ren en dames meteen dat er naar hen
wordt geluisterd, hoewel Schlosser
zijn vak juist niet serieus neemt. Zijn
voornaamste taak is om zoveel mogelijk
mensen weg te houden bij de echte
doktoren, de specialisten.
Zijn hoogwaardige patiëntenbestand
bezorgt Schlosser een reeks uitnodigingen
voor premières en chique
feestjes, waar hij met grote tegenzin
heengaat: Koch fileert met overgave
de nep van de mensen die zich boven
het plebs verheven voelen. De contacten
leiden ertoe dat de huisarts met
zijn vrouw en dochters belandt in het
Frans zomerhuis van de beroemde acteur
Ralph Meier. Dat levert prachtige
scènes op zoals die waarin de acteur
– natuurlijk altijd op zoek naar
het lokale slow food buiten de gebaande
paden, thuiskomt met een hele
zwaardvis in de kofferbak van zijn auto.
Hij hakt het beest met veel moeite
en uiteindelijk met de moed der wanhoop
aan mootjes. Lekker is de vis uiteindelijk
niet.
De no-nonsense filippica tegen de
grootstedelijke zelfingenomenheid
(biologische campinghouders krijgen
trouwens ook een veeg uit de pan) is
niet het enige sterke element van Het
diner dat Koch heeft hergebruikt. Zo
is er ook de onbetrouwbaarheid van
de verteller en de steeds sterker wordende
twijfel aan diens rationaliteit.
De ontmythologisering van een alledaags
ritueel (nu niet het restaurantbezoek,
maar het doktersconsult). De
achter een beetje beschaving weggestopte
agressie van de man is weer een
thema, waarbij lang onduidelijk is
wie nou het gevaarlijkst is, de acteur
Ralph of de dokter Marc. Bovendien
gaat het ook nu weer om de zorgen
die mensen hebben om hun tiener-
kinderen.
In Het diner figureerde het kind als
mogelijke dader, in Kochs nieuwe roman
heeft de verteller dochters en
draait alles om het kind als mogelijk
slachtoffer (van een van die mannen –
want er lopen er meer rond bij het zomerhuis).
Zonder de afloop van de roman
te verraden: ook die lijkt sterk op
die van Het diner, dat eindigde in morele
verwarring, waarbij schuldigen
niet werden gestraft en het onmogelijk
was om een eenduidig oordeel
over de personages uit te spreken. Iemand
kan immers in de ene cruciale
situatie het goede doen en in de andere
het verkeerde.
Vervolg van pagina 1
Mogen wij nog haantjes zijn?
Tekeningen Martien Bos
Koch is niet tevreden met alleen een literaire status,
Kluun is dat niet met louter commercieel succes
een avontuurtje, een man die zich
amuseert met zijn eigen naïviteit en
niet nalaat aan te geven hoe zijn
vrouw – op een haar na Zakenvrouw
van het Jaar – alles beter kan en weet
dan hij. Frans Laarmans mist juist elke
vorm van zelfinzicht, hij wordt gedreven
door een verlangen om in hogere
kringen te worden opgenomen
en stort zich zo in het mes, hij is alleen
op de wereld. Daarom grijpt zijn
verhaal je bij de keel.
Geen Kaas dus, maar Haantjes is
geen straf om te lezen. Het is voor
Kluuns doen opmerkelijk geserreerd
geschreven, onmiskenbaar grappig
en het staat vol herkenbare scènes
over strakke homo’s en jonge ouders.
Het boek bevestigt op een aangename
manier vrijwel alle vooroordelen die
een mens kan hebben over de reclamewereld
en zijn zelfbedachte regeltjes,
theorietjes en luchtfietserijen: je
begrijpt waarom Raymond van de
Klundert meer plezier beleeft aan die
andere branche waarin illusies zo
profijtelijk verhandeld worden: de
letteren.
In het soort reclamemakers dat de
jongens van Merk in Uitvoering zijn,
is voor wie wil ook nog wel een literaire
parallel te zien. Kluuns Stijn en
Frenk halen hun geld voornamelijk
binnen met het schrijven van uren
voor offertes die vervolgens toch niet
tot een deal leiden. Alle klanten vinden
het prachtig, maar niemand
heeft er echt geld voor over: een beetje
zoals veel Nederlandse schrijvers wel
vriendelijke kritieken krijgen (en
soms een beetje subsidie), maar nooit
een voet aan de grond bij het grote
publiek.
Daartegenover staan in Haantjes de
echte verkopers, onder wie een man
die in strooizout doet en die in het begin
van de roman een opmerking die
de rest van de roman blijft hangen,
juist omdat er een zo uitgesproken
kwantitatief – en daarmee antikunstzinnig
– uitgangspunt in wordt
verwoord. Want hij weet tenminste
iets te verkopen elke winter is zijn
strooizout overal: ‘Van jullie heb ik
het afgelopen jaar nog niets gezien.’
A
ls de reclamejongens van
Kluun ooit een project hadden
gehad dat zo succesvol was geweest
als Het diner van Herman Koch,
hadden ze ongetwijfeld geprobeerd
dat succes in een handvol punten te
vangen en het voor een volgende opdrachtgever
in iets gewijzigde vorm
te herhalen. Herman Koch kan zoiets
ongetwijfeld zonder puntenlijstje,
maar het resultaat is er in elk geval
naar: Zomerhuis met zwembad lijkt
meer op Het diner dan bijvoorbeeld
Haantjes op Kaas.
Koch laat zijn verhaal opnieuw vertellen
door een man die op het irrationele
af scherpzinnig is en die vol
vuur ageert tegen de heilige huisjes
van de intellectuele middenklasse. In
Zomerhuis met zwembad is de huisarts
Marc Schlosser aan het woord, die
vooral populair is bij toneelspelers en
ander cultureel volk omdat hij geen
tien, maar twintig minuten per patiënt
uittrekt. En dan denken de heKoch
heeft gezegd dat Zomerhuis
met zwembad misschien wel een beter
boek is dan Het diner en als je naar
puur romantechnische elementen
kijkt, zit daar wel wat in. Zo lijdt er in
Zomerhuis met zwembad niemand aan
een vreemde ziekte van het zenuwgestel,
een element dat in Het diner geforceerd
de roman werd binnengehaald.
En het boek leest als een trein,
is grappig en niet oppervlakkig.
T
och sla je het minder voldaan
dicht dan Het diner. Zelfs als je
niet veel waarde hecht aan de
ongeschreven wet dat een kunstenaar
zichzelf altijd moet vernieuwen, is dit
wel heel erg meer van hetzelfde. Van
een goede schrijver als Koch hoop je
dat hij je een stap vóór is: dat wanneer
je denkt, nu ken ik hem, dit is de
schrijver Herman Koch, hij met een
nieuwe variant komt. Nu dreigt de
voormalige Reviaan Koch met een
omweg weer in de armen van zijn oude
voorbeeld te belanden, een schrijver
die zichzelf herhaalde tot hij zelf
het overzicht verloor.
De literaire strijd is ongelijk –
Kluun speelt in dat opzicht een paar
divisies lager – maar het commerciële
duel van K2 kan spannend worden –
al lijkt Koch ook daarvoor de beste papieren
te hebben: de Haantjes zijn
wel erg licht. En als het product van
goede kwaliteit is, geeft dat altijd goede
vooruitzichten voor de verkoop.
Óók als dat product sprekend lijkt op
dat van het jaar ervoor. Denk maar
aan het strooizout in Haantjes, in een
geweldige zin die zo van Koch had
kunnen zijn: ‘Er hoeft ’s nachts maar
een vlok sneeuw te vallen en de volgende
ochtend ligt dat mooie roze
wegenzout van mij godverdomme op
elke ventweg in Nederland.’
ARJEN FORTUIN