^ Modale hulpwerkwoorden zuJlen willen moeten, hoeven kunnen mögen 1k kern vanavond niet. Eis moet morgen voor een congres naar Brüssel en haar man mag niet mee. (W/je koffie of thee? Nee, ik hoef niet meer. Vreemd: Eis moet morgen voor een congres naar Brüssel gaan en haar man mag niet meegaan. Fout: Ik zal vanavond niet. Dit zijn de meest voorkomende modale hulpwerkwoorden. Sommige zelfstandige werkwoorden, meestal körnen, gaan en hebten, worden in combinatie met een modaal hulpwerk-woord vaak weggclaten als uit context of situatie duidelijk is wat de spreker bedoelt. Het werkwoord gaan wordt zelfs bij voorkeur weggelaten. Bij het modale hulpwerkwoord zullen mag het zelfstandig werkwoord niet weggelaten worden. 19-1 Zullen 1 De vormen van zullen persoon ik jij, u hij, zii, het presens imperfectum voltooid deelwoord zal zult, zal* zul, zal*/// zal zullen zullen zullen zou zou zou zouden zouden zouden (ontbreekt) * Bij de tweede persoon (Jij, 11) is de vorm zal informeler dan de vormen zul en zult. 2 Voorbeelden van het gebruik van zullen Een belofte doen Ikzalje dat geld morgen teruggeven. De combinatie ik zal... wordt vaak gebatikt om iets te beloven Ikzal morgen proberen een oplossing voor dat probleem te of te garanderen. vinden. ) Noordhoff Uityevers bv 19 Modale hulpwerkwoorden De secretaresse zal je vanmiddag nog bellen over die kwcstie. De betekenis van deze zin is: Ik beloofje dat de secretaresse je vanmiddag zal bellen over die kwestie. Zal je voortaan cen beetje vriendelijker zijn? Zul je de volgende keer beter je best doen? In deze zinnen wordt aan iemand gevraagd of hij iets wil beloven of garanderen. Een voorstel doen ZuIlen we vanavond in de stad gaan eren? Zidlen we Sloppen mel dil gesprek? Zal ikje even helpen? De combinaties zullen we ... en zal ik . gebruikt om een voorstel te doen. worden vaak Uitdrukken dat men iets waarschijnlijk vindt Dat meisje zal wel vreselijk moe zijn. Die vrienden van jou zullen wel weer in het café zitten. De spreker laat weten dat hij het waarschijnlijk vindt dat dat meisje moe is en dat die vrienden in het café zitten. In deze betekenis wordt vaak het woordje wel toegevoegd. Praten over de toekomst Die bijeenkomst zal op zijn vroegst in november plaats-vinden. Ik denk dal de directeur die brief volgende weck zal beantwoorden. Zullen wordt ook gebruikt om iets in de toekomst te plaatsen. Naast de combinatie: zidlen + infinitief is ook het presens mogelijk: Die bijeenkomst vindt op zijn vroegst in november plaats. Ik hoop dat ze snel zal beginnen. Ook de combinatie gaan + infinitief kan dikwijls iets toe-komstigs uitdrukken: Ik hoop dat ze snel gaat beginnen. ■■•■> 11.4, 14.7 Je zal toch de hoofdprijs winnen! Je zal toch door het i j s zakken! Zieh in een ander verplaatsen De spreker verplaatst zieh in een persoon die de hoofdprijs wint of door het ijs zakt. De betekenis kan omschreven worden als: Het is prachtig/heel vervelend als ... of Stel je voor dat... Je zál me gehoorzamen! Ik zál slagen voor dit tenlamen. Uitdrukken van een sterke wil De spreker wil per se dat er gebeult vsát hij /egt. 3 Voorbeelden van het gebruik van zou(den), het imperfectum van zullen Uitdrukken dat men niet zeker is van de waarheid van een bewering Er is gisteren branci uitgebroken in een speelgoedfabriek in Thailand. Er zouden meer dan honderd werknemers zijn omgekomen. Gisteren is er een vliegtuig neergestort in Canada. Er zou één overlevende zijn. Zou(den) heeft hier de betekenis: Het is nog niet ofjicieel bevestigd, het is nog niet helemaal zeker, maar er wordt gezegd dat... (meer dan honderd werknemers zijn omgekomen; één persoon de vliegramp heeft overleefd). © Noordhoff Uitgevers bv Fantaseren over een ander heden of een andere toekomst Ikzou hem graag de waarheid zeggen, maar ik durf het niet. Zou(den) + mfinitief (zou zeggen) kan aangeven dat men over iets fantaseert, wat (nog) niet tot de werkelijkheid behoort. Deze zin betekent bijvoorbeeid: Ik wil graag dat het mij mogelijk is om hem de waarheid te zeggen, ... Als je zou stoppen met roken, zou je meer dan € 1000 per jaar overhouden. Men kan ook hct imperfectum gebruiken: Als je stopte met roken. Meld je meer dan € 1000,-per jaar over. 14.3.3 Fantaseren over een ander verleden Als je me dat eerder-. zow hcbben verteld, zou ik heel anders gereageerd hebben. Zou(den) + infinitief + deelwoord of: deelwoord + zou(den) + infiniüef (verteld zou hebben) wordt gebruikt wanneer iets in het verleden niet tot de werkelijkheid behoorde: Ikfantaseer over de mogelijkheid dat je mij (eerder) iets verteld hebt (maar je hebt het in werkelijkheid niet gedaan); in dat geval is mijn reactie anders. Deze zin heeft dezelfde betekenis als de volgende zin in het plusquamperfectum: Als je me dat eerder had verteld, had ik heel anders gereageerd. ■•••> 14.5.2, 14.6 Een voorzichtig, beleefd advies geven Je zou eens wat minder moeten roken. Je zou de consumentenbond eens om advies moctcn vragen. Jullie zouden nu eigenlijk moeten stoppen met werken. Zou(den) kan een opdracht of advies, uitgedrukt door bijvoorbeeid moeten, wat beleefder doen klinken. Een beleefde vraag stellen Zou ik u iets mögen vragen? Zou u misschien een biljet van honderd euro voor me kun-nen wisselen? Het gebruik van zou(den) maakt een vraag waarmee men een verzoek doet, beleefder. Toevoeging van misschien maakt het verzoek nóg beleefder. Een voorzichtige vraag om informatie stellen Wat denk je? Zou ik een kans maken om uitgezonden te worden naar Amerika? Men kan zou(den) gebruiken om een vraag om informatie wat voorzichtiger te doen klinken. lemand herinneren aan een afspraak Je zou het aan niemand verteilen! k zou toch komen? Ik zou vanavond voor je koken. Zou(den) wordt hier gebruikt om aan te geven dat iemand een afspraak niet is nagekomen. De eerste zin betekent: je hebt het aan iemand verteld, en wij hadden juist afgesproken dat je dat niet zou doen. De bedoeling zijn, van plan zijn We zouden net weggaan, toen we bezoek kregen. De trein zou om zes uur vertrekken, maar om tien over zes was hij nog niet weg. In deze zinnen impliceert het gebruik van zou(den) dat een plan niet is doorgegaan of ccn verwachting niet is uitgekomen. Bijna alle gebruiksmogelijkheden van zou(den) in deze para-graaf zijn samen te vatten als het presenteren van een andere werkelijkheid. © Noordhoff Uitgevers bv 112 19 Modale hulpwerkwoorden 1 Hij zei dat hij dat zou doen. ^Gebruik van zou(den) in de indirecte rede In een bijzin kan zou(den) gebruikt worden om deze wat betreut tijdsvorm aan te passen aan de hoofdzin. De persoon zei namelijk: Ik zal het doen. ••••) 14.8 19.2 persoon ik jij. u hij, zij, het wij iullie Willen 1 De vormen van willen presens imperfectum wil wilt, wil wil jij wil willen willen willen wilde, wou* wilde, wou* wilde, wou* wilden** wilden** wilden** voltooid deelwoord gewild Zoiets ellendigs wil ik niet een tweede keer meemaken. Hij wil alleen door die kapper geknipt worden. Wij willen dit jaar naar Frankrijk. * De vorm wou is informeler dan de vorm wilde. ** Naast wilden bestaat er in het informele gesproken Nederlands 00k een vorm /wouws/. 2 Voorbeelden van het gebruik van willen Het uitdrukken van een wens De spreker geeft een wens te kennen. Willen ze de verbouwing op tijd af hebben, dan moeten ze vanaf nu wel ieder weekend doorwerken. Betckenis: Als ze de verbouwing op tijd af willen hebben, dun moeten ze vanaf nu wel ieder weekend doorwerken. Onze correspondent in Parijs drinkt soms iets te veel. Als u hem over een belangrijk onderwerp wilt spreken, moet u een afspraak maken voor elf uur's morgens. Dan wil hij weleens nuchter zijn. Het uitdrukken van een kans, een mogelijkheid Betekenis: ... Dan bestaat de kans dat hij nuchter is. In deze tijd van het jaar wil het nog wel eens hard waaien. Betekenis: In deze tijd van het jaar bestaat de kans dat het hard waait. Het wil maar niet (lukken). Interpretatie: ledere keer mislukt het, ik heb geen succes. © Noordhoft Uitgevers bv 19 Modale hulpwerkwaorden 19.3_Moeten 1 De vormen van moeten persoon presens imperfectum voltooid deelwoord ik moet moest gemoeten Pi.u moet moest moet jij hij, zij, het moet moest wij moeten moesten ju llie moeten moesten ?'i moeten moesten 2 Voorbeelden van het gebruik van moeten Het uitdrukken van noodzakelijkheid Die planten moeten iedere dag water hebben. De spreker laat weten dat iets noodzakelijk is of was. Hij kon dat jaar niet op vakantie want hij moest de hele zomer aan zijn proefschrift werken. Ik ben bang dat die dvd-speler van jou gerepareerd moet worden. Advies geven Die colleges van professor Kruisinga zijn fantastisch. Daar moetje edit eens naar toe. Je moet je ouders niet meenemen naar zo'n feest. Dat is niets voor mensen van boven de zestig. De spreker adviseert zijn luisteraar(s) iets wel of niet te doen. Merk op dat in een negatief advies het wcrkwoord moeten niet verandert in hoeven, maar gewoon met niet gecombi-neerd kan worden. •-)• 19.4.2 Het uitdrukken van een vermoeden, van een conclusie Kijk eens hoeveel agenten er bij het paleis staan. Dat moet De spreker laat weten dat er naar zijn idee goede gronden zijn wel een heel belangrijk iemand zijn, die daar op bezoek is. voor een bepaald vermoeden, voor een bepaalde conclusie. Dat moet een fantastisch restaurant zijn. Ik heb er veel mensen enthousiast over horen praten. 19.4_Hoeven 1 De vormen van hoeven persoon presens imperfectum voltooid deelwoord ik hoef hoefde gehoeven Pi. u hoeft hoefde hoef jij hij, zij, het hoeft hoefde wij hoeven hoefden ju llie hoeven hoefden zij hoeven hoefden © Noordhoff Uitgevers bv 2 Voorbeelden van het gebruik van hoeven Ontkennen dat iets noodzakelijk is Je vergist je. Die planten hoeven niet iedere dag water te hebben. Nee, u hoeft niets te betalen. De toegang is gratis. Hoeven gaat altijd samen met een woord dat een negatieve betekenis heeft. Mensen van 65 jaar en ouder hoeven maar ticn euro te betalen. Maar betekent: niet meer dan. De eerdere uitnodiging bevatte een fout. Het examen begint niet om negen uur maar om elf uur. Je hoeft pas om kwart voor elf aanwezig te zijn. Pas betekent hier: niet eerder dan. Je moet niet zo zeuren. In een negatief advies verändert moeten niet in hoeven. 19.5 Kunnen 1 De vormen van kunnen persoon presens imperfectum voltooid deelwoord i k kan kon gekund jij> u kunt, kan* kon kun, kan jij* hij, zij, het kan kon wij kunnen konden jullie kunnen konden zij kunnen konden * De vorm kan is informeler dan de vormen kun en kunt. 2 Voorbeelden van het gebruik van kunnen In Staat zijn tot iets Ik kan geen muziekinstrument bespelen. Kunnen betekent in deze zinnen: het vermögen hebben iets le Kun jij Russisch lezen? doen, of: in Staat zijn iets te doen. We zouden het liefst die stoelen kopen, maar we kunnen ze niet betalen. Ik hoop dat die dokter kan zeggen wat de oorzaak van mijn rugpijn is. In de gelegenheid zijn tot iets Ik zou je graag willen helpen, maar zaterdag kan ik niet ... zaterdag kan ik niet betekent: zaterdag is voor mij niet (komen). Dan moet ik naar een reünie van mijn middelbare mogelijk, heb ik geen gelegenheid. school. Gaan en komen worden in dit soort zinnen vaak weggelaten. Morgen kan zij niet naar haar werk, want haar dochter is ziek. © Noordhoff Uitgevers bv Een beleefd verzoek doen Kunt u me misschien zeggen hoe laat het is? Kunt u wat geld voor me wisselen voor de parkeermeter? Kunnen wordt ook gebruikt om cen beleefd verzoek te doen. Kunt u moet hier opgevat worden als: Wut u zo vriendelijk zijn om ... Het uitdrukken van een mogelijkheid Dat kan wel uren gaan duřen. We moeten voorzichtig zijn. Het kan zijn dat de president van dat land uit is op een militaire operatie. Kunnen kan hier omschreven worden als: Het is mogelijk dat ... Dikwijls wordt het bijwoord wel toegevoegd. Ook al... toch Je kunt zeuren wat je wilt, je moet toch eerst je werk afma-ken voor je de tv mag aanzetten. In dit gebruik van het werkwoord kunnen krijgt de zin de betekenis van een toegeving: Ook al zeurje nog zo lang, toch mag je de tv pas aanzetten als je je werk af hebt. I9.6 Mögen 1 De vormen van mögen persoon presens imperfectum voltooid deelwoord ik mag mocht gemogen iij. u mag mocht mag/// hij.zij, het mag mocht wij mögen mochten ju llle mögen mochten zij mögen mochten 2Voorbeelden van het gebruik van mögen Toestemming hebben In die gevangenis heerst een streng regime. De gevangenen Betekenis: de gevangenen hebben toestemming om niet meer mögen maar een keer in de maand bezoek ontvangen. dan een keer in de maand bezoek te ontvangen. Die kinderen mögen tot negen uur opblijven van hun ouders. De persoon oř personen die toestemming geven, kan men aanduiden in een bepaling die begint met van. Het uitdrukken van een mogelijkheid Mocht er voor me gebeld worden, dan moet je zeggen dat Praten over mogelijkheden kan alleen met de imperfectum-ik op kantoor bereikbaar ben. vormen van mögen. Mochten die familieleden uit Austrálie opeens op de stoep Deze zin betekent: Als die familieleden uit Austrálie opeens staan, dan moet je me bellen en dan kom ik metecn naar op de stoep staan, dan ... huis. ©Noordhoff Uitgevers bv