© CNaVT / Nederlandse Taalunie 1
40 minuten
Mezen op Vlieland
Je studeert sinds kort Biologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Binnenkort ga je
met medestudenten veldonderzoek doen naar het gedrag van mezen. Je docent
heeft elk van jullie de opdracht gegeven een artikel te lezen over mezenonderzoek.
Ieder moet van zijn artikel een samenvatting schrijven voor medestudenten.
Je leest wat er in je leerboek Studievaardigheden staat over samenvatten. Daarna
maak je een samenvatting van het artikel Verrassende resultaten
koolmezenonderzoek op Vlieland.
- Lees het artikel op de pagina’s 2 en 3.
- Lees de richtlijnen uit je leerboek Studievaardigheden hieronder.
- Schrijf volgens deze richtlijnen een samenvatting op pagina 4.
Let op! Schrijf de samenvatting in volledige zinnen binnen het gegeven kader.
Uit je leerboek Studievaardigheden
Richtlijnen samenvatting onderzoeksartikelen
Beschrijf het artikel op hoofdlijnen.
 Vermeld in het kort: onderzoeksonderwerp, onderzoeker(s), naam & plaats
onderzoeksinstituut, volledige bron artikel.
 Beschrijf:
 de deelonderzoeken
 de wijze van gegevens verzamelen per deelonderzoek
 de belangrijkste resultaten per deelonderzoek
 de verklaring van de onderzoeksresultaten
 de algemene conclusie.
© CNaVT / Nederlandse Taalunie 2
Jouw artikel over mezenonderzoek
Verrassende resultaten koolmezenonderzoek op Vlieland.
Er zit geen gebergte of oceaan tussen de twee broedplaatsen van de koolmezen.
En mezen kunnen goed vliegen. Toch verschillen de koolmezen in het westen van
het Waddeneiland Vlieland aanzienlijk van hun oostelijke soortgenoten op maar
een paar kilometer afstand. Erik Postma en Arie van Noordwijk van het
Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) in Heteren ontdekten dat in het oosten
van Vlieland gemiddeld ruim één ei meer in een nest zit dan in het westen.
Misschien niet iets om direct van achterover te vallen, maar de biologische
principes achter dit verschil zijn des te verrassender. Dit meldt het tijdschrift
Nature in het nummer van 6 januari jl.
Al sinds 1955 worden de koolmezen van het Waddeneiland Vlieland door het NIOO
gevolgd. Alle familiebanden, broedgegevens, aantallen eieren per nest,
vliegbewegingen enzovoorts staan genoteerd voor iedere Vlielandse mees. Postma en
Van Noordwijk wilden de koolmezen in het westen met die van het oosten vergelijken
om te zien of er verschillen te ontdekken waren. Ze bestudeerden daartoe de
broedgegevens van ruim 20 jaar (1975 – 1995). Postma en Van Noordwijk ontdekten
iets opmerkelijks. Ze ontdekten namelijk dat een koolmees in het westen van Vlieland
gemiddeld 9,5 eieren per nest legt, terwijl een koolmees in het oosten gemiddeld maar
8,35 eieren legt. Dat is een groot verschil, helemaal als je kijkt naar de kleine afstand
tussen de twee broedgebieden. Zelfs mezenvrouwtjes die geboren zijn in het oosten en
verhuizen naar het westen, leggen minder eieren dan vogels die in het westen geboren
zijn. Volgens Postma en Van Noordwijk moest dit verschil te verklaren zijn uit een
erfelijk verschil tussen koolmezen uit het oosten en het westen. “Dat je een dergelijk
groot erfelijk verschil kunt vinden op zo’n kleine schaal, is verrassend,” vindt bioloog Erik
Postma van het Nederlands Instituut voor Ecologie.
Postma en Van Noordwijk zochten een verklaring voor het ontstaan van dat erfelijk
verschil. Ze bestudeerden daartoe de vliegbewegingen en ontdekten een ander frappant
verschil tussen westelijke en oostelijke koolmezen op Vlieland. Van het vasteland
komen namelijk regelmatig nieuwe mezen aangevlogen die zich vestigen op Vlieland.
Deze immigranten mengen zich met de bestaande populatie koolmezen. Het
opmerkelijke is dat zich veel meer van deze immigranten in het westen dan in het
oosten van Vlieland vestigen. “De koolmezen in het westen bestaan voor 43% uit
immigranten, tegenover maar 13% van de koolmezen in het oosten. In het westen lijken
de vogels dus veel meer op die van het vasteland met hun grote nesten. Koolmezen
aan de oostkant van Vlieland kunnen hun kleine legsels en de verdere aanpassing aan
de omgeving behouden, maar voor de oorspronkelijke koolmezen in het westen is dat
niet meer mogelijk, omdat daar sprake is van een beduidend groter aandeel
immigranten”, legt Postma uit. In het westen is dus sprake van een veel grotere
genenstroom of ‘gene flow’ vanaf het vasteland dan in het oosten. Daarmee is het
ontstaan van de erfelijke verschillen verklaard tussen de koolmezen uit het westen en
het oosten, en daarmee ook van het verschil in het gemiddeld aantal eieren per nest.
© CNaVT / Nederlandse Taalunie 3
‘Gene flow’ is een cruciaal begrip binnen de evolutie en het wil zeggen dat de genen
van een soort zich verspreiden van de ene groep naar omringende, andere groepen van
die soort. Een nieuwe variant van een gen blijft dan dus niet alleen op de plek waar zij
ontstaan is. Het nieuwe gen reist mee naar nieuwe oorden met bijvoorbeeld een
koolmees die vanaf het vasteland oversteekt naar een eiland.
Biologen dachten tot voor kort dat deze stroom van genen er vooral voor zorgde dat
verschillen tussen groepen van een planten- of diersoort weer gelijk getrokken werden,
namelijk door alle genen weer te mengen. Dit gaat in het mezenonderzoek op Vlieland
wel op voor het westen, maar voor het oosten geldt dit niet. De onderzoekers
vermoeden dat dit te maken heeft met het lage percentage immigranten in het oosten
die door hun aantal minder invloed hebben. Daardoor kunnen erfelijke verschillen
ontstaan tussen groepen van dezelfde soort, zelfs binnen een klein gebied.
Vlieland biedt de mogelijkheid om de invloed van ‘overvliegers’ in een vrij geïsoleerde
groep vogels te bestuderen. Waarschijnlijk treden zulke effecten ook op in allerlei
andere populaties, maar blijven ze daar al gauw onontdekt.
Engels onderzoek levert vergelijkbare resultaten. Net als Postma en Van Noordwijk op
Vlieland vinden Dany Garant en collega’s ook grote verschillen in mezenpopulaties op
kleine afstanden. Hier gaat het om de lichaamsgrootte van koolmezen in de Wytham
Woods in Engeland.
Bron: ‘Gene flow maintains a large genetic difference in clutch size at a small spatial
scale’, Erik Postma en Arie J. van Noordwijk, Nature, 6 januari 2005.
© NIOO - KNAW
Deze tekst is een bewerking van het persbericht 'Binnen klein eiland toch blijvend grote erfelijke
verschillen' van het NIOO-KNAW (4 januari 2005). Het CNaVT heeft tijdens de
bewerking geprobeerd de geest van het persbericht zoveel mogelijk te handhaven.
© CNaVT / Nederlandse Taalunie 4
Samenvatting onderzoeksartikel
titel artikel: Verrassende resultaten koolmezenonderzoek op Vlieland.
onderwerp onderzoek:
namen onderzoeker(s):
naam & plaats onderzoeksinstituut:
bron artikel:
Samenvatting: