci).............................. 15. Ten termin jest dogodny (my)................................. 16. Šmierč bliskiej osoby jest szokiem (každý) ...................... 17. Nie mial litošci (nikt)........................................ 18. (kto) ..........................................sa, te kwiaty? 19. Ta droga jest niebezpieczna (niedošwiadczeni kierowcy)........... 20. Decyzja dyrektora byla niewygodna (pracownicy)................. Čwiczenie 50 Po przyimku 'bez', który wyraža brak, nieobecnošč kogoš lub czegoš, co oz-nacza rzeczownik, užyj formy dopelniacza wyrazu podanego w nawiasie. Wzór: Nie lubi? kawy (šmietanka).. .bez smietanki... 1. Nikt nie jest (wada)......................................... 2. Ta zupa jest (smak)......................................... 3. To jest czlowiek (poczucie humoru) ............................ 4. Dostal si? na studia (egzamin wst?pny)......................... 90 5. Trudno jest žyč (pieni^dze)................................... 6. Žycie (práca)...............................byloby koszmarem. 7. Czíowiek može wytrzymac kilka dni (jedzenie)................... ale nie (picie) .............................................. 8. Kolega nie mógl obejsč sie (papierosy).......................... 9. Jak oni moga. žyc (milošc)...................................? 10. Syn poszedl na dyskotek^ (moja wiedza)........................ 11. Zabralem sie do pracy (zapal)................................. 12. Dzisiejszy obiad byl (deser)................................... 13. Trudno jest nam siq obejšc (pomoc) .................innych ludzi. 14. Niektórzy ludzie nie wyobražaja, sobie žycie (telewizja)............ .........................................................i 15. Córka zdala (problem)......................wszystkie egzaminy. 16. Pojechalem na wakacje (moja rodzina) ......................... 17. Nie možná žyč (powietrze) ................................... 18. (Wiara w siebie)...............................trudno ci bedzie osia_gnaé cel. 19. Trudno jest nauczyč si§ obcego jazyka (systematyczna práca)....... 20. Robil wszystko (zaangažowanie)............................... 0 Cwiczenie 51 Zastaj) konstrukcje imieslowowe konstrukcjami z przyimkiem 'bez' + do-pelniacz rzeczownika. Wzór: Kolega wyjechal nie požegnawszy siťj. Kolega wyjechal bez požegnania. 1. Nie mówi^c nikomu, wyszedl wczešniej. 2. Nie przeczytawszy tego artykulu, zabral glos na jego temat. 3. Nie ogl^daja^c meczu, wiedzial, kto wygra. 4. Nie czekaja.c na zaproszenie, zacza.1 cz^stowac si$ čiastkami. 5. Nie rozumiej^c, o co chôdzi, zawsze wypowiadali swoje zdanie. 91 6. Nie uczac siy, zdališmy egzamin na piatky. 7. Nie ogladajac siy za siebie, czula, že ktoš za nia. idzie. 8. Trudno byloby mi žyč w miešcie, nie wyježdžaja,c od czasu do czasu na wieš.................................................. 9. Nie spiac w nocy, czul siy trochy zmyczony. 10. Nie pytajíc o pozwolenie, zabral moja, ksiažke. Cwiczenie 52 Wstaw odpowiednie do kontekstu zdania zwroty i wyraženia: Taez ladu i skladu', *bez wyjatku', 'bez skutku', 'bez sladu', *bez wyjšcia', *bez namyslu', 'bez glowy', *bez celu', 'bez konca', 'bez precedensu', 'bez us tanku', Taez reszty', Tbez echa', 'bez ogródek', 'bez zarzutu'. Wzór: 'bez sensu' Čaty nasz wysilek byl .. .bez sensu..., bo nie dopisala pogoda. 1. Szukališmy go wszydzie, ale on zniknaj......................... 2. Niczego nie zrobil porzadnie. Wszystko robil..................... 3. Wszyscy,..........................musieli zrobič badania krwi. 4. Sytuacja byla bardzo trudna, ale nie ........................... 5. Prosilišmy j% žeby nie wyježdžala, ale.......................... 6. Nigdy siy nad niczym nie zastanawial, wszystko robil............. 7. Calymi godzinami mogla chodzič po miešcie..................... 8. Dymisja premiéra byla wydarzeniem........................... 9. Wydawalo mi siy, že czekam na nia^............................ 10. Czy ty zawsze musisz robič wszystko..........................? 11. Spisal siy ..............mimo problemów, które musial rozwi^zač. 12. Wiekszošč matek jest oddaných dzieciom ....................... 13. Bylem zdenerwowany i powiedzialem mu........., co o nim myšly. 14. Deszcz padal ................................... od kilku dni. 15. Nikt go juž wiecej nie widzial, po prostu przepadt ................ 92 Cwiczenie 53 Wstaw odpowiedni^ formy dopelniacza podaných wyrazów po przyimku 'oprócz', wyražaja^cym: a) že cos jest elementem dodatkowym (ale, a takže) b) že cos stanowi wyjaiek. (z wyjatkiem) Okrešl znaczenie užycia tego przyimka. Wzór: a) (moja koležanka) Oprócz mojej koležanki byla tam jej przyjaciólka. = Byla tam moja koležanka, a takže jej przyjaciólka. (dodatek) b) Znam tu wszystkich (ten pan).. .oprócz tego pana. = Znam tu wszystkich z wyjatkiem tego pana. (wyjatek) 1. Nie mam nikogo (ty) ........................................ 2. Na imieniny nie zaprosilišmy nikogo (nasi przyjaciele) ............ 3. (ta dziewczyna)................................... nie kochal nikogo innego. 4. W pokoju (duža szafa).........................nie bylo niczego. 5. Zwiedzilišmy cale miasto (nowe dzielnice)........................ 6. Na wykladzie byli wszyscy studenci (mój kolega) 7. Mogy zješč wszystko (miyso baranie)........................... 8. (čiastka)..............................przyniósl takže kwiaty. 9. Wszyscy wiedzieli o šlubie Adama (ja).......................... 10. (telegram)..............................wyslališmy jeszcze list. 11. (palác)............................. zwiedzilišmy takže ogrody. 12. W nowym mieszkaniu wszyscy spali dobrze (moja žona)........... 13. (parasol)................................. wež jeszcze píaszcz. 14. Znalazlem wszystkie swoje rzeczy (zloty laňcuszek)............... 15. (stypendium) .......................dostališmy jeszcze nagrody. 16. (jedna kromka chleba)...............................nic dzisiaj nie jadlem. 17. (torba podróžna).................................. zabierzemy jeszcze plecak. 18. (karetka pogotowia)...............................przyjechala jeszcze policja. 93 19. Nikt (on).................... 20. Poznališray wszystkich (ci ludzie) przy oknie. o tym nie wie. . . siedza^cych Čwiczenie 54 Wstaw odpowiedniq form§ podaných wyrazów po przyimkach: 'podczas' albo ťw czasie' (rzadziej 'w trakcie') oznaczajs^cych równoczesnošč trwa-nia czegos. Wzór: Nie wolno bylorozmawiac (obiad) ...podczas/ w czasie obiadu 1. (wyklad)............................tego profesora zawsze jest kompletná cisza. 2. (nasz pobyt) ................... w Rzymie spotkališmy si§ z duža. žyczliwošcia^ gospodarzy. 3. Zawsze sie^ denerwuj^ (gwaltowna burza) ....................... 4. Odpoczniemy sobie (wakacje)................................. 5. Mialem pecha, przyszedlem na poczte (przerwa šniadaniowa) ...... 6. Mówil do siebie (sen)........................ 7. Mimo znieczulenia pacjent odczuwal ból (operacja) 8. Ktoš glošno kichnaj: (koncert)................................. 9. Zrobitj remont mieszkania (urlop) ............................. 10. (nasza nieobecnošč)...............................wiele rzeczy si§ zmienilo. 11. (przyj§cie)...................wzniesiono kilka toastów za zdrowie solenizanta. 12. (jazda)........................nie wolno rozmawiac z kierowca,. 13. Zlámal sobie noge (tréning)................................... 14. (zajačia) ........................studenci powinni byč skupieni. 15. Nie przeszkadzaj mi (mecz)................................... 16. Žucie gumy (rozmowy).............................jest oznaka. lekcewaženia rozmówcy. 17. Doszlišmy do porozumienia (kolacja)........................... 18. (ferie zimowe)...........................bylišmy w Zakopaném. 19. Zrobilo mi sie^ slabo i musialam wyjšc (spektakl)................. 20. Modlil si§ žarliwie (cala msza) 94 Dopelniacz po przymiotniku w funkcji predykatu Cwiczenie 55 W miejsce kropek wstaw form? dopemiacza wyrazów podaných w nawiasie. Wzór: Dziecko bylo bliskie (placz).. .placzu... 1. Cale žycie byl aktywny i ciekawy (šwiat)........................ 2. Ten czlowiek jest godny / godzien (podziw) ............ za to, czego dokonal w žyciu. 3. Jestem (to)..........pewna, že on mnie nigdy nie zdradzil w žyciu. 4. Kiedy przyjde z pracy do domu, jestem spragniony (spokoj)......... 5. Kiedy wrócilišmy z wycieczki do Wloch, bylišmy syci (wraženia)..... 6. Czlowiek powinien byč šwiadomy (swoje plusy i minusy)........... 7. Dzieci bardzo cz?sto sa. niešwiadome (niebezpieczeňstwa).........., które moga. im zagražač. 8. Nie jestem pewien, czy ta praca warta jest (zachód)..............? 9. Byl tak bliski (sukces)..............., že jego kl?ska wydawata si? niemožliwa. 10. On zawsze jest niepewny (swoje powodzenie) .................... Dopelniacz po przymiotnikach implikujacych róžne przyimki Cwiczenie 56 W zdaniach o konstrukeji: przymiotnik implikujacy przyimek 'dla' + dopelniacz wstaw w miejsce kropek wlašciwa. form? podaných wyrazów. Wzór: a) Ten dzieň okázal si? pami?tny dla (jego kariéra) .. .jego kariéry... Wzór: b) (oznaeza zachowanie si?, stánowisko jedných ludzi wobec innych ludzi; wartošciowuje cos wzgl?dem kogoš, czegoš) Byl niedobry dla (swoja matka) ...swojej matki... a) 1. Czy sa^dzisz, že sad wyda korzystny wyrok dla (skazani)........... ? 2. Ten list byl bardzo obražliwy dla (nasz dyrektor)................. 95 3. Wydaje mi sie, že to jest odpowiednia praca dla (Wojtek)........... 4. Termin oddania pracy jest dla (ja).................niewykonalny. 5. Trzynastka jest dla (my wszyscy).....................szcz^šliwa. 6. Najbardziej oplacalny dla (oni).................jest chyba handel. 7. Dla (každý)...............widoczna byla zmianajej postejDowania. 8. Bieg wydarzeň okázal siq dla (wy) ...................niefortunny. 9. Najwlašciwsza dla (nasz syn)......................b^dzie služba wojskowa. 10. Praca w dyplomacji jest dla (wiekszošč ludzi).................... ..................nieosiajíalna. 11. Rozwiazanie tego problému bylo bardzo istotne dla (moi rodzice) .... 12. Ten sposób gry byl bardzo charakterystyczny dla (ten aktor) ....... 13. Inauguracja roku akademickiego byla dla (wszyscy studenci)....... .......................................... bardzo podniosla. 14. Ustalony termin egzaminu byl dogodny dla (nasza grupa).......... 15. Ta wizyta byla bardzo prestižowa dla (nasz kraj)................. 16. Taka pogoda jest znamienna dla (ta pora roku) 17. Dodatkowe tlumaczenie bylo zbodne dla (ci mlodzi ludzie) 18. Opanowanie inflacji jest zagadnieniem fundamentálnym dla (rzad) . . 19. Podstawowa. sprawa^ dla (ta mlodziež).......................... jest znalezienie pracy. 20. Ta operacja byla momentem krytycznym dla (to niemowlej......... b) 1. Zawsze byla cierpliwa dla (swoi wychowankowie) 2. Oni s q bardzo litošciwi dla (biedni ludzie)...... 3. Starám sie byč uczynny dla (swoi bližni)....... 4. Czy on zawsze jest taki przykry dla (tešciowie) .. 96 5. Popatrz, jacy ci mežczyžni czuli dla (swoje žony) ............... i 6. Niektórzy kierownicy sq szorstcy dla (swoi podwladni) ............ 7. Ta ekspedientka jest uprzejma dla (wszyscy klienci) 8. Nie ba.dž taki surowy dla (te maluchy).................... 9. Postaraj síq byč mila dla (nasi krewni) ................... 10. On byl zawsze bezwzgledny dla / wobec (osoby niepunktualne) 11. Czy musisz byc taki brutálny dla / wobec (te zwierzeta) 12. Bylam zawsze koleženska dla / wobec (moje wspólmieszkanki) 13. Móglbyš byč bardziej ludzki dla (swoi wspólpracownicy)........... ........................................................ j 14. Dlaczego jesteš taka obojetna dla / wobec (ich problémy)........... 15. Badžcie bardziej pobíažliwi dla / wobec (wasze wnuki)............. 16. Musisz byc bardziej wymagajaca dla / wobec (uczniowie) 17. Dlaczego jestešcie tacy obojetni dla / wobec (cudze problémy)....... ? 18. Czy dowódcy sa^ zawsze tacy žli dla (mlodzi žolnierze)............. ? 19. Zawsze jestem przychylny dla (miodziež) ....................... 20. On byl zawsze žyczliwy dla (nasze inicjatywy) ................... 97 Cwiczenie 57 W zdaniach o konstrukcji: a) przymiotnik implikuja^cy przyimek 'do' + dopelniacz b) przymiotnik implikujacy przyimek 'oď + dopelniacz c) przymiotnik implikujacy przyimek 'z' + dopelniacz wstaw w miejsce kropek wlašciwa^ form$ podaných wyrazów. Wzór: a) Ten egzamin byl možliwy do (napisanie)...napísania... b) Ta sprawa jest daleka od (zalatwienie) ...zalatwienia... c) Jestem rad z (twojc uczestnictwo).. .twojego uczestnictwa... a) 1. Ten wynik meczu byl trudný do (przewidzenie) .................. 2. Czy ty zawsze jesteš taki chetny do (praca)...................... 3. Nie lubie^ zadaň zbyt latwych do (rozwiazanie)................... 4. To jest odpowiedni czlowiek do (zaprojektowanie) ................ tego budynku. 5. Czy twój ojciec jest zawsze taki skorý do (gniew) ................? 6. Ten mlodzieniec jest zawsze gotowy do (bójka)................... 7. Konduktorzy s^ uprawnieni do (kontrola biletów) ................ 8. Matka jest zdolna do (najwieksze pošwi^cenia)................... dla dzieci. 9. Jestem zobowiazany do (napisanie opinii)....................... mojemu studentowi. 10. Czy nie s^dzisz, že ich dzieci sa^ do (oni).................podobne? 3. Nasz wyjazd jest uzaležniony od (pogoda)................. 4. Dobrze jest byč wolnym od (wszelkie przes^dy) ........... 5. Droga jest jeszcze mokra od (takže 'po czym?') (ostatni deszcz) 6. Jestešmy glusi od (takže 'z') (ten nieustajacy halas) 7. To miejsce jest odlegie od (wszelka cywilizacja) 8. Te zajačia sa^ róžne od (podobne im zajecia) . . . 9. Chc^ miec odrebny pokoj od (cale mieszkanie) 10. Jestem zachrypniety od (ci^gle gadanie)..... b) 1. 2. Czy jestešcie dobrze zabezpieczeni od (kradziež)...... Zawsze badž daleki od (wydawanie pochopných sadów) ? 98 c) 1. Ludzie w obozach byli wynedzniali z (glód i choroby)............. 2. On jest znany z (poczucie humoru)............................ 3. Bylišmy zadowoleni z (ostatnia wycieczka)..................... 4. Bylišmy dumni z (nasze dzieci)............................... 5. Przed egzaminem bylem blady ze (strach)...................... 6. Ludzie czasem sa. chorzy z (przejedzenie) ...................... 7. Widzialaš, jaki on byl zielony ze (zlošc)........................ 8. Bylem czerwony ze (wstyd).................................. 9. Byla szczešliwa z (przyjazd chlopaka) ......................... 10. Bylem oglupialy z (nadmiar wražeň).......................... Dopelniacz rzeczownika w polaczeniu z innym rzeczownikiem wyraža a) posesywnosč Cwiczenie 58 Odpowiedz na pýtanie podajúc formy dopelniacza posesywnego. Wzór: Czyj to podrecznik? (Wojtek) ...Wojtka... 1. Czyj a ta torebka? (Maígosia)................................. 2. Czyj ten samochód? (Adam) .................................. 3. Czyj ten krawat? (ojciec).................................... 4. Czyje te ksia^žki? (studenci).................................. 5. Czyja ta walizka? (siostra) .................................. 6. Czyje to pióro? (kolega)..................................... 7. Czyje te namioty? (harcerze)................................. 8. Czyi ci studenci? (profesor).................................. 9. Czyje te dzieci? (Nowakowie) ................................ 10. Czyi ci pacjenci? (doktor Orski) .............................. 11. Czyj to artykul? (nasz nauczyciel) ............................ 12. Czyj byt ten zamek? (królowie polscy) ......................... 13. Czyje te kosmetyki? (moja dziewczyna)........................ 14. Czyje te bagáže? (te panie) .................................. 15. Czyje te zabawki? (tamte dzieci).............................. 16. Czyje to mieszkanie? (znajoma koležanka) ..................... 99 17. Czyj ten dom? (Adas Kowalski) ............................. 18. Czyj jest ten ogród? (mój brat) .............................. 19. Czyje sa. te prace? (moi koledzy)............................. 20. Czyje s^ te rzeczy? (twój wpólmieszkaniec).................... b) calošč i element tej calošci Čwiczenie 59 Rzeczowniki podané w punkcie A pol^cz z rzeczownikami w punkcie B. Wzór: A. 1. strumienie B. 1. deszcz ...strumienie deszczu... a) A. B. 1. porecz 1. rzeka................................... 2. oparcie 2. telewizor................................ 3. mankiety 3. schody.................................. 4. brzeg 4. krzesto ................................. 5. rama 5. koszula................................. 6. ekran 6. obraz................................... 7. kolo 7. oczy.................................... 8. oprawa 8. samochód............................... 9. lupina 10. modem b) A. B. 1. dno 2. róg 3. zápach 4. lišcie 5. kolce 6. šrodek 7. ucha 8. wzór 9. ziarnko 10. rondo 100 c) sprecyzowanie znaczenia (rzeczownik + dopelniacz albo 'z' + do-pelniacz) Cwiczenie 60 Odpowiedz na pýtanie podajac formy dopemiacza rzeczowników podaných w nawiasie. Wzór: Jaki cziowiek? (interes) Czlowiek .. .interesu... 1. Jakie warunki? (žycie)....................................... 2. Motyw czego? (zbrodnia)..................................... 3. Jaka chwila? (radošc) ....................................... 4. Powód czego? (zazdrošc) ..................................... 5. Przyczyna czego? (rozwód) ................................... 6. Jakošč czego? (towar) ....................................... 7. Jaka gramatyka? (jezyk polski) ............................... 8. Jakie znaczenie? (to slowo)................................... 9. Jaki plomieň? (šwieca) ...................................... 10. Jaki los? (czlowiek) ......................................... Cwiczenie 61 Zámien podané grupy nominálne: przymiotnik + rzeczownik na rzeczownik + z + dopelniacz. Wzór: zupa jarzynowa - zupa z jarzyn 1. welniany sweter - .............. 2. bawelniana koszula -............ 3. jedwabna blúzka -............. 4. skórzane buty - ............... 5. zupa pomidorowa - ............ 6. sok jablkowy - ................ 7. sos chrzanowy -............... 8. wiórki kokosowe - ............. 9. wódka žytnia -................ 10. wino owocowe - ............... 11. džem truskawkowy -........... 12. kieíbasa drobiowa -............ 13. mi^so cielene - ................ 101 14. salatka jarzynowa -........................................ 15. olej slonecznikowy -........................................ 16. kasza gryczana - .......................................... 17. maka ziemniaczana - ...................................... 18. woda žródlana -........................................... 19. kawa zbožowa -........................................... 20. drewniany dom -.......................................... d) czqšc z calosci Č wi c zeni e 62 W miejsce kropek wstaw odpowiednia^ form$ rzeczowników podaných w na-wiasie. Wzór: kostka (maslo, margaryna, smalec) ...masla,margaryny, smalcu... 1. paczka (papierosy, zapalki, kawa) ......... 2. pudelko (zapalki, čiastka)................ 3. karton (mleko, papierosy, papier).......... 4. sloik (džem, miód, salatka)............... 5. worek (ziemniaki, cement, piasek)......... 6. litr (mleko, olej, alkohol)................. 7. filižanka (kawa, herbata, mleko) .......... 8. talerz (zupa, ryž, makarón)............... 9. tuzin (jajká, guziki, sadzonka) ............ 10. butelka (piwo, sok, wódka) ............... 11. szklanka (woda minerálna, coca-cola, tonic) . 12. beczka (piwo, kapusta, šledž) ............. 13. wiadro (woda, piasek, cement)............ 14. puszka (sardynki, piwo, pepsi-cola) ........ 15. tubka (pasta do zebów, maše, krem)........ 16. peczek (pietruszka, szczypiorek, rzodkiewka) 17. kilo / kilogram (maka, cukier, sól) ......... 18. kieliszek (wino, likier, koniak) ............ 19. tona (w^giel, koks, žwir) ................. 20. garnek (kartofle, bigos, bulion)........... 102 e) ivskazuje na autora lub osobe dziatajacq Čwiczenie 63 Zastajp podané konstrukcje czasownikowe rzeczownikowymi. Wzór: Ojciec pracuje - práca ojca Pitagoras jest autorem twierdzenia - twierdzenie Pitagorasa a) 1. aktorzy graja^ -...... 2. ptaki špiewaja. -..... 3. gošcie wyježdžaJ3 - . . 4. poring przyježdža - . . 5. dzieci si$ šmieja. - 6. robotní cy protestuj a. - 7. policja zakazuje - . .. . 8. zdrowie powraca — . . . 9. kolega studiuje - 10. chlopiec gwiždže - . . . b) 1. Mozart jest autorem utworu -............. 2. Prus jest autorem powiešci -.............. 3. Wajda jest režyserem filmu - .............. 4. Chopin jest twórca. polonéza -.............. 5. Marshall byl autorem planu pomocy -...... 6. Karol IV založyl Uniwersytet w Pradze - 7. Platon stworzyl wlasna. filozofi^ -.......... 8. Tantal znosil meki za zdrad$ sekretów boskich 9. Achilles mial swój slabý punkt - piete^ - .... 10. Balcerowicz stworzyl pian gospodarczy - .... 103 f) dopelniacz w polaczeniu z rzeczownikiem odczasownikowym Čwiczenie 64 Utwórz rzeczowniki odslowne od podaných czasowników. Wzór: pič mleko - picie mleka 1. ješc slodycze —............................................ 2. palič papierosy -.......................................... 3. sluchač rádio - ........................................... 4. my c auto -............................................... 5. pisač referát -............................................ 6. ogl^dač telewizj§ -......................................... 7. dotknač towar -........................................... 8. zatatwié sprawe^ -.......................................... 9. przerwaé dyskusj§ —........................................ 10. zdjač z afisza -............................................ 11. rozpoczqč inwestycj§ —...................................... 12. przyjač gošci - ............................................ 13. zbudowač dom -........................................... 14. zachowaé milczenie -....................................... 15. wychowywač dzieci —....................................... 16. zatrzeč slady -............................................ 17. utrzeč jablka - ............................................ 18. zniešč clo -............................................... 19. wziač odwet -............................................. 20. zawiežč bagáž - ........................................... Čwiczenie 65 W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy wyrazów podaných w nawiasie. Wzór: Založenie (nowy zamek) ...nowego zámku... trwalopietnašcie minut. 1. Otwarcie (nowa restauracji) .............................. bylo niezwykle uroczyste. 2. Zmiana (rozklad jazdy)..............................nastajpila z poczatkiem paždziernika. 104 3. Wygloszenie (wykíad inauguracyjny) 4. Zaproszenie (tyle gošci) nieporozumieniem. Zastosowanie (stare metody) nie zmieniío. Zniesienie (oplaty čelne) .. . si? do rozwoju przemyslu. Zaparzenie (dobra herbata) . trudný sztuka.. Odciecie (linia telefoniczna) powierzono prof. Debskiemu. .................... bylo 5. niczego 6. przyczynilo 7. jest 8. bylo tragédia, dla tej wsi. 9. Zamkni?cie (znani przestepcy)................................ poprawilo bezpieczeňstwo miasta. 10. Zaginiecie (maly chlopiec).................................... zaniepokoilo opini? publiczn^. 11. Wymalowanie (nasze mieszkanie) ............................. zlecilišmy fachowcom. 12. Opanowanie (caíy material) .................................. zabralo mi tydzieň žycia. 13. Wychowanie (nasze dzieci) ................................jest trudným zadáni em. 14. Dochowanie (dane slowo) .................................jest moim obowiazkiem. 15. Mycie (stare okna)...................................wymaga dužo sily i samozaparcia. 16. Odczytanie (twój rekopis) .................................jest bardzo trudne. 17. Pieczenie (smaczne ciasta) ................................... to specjalnošc mojej mamy. 18. Robienie (codzienne zakupy).................................. nálezy do obowi^zków córki. 19. Meblowanie (nowe mieszkanie) ............................... jest bardzo przyjemne. 20. Koszenie (nasz trawnik) ..............................to praca mojego syna. 105 Čwiczenie 66 Przeksztalč zdania wedlug wzoru. Wzór: Zjadlem kolacje^ i poszedlem spac. Po zjedzeniu kolacji poszedlem spač. 1. Kiedy Janek wyjechal do Francji, zmienilišmy mieszkanie. 2. Ogladnalem mecz i zgasilem telewizor. 3. Kiedy napisatem prac§, odczulem ulg^. 4. Kiedy wyszedlem z domu, zacz^lo padac. 5. Zszedlem na dól i stwierdzilem, že winda nie dziala. 6. Kiedy zamkneh wszystkie okna i drzwi, poszli spac. 7. Przywitališmy ich na dworcu, zaprosilišmy ich na obiad. 8. Kiedy zakwitty drzewa owocowe, nagle zrobilo si$ zimno. 9. Kiedy wniešlišmy meble, mieszkanie zmienilo wyglad. 10. Zaslonilišmy okna i zapalilišmy šwiatio. 11. Kiedy wyjechališmy na wakacje, zmienila siq pogoda. 12. Zrozumielišmy swój bi^d i przyrzeklišmy popraw^. 13. Przežyli ciežkq choroby i zmienili swój stosunek do žycia. 14. Kiedy wzeszlo sloňce, od razu zrobilo sie^ cieplo. 15. Kiedy przeszlišmy kilka kiloraetrów, poczulišmy si§ zmeczeni. 16. Kiedy zrobilem korektej, oddalem ksiažke^ do wydawnictwa. 106 17. Kiedy nadszedí pocia^g, zaczehšmy szukač naszych znajomych. 18. Przebralem sie^ i wyszedlem do teatru. 19. Spedzilišmy wakacje nad morzem i czulišmy si§ wypoczeci. 20. Zložylem dokumenty o stypendium i czekaíem na decyzj§ komisji. Čwiczenie 67 Zámien podané zdania wedlug wzoru. Wzór: Nie przyjdzie, ješli go nie zaprosimy. Nie przyjdzie bez zaproszenia. 1. Nie wypije kawy, ježeli nie poslodzi. 2. Nie zrozumiej^, ježeli sie_ im nie wytlumaczy. 3. Nie wyjada^ z hotelu, ješli nie zaplač^. 4. Nie posprzata, ježeli si§ go nie zmusi. 5. Nie zašnie, ješli nie opowiesz jej bajki. 6. Nie przestanie sie zle zachowywač, ješli go nie upomnisz. 7. Nie zašnie, ježeli nie zažyje proszku na sen. 8. Nie uspokoi siq, ješli nie zapáli papierosa. 9. Nie zaczniemy wystejpu, ješli nie uspokoicie sali. 10. Nie zje, ješli mu nie posolisz tej zupy. 11. Nie zadzwoni, ješli jej nie poprosisz. 107 12. Nie przytyje, ješli nie bedzie ješc. 13. Nie odpowie, ješli nie zrozumie. 14. Nie zašnie, ješli nie umyje z^bów. 15. Nie przebaczej ej, ješli nie okaže skruchy. 16. Nie zareaguje^ ješli mnie nie sprowokuje. 17. Nie wyjd§, ješli siq nie požegnam. 18. Nie pojedziesz, ješli ci nie pozwol^. 19. Nie zdasz egzaminu, ješli si^ nie przygotujesz. 20. Nie przekonasz mnie, ješli nie podasz mi argumentów. g) wyraža jakošč w polqczeniu: rzeczownik + dopelniacz przymiot-nika + dopelniacz rzeczownika Čwiczenie 68 Pola^cz podané rzeczowniki z przymiotnikami i rzeczownikami w dopelnia-czu. Užyj tej konstrukcji w zdaniu. Wzór: Buty - dobra jakošč - buty dobrej jakošci W tym sklepie sprzedaja. buty dobrej jakosci. 1. dziecko - slabé zdrowie -.................................. 2. artysta - šwiatowa slawa - ................................ 3. kobieta — lekkie obyczaje -................................. 4. czlowiek - dužy formát -.................................. 108 5. sprawa — wielkawaga - 6. czlowiek - stara data - 7. gwiazda - jeden sezon - 8. czlowiek - golebie serce - 9. czlowiek - nieustraszona odwaga - 10. uczony - šwiatowa slawa - 109 Cwiczenia sprawdzaja.ce Rzeczowniki i przymiotniki Čwiczenie 69 W miejsce kropek wstaw wlašciwa. koňcówky dopelniacza wyrazów podaných w nawiasie. Tekst 1 Mieszkamy w akademiku (Akadémia Górniczo-Hutnicza)............ ...............................................Ten akademik jest na miasteczku studenckim obok (akademik Uniwersytet Jagielloňski) ....................................................„Piast". Ko-munikacj a do (miasteczko)..................jest bardzo dobra. Možná dojechač do (ulica Piastowska) .............................., a stamta^d jest tylko (10, minuty)...........................piechota,. Z (druga strona).................................možná skorzystac z (kilka autobus)............................i dojechač do (skrzyžo- wanie)......................(ulica Piastowska)................. .......................z ulica, (Armia Krajowa).................. ....................i (Nawojka)................Z (ten przystanek) ..............................jest juž tylko (5, minuty)........... ..............do (akademik )................ Tekst 2 Nasz pokoj jest na szóstym pietrze. Mieszkam w nim z Andrzejem, któ- ry pochodzi z (mala wieš)..............................niedaleko (Zakopane)................Ja jestem ze (Sla^sk)............. An- drzej czesto ježdzi do (swoi, starsi rodzice)..............., .......... ...................., bo nie ma (rodzeňstwo)...............i jego rodzice czuja, siy samotni. Jest bardzo mily, ale nie lubi sprzatač w pokoju. Codziennie rano czegoš szuka; (skarpetki, pasek, buty)................ . , ................., ..................albo (ksi^žki, zeszyty, no- tatki).............., ................,...................W la- zience nie može znaležč (pasta do zebów)........................... ..................., (swój rycznik)............................ . . lub (grzebieň)................Ja jestem pedantem i lubiy porzadek. Nigdy nie zostawiam (swoje rzeczy).............................. na wierzchu. Ubránia chowam do (szafa)..............., a rzeczy osobi- ste do (stolik nocny)...............................Mimo wszystko lubimy rázem mieszkač, bo mamy wspólne zainteresowania. 110 Čwiczenie 70 Prosz$ w tekšcie M. Ježewskiej „Symbole Wigilii" („Pořadník Domowy") w miejsce kropek wstawič odpowiednie formy wyrazów podaných w na-wiasie. Od (niepamietne czasy).................................... wieczerza wigilijna skladá sie^ z (postně dania)........................ ......Na stol podawano ryby, potrawy z (maka).............., (kasza) .............., (šwieže i suszone grzyby)......................... .................................., (owoce, warzywa, miód i orzechy) ..............t..............................i............... Zwyczaj niejadania (mieso).............., odziedziczony po pogaňskich przodkach, zwia^zany byl z prastarým wierzeniem, že czlowiek i zwierz§ stanowiý jedna, rodzin^. W wieczór wigilijny przemawiano do (zwierzeta domowe)...................................i cz^stowano je potra- wami wigilijnymi. Niektorým produktom od (czasy przedchrzešcijaňskie) .......................................przypisywano wlašciwošci magiczne. Wynikaio to z (pelny czci stosunek ludzi)................... ...............................................do (požywienie) ...............oraz z (lek)...............przed nieurodzajami i kláskami glodu. Wierzono, že spožycie w wieczór wigilijny (symboliczne potrawy) .......................................zapewni domownikom zdrowie i obfite zbiory. Na przyklad, aby w przyszlošci uniknač (kl^ska glodu) ............................., na stol wigilijny podawano potrawy przygotowane z (plody: pola, lasy, sady, rzeki i stawy).............: i.............., a przede wszystkim te, na ktorých gospodarzowi (dom) ..............szczególnie záležalo, bo mialy zapewnič urodzaj w nadcho- dzacym roku. Sta^d tež przygotowywano wiele (potrawy).............., a przynajmniej tyle, ile (produkty)......................wytwarzano w gospodarstwie. Duža liczba (dania)...............wróžyla dobrobyt w nadchodz^cym roku. Wierzono tež powszechnie, že aby nie zaznač (gtód) ...................w przyszlošci, nie naležy zjadač (potrawy wigilijne) ...................................do (koniec) ............... Pozostawione po kolacji okruchy oraz resztki (potrawy)............... zbierano bardzo starannie i zanoszono je zwierzetom. Wszystkim daniom wigilijnym przypisywano jakieš znaczenia. lil Zaimki Čwiczenie 71 W miejsce kropek wstaw odpowiedni^ form? dopelniacza zaimków podaných w nawiasie. Marek wczoraj mial imieniny. U (on).........jest zawsze dužo (nasi) ........wspólnych kolegów. Oprócz (oni)......byli takže rodzice Marka, bo bez (oni) ......nie moglyby si? odbyč žadne (on).........imieniny. W prezencie od (oni)..........Marek dostal „Histori? sztuki", a ode (ja) ......„Slownik poprawnej polszczyzny". Byla takže dziewczyna Marka. Od (ona)......dostal pi?kny krawat, a do (ten)......krawatu Janusz podarowal mu srebrna^ spink?. Adam z Karolem wreczyli mu duža. paczk? i každý byl ciekawy, co w niej jest, bo (oni)......prezent jest zawsze bar- dzo dowcipny. I tym rázem nikt nie byl zawiedziony, bo w paczce byla mala kotka. Wszystkim podobal si? (ona)......šmieszny pyszczek, tym bar- dziej že kotka tulila si? do (každý)..........., kto wziaj: ja^ na r?ce, ale zastanawiališmy si?, kto b?dzie si? ní^ opiekowal? Marek nie mial dotad (žadne)................zwierz?cia i chyba nie zdaje sobie sprawy z (to) ........., ile tržeb a kolo (ono)...........chodzic! Liczebniki Čwiczenie 72 Napisz slowami liczebniki podané w nawiasie. Tekst 1 Od (1970)................................................ roku, czyli od (20).....................roku žycia mieszkam w Krako- wie. W czasie (5)............ lat studiów mieszkalem w akademiku. Kiedy zaczalem pracowac musialem wynajmowač pokoj. Wynajmowalem go od (75)...............................................do (80) .....................roku. (25)................................ stycznia (81)..........................................oženilem si?. W czasie (1).....................roku malžeňstwa kupilišmy sobie male mieszkanie. Z okazji (5).............rocznicy naszego šlubu nasi rodzice pomogli nam kupic wi?ksze mieszkanie. Obecnie jestešmy juž dojrzalym malžeňstwem i oprócz (3).............dzieci, „dorobilišmy si?" (2)............kotów i (1).....................psa! 112 Dopelniacz - Genetive Liczba pojedyncza Rodzaj Koňcówki rzeczowników Koňcówki przymiotników, zaimków, liczebników porzadkowych i jeden" Zaimki pytajne Przyklady Zaimki osobowe Zaimki „on, ono" Zaimek „sie" m <ž s k i meskoosobowy meskožywotny meskoniežywotny (■yM-i) (odmiana ženská) f t \ (-a) -ego kogo? czego? dobrego studenta mojego (kolegi) jednego (poety) drugiego kota dobrego stolu mojego dworca jednego walca mnie ciebie cie. Nie ma mnie, ciebie. Mnie, ciebie nie ma. Nie widzisz mnie. Nie widze. cie. Beze mnie. Bez ciebie. go,jego, niego Nie ma go. Jego nie ma. Bez niego. siebie // sie Nie widzf siebie // sie nijakí •a -um jednego okna mojego liceum dzikiego zwierzecia ona ženskí -y -i ■ej dobrej žony mojej pracy jednej kawiarni drugiej ksiažki jej niej Nie ma jej. Jej nie ma. Bez niej Liczba mnoga Rod z aj Koócówki rzeczowników Koňcówki przymiotników, zaimków, liczebników porzadkowych i jeden" Zaimki pytajne przymiotniki, zaimki, liczebniki jeden" i porzadkowe Zaimki osobowe Zaimek oni, one Liczebniki 2,3,4 Liczebniki gtówne meski -ów -i ■y -ych -ich kogo? czego? dobrých studentów naszych kolegów drogích lekarzy moich katów jedných lišci drugich koni nas was = Msc ich nich Nie ma ich. . Ich nie ma. Bez nich dwóch, dwu trzech czterech = Msc pieciu dwunastu dwudziestu piečdziesieciu dwustu trzystu pieciuset = C, N, Msc nijakí 0 -i ■y -ów dobrých okien, narzedzi naszych wybrzežy drogich muzeów ženskí 0 -i •y dobrých žon naszych prac drogich ksiažek lekkich kolacji jedných nocy Tekst 2 W naszym Instytucie studiuje okolo (100)...................stud en - tów z rožných krajów. Nie wiem dokladnie, ale wydaje mi si§, že jest (35) ........................................Amerykanów, (15) .....................Niemców, (10).....................Brazylij- czyków, (9).....................Japoňczyków, (8)................. Koreaňczyków, (7) ............... Francuzów, (6).............. Szwedów, (5).............Czechów, (4)...............Slowaków, (3) ...........Wegrów, (2)..........Wlochów i (1)...........Norweg. Przyimki Čwiczenie 73 Wstaw w miejsce kropek odpowiedni przyimek la,cz^cy si§ z dopelniaczem: obok, z, w ciagu, dookola, z okazji, od, wewn^trz, w czasie, oprócz, mimo, wsród, blisko, w kierunku, do, z powodu (niektoré przyimki naležy užyč wi^cej niž jeden raz). W te wakacje pojechalem z kolegami na wycieczk§................ Polski. Dostalismy bardzo dobry atlas drogowy.........moich rodziców, tak že bylišmy............drogi dobrze przygotowani. Planowališmy, že ....................tej podróžy zwiedzimy sporo interesuj^ch miejsc. ...........deszczu wyruszylišmy w soboty rano. W pierwszym dniu doje- chališmy.........Wroctawia. We Wroclawiu zatrzymališmy si§....... wtorku................trzech dni zwiedzilišmy najwažniejsze zabytki tego miasta, a...................nich katedry na Ostrowie Tumskim. ............niej jest pi^kny gotycki košciól Panny Marii na Piasku, ale nie moglišmy..........niego wejšč.....................remontu. Poszlišmy wi^c............uniwersytetu, žeby zwiedzič slynna^ aul^ „Leopoldinum"...............auli wysluchališmy krótkiego koncertu, ........................odbywajacego si§ tam festiwalu „Vratislavi a Cantans". W šrod§ rano pojechališmy........Gniezna........pierwszej stolicy Polski. Zwiedzilišmy j a.....................jednego dnia.......... Gniezna jest starý gród Biskupin, w którym zwiedzilišmy jedne......... najstarszych wykopalisk w Polsce. Nastepnego dnia pojechališmy....... Szczecina. W Szczecinie spedzilišmy tylko jeden dzieň, bo chcielišmy jak najszybciej dojechač.........morza. Na szczgšcie pogoda nam dopisywa- la i podróž wybrzežem byla bardzo przyjemna, bo............niej moglišmy sie kaj)ac i opalač w rožných miejscach. W Trójmiešcie spedzilišmy kil- ka dni, bo............zwiedzania zabytków bylišmy umówieni z naszy- mi przyjacióími, z ktorými nie widzielišmy siq.........roku. Wrócilišmy .........Krakowa po dwóch tygodniach. 113