Euro-Nederlands en meertalige primaire termvorming in de Europese context Prof. dr. Rita Temmerman Centrum voor Vaktaal en Communicatie (CVC) – BIAL – Toegepaste Taalkunde Vrije Universiteit Brussel http://st.depositphotos.com/1000128/403/i/950/depositphotos_4033398-Global-communication-concept.jp g Overzicht 1.Inleiding –Wat is een term? –Termen in context –De term als studieobject 2.Stellingen over de impact van het Engels en over primaire en secundaire termvorming 3.Euro-Nederlands en Noord-Zuid variatie 4. Inleiding Een term, wat is dat? •Een term is een lexicale eenheid in vaktaal • •Een term is een paradigma (Tanja Collet,2004) • •Een term is een cohesieve ketting van varianten binnen een tekst (Margaret Rogers, 2007) • Is dit een term? •Cybercriminaliteit •"Cyber-" is een voorvoegsel dat gebruikt wordt voor iets dat met internettechnologie samenhangt. •Een synoniem van cybercriminaliteit is computercriminaliteit? •Cyberspace, cyberoorlog,cyberpesten, cyberseks, •Cybergothic, cyberpunk, cybermetal •Cybernetica, de wetenschap die zich bezighoudt met besturing van biologische en mechanische systemen met terugkoppeling • • Zijn dit termen? •aanvallen op informatiesystemen •botnets •Er zijn aanwijzingen dat grootschalige aanvallen op de informatiesystemen die vaak van vitaal belang kunnen zijn voor staten of voor specifieke onderdelen van de publieke of particuliere sector steeds gevaarlijker en frequenter worden. Deze tendens gaat gepaard met de ontwikkeling van steeds geavanceerder methoden, zoals het creëren en gebruiken van zogenaamde „botnets”, waarbij de strafbare handeling in verschillende fasen plaatsvindt en iedere fase afzonderlijk een ernstig risico voor openbare belangen kan opleveren (uit: RICHTLIJN 2013/40/EU VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD) Term als studieobject •Studie van vaktaal en terminologie – beschrijvend –nagaan (bv door teksten terminologisch te analyseren) hoe termen ontstaan en worden gebruikt • Termen in context •Tekstuele context: een term komt tot leven in een tekst •Maatschappelijke en juridisch context: Nederland en (federaal) België en Vlaanderen •Cognitieve context: de rol van termcreatie in een proces van (steeds beter en anders) begrijpen •Linguïstische context (talen zoals het Tsjechisch, het Nederlands, het Engels) •Culturele context (we leren begrijpen in een talige en culturele omgeving) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A32013L0040 •DIRECTIVE 2013/40/EU OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL •of 12 August 2013 on attacks against information systems and replacing Council Framework Decision 2005/222/JHA •aanvallen op informatiesystemen Wat is hier de •linguïstische context? •tekstuele context? •culturele context? •cognitieve context? •maatschappelijk context? •juridische context? • •Van de term “cybercriminaliteit” •Het Euro-Nederlands •Richtlijn 2013/40/EU •Europese samenleving •Kennisdomein criminaliteit •Gevaren voor burgers: schade •Strijd tegen nieuwe vormen van criminaliteit • Eur-Lex Screen Shot 2016-03-03 at 11.57.08.png Twee talen op één scherm Screen Shot 2016-03-03 at 12.47.09.png Screen Shot 2016-03-03 at 12.37.38.png 2. Stellingen over de impact van het Engels en primaire en secundaire termvorming Stelling 1 •Het creëren van nieuwe termen (neologismen) maakt deel uit van een kennisuitbreidingsproces. •Vandaag is het Engels de taal van onderzoek en ontwikkeling, van politiek en diplomatie. • Dit impliceert 1.dat nieuwe inzichten (kennis) ontstaan binnen een dynamisch proces dat resulteert in nieuwvormingen in de Engelse taal. 2.dat primaire termvorming alleen nog in het Engels gebeurt en alle andere talen aan secundaire termvormig doen 3.dat omdat het Engels de taal geworden is van creatief denken en praten en schrijven over innovatie, domeinverlies en functieverlies in andere talen onvermijdelijk is? •In meertalig Europa? (24 officiële talen) •Als zowel onderzoek en ontwikkeling als onderwijs en beleidsvorming het Engels als eerste taal gebruiken, riskeren we domeinverlies en/of functieverlies in alle andere talen. •Dat wil zeggen dat er niet meer ten volle kan worden nagedacht, gedoceerd, gepubliceerd en gediscussieerd, over een aantal vakgebieden in die talen omdat de terminologie niet meer actief wordt ontwikkeld. Stelling 2 •Nederlandstalige en andere niet-Engelstalige vakspecialisten maar ook tekstschrijvers en vertalers zullen aan secundaire termvorming moeten doen, d.w.z. dat ze neologismen zullen creëren in het Nederlands of in een andere taal. •Ze zullen nieuwvormingen bedenken op basis van wat ze begrepen hebben in het Engels (nieuwe begripseenheden uitdrukken in een andere taal). • Stelling 3 Stelling 4 •Heel veel Europeanen gebruiken het Engels als werktaal. •Nieuwe Engelse woorden worden ook door niet-eerste-taal-sprekers gecreëerd De juiste term zoeken nieuwewoorden.gif • •doet zich voor binnen een groep van vaktaalgebruikers die van gedachten wisselen in dezelfde taal. Primaire termvorming •Bij secundaire termvorming wordt een equivalent gezocht in taal B voor een begripseenheid die eerder al werd verwoord in taal A. • Secundaire termvorming De Franse Taalpolitiek •Voor het Frans bestaat er een lange traditie in het bestuderen van en het bedenken van neologismen onder supervisie van de académie française. •Een van de doelstellingen: een Franse term bedenken voor elk “mot anglo-saxon”. • •Er zijn 17 commissies die verantwoordelijk zijn voor neologismen in 17 vakgebieden • Belangrijke vaststelling •Franstalige wetenschappers (b.v.moleculaire biologen) slagen er ondanks ernstige inspanningen niet altijd in een Franse term te creëren. •Secundaire termvorming is soms onmogelijk, b.v. botnet • 3. Euro-Nederlands en Noord-Zuidvariatie (met dank aan Jeroen Aspeslagh, Terminoloog bij EC, voor de voorbeelden Contactgegevens: jeroen.aspeslagh@ec.europa.eu ) Jeroen Aspeslagh Kwaliteits- en terminologiecoördinator Nederlandse taalafdeling Directoraat-generaal Vertaling Europese Commissie jeroen.aspeslagh@ec.europa.eu Vooraf: EU-vertalers vooral wetgeving, maar niet uitsluitend! Ook andere tekstsoorten (rapporten, voorbereidende werkdocumenten, persberichten, webpagina's, …) 1)Termvariatie – gebruik van termen (niet omschrijvingen) om een begripseenheid aan te duiden 2)Noord-Zuidvariatie – interlinguaal of intralinguaal? 3)Geen taalwetenschappelijke benadering, maar benadering vanuit de praktijk 4)Functionele termvariatie vs. Ongewenste termvariatie Nederlands in Noord en Zuid en Europa 1.Het spanningsveld: enkele stellingen en voorbeelden 2.Behoefte aan duiding en overleg: De Termraad Nederlands 3.Terminologiebanden smeden: Samenwerking van de Termraad met opleidingen Master Vertalen en Master Tolken in Vlaanderen en Nederland • Termvariatie  één begrip – één term Enkele voorbeelden sluiten meer aan bij interlinguale variatie ENKELE STELLINGEN "Een samenhangende terminologie betekent dat steeds dezelfde termen worden gebruikt om dezelfde begrippen aan te duiden en dat dezelfde term niet voor verschillende begrippen wordt gebruikt. Daarmee wordt beoogd geen enkele dubbelzinnigheid, tegenstrijdigheid of twijfel te laten bestaan over de betekenis van een begrip." Gemeenschappelijke praktische handleiding voor de opstelling van wetgevingsteksten van de Europese Unie, richtsnoer 6, punt 2, http://eur-lex.europa.eu/content/techleg/KB0213228NLN.pdf Wie voor de Europese Unie schrijft of vertaalt, wordt geacht steeds dezelfde termen voor dezelfde begrippen te gebruiken en verschillende begrippen niet met dezelfde term te benoemen. Termvariatie  één begrip – één term Enkele voorbeelden sluiten meer aan bij interlinguale variatie "Het Nederlands is zoals ook het Engels, Frans en Duits, de facto een pluricentrische taal. Aangezien Nederland en België / Vlaanderen verschillende samenlevingen zijn met verschillende bestuurssystemen, wetgevings- en bestuurstradities en verschillende culturele en maatschappelijke attitudes, kan het niet anders dat de nationale variëteiten die verschillen reflecteren." Johan Van Hoorde, Taalunie (2015) Wat hier wordt gezegd: grote kans dat er wel degelijk terminologische variatie is op nationaal niveau. EU-vertalers worden geacht een lidstaatneutrale taal en terminologie te gebruiken. Maar wat doe je wanneer vergelijkbare concepten in België en Nederland verschillend worden benoemd? ENKELE RECENTE VOORBEELDEN Ingrid van Gent: Bij wie gaan Belgen en Nederlanders op bezoek als ze een afspraak hebben met de otorinolaryngoloog? • © afbeeldingen gebaseerd op het logo van Dr. Geert Delabie, http://www.dokterdelabie.be/mindervaliden/ •Belgen bezoeken de nko-arts • • •Nederlanders de kno-arts • •En EU-vertalers? De kno/nko-arts? De orl? •(oto-rino-laryngoloog?) • • NKO = neus-, keel- en oorarts – nose throat eye doctor KNO = keel-, neus- en oorarts – throat nose eye doctor ORL = oto-rino-laryngoloog - otorhinolaryngologists Hoe gaat een EU-vertalers hiermee om???? "Een kno-arts (Nederlandse term) of nko-arts (Belgische term) is een medisch specialist op het gebied van otorinolaryngologie, die zich bezighoudt met onderzoek en behandeling van aandoeningen van keel, neus en oren. Na de basisopleiding van arts volgt een vier- tot vijfjarige specialisatie. Internationaal wordt het specialisme van otorinolaryngologie wel afgekort tot ORL. In Nederland is de benaming kno-arts (of keel-, neus- en oorarts) gebruikelijk. In Vlaanderen zegt men nko-arts (neus-, keel- en oorarts). Engelsen bezoeken de ENT. Fransen bezoeken de ORL. Duitsers bezoeken de HNO. © afbeeldingen gebaseerd op het logo van Dr. Geert Delabie, http://www.dokterdelabie.be/mindervaliden/ Engels: ENT – EAR – NOSE – THROAT doctor Frans: ORL - oto-rhino-laryngologiste Duits: HNO - Facharzt für Hals-Nasen-Ohren-Heilkunde "Een kno-arts (Nederlandse term) of nko-arts (Belgische term) is een medisch specialist op het gebied van otorinolaryngologie, die zich bezighoudt met onderzoek en behandeling van aandoeningen van keel, neus en oren. Na de basisopleiding van arts volgt een vier- tot vijfjarige specialisatie. Internationaal wordt het specialisme van otorinolaryngologie wel afgekort tot ORL. In Nederland is de benaming kno-arts (of keel-, neus- en oorarts) gebruikelijk. In Vlaanderen zegt men nko-arts (neus-, keel- en oorarts). Wat is het verschil tussen reactief vermogen en blindvermogen? Tweede voorbeeld uit een meer technische context: eenmaking van de elektriciteitsmarkt reactief vermogen = blindvermogen Beheerder Belgisch hoogspanningsnet Beheerder Nederlands hoogspanningsnet Belgen verkiezen “reactief vermogen” omdat dat gelijk loopt met het Franse “puissance réactif” Welke oplossing in dit geval? Wie staat er aan het hoofd van het Europees Openbaar Ministerie? • Het Europees openbaar ministerie is, in voorkomend geval in samenwerking met Europol, bevoegd voor het opsporen, vervolgen en voor het gerecht brengen van daders van en medeplichtigen aan strafbare feiten die de financiële belangen van de Unie, zoals omschreven in de in lid 1 bedoelde verordening, schaden. Het Europees openbaar ministerie is belast met de rechtsvordering voor de bevoegde rechterlijke instanties van de lidstaten in verband met deze strafbare feiten." Europees openbaar aanklager = European Public Prosecutor Uiteindelijk term nog gewijzigd in EN European Chief Prosecutor  Europees hoofdaanklager Dient een overheidsfunctionaris bij de uitoefening van zijn functie niet alleen het publieke belang, maar ook zijn persoonlijke belang, dan is er sprake van ... Voorbeeld Corruptieterminologie a)belangenverstrengeling BE = 3470 NL = 182 000 EU = 356 b)belangenvermenging BE = 54 500 NL = 4570 EU = 42 c)een belangenconflict BE = 40 600 NL = 37 800 EU = 2677 NL belangenverstrengeling – EN entanglement/enlacing of interests NL belangenvermenging – EN mingling of interests NL belangenconflict – EN conflict of interest WEERGAVE IN IATE Ingrid van Gent: Het Europees openbaar ministerie is, in voorkomend geval in samenwerking met Europol, bevoegd voor het opsporen, vervolgen en voor het gerecht brengen van daders van en medeplichtigen aan strafbare feiten die de financiële belangen van de Unie, zoals omschreven in de in lid 1 bedoelde verordening, schaden. Het Europees openbaar ministerie is belast met de rechtsvordering voor de bevoegde rechterlijke instanties van de lidstaten in verband met deze strafbare feiten." Wat ontbreekt? Opmerkingen differentiatie volgens tekstsoorten / communicatieve contexten 2013 Oprichting Termraad Nederlands Overlegplatform voor terminologische afstemming binnen het Nederlandse taalgebied ontstaan uit een behoefte van EU-instellingen en een verdragstaak van de Nederlandse Taalunie BEHOEFTE AAN OVERLEG Termraad Nederlands = Dutch Terminology Council Europese vertaaldiensten hebben behoefte aan meer afstemming tussen het Europese en het nationale beleidsniveau bij de keuze van vertaalequivalenten voor (nieuwe) termen + Een van de verdragstaken van de Nederlandse Taalunie is “het gemeenschappelijk bepalen van een gelijke terminologie ten behoeve van wetgeving en officiële publicaties” (Verdrag inzake de Nederlandse Taalunie van 9 september 1980, artikel 4, lid c, http://taalunie.org/verdrag-inzake-nederlandse-taalunie#art4 [8.10.2015]) • Intergouvernementele partijen • Nederlandse Taalunie (voorzitter) – Folkert de Vriend • • EU-instellingen • Europese Commissie (ondervoorzitter) – Jeroen Aspeslagh • Europese Raad – Frieda De Vos • Europees Parlement – Pauline van Heeckeren • Hof van Justitie van de EU – Lieve Anckaert • Europese Rekenkamer – Ingrid van Gent • Europese lidstaten • Nederlandse overheid (BuZa) – Michel Verhagen • Belgische overheid (Min. Just) – Ingrid Perpet (teruggetreden) • Vlaamse overheid (vert. Kans.) – Hugo Zwaenepoel • Raadgevende partijen • NL-Term • Steunpunt Nederlandstalige Terminologie • • Geassocieerde partner • Criti (vertaaldienst Caricom) • CRITI = CARIBBEAN REGIONAL INFORMATION AND TRANSLATION INSTITUTE Caricom = Caribbean Community and Common Market KERNGROEP Technische werkgroep Thematische werkgroepen WG Multilaterale Verdragen Opdracht •Methodologie, datamodellen, tools, validatieprocedures; •Technische ondersteuning bij projecten Opdracht •Samenwerking bij de vertaling van multilaterale verdragen Direct terminologische afstemming EU – NL – BE/VL dubbel werk voorkomen (WG Multilaterale Verdragen) overheidsterminologie thematisch verzamelen, beschrijven , waar mogelijk harmoniseren en beschikbaar stellen via verschillende platforms en systemen (IATE, website Taalunie, …) deskundigennetwerken opzetten voor specifieke vakgebieden kwaliteit van bestaande terminologiebanken verbeteren terminologiepartners (overheden, onderwijsinstellingen, private partners, …) samenbrengen rond concrete projecten Indirect meedenken over en bijdragen aan een uniform terminologiebeleid in het Nederlandse taalgebied positie van het Nederlands als beleids- en onderzoekstaal ondersteunen Het proefproject rond corruptieterminologie Conclusie: meer partners nodig 2015 Samenwerking Termraad Nederlands – Opleidingen SAMENWERKING MET OPLEIDINGEN VOOR VERTALERS EN TOLKEN Bouwt voort op bilaterale samenwerking met vertaalopleidingen in Vlaanderen UGent Uantwerpen Past binnen de doelstellingen van een nieuw initiatief van de Europese Commissie “Translating Europe” om via gemeenschappelijke projecten de banden met en tussen partners in de vertaalsector aan te halen. Bundelen van krachten gedurende meerdere jaren voor een meer systematische verzameling en beschrijving van de terminologie van een vakgebied Wie? •Termraad: EU, BE, NL, terminologieverenigingen, Taalunie •Belgische en Nederlandse vertaalopleidingen: studenten + docenten (en onderzoekers) •Deskundigennetwerk (domeinexperts, juristen, …) Waarom? •Schaalvergroting, zichtbaarheid, imago •Bundelen van deskundigheid •Toetsen theorie aan praktijk •Studenten maken kennis met praktijk en potentiële werkgevers SAMENWERKINGSMODEL Opleidingen België Universiteit Gent Universiteit Antwerpen Vrije Univeriteit Brussel KU Leuven – Campus Brussel KU Leuven – Campus Antwerpen Nederland Zuyd Hogeschool VU Amsterdam Terminologiescripties en -stages Voor wie? •laatstejaars vertaler/tolk (bachelor of master) •net afgestudeerde vertalers Welk profiel? •basisvaardigheden terminologie & datamining •thematische kennis of interesse •voorkeur voor combinatie T-stage en T-scriptie Welke talen? •basistalen: Engels en Nederlands •aanvullende talen: in overleg 1 of meerdere EU-talen •actuele onderwerpen – nieuwe terminologie •beschrijven termvariatie NL-BE-EU (bv. belangenvermenging vs. belangenverstrengeling) •termvariatie in de tijd (ontstaan + evolutie) (bv. hard disk à vaste schijf, harde schijf, harddisk) •domeinverlies (financiën, luchtvaart, energie,…) •overdraagbaarheid van terminologiegegevens •analyse van terminologiesoftware (termextractors,…) •datamining •… • INVALSHOEKEN MASTERPROEVEN TERMINOLOGIE TER AFSLUITING •EUROTAAL: EEN REALITEIT IN JOUW CONTEXT? •HEB JE ERVARING MET EURO-TSJECHISCH? •HEB JE VRAGEN OF BEDENKINGEN? Voor jullie aandacht! •Dank voor jullie aandacht!