MATERIÁLY
PORZADEK KOSGIELNY WACLAWA ADAMA
Rzad Gzyrkewny kterak se przy Službie Božy a Czeremonyich Czyrkewnich w Gzyrkwy Krze-stianskey Knyžietstwy Tiessinske-ho w Micstech a we wsech Kazatele a Uczitele Slowa Božího za-chowaty magy.
Od Wy&ocze Oswiczeneho Knyžiete a Pana Pana Waczla-wa z Božy milosty w Slezy Kny-žetie Tiessinskeho a Welkeho Hlohowa a t. d. Potwrzeny Liet-ta 1568.
Lietta Panie Tisyczeho Pieti-steho Ssestdesateho Osmého, W Pondiely Przed S. Agnessku1).
My Waczlaw z Božy Milosti W Slezy Knize Tiessinske a wel-keho Hlohowa a t. d. Zawelmi potrzebne uznali a uwažili gsme
Porzadek koscielny, który przy službie Božej i obrzedach košciel-nych w košciele chrzešcijaňskim Ksie.stwa Cieszynskiego w raia-stach i po wsiach kaznodzieje i nauczyciele Slowa Božego zacho-wywac maj a..
Od Jasnie Ošwieconego Ksi^-cia oraz Pana Pana Wacläwa z Božej laski na Šlasku ksie.cia cieszynskiego i WíielkLego Gío-gowa i t. d. Potwierdzony w 1568 roku.
Roku Paňskiego tysia.c pie.éset szescdziesiajtego ósmego, w po-niedzialek przed sw, Agnieszka..
My Waclaw, z Božej laski na Šlasku ksiaže, oieszynski i Wiiel-kiego Giogowa i t. d. Uznalismy i uwažyli   za   wielce potrzebtie
*) Poniedzialek przed šw. Agnieszka. przypadal w 1568 roku na 19 stycznia. Rok ten byl rokiem przestepnym. Popielec przypadal na 3 marca. Dzieň šw. Agnieszki na šrodq, t. j. 21 stycznia. Niniejsze obliczone zostalo na podstawie „Wykladu liczenia daty užywanej dawniej...", a sprawdzone u. T. Wierzbowskiego „Vademe-cum. Podre.cznik do studiów archiwalnych dla historyków i prawników polskich", patrz spis litratury.
296
Krzestianskou Reformatij przy Religij a Naboženstwy w Nassem Knyžetstwy Tiessinskem wyz-dwihnuty w giste Artikule sebránu, Prziczemž Pan Dziekan, a giny Služebniczy Czyrkewny Nassemu Knižetstwy przidany na nasse milostiwe a przistne Poruczeny poslussnie se chowaty a podle toho žiwy bity Uczenym a Przikladem pod Straczenim milosty nassy a nemílostiwu Pokutu powinny bity mágy, Przed-nie pak ke Czty Panu Bohu a wzdielany geho Kralowstwy a Wxchnosti przitom.
Prwny Artykul o Krcztu Swa-tym,
II. O Spowiedy.
III. O Swatosty Oltarzny.
IV. Aby wssech'na zaklínaný Neb Swieczeny totiž Krztu, Pokrmí, Bilyn, Wody, Soly a ktiem Wieczeim podobných složeno bylo.
V. Aby žádny k Stawu Manželskému potwrzen ne byl, lecz prwe na kazatedlniczy trzikrat wihlassen bude.
VI. Které slawnosty magy držane bytí.
VII. Aby neužiteczne Ceremonie przi Mssy složené byly.
VIII. O Czeremonijch przez czely Rok.
IX. O Pohrzebu Neb Pocho-wany Mrtwich tiel. Datum ut supra.
Przedmluwa K wrchnostem a neb sprawczym, fararzum Neb
chrzesci janská, reformacje. (na-prawe.) religii i nabožeňstwa \v naszym Ksiestwie Cieszyůskim przeprowadzic, tak, jak to padané jest w niniejszej ustawie, z tym, že zarówno dziekan, jak i inni služebnicy koscielni nasze-mu Ksie^twu przydani, na nasze laskawe i usilne polecenie, pcslu-szenstwo jej okazywac wánni i by c žywym tego wzorern i przy-kladeni, pod groza. útrapy naszej laski i bezwzgle.dnej kary, przede wszystkim jednak ku czci Pana Boga i zaprowadzeniu Jego ki óle-stwa, a przy tym i zwierzchnosci.
Pierwszy artykul o chrzre šwie.tym.
II. O spowiedzi.
III. O sakramencie oitaiva.
IV. Aby wszelkie zaklínanie lub swie,cenie jako to chrztu, po-karmów, ziól, wody, soli í tym podobných rzeczy zostalo zanie-chane.
V. Aby nikt nie mógl zawrzec maížeňskiego zwiazku kto by wpierw z ambony trzykrotme me byt ogloszony.
VI. Jakie šwie.ta maja_ by ó za-chowywane.
VII. Aby zaniechane zostaiy nieužyteczne ceremonie przy mszy.
VIII. O ceremóniách w ciagu calego roku.
IX. O pogrzebie czyli chowa-waniu zmarlych. Datum ut supra.
Przedmowa do zwierzchnošci lub   rza/lców,   proboszczów lub
297
krzestianskemu Cztenarzy Miloši a Pokog- W Krystu.
Jedney     každey fWrchnosty przedny powinost gest Ut verae religionis eura ex animio afficia-tur,     Aby   oprawdowu peczy o   prawe   Nabožienstwy miela. Krystu   Panu   a geho Swatemu Euangeliuni ezestu sprawila, dwe-rze   a Wrata odewrziela, jakž Zialm   24   prawy, Odewrzete braný   a   pozdwihugte dwerzy wyssoko w Swietie,   aby Kral slawny   wessel1).   Item Esaiae 49. Et reges erut nutritores tui, et reginae nutrices 2). A w žalmu 2 Osculaminí filium. Czož se tehdy stawa, když Czyrkew krze-stiansku bodnými Uczitelmi opa-trugy, Modlarstwy pak a fales-sna uezeny wywraczegi, a aezko-li Swiedskym Wrchnostem nesluš sy. aby samy skrze sebe, a neb ■■skrze swe Raddy Czdrkew napra-■ wowali, aneb kazatelům przed-kladaly, kterak aneb czoby uezi-ty miely, Wszak g&m. to prze--dewszemi Wieczmy  naležy, aby Czyrkew Wiernymi Bohabogni-my a w Uezeny stalimy lidmy opatrzily, kterižby  Czistotne U-ezeny a Krzestianske Ceremonie zachowawali, falessna pak Ucze-.ny a Modlarzstwy sewssy Przů-stnosty  složily,   yakiž Prziklad
chrzescijaňskiego czytelnika: ía-ska i pokoj w Chrystusie.
Jest to každej wladzy zwierz-chniej przednia. powinnoscia, ut verae religionis eura ex aniano afficiatur, aby szezer^, otaczala piecza. prawa. religie., Chrystusowi Panu i Jego šwiejtej1 Ewangelii droge, gotowala, drzwi i wrota otwierala, jak to 24 psalm mówi: „Otwórzoie b rámy   i podnos oi-e
drzwi wysioko w swiecie, aby wszedl król chwaly", item Izajasz
w 49 rozdziale: ,,Et reges erunt nutritores tm, et reginae nutrices". A w psalmie 2: Osculamini filium. To zaš sie. wtedy dzieje, gdy sie. kosciól chrzešcijanski zaopatřuje w godnych nauezycieli, a niwe-czy balwochwalstwo i falszyw^ nauke.. A choc swieckim zwierz-ermošciom, nie przystoi, aby same przez sie. lub za pošrednietwem svých radców kosciól naprawia-ly lub kaznodziejom zalecaly w jaki spocób i coby uczyc mieli, to jednak do nich to przede wszyst-h'm naležy, aby kosciól opatrzy-ly w wiernych, bogobojnych i w n?uce stalých ludzi, którzy by czyst^, n?.uke. i chrzescijaňskie ob-rzedy zachowywali, zas faíszyw^ náuke, i balwochwalstwo z cal^ bezwzglqdnošcia, zniesli, na wzór zacnego króla Ezechiasza, który
*) Tlumaczenie polslcie podajemy doslowne. Przytoczony tekst 24 psalmu wydaje sie. byc niewolniczym tlumaezeniem oryginalu hebrajskiego; jest odmienny od tek-stu Biblii t. zw. weneckiej z 1506 roku, oraz, rzecz prosta od brzmienia Biblii Kra-lickiej, Czy jest to tlumaczenie oryginalu, zadecydowaé nie podobna bez przejrze-nia rôznych wydaň Biblii ezeskich.
2) Biblia Gdaňská tlumaezy to miejsce: „I be.da, królowie piastunami twoimi, -a ksie,zny ich mamkami twymi", r. 49, 23.
2g8
usslechtileho Krále Ezechiasse ukazuge1), kteryžsto spusobyl, aby skrze Kniezy prawe poczty a Služby Božy zwelebene, a wssi-czkny Modlarzstwy Oltarzowie Ohniem spáleny byli. Toho na-sledowal Constantinus Magnus2), Theoclosius3) a giny Pobožný sprawczowie. Poniewadž pak milý fararzowie a mily bratrzy w Krystu, w tom to Knyžietstwy Tiessinskem, posawad se mnoho nekrzestianskich zlých užywany w Kostelich zachowawalo, a ges-stie zachowawagi w niekterich mistiech, které zczela proti Slo-wu Božimu gsu, a toliko z lid-skich ziadosty, a niekterim lidem Modlarskim wicze k libosti za-chowany bywagy, Nežli pro Wzdielany Czirkwie Krzestianske, A protož raa Neywizssy Wrchnost z krzestianske Naležíte Powán-nosty a oprawdowym Úmyslem, Panu Bohu za geho nesmime do-
sprawil, aby przez ksiežy praw-dziwy kult i služba Boža zapro-wadzone byly, a wszystkie olta^ rze balwanów ogniem spalone zo-staly. Jego to nasladowal Gonstantinus Magnus, Theodosius i inni pobožni wladcy. Poniewaž zas, kochani proboszczowie i dro-dzy bracia w Chrystusiie, w tym to Ksiestwie Cieszyňskim pota^d zachowywalo sie. w košcioíach mnóstwo niechrzescijaňskich ziych zwyczajów i jeszcze sie. zachowu-je w niektorých miejscach, które sa. caíkowicie przeciwne Slowu Božemu, a to jedynie z powodu ludzkich poža.daň jako tež raczej ku upodobaniu niektorých ludzi zabobonnej wiary, niž ku budo-wie chrzescijaňskiegO' kosciola,— dlatego moja Najwyžsza zwierz-chnošc, w poczuciu chrzescijaň-skiej powinnosci i ze szczerym úmyslem, ku dziekczynieniu Panu Bogu za Jego niezmierne, do-
*) O królu Ezechiaszu (Hiskijasz) dowiadujemy sie. z 2 Król. 18, 4: „On zniósl wyžyny i skruszyl baíwany i powycinal gaje, a pokruszyl weia miedzianego, któ-rego byí uczynil Mojžesz"... Podobnie 2 Kronik 29, 16 opowiada, jak to za namowa. króla kapíani oczyšcili šwia.tynie.: „A wszedlszy kaplani do domu Paňskiego, aby go oczyšcili, wyniešli wszystkie plugastwa, które znaležli w košciele Paňskim, do sieni domu Paňskiego; a Lewitowie zabrawszy to wyniešli precz do potoku Cedron"^
0 królu tym opowiada takže ksie.ga proroka Izajasza w r. 36 — 39.
2) Konstantyn Wielki panowal od 306 — 337 roku. Wiadomo, že z chwila. prze-chylenia sie. na strone. chrzešcijan, zmierzac pocza.1 do ograniczenia pogaňskich obrze.dów i zwyczajów. I tak zniósl w 315 roku zwyczaj skazywania na šmierc przez ukrzyžowanie, wprowadzil obowia.zek swiecenia niedzieli, zabronil walk gladiatorów
1 t> d. Reformy jego, o których wspomina Waclaw Adam odnosza. sie. do wymienio-nych zarza,dzeň, jako tež i z pewnoácia. do zákazu wróženia z wne.trznošci bydlet ofiarnych, do zákazu skladania ofiar w domu i do usuniecia kultów niemoralnych. Por. na ten témat K. Heussi „Kompendium der Kirchengeschichte", 6 Aufl., Tubingen, 1928, str. 71, oraz R. G. G., t. Ill, str. 1225 — 1226.
3) Teodozjusz Wielki panowal od 379 — 395. Przešladowac pocza.1 pogan, kpn-fiskowal šwia.tynie poganskie, zabronil wróžb, zakázal krwawych ofiar, uznajme je za crimen maiestatis. Patrz R. G. G, t. V, str. 1110, oraz Heussi, op. cit., str. 73.
299
br© diny k dikuw czinieny, a šwym Chudím Poddaným k lepssymu ria mne wzkladaty raczila, abich z neyprzedneyssich obecznich Gzyrkwy a krzestianskich Rza-duw neb Zrzyzeny, krátky spu-sob Czistotnych krzestianskich Gzeremoniij w gedno sebral a sepsal, Aczkoliwbich radiegy widiel, aby tato Pracze na gineho wzkla-dana byla, wssak sem gy y ako ponyženy spustny*) a nehodný služebník Slowa Panie na sebe prziyal, a z gistich czistotnich Rzaduw Czyrkewních tento pro-stny krátky spusob krzestianskich Czeremonij w gedno sebral a sepsal, k užitku a k dobrému tiem kterzy lepe ne umiegy, aby aspoň gednosteynost mezii nami w Gzeremonijch bytí mohla. Gi-nich kterziby to lepe umiely rad nasledowaty chczy. A przitom pro Krysta Pana wsseczky swe míle Bratry prosym, abysste ustawicz-nyrn a pilným napomínaným swích farních diety, od Modlarz-stwy a neužitecznich Czeremonij odwiozowali, a gym ukazowali z Písma Swateho, že takowe Czere-monie mágy složené byti, nebo Krystus Pan sam to przikazuge Math. 15: Wsselike stypeny gehož mog Otecz Nebesky nesstipil wy-korzeneno bude2). Item Hiere. 1: Ty hle ya slowa ma wložim w usta twa, hle tento dnessny den
brodziejstwa a swym biednym poddaným ku lepszemu, na mnie raczyla wíožyc obowíazek, abym uložyl i spísal na podstawie pow-szechnie užywanych najprzedr niejszych košcielnych i chrzesci-jaňskich Porza.dków i ustaw krotkí; wzór czystych chrzešcijanskicK obrzedów. A chociaž radbym wi-dzíal, aby ta práca na kogo inne-go wiožona byía, jednakém ja^. jako unižony i niegodny služebník Slowa Páňskiego, na siebie przyja.1 i z niezawodnie czystych Porza.dków košcielnych ten prosty, krotkí wzór chrzešcijanskich obrzedów w jedno žebral i spísal,, na užytek i ku dobrému tym, którzy lepiej nie umieja., aby przynajmniej jednolitošc w ob-rzedach miedzy nami byc mogla. Innych, którzy by to lepiej umie-li, chetnie chce. našladowac. Przy tej zas sposobnošci prosze. wszy-stkich swych drogich braci, dla Chrystusa Pana, žebyscie przez nieustanne i pilne napomínanie, swych zborowników od batwo-chwalstwa i nieužytecznych ob-rze,dów odwodzíli i wykazywali im' z Písma Šwietego, že takie ob-rzedy powíiiny byc zaniechane, gdyž Chrystus Pan sam to nakazuje: Ewang. Mt. 15: „Wszelki szczep, którego nie szczepíl Oj-ciec mój niebieski wykorzeniony bedzie". Itemi Jeremiasz 1: „Oto m
Slowa tego nie zna „Kapesni Slovník Cesko-Polsky" prof. F. A. Hory, którym si^ poslugiwališmy. Wydany w Pradze, 1902.
2) Podajemy za Biblia. Gdanská, w tlumaczeniu. Biblia Kralická podaje nieomat doslownie tak, jak Porza.dek.
300
tebe ustanowugi nad Národy a nad králi, aby 'wykoirzenil, polámal, zborzil a zkazyl, aby usta-wil a sstypil3). Ezech. 20: Podle przikazany Otczuw wasskh nemate žiwy byti, any gegich pra-wa zachowawaty4). Item Deut. 12: Wsseczko czo ya wam przi-kazugi mate zachowawati, abyste podle toho czinili, Nemate ktomu przidawaty ani od toho odgima-ty 5). — A wzdy žádny wvPraw-die rziczy ne mužie, aby przinu-czen byl bez Rozkazu Božího paprzskich Czeremonij složitý a opustity, ale gest Boži rozkaz, On nam meli6) wistrzihati se przed Miodlarstwym, a falessnu Pocztu Božy any na prst sszyrzy neb zdyl od prawe czesty se uchi-lity. 1 Gor. 5. Zdali ne wite, pra-wi Aposstol že malo kwassu cze-le tiesto porussuge, A protož wy-czystie starý kwas, abyste byli nowe x) a t. d.
Wieczny Otecz Pana nasseho Gežisse Krysta racz sobie take w tomto Knyžietstwy Tiessinskem Czyrkew Swatu skrze swe milostné Spasytelne Slowo wzbudi-ty a wyzdwihnuti, kteraby ho w geho   prawdie    cztila, slawila,
dal slowa moje do ust twoich.
Oto cie. dzis postanawiam nad na-
rodami :i nad królestwami, abys
wykorzenial i   psul i wytracal
i obalal, abys budowal i szczepil". Ezechiel 20: ,,W, ustawach ojców
waszych nie chodžcie i sacLów ich nie przestrzegajcie". Item Deute ron. 12: „Cokolwiek j a wam rozkazuje^ tego strzedz b^dziecie, abyscie to czynili; nie przydasz nic do tego, ani tež ujmies-z z tego". — Nikt wprawdzie nie môže by é zmus!zony bez Božego nákazu do zaniechania i porzucenia papieskich obrzqdów, ale przecie jest Božy rozkaz, który nam za-leca wystrzegac sie. baíwochwal^ stwa i falsžywego oddawania czci Bogu ,i ani o palec nie odchylac síq od prawej drogi. 1 Korynt. 5: ,,Azaž nie wiecie, mówi apoštol, iž troche. kwasu wsz.ystko zaczy-nienie zakwasza? Wyczyscciež tedy starý kwas, abyscie byli no-wem i t. d.". — Wiieczny Ojcze Pana naszego Jezusa Chrystusa, racz sobie takže i w tym Ksi^stwie Cieszynskim przez swe milosciwe zbawiaja.ce Slowo wzbudzic i wzniešč kosciól swi^ty, który by Go w Jego prawdzie czcil, slawúl
3) Tlumaczenie podajemy za Biblia Gdaňská.
4) Tlumaczenie za Gdanská..
5) Tlumaczenie za Gdanská.
a) W re_kopisie wyražnie „meli", choc slowo dziwne i niezrozumiale dla mnie.
*) W re.kopisie po slowie „nowe" nastupuje slowo, którego odczytac nie moglem. Možná je przeczytac jako „snopeny", ,,slnopeny" lub przy dobrej woli „skropeny"-Otóž takiego slowa nie zna slownik, który mialem pod reka.. W polskim tíumacze-niu jest „nowe zaczynienie". Biblia Kralická powiada „nove zaděláni", Biblia we-necka  „nowe skropenije". W ttumaczeniu podalem tekst ten za Biblia Gdaňská.
3oi
a welebila, zde y tu wiecznie. Amen.
Agenda. Neb spusob Czeremo-nij w Czyrkwy Krystowey.
Neyprwe o Swatosti krrztu S.2) Posawad przi kržtu užiwalo se krzižmo, Suol, Swicze, Blato z. slin a t. d. Item Woda krztu Modlar-skimy Czeremonyemi bywala zaklínaná, Ale to giž zczela m a bytí složeno poniewadž o takowich Czeremonijch w Pišme Swatym nicz psáno ne mame. Aby pak gednosteyny spussob przi krztie-ny zacfoowan byti mohl, geden každý zachowey spusob a Porza-dek Cztihodneho D. M. Luttera, kterýžto owssem czistotny a krze-stiansky. A na misii e stránky Euangeliiczky Joan. 1. cap. s) at se czita krzestianska Modlitba. Ne ztey przicziny, yakoby toto Slawne Euangelium zanutany4) hodne bylo, ale aby zle užiwano ne bylo, Neb gina wiecz gest ka-zaty, a gina modlity se. A to Euangelium slussy ku kazany.
II. Druhé o spowiedzy. Acz-koli k spowiedy   žádny przinu-
i wielbil, tu i tam wiecznie. Amen.
Agenda czyli sposób odprawia-nia obrzqdów w Košciele Chry-stusowym.
Najpierw o sakramencie chrztu šw. Dota.d przy chrzcle užywalo sie;   krzyžma,   soli,   šwiec, slin: i t. d.   Takže   woda   služa.ca dó> chrztu bywala zaklínaná w bal-wochwalczy sposób. To wszystko ma byc zaniechane zupeínie, po-niewaž Pásmo sw.  nic o takich obrz^dach nie pisze. Aby jednak przy chrzczeniu mógl byc jednolitý  sposób  zachowany, niechaj každý zachowa sposób i porza.dek* czcigodnego Dr M.  Lutra, który jest czy sty i  chrzešcijaňski, W miejsce ustejm z Ew. Jana 1 roz-dziaí, niech bedzie czytana chrze-scijanská   modlitwa,   nie z tej-przyczyny   jakoby ta czcigodna, Ewangelia miala byc zaniechana. lecz aby zle užywana nie byla^ gdyž co innego jest kazac a co in-nego modlic sie.. Zas ta Ewangelia služy do kázania.
II. Po drugie, o spowiedzi. Acz-kolwiek nikt do spowiedzi nie ma,
2) Pisownia w calym rekopisie nieujednostajniona. Tu wyražnie napisano „krrztu", nižej „kržtu", a przedtem „krcztu", albo „krztieny". To samo dotyczy in-nych slów, które starališmy sie. zawsze odczytac i przepisac wierníe.
3) Ciekawa, jest rzecza,, že Waclaw Adam atakuje rozdzial 1 Ew. Jana. Wia-. domo, že rozdzial ten ogromnie doniosiq odgrywal rol? wšród antytrynitarzy. Czyž-. by ksia.že cieszynski, nakazujíc usuniecie go przy obrzedzie chrztu, chcial prze-ciwko nim sie. zwrócič?
*) Nie jestešmy pewni czy „zanutany" czy može „zamitany", gdyž nad „u" jest. cos w rodzaju kropki. Može ona jednak odnosič sie, równie dobrze do „u", bo-i na innych miejscach možná spotkaé nad „u" kropk?.
^02
czen, any *) przihnan byti nema, yako w Papeztwy, Wssak welíka Potrzeba žada toho, Neyprw pro obeczny lid, kteřížto o Slowu Božím, o Swatostech, a Euangelium gednak nicz newy, žádného osly-chany a kaznie nema, potom také nasse wlastny swiedomy, aby gedna každá o s sob a obzwlastmie wyslissana, napomínaná, wyuczo-wana, potiessoWana, a rozhries-sena byla.
III. O Swatosty Weczerzy Pa-nie. Welebna Swatost tiela a krwie Krista Pana žádnému nema ginacze byti poddawana nežli podobogi spussobu w prawem poznaný a wyznany Krystowem, Nebo tak wyznawame z Krystem a z Euangelisty y z Sw.atym Pa-wlem, žie przi Weczerzy Panie Prawe Tielo a Prawa Krw Kry-sta se przigima, podle Slow Kry-stowich a S. Pawla Aposstola, kte-ždy w 1 Cor. 10 yako opatrnim wam mluwim sďdte czo prawim, Požehnaný Kalich gemuž dobro-rzeczime zdaliž neny spolecz-nost Tiela Kristowa.2) Item 1 Cor. 11. Kdož gy nehodnie z tohoto Chleba, Neb z Kalicha Pandě nehodnie pige,  wimien bude
by c przymuszany ani przype,dza-ny, jak w papiestwie, to jednak wielka potrzeba tego sie. domaga. Najpierw dla prostego ludu, któ-ry o Síowie Božym, o sakramen-tach i Ewangelii jednak nic ní e wie, žadnego osluchania i> karno-sci nie ma, potem takže z powodu naszego wlasnego surráenia, aby každá osoba osobno wyshichana, napommiana, nauczana, pocieszo-na i rozgrzeszona zostala.
III. O sakramencie Wieczerzy Panskiej. Czoigodny sakrament ciaía i krwi Chrystusa Pana nie powinien byc nikomu inaczej udzielany, jak tylko pod obiema postaciami w prawdziwym poznaniu i wyznawaniu Ghrystuso-wym, albowiem tak wyznawamy z Chrystusem, z Ewangelistami i z sw. Pawtem, že przy Wiecze-rzy Panskiej przyjmuje sie. praw-dziwe cialo i prawdziwa. krew Chrystusowa,, wedlug slów Chry-stusowych i sw. Pawía apoštola, który w 1 Kor. 10 r. powiada: „Jako ma.drym mówie.; rozsa.dz-cie wy, co mówie.. Kielich blogo-síawienia, który blogoslawimy, izali nie jest spolecznošcia. krwi Chrystusowej?"   Item w 1 Kor.
*) W manuskrypcie znajduje sie. mie.dzy ,,any" a „przyhnan" jeszcze jedno slówko, którego nie moglem doktadnie odczytac. Jest to cos w rodzaju „bezdiecz-nie", lub „bezdrecznie", albo „bezdwcznie", môže tež „bezducznie". Nie znam tego slowa i dlatego je opuszczam, nie chca.c podawac go niedokíadnie.
2) Tlumaczenie podajemy za Biblia. Gdaňská. W tekšcie podaným przez Wa-clawa Adama zachodzi wyražnie pomylka. Doslownie tlumaczenie brzmi: „blogosla-wiony kielich, który blogoslawimy, izali nie jest spolecznošcia. Ciala Chrystusowego". Chleb može byc spolecznošcia. ciala, kielich jest spolecznošcia. krwi. Kralická Biblia podaje tekst ten wlasciwie.
303
^ielem a Krwi Panie, ne chlebem a neb Winem, yak kaczirzi chtiegy.3)
• IV. Gztwrte. O Zaklinany Neb Swieczeny. Poniewadž zaklínaný neb Swieczeny Swicz, krztu, Bílin, Wody, Soly a t. d. žiadneho zakladu w Pismie ne magy, do czela magy bytí slo-žiena, aby skrze to zaklinany gmeno Marie gmenowano a zle užiwano ne bylo. Item, aby ty m kuzly prowozowane ne bily yak se czasto diege.
V. Pate. O Potwrzeny k Sta-wu Manželskymu. — Welmi gest potrzebne aby žiadny k Sta-wu Manželskimu potwrzen ne byl, lecz neyprwe trzikrat na ka-zatedlniczy oznámen a ohlassen bude, aby žiadna pogorsseny odtud ne powstalo. Magi take lide napomínaný byti, aby se z od-dawky až do Weczera ne oczie-kawalo, yak se posawad przi niekterich Kostelich stalo, ale aby hned po obiedich anebo o Nessporzich na oddawky przis-sli, sycze ten den z czola ne magy byti oddawany.
Item Uwod ssestynedielny, á nebo Newiesty, Mužie tak zachowan byti, aby gim hned kazano bylo do Kostela gity, aby w Kostele mohli slowo
11 r.: ,,A tak, ktoby jadl ten chleb, albo pil ten kielich Paňski, niegodnie, bedzie winien ciala i krwi Panskiej", a nie chleba lub wina, jak chca. kacerze.
IV. Czwarte. O zaklínaniu czy-li šwi^ceniu. Poniewaž zaklínanie czyli šwiqcenie swiec, chrztu, ziól, wody, soli í t. d. nie ma zadnej podstawy w Pismie Swie.-tym, winno byé calkowície zanie-chane, aby z powodu tego zaklínania, imiq Marii mianowane i nadužywane nie bylo. Item, aby w ten sposób czary uprawiane nie byly, jak sie. to czesto dzieje.
V. Piate. O potwierdzeniu do stanu mialženskiego. — Bardzo jest potrzebne, aby žáden do stanu malženskiego potwierdzony nie byl, kto by wpierw trzykrot-nie z kazalnicy nie zostal oznaj-miony i ogloszony, aby z tego níe wynikalo žadne zgorszenie. Nálezy takže napominac ludzi, aby šlubów nie odkladali do wie-czora, jak sie. potaji przy niektorých košciolach dzialo, lecz aby wnet po obiedzie lub w czasie nieszp orným do slubu przyszli, inaczej wcale nie nálezy im go tego dnia udzielic.
Item wywód szešcioniedziel-ny czyli wywodziny položnicy, može w ten sposób byé za-chowany, aby im wnet kazano pójsc do košciola, aby w ko-
3) Tlumaczenie doslowne tego tekstu na polskie brzmi: „Kto je niegodnie z tego chleba, lub z kielicha Paňskiego niegodnie pije, be.dzie winien ciala i krwi Panskiej..". W tlumaczenhi naszym podajemy tekst Biblii Gdanskiej.
304
Boži slissety a przi službie Božy byti, když Communicantes gsu. W Nediely neb w Swatek po po-sluchowany ma Kniez knim przi-stupity, a gich kratkimy Slowy k dykuw czinieny napominaty, Newiesty pak k lascze, k pokogi a Swornosty napominaty, potom at sem nad nimy rzika molitba yakž obiczeg gest.
VI. Sseste, které Slawnosty mági držane byti. Mimo obeczny den Nedielny, Magi zachowane bity Welike Hlawny Slawnosti Krista Pana, které z starodawna k tomu narzizene gsu, aby ob-zwlastny kussy Hystorye neb Skutkowie Krystowy které se w Wíirze wyznawagy, w pamiety obecznimiu lidu zachowane, a w nich Artikulowie Wiry krze-stianske rozgimany byli.
Magy pak tyto Slawnosti držane byti.
Den Narozeny Krysta Pana z polu y z druhu a trzeti Slawnosti.
Den Obřezaný Panie, neb No-weho Lietta.
Den trzy Kraluw, a neb trzy Mudrczy, kterzi od Wychodu skrz Zgeweny Hwiezdy ku Kry-stu Panu przissli.
Den Obraczeny S. Pawla a t.d. Tu mužie kazana byti Hystoria o geho obraczeny.
Den Oczistowany Panny Ma-rye, ginacz Hromnicz, když Kry-
šciele mogly Slowa Božego slu-chac i uczestniczyc w nabožen-stwie, na którym sa. komunikanci. W niedziel^ lub šwieto po nabo-žeňstwie ma ksiadz ku nim przy-sta.pic i w krótkich slowach wez-wač do dziejřczynienia, niewiasty zas do milosci, pokoju i zgody, a potem modlíc sie^ nad nimi, jak jest we zwyczaju.
VI. Po szóste: jakie swi^ta mája, byc zachowywane. Obok zwy-klego dnia niedzielnego maj a. byc zachowywane wielkie swieta glówne Chrystusa Pana, które od starodawnych czasów po to zosta-ly ustanowione, aby poszczególne ustepy historii lub dotycza.ce czy-nów Chrystusowych, które w wie-rze wyznajemy, w pami^ci pro-stego ludu zachowane, a la.cznie z nimi artykuly wiary chrzesci-jaňskiej ro'zpatrywane byly.
Mája wiec byc nastupuj a.ce šwieja zachowane:
Dzieň Narodzenia Chrystusa Pana l^cznie z drugim i trzecim šwiqtem.
Dzieň Obrzezania Paňskiego czyli Nowy Rok.
Dzien Trzech Króli czyli trzech M^drców, którzy od Wschodu z powodu pojawienia sie. gwiaz-dy do Chrystusa Pana przybyli.
Dzien Nawrócenia sw. Pawla i t. d. Tu možná kazac o historii j ego nawrócenia.
Dzien Oezyszczenia Marii Panny, inaczej Gromnic, gdy Chry-
stus Pan do Chrámu w Geruza-lemie obritowan gest.1)
Den S. Mattiege Aposstola.
Den Zwiestowany Panny Mary e a nebo poczeti P. K.
Den Weczerzie Panie, ginacz Zeleny Sstwrtek.
Den Umuczeny Krysta Pana, gmacz Weliky Patek.
Den Slawny Welikonoczny.
Den S. Filippa a Jakuba Apos-stoluw.
Den na nebe wstupeny Krysta Pana.
Den Seslaný Ducha S. spolu z druhim y trzetim dnim.
Den Gorporis Chrasti wypus-sten bude pro Modlářské zle uži-wany které se ten den prowo-zugy.
Den Swateho Jana Krrztitele.
Den Swateho Petra Pawla.
Den Swate Marzy Magdaleny mužie byti rano kazano, Potem dielano, kdo chcze mužie toho dnie kazany odložity a giny. nie-ktery den rozgimaty.
Den nawsstiweny Panny Ma-rye.
Den S. Jakuba Aposstola.
Na den Promienieny Pana Krysta mužie utiessena história kazana byti, a potom dielano, aneb mužie toto kazany giny den czinieno byti.
■ *. ....
305
stus Pan w šwiatyni w Jeruzale-mie zostal okázaný.
Dzieň šw. Macieja apoštola.
Dzieň Zwiastowania Marii Panny czyli poczecie Chrystusa Pana.
Dzieň Wieczerzy Paňskiej czyli Wielki Czwartek.
Dzieň Umexzenia Chrystusa Pana czyli Wielki Pia_tek.
Uroczysty dzieň Wielkanocny.
Dzieň šw. Filipa i Jakoba, apo-stoíów.
Dzieň Wniebowst^pienia Chrystusa Pana.
Dzieň Zeslania Ducha Šw. laeznie z drugim i trzecim dniem.
Dzieň Corporás Christi (Bože Cialo) zostanie opuszczony z po-wodu balwochwalczego zlego užy-wania, jakie sie, w ten dzieň utarlo.
Dzieň sw. Jana Chrzciciela.
Dzieň sw. Piotra i Pawla.
W dzieň sw. Marii Magdaleny možná rano wyglaszac kázanie, potem pracowac; kto chce može tego dnia kázanie odložyc i wy-gíosié w jakiš inny dzieň.
Dzieň Nawiedzenia Marii Panny.
Dzieň šw. Jakoba apoštola.
W1 dzieň Przemienienia Paň-skiego možná kazac o radosnej historii, a potem pracowac, lub odložyc kázanie na inny dzieň.
*) Siowo „obritowan" niewa.tpliwie pozostaje w zwia,zku z rytuaíem, jakiego przestrzegano w žydostwie. Možná by zatem przethimaczyc to raiejsce n. p.: „gdy za Chrystusa Pana w šwiatyni w Jeruzalemie zostala zložona przepisana ofiara". Možnaby tež poprostu powiedziec: „gdy Chrystus Pan ...zostal ofiarowany".
í?o6
Den na nebe wzety Panny Ma-rye slussnie se wypussty pro zle užiwany které se posawad z zaklínaným bilyn wykonawalo.
Den Swateho Bartholomiege Aposstola.
Na den S. Jana Krztitele stie-ty mužie utiessena Historie kázaná byti, a potom dielano.
Na den Narozeny Panny Mary e, take muže bytí kaz ano.
Den S. Mathausse Aposstola.
Den S. Michala Archangela.
Den S. Ssimona a Judy.
Den Swateho Ondrzege.
Den Swateho Tomasse Aposstola.
Na den wssech Swatich.
Den S. Martina.
ítem den Swate Katerziny muže byti rano kazano, a potom dielano.
Ma pak lid k tomu piekne napomínán a držan byti, aby dny Swatecznich zle ne užiwali, hož-ralstwy a ginim nesslechetnos-tiem, které z zahubeny pochaze-gy, ale aby každý w nich Slowa Božiho a Przikazany geho pilen byl, a swich take tomu uczil neb uczity dal. Pakli przitom nietczo czassu zbywa, muže g*eden každý dobrze sweho dyla hlediety.
VII. Sedmé, czo przi mssy složeno ma byti.
Poniewadž se przi Mssy až posawad take užiwalo a zachowa-"Walo, zwlasstie pak na wsech mnoho Modlarskich Czeremoniy
Dzieň Wniebowzie.cia Marii Panny slusznie sie. wypušci z po-wodu zlých zwyczajów, jakie sie. dota.d z zaklinaniem ziól prakty-kowalo.
Dzieň šw. Bartlomieja apoštola.
W dzieň šcieeia šw. Jana Chrzciciela možná kazac o rado-snej historii, a potem pracowaé.
W dzien Narodzenia Panny Marii možná kazac.
Dzien šw. Mateusza apoštola.
Dzien šw. Michala Archaniola.
Dzien šw. Szymona i Judy.
Dzieň šw. Andrzeja.
Dzieň šw. Tomasza apoštola.
Dzieň Wszystkich Šwie.tych.
Dzieň sw. Marcina,
Item w dzieň šw. Katarzyny možná rano kazac, potem pracowaé.
Lud zaš powinien byc piejknie napominany i tak prowadzony, aby dni šwiatecznych zle nie užy-wal oddajúc sie. pijaňstwu i in-nym bezeceňstwom, które pocho-dza. z zatracenia, lecz aby každý w nich przykladal do slowa Božego i przykazaň, a swoich takže tego uczyl lub uczyc dal. Ješli przy tym troche. czasu zbywa každý može roboty swej do-gladac.
VII. Po siódme: czego przy mszy nálezy zaniechac.
Poniewaž dot^d przy mszy užy-walo sie. i zachowywalo, zwlasz-cza po wsiach, wiele balwo-chwalczych ceremonij i jeszcze
307
a gesstie zachowagy, ty magy konecznie take složené bytí.
1. Neyprw ma byti složieno klanieny Swatostem Neb w Bohu w Nebesích mame se klaniety, ne Swatostem.
2. Druhé ma byti složeno oha-wne Modlarstwy zawirany Swa-tosti do Kawernyku neb Ciborium yak nazywagy. Tym spussobem take processij Swatosti, Nebo to wsseczko gest ohawne zle užiwa-ny Swatosti, a wiedieti mame že Krystus nebydli w domich Rukama lidskýma udielanych. Aoto.: 7.
Magy take processij z Koruh-wami složené byti, kdo se mod-lity chcze, ten se w kostele modl, a neb doma, a neczin yak Pokrytczy cziny, kterzy yakž Krystus sam prawy Math. 6. Radi stogy a modli se w sskolach na uhleh a na Rynczuh, aby od lidy widyni byli, gistie prawim wam žie magi záplatu swu.
Ostatný ten týden Postny geni gest Umuczeny Panie. Take umu-czeny Pana Krista zle se užiwa zdielany hrobu a spiwanim przed hrobem, to take ma byti složieno.
3. Trzety ma take byti složie-na Elewaczy a ukazowany, slo-wa pak Krystowa magi hlasem
sie. zachowuje, maja. one koniecz-nie byé zaniechane.
1. Najpierw nálezy zaniechac klamania sie. sakramentom, gdyž Bogu w niebiesiech nálezy sie. klaniač, nie sakramentom.
2. Po drugie naležy zaniechac' obrzydliwego balwochwalstwa zamykania sakramentu do komór-ki czyli tak zwanego ciborium; tym sposobem zaniechane tež zo-stana. proces j e z sakramenitem, gdyž to wszystko jest obrzydli-wem nadužywaniem sakramentu, a wíedzieé naležy, že Chrystus nie mieszka w domach re.kami ludzkimi uczynionych. Dzieje Ap.: 7 rozdz.
Naležy takže zaniechac proce-
sji z chora.gwiami: kto sie; bowiem chce modlíc, niech síq modli w kosciele lub w domu; nie czyň jak hipokryci czynia^ którzy, jak Chrystus sam mówi, Ewang. Mat. 6 rozd., „radzí sie. w božni-cach i na rogach ulic stojax, modla., aby byli widziani od ludzi; zaprawde. powiadam wam, iž odbieraja. záplate, swoja.".
Co sie. tyczy ostatniego tygod-nia postnego, który jest tygod-niem um^czenia Paňskiego, to równiež nadužywa sie. meke, Chrystusa Pana przez sporza.dza-nie grobu i spiewanie przed gro-bem; tego takže naležy zaniechaé.
3. Po trzecie naležy takže zaniechaé Elewacji i ostensji, zaá slowa Chrystusowe winne byč na
3o8
spiwana neb rzikana byti, obra-czenu twarzi k oltarzy.
4. Gzwrte žiehnany, dielany krzižuw nad hosti j, a kalichem, take paprzske ssermowany 1), která posawad zachowawana gsu.
5. Pate, na mistie ministrowany u Oltarze kdež Kniez rzikawa Sancti Spiritus adsit nobis gratia, Muže sam przi sobie dobrze se modlity czo nábožnost geho dawa a potrzeba ukazuge. Take neny potrzeba, aby dwy pacholátek przi oltarze w bilim Russie zřízeních, kniezy odpowidalo, ponie-wadž czely Kur odpowida.
6. Sseste, ne potrzebuge se take przi mssy Zwonieny a Slupecz-kuw z Swiczemi za kniezem kdy missy držy natikaty a držiety, dosti gest když gest na oltarzy Swi-cze gedna neb dwie. Kdiby pak žádného ne bylo, wssak se dobrze Msse služity muže, kdy gedno Communicantes gsu, když pak neny Communicantuw nema msse držania byti, aby Weczerze Pa-nie nebyla zle užiwana, Sa-cramenta enim sine usu non sunt sacramenta. Když pak žádného tu neny, a žiadny od Knieze který na mistie Božim stogi, Swatosti ne przigima, by-wagy Slowa Kiystowa a Swatost zle užiwana.
glos spiewane lub mówione, z twarza, zwrócona, do oltarza.
4. Po czwarte, žegnanie, robie-nie znaków krzyža nad hostia, i kielichem, takie papieskie szer-mowanie, które dota_d siq zacho-wuje.
5. Po pia,te, zamiast ministro-wania przy oltarzu, gdý ksia/lz mawia Sancti Spiritus adsit nobis gratia, može skutecznie p o modli č s i e, w cícho sci co mu j ego na-božnosc poddaj e a potrzeba nakazuje. Nie trzeba takže, aby dwóch chíopców przy oltarzu w bialym ubraniu ksiqdzu odpo-wiadalo, poniewaž odpowiada caly chór.
6. Po szóste, niepotrzebne jest takže przy mszy dzwonienie aní trzymanie swieczników z swiecami za ksie.dzem kiedy msze. odprawia, wystarczy gdy jest na oltarzu jedna swieca lub dwie. Gdyby na-wet žadnej nie bylo, to jednak msze. dobrze odprawic možná, jeslí tylko sa. komunikanci; ješli zaá komunikantów nie ma, nie naležy mszy odprawiac, aby Wíieczerza Panská nie byla nadužywana, Sacramenta enim sine usu non sunt sacramenta. Gdy bowiem nikogo tu nie ma i nikt od ksía/ka, który na miejscu Božym stoi, sakra-mentu nie przyjmuje, slowa Chry-stusowe i sakrament sa, nadužy-wane.
*) Dokladnie przeczytano: „ssermowany", co pozostaje w zwia.zku z „szermo-wac .
309
7. Sedmé czo se tknie Ruchá kostelního yako ornatt, Messna Ruchá magy byti swobodna, pokud se z tiech Powierek neb Przi-nuczeny ne ucziny. To pak gest prawda, že Krystus a Aposstole žadnehoMessniho Ruchá nenosyli, my take žádného poruczeny ne mame abichom gich nosyli.
VIII. Osme. O Czeremonich neb Porzadku czytany neb spiwa-ny w Kostele przez czely Rok, w Slawne Swatky neb w nediel-ny dny Mužie Introitus de tempore de Dominica uel Festo, když gest czistotny spiwan byti, potom Kyrieeleison, take de tempore uel Festo. Na wsych pak muže se sycze pisen Nebo žialm spiwaty místo Introitu, Gloria in •excelsis Deo, kto mu Et in terra pax, muže Latine Neb czesky -spiwano byti. Potom. Kniez at rzyka Collectu Czesky de Festo uel Dominica, potom at se obrati klidu a czte neb spiwa Epištolu ■czesky. Chorus at potom spiwa Euangelitsku Pisen Latine neb Czeskim Jazikem. Potom kniez a4- se obrati twarzi k lidu, a spiwa Euangelium czesky. Po Patrem x) nasleduge Kazany, po Kazany za-:sse at se spiwa Pisen latinská aneb Czeska. Nawsych pak, at se toliko Czeski spiwa. Potom Kniez spiwa Otcze nass Czesky. Nadto
7. Po siódme, co sie. tyczy ubio-ru košcielnego, jak ornátu, stroju mszalnego, te sa. dozwolone dopó-ki sie. z tego nie uczyni z ab ob onu lub przymusu. Albowiem jest to prawda, že Chrystus i apostolowie žadnego mszalnego ubioru nie nosili, a my równiež žadnego nie mamy polecenia, abysmy je nosili.
VIII. Osme. O ceremóniách czyli porzadku czytania lub špie-wania w kosciele przez caly rok; w wielkie šwie.ta i w niedziele može byc spiewany, jesli jest czy-sty, Introitus de tempore de Dominica vel Festo, nastcpnie Kyrie eleison, równiež de tempore vel Festo. Po wsiach jednak može sie. ápiewaé piesň lub psalm zamiast introitu, dalej Gloria in excelsis Deo, do tego Et in terra pax, može byc špiewane po lacinie lub po czesku. Potem ksi^dz niech po czesku zmawia kolekte. de Festo vel Dominica, nastejmie niech sie. zwróci do ludu i czyta lub špiewa po czesku lekeje.. Nastepnie niech špiewa chór ewangelick^ piešň po lacinie lub po czesku. Potem niech ■sie. ksia.dz zwróci twarza. do ludu i spiewa po czesku Ewangeli^. Po Patrem nastepuje kázanie, po kázaniu zas niech sie. špiewa pieáň znowu laciňska lub czeska. Na wsi niech sie. spiewa wylaranie po czesku. Potem ksi^dz spiewa Ojcze
*) Przez „Patrem" nálezy rozumiec nie Wyznanie Apostolskie (Symbolům Apo-•stolicum), Iecz Symbolům Nicaenum, zwane inaezej Nicaeno-Gonstantinopolitanum, czyli wyznanie wiary nicejskie. Wprawdzie Luter w „Deutsche Messe" wyražnie o tym nie mówi, lecz wynika to z „Missale Romanům".
3io
Slowa ustanoweny Weczerzie Pa-nie, ta magy hlasen spiwana bytí. Na Slawne Swatky muže latinská paefatio spiwana byti. Potom ma nasledowati krátke napomenutí ku Communicantum, akdyž communikugy, magy se Gzesky Pisnie spiwaty. Po Communiko-wany at spiwa Gollectu dykuw-czinieny, a potom benedictus, twarzi obraczenu k lidu, Pan Buoh Požehney was a ostrzihey was, Pan Buoh oswietiž obliczey swuy nad wami, a smilug se nad wami, Pan pozdwihug obliczey swug nad wami, a smilug se nad nami, Neb Dey wam swuy Swaty Pokog.x)
Czo se pak Nessporuw doticze a gitrzny Mohu yako pasawad držané byti, wssak tak,( at se ne-cziste neb Modlarzske Antipho-ni neb Responsoria a Collecti ne-spiwagy. Take welmi potrzebno gest, aby na gitrzny a na Nesspo-rze Mladežy Catechismus yak neywicz muže byti bedliwie se przedkladal. Wssedny dny bilo-by slussnie, aby ise w miestech každý den nietczo w Kostelich spiwalo, w pondiely mužie Te Deum laudamus spiwano byti Rano hodinu na den prwe nez se w Sskole nietczo zacznie, w Zy-
nasz po czesku. Nastepuja. slowa Ustanowienia Wieczerzy Panskiej, które maj 3 byc špiewane na glos. W wielkie swie^ta može byc špie-wana laciňska praefatio. Potem powinno naste.powac krótkie na-pomnienie komunikantów, zas w czasie Komunii winno sie. špiewac czeskie piesni. Po komunii niech spiewa dziekczynna, kolekte., pu-tem Benedictus z twarza. zwrócona. do ludu: ,,Niech ci bíogoslawi Pan, a niechaj cie. strzeže; niech rozjasni Pan oblicze swe nad to-ba., a niech ci miíošciw be.dzie; niech obróci Pani twarz swoia, ku tobie, a niechaj ci da pokoj".
Co sie. tyczy nieszporów i jutr*,-ni, moga. jak dota,d byc odprawia-nj jednak w ten spo'sób, aby sie. nieczystych lub balwochwalczych. antyfon lub responsoriów i ko-lekt nie spiewalo. Jest takže bai-dzo požádané, aby na jutrzni i nie-szporach wpajac mlodziežy jak najpilniej katechizm. Bylo by požádané, aby w dni powszednie-w miastach každego dnia w kos-ciolach troche. sie. spiewalo; w po-niedzialek možná špiewac rano godzine;, nim sie. w szkole cos zacznie, Te Deum laudamus, w zi-mie, gdy   dzieň   krótki, možná
l) Tlumaczenie podajemy za Biblia. Gdaňská.. Doslowne tlumaczenie brzmi: „Niech, wam Pan Bóg blogoslawi i niechaj was strzeže, niech Pan Bóg rozjasni oblicze nad wami i zmiluje sie. nad nami", lub „niech wam da swój šwie.ty pokoj'. Ciekawa, jest rzecza., že ten zwrot koňcowy: „niech wam da swój áwie.ty pokoj", choč go nie zachowala Biblia Gdaňská jeszcze do dziá dnia jest užywany przez starszych-ewangelickich ksiežy na Šla_sku.
mie na kratkimdny mužie ranie-gi poczato byti, a potom Collectu Sancta Benedictione zawrzerno. W> gine dny Toho dny, at se r ano yak czass ukazuge Litania spiwa potom mužie byti kazano a Collectu S. benedictione zawrzino.
IX. Dewate, kterak pocztiwym a krzestianskym Spusobem, mrtwa Tiela magy pochowana a prowa-zena byti. W Miestach mrtwa tiela magy byti pochowana skrze Cantora, kto žiada skrze Mistra Sskolniho' a Služebníka Czyrkwie magy prowazena byti podle Przi-hodnosty. Magy pak lide wyuczo-wany byti, aby o Pohrzebu Služebníkům w sskole take ginym Soussedom a Gzechownikum czas-nie oznámeno bylo. Ma take gista hodina zachowana byti, wnižto Funera se zachowawaty magy, totiž, W Zdmie gednu hodinu na den, w lietie pak dwie hodini; na den, pakli pochowawany se po poledny wykonawati ma, tehdy se ma O nessporzich dwie hodí-nie po poledních wykonawaty, w Nediely pak a w dny Swateczne hodinu po poledních, aby ness-pornimu kazany przekažka czi-niena ne byla.
Magy take Zadussny Msse, Requies, Vigília zczela složena byti. Take przi Dobrze Zřízeních Rzadich kostelních nosseny Swicz nebude zachowano, Neb gest
311
wczešniej rozpoczax, a potem za-konczyc kolektq. i Sancta Benedictione, W inne dni tygodnia, niech si q ráno, jak czas pozwala, spiewa litánie., potem možná ka-zac i zakoňczyc kolekta. i S. benedictione.
IX. Po dziewia.te, w jaki zacny i chrzescijaňski sposób maj a. byc pochowane i odprowadzone zwlo-ki. W míastach maj 3. byc zwloki chowane przez kantora, kto zas tego ža.da przez mistrza szkolnego i služebníka košciola wedlug oko-licznošci. Naležy ludzi pouczac, aby o pogrzebie donoszono wczas služebnikom w szkole, takže innym sasiadom i czlonkom cechu. Nálezy takže przestrzegac pewnej godziny, W której mája, byc odpra-wiane pogrzeby, w zimie jedna godzina na dzíeň, w lečie zas dwie godziny dzienníe. Jeslí zaá po-grzeb ma byc odprawiony po poludniu, wówczas naležy nan poswie.cic w czasie nieszpornym dwie godziny popoludniowe, zas w niedziele_ i dnie swia.teczne go-dzine. po poludniu, aby nie prze-szkadzaé kázaniu nieszpornemu.
Naležy takže calkowicie zanie-chac mszy zadusznych, Requies, Vigilia. Równiež przy uložonych naležycie porza.dkach košcielnych nie be.dzie sie. zachowywalo nosze-
*) Znowu musimy zaznaczyé, žesmy opušcili w tekšcie jedno slowo, tym rázem greckie. Widzimy z tego, nawiasem mówia.c, že Wacíaw Adam znal nie tylko laciné., lecz i greke.. Niestety slowa užytego, nie udalo sie. nam odczytaé. Wiemy,
312
neb Superstitio Powierek z Pohanskeho obyczege possli. Przi Pohrzebu slussnie gest, aby se Gzesky spiwalo, aczkoli se mohu niektera krásna Responsoria take spiwaty.
Pochowawany na wsech ma pocztiwie zachowawana by ti, Z przicziny radostného wzkrisseny Zmrtwich, Gzo gistie krzestianum k welikemu Potiesseny gest, a protož ma fararz z swym z Zakem w przitomnosti niekter.ich Suse-duw Czesky spiwaty, a gestli czass postaczy, neb kdo žada, take krátke napomenuty uczinity.
nia swiec, gdyž jest to... superstitio, zabobon, pochodzaey ze zwy-czaju pogaňskiego. Shiszna, jest rzecza., aby przy pogrzebie špie-walo síq po czesku, aczkolwiek možná takže spiewac niektoré piskne responsoria.
Obrze.d pogrzebowy winien by c po wsiach takže godnie odprawia-ny z powodu radosnego zmart-wychwstania, co zaiste jest chrze-soijanom ku wielkiemu pociesze-niu; przeto winien proboszcz ze swym uczniem w obecnošci nie:^ r/ch s^siadów spiewac po czesku, a ješli jest czas lub kto ža_da, uczynic takže krótkie napomnie-nie.
že bylo to slowo oznaczaja,ce zabobon, jak sam po lacinie je przetlumaczyl: superstitio. Otóž po grécku superstitio znaczy ftpTjaxsLa, lub sí>eXoi)'pY]a7vSt,a, lub wreszcie SeiaiSai^OVta lecz zadne z nich nie przypomina tego, którego užyl autor Po rzadku.