13 Interpunctie • da interpunctie - de leestekens • het voegwoord - de conjunctie (bv. en, hoewel, omdat, terwijl, want) • het tussenwerpsel - de interjectie (bv. ah, hoor, oei, leg) ■ de bijstelling - de appositie: extra informatie bij sen substantief • de persoonsvorm » het vervoegde werkwoord Leestekens rurigeren eyn beetje als verkeerstekens in de zin. Ze geven aan wanneer we moeten stoppen, wanneer we moeten rüsten of extra aandachtig moeten zijn. 1 DE PUNT We schrijYen een punt aan het einde van een zin. Maxim studeert Nederfands. Peter gaat naar het park. Vandaag schijnt de zon. 2 DE DUBBELEPUNT We schrijven een dubbeJepunt: a als we de woorden van jemand eiteren Tim vroegr 'Wenneer vertrekken we?' We antwoordden allemaal tegelijk: 'Geen denken aan!1 b voor een verklaríng Wendy moet in bed blfjven; ze is ziek. ik ga niet met je mee: \k heb slapels werk. voor een opsommmg Suzanne heeft veel gekocht: twee paar schoenen, een paraplu en een muts. Dirk Steide heel wat vragen: over mijn werk, mijn huwelijk, mijn hobby's. 3 HET VRAAGTEKEN We schrijven een vraagteken na een directe vraag. Hoe laal gaan we eten? Hebjejin in frietjes? Waarorn kijk je 20 triest, Ben? Bij een indirect© vraag schrijven we geen vraagteken* Hij vroeg of ik goed geslapen had- 4 HET UITROEPTEKEN We schrijven een uitroepteken na een beveL een uitroep, een waarschuwing, een teleurstefling ... Ga dtrect weg! Dat heb je fantastisch yedaanl Let op voor dfe hondr Jim! Ik was zo graag meegegaan! Als we onze verbazing of verwondering willen uitdrukken, kunnen we 00k een vraagteken met een uitroepteken- combineren. Heeft WaJter dat helemaal alleen gedaan?F 5 DE AANHALINGSTEKENS In een getypte tekst geef je aanhaiingstekens meestal met enkele tekens weer:1 '. In een geschreven tekst geef je ze meestal met dubbele tekens weer; " Er zijn drie soorten aanhaling: de beginaanhaling, de eindaanhaling en de onderbroken aanhaling. a De beginaanhaling Als de zin met een otaat begint, vervalt de punt en wordt het citaat gevolgd door een komrna. rlk ga niet mee' zei hij tegen Jenny. 'Dat heb je rne niet gezegď, antwoordde ze. 'Qafi dgt nooit meerľ, riep híj kwaad. 'Waarom heb je me dat niet ge/eyd, Lnna?J, vroeg Herman ontgoocheld b De eindaanhaling De leestekens [.! ?] staan vóór het laatste aanhalingsteken. Een beetje verlegen zei hij tegen haar: 'Ik ben blij dat je er bent.' Ze riep: 'Dat vind ik helemaal niet fijn!' Beatrice smeekte: 'Wil je nu eindelijk eens met me dansen?' c De onderbroken aanhaling Houd de komma van de basiszin op de juiste plaats. Staat er een komma in de uitspraak, dan valt die komma binnen de eerste aanhaling. Is dat niet het geval, dan valt de komma buiten de eerste aanhaling. 'Met wie', vroeg hij haar beleefd, 'wil je het liefst naar de film?' [zin zonder aanhaling « Met wie wil je het liefst naar de film?] 'Omdat ik je zo leuk vind,' antwoordde hij, 'mag jij mee.' [zin zonder aanhaling = Omdat ik je zo leuk vind, mag jij mee.| De titel van een boek zet je doorgaans cursief in een tekst, maar we kunnen hem ook tussen aanhalingstekens plaatsen. 'Schrijven met atijl' helpt je om correcte brieven te schrijven. Als je een woord in een zin wilt accentueren, kun je het ook tussen aanhalingstekens plaatsen. David kon het woord 'regering' niet goed uitspreken. Bij het weergeven van gedachten gebruiken we geen aanhalingstekens. An dacht: dat zal Marian wel oplossen. 6 DE KOMMA Een komma is een veelgebruikt leesteken. Toch mögen we niet te veel komma's schrijven. De hoofdfunctie is een kleine rustpauze in de zin. We schrijven een komma: a in een opsomming (zie ook punt 2) Ik was vorige week in Londen en kocht er cd'sr boeken en dvd's De leuke, beleefde kinderen kregen allemaal enkele snoepjes. b tussen twee persoonsvormen Toen ik die avond thuiskwam, zag ik dat er jemand binnen geweest was. Bij kortere zinnetjes hoef je geen komma te schrijven. Wie ioiets leest is gek. c voor en na een aanspreking Waar denk je toch altijd aan, Walter? Lili, heb je mijn voicemail gehoord? d voor 'maar' en 'want' Ze heeft al verschwende jobs gehad, maar nergens blijft ze langer dan een jaar. Luc komt op tijd naar huis, want hij wil nog heel wat klusjes opknappen. Bij kortere zinnetjes hoef je geen komma te schrijven. Ik ben arm maar gelukkig. Ze hoest veel want ze heeft bronchitis, Voor 'en' en 'of schrijven me meestal geen komma, behalve als we duidelijk < pauze hören of als we de zin verkeerd zouden kunnen interpreteren. Mijn broer heeft zijn kamer opgeruimd, heeft afscheid genarrten, en is dan op reis vertrokken. e tussen twee of meer zinnen zonder voegwoord Hij kwam binnen, deed zijn jas uit, nam een krant en giny zitten. f na tussenwerpsels als 'ja', *hé\ 'o' O. dat had ik niet van hem gedacht! He, kom je mee? Ja, dat heb ik ook gelezen g voor en na een bijstelling Meester Janssens, Tanja's advocaat, woont in Brüssel Wilma, de echtgenote van Frtíd, was als eerste daar. h in een bijvoeglijke bijzin Kijk naar de volgende zinnen: a De Studenten die klaar zijn, mögen vertrekken. b De Studenten, die klaar zijn, mögen vertrekken. Zin a: atleen de Studenten die klaar zijn, mögen vertrekken. 'die klaar zijn' noemen we een beperkende bijvoeglijke bijzin. Zin b: alle Studenten zijn klaar en ze mögen allemaal vertrekken. Hier is 'die klaar zijn' een uitbreidende bijvoeglijke bijzin. Dat zinsdeel is een bijstelling bij 'de Studenten'. Kol ^a een aansPreking en slotformule in brieven of mails hoef je geen komma HÖH te schrijven, maar je mag wel. Als je na de aanspreking een komma zet moet er na de slotformule ook een komma staan. Lieve Theo Met haitelijke groeten 7 DE KOMMAPUNT We schrijven een kommapunt: a als twee zinnen te veel bij elkaar hören om ze te scheiden door een punt, maar te weinig om ze te scheiden door een komma. Let op: beide zinnen moeten wel een vervoegd werkwoord (pv) bevatten. Met reyende pijpenstelen; ik was beter thuisgebleven. Kris heeft al dagen koorts; hij blijft beter in bed b in een opsomming Voor dit vak heb je nodig: • een nieuwe syllabus, te koop bij je inschrijving; • een goed wooidenboek; • een geperforeerd notitieblok met lijntjes. 8 HET BELETSELTEKEN We schrijven een beletselteken: a om aan te geven dat de zin nog niet af is We gingen samen zwemmen, zonnen, drinken ... b om spanning op te wekken De crimineel draaide zieh om en richtle zijn wapen op ons ... c om een gedachte weer te geven die de lezer door de context zelf kan aanvullen Heeft Mira dan loch ...? d Bij citaten kunnen we aangeven dat er een stuk tekst weggelaten werd door het beletselteken tussen ronde of Vierkante haakjes te plaatsen. I...( Marie trekt bleek weg. De vrouw vertelt verder. 'Het was op televisie. De politie zoekt getuigen. Mensen die iets gezien hebben. lets Verdachts. Of mensen die iets weten. Over de kleren bijvoorbeeld. Die laten ze ook zien. Een wit hemdje. Een blauw kruippak. Wie het herkent moet bellen. Alslublieft. Dat is dan 1 euro 65, mevrouw. De volgende?' Marie telt het geld. Ze legt het op de toonbank. Als verdoofd loopt ze naar buiten. 'Mevrouw!', roept een klant haar na, 'Uw brood! Dat bent U vergeten!' (Naar: Sylvia Vanden Heede, Kind wmist) 9 DE GEDACHTESTREEPJES Gedachtestreepjes kun je vaak vervangen door haakjes (zie verder). We schrijven; a een of meer gedachtestreepjes om een losse gedachte weer te geven die bij de zin hoort, maar er geen deel van uitmaakt Het eerste slreepje onderbreekt de begonnen zin. Daarop volgt de gedachte. Na het tweede gedachtestreepje loopt de begonnen zin gewoon verder. De koningin - die traditioneel de toespraak hield - droeg een vreselijke jurk. Zijn interventie - ik moet het toegeven - was meer dan welkom. b één gedaefitestreepje om een plotse wending of ommekeer aan te duiden De directeur keek een tijd onbeweeglijk voor zieh uit - en begon toen plots vreselijk hard te lachen. Ik heb haar jarenlang goed gekend - nu laat ze plots niets meer van zieh hören. 10 DE HAAKJES Haakjes kunnen we vaak vervangen door gedachtestreepjes of door komma's (zfe boven). We schrijven haakjes: 3 voor een verklaring, toelichting Baratk Obama ("Honolulu, augustus 1961) is de 44ste president van de VS. Katia's zus (die een hevige supporter is) gaat naar elke match kijken. b om een variant aan te duiden Het bedriff zoekt een computerarralistfe). c als je iets sterk wilt benadrjkken of bij een persoonlijke toelichting De kijkfile (kilometers lang!) was pas na uren opgelost. Oefeningen 1 In het onderstaande tekstje staan de leestekens op een foute plaats. Zet ze op de juiste plaats. Een eeuw geledenx hebben ontdekkingsreizigers zes continenten bezocht^ Azie± Afrika. Zuid-Amerika^ Europa Oceania en Noord-Arnecika Ze stonden aHemaal^ in de atlas Toch was er een plek op aarde4 waar de mens nog niets over wistx Dat was Antarctica^ ook weL de Zuidpool gencemd Op het witte continent, lag alleen maar ijs; dacht men; Toch droomde een fange man al heel vroeg over dat onbekende gebied, hij wilde het gebied van de Zuidpool verkennen (Naar: Johan Lambrechts, De eerste winter op deZuidpooti 2 De Jeestekens uft het onderstaande tekstje zijn verdwenen. Plaats 6 bmma's, 3 dubbelepunten en 5 punter, Astrid de dochter van koning Albert trouwde in 19fl3 Zij en haar man Lorenz hebben vijf kinderen Amadeo Maria-Laura Joachim Luisa-Maria en La etitia-Maria In 2003 trouwde prfns Laurent de jongste zoon van Albert Laurent en zijn vrouw Claire kregen eerst een dochter Louise 2 jaar later werd hun tweeling geboren Nicolas en Aymeric {Naar Erik Weilers, Albert^ 3 In de volgende oefening ontbreken 3 paar aanhalingstekens, 2 uitroeptekens en 1 vraagteken. Zet ze op de juiste plaats. Op een dag gingen de vrouwen weer nsar de beek-Langs de weg stond een man met een kar vol fruit. Appels, riep de man. Hij wees naar de vruchten op zijn kar en zei: lk heb speciale appels voor vrouwen die kindjes willen De andere vrouwen Jiepen verderr maar de vrouw zonder kind bleef staan. De vrouw vroeg: Zijn het echt speciale appels (Naar: Marita De Sterck, Liefde en tef) Plaats de nodige aanhalingstekens in de dialoog. Wat wilt u drinken?, vraagt de dienster van de brasserie. ik werp een snelle buk op haar kleren: ze heeft een zwarte jurk aan met een schort. Doe maar koffie, zeg ik. f Of nee, zeg ik snel, van koffie gaan mijn tanden kleuren. Wat wordt het?r vraagt de dienster. Melk, zeg ik. Breng me maar een groot glas melk. De dienster kijkt een beetje raar. (Naar: Do Van Ranst, Eline wordt een stet) In het onderstaande dialoogje ontbreken alle leestekens. Maak er weer een mooi geheel van. Ik heb een lästige cafebaas met een nies in zijn buik gekieletd onthulde mijn celmaat me als kennismaking En wat heb jij uitgestoken Ik ben onschufdig zei ik Bij mij moet er een vergissing in het spei zijn Onnozelaar zei hij Als je dat btijft volhouden houden ze je dubbel zolang vast Ik vrees dat hij gelijk had want hem hebben ze al na een paar uur losgelaten (Naar: Erik Vlaminck, Winnen) In het onderstaande dialoogje ontbreken alle leestekens. Maak er weer een coherent geheel van. Weet je wat mij leuk lijkt vraagt Donald Nee zeg ik wat lijkt je leuk Ik wil jou een wild dier zfen temmen zegt Donald lachend Ik schrik een beetje Een wild dier herhaal ik bang We beginnen met een papegaai zegt Donald Prima zeg ik dat lukt vast En anders laat ik een haai door een hoepel zwemmen (Naar: Rob Kamphues, Naar de haaien) 3 Interpunctie Plaats het jui5te leesteken op het stippellijntje. Soms zijn er meerdere mogelijkheden. 1 Schrijf je...... insect.........met c of k....... 2 Frans drinkt regelmatig een jenever een cognac o( een rum......... 3 Hij riep..................Het is genoeg ................. 4 l< heb drie zussen.......Kathy Leni en Ella 5 Ik denk de hele tijd.........en ik ben beslist niet de enige........aan die kernramp in Tokio ........ 6 Tiny vroeg aan Henk............Wanneer ga je met me trouwen ...... lieve schat................. 7 Freddy slaapt niet goed meer ...... hij werkt veei te veei......... Sommige leestekens zijn foutief gebruřkt, Onderstreep de fouten en v9rbeter ze. In Zweden is voar het eerst een dwergnijlpaard geboren? Oliver, amper 1,3 meter groot en 40 kilogram zwa3r: heeft nu al heel wat harten veroverd. De nijlpaardbaby zag in januari al het levenslicht en stell het goed. De kleine dikhuid heeft zijn eigen zwemvijver - Oliver doet niets liever dan duiken - In mei gast de zoo, waar Oliver zal leven weer open! rDan kan het grote publiek hem voor het eerst bewonderen.' Voeg de juiste leestekens toe. Opgelet: soms moet je van een kleine letter een hoofdletter maken. Soms zijn er meerdere mogelijkheden. 1 Wat Jammer dat je ni et mee mag 2 De persoon die beide zei niet wie hij was 3 Tom heeft al vijf jaar op haar gewacht maar nu is hij het beu 4 Natuurlijk stopt hij met werken wat had je nu gedacht 5 Wat wil je het liefst doen een boek lezen een film zřen of een hapje gaan eten 6 Het is de hoogste tijd denk ik dat je hem eens flink e mening zegt 7 Sta toch niet zo te kijken doe iets 8 Hij vroeg steeds weer kom je nu of blijf je daar 9 Niemand maar dan ook niemand is gebaat met zo'n antwoord 10 Het hele jaar door heeft hij non-stop gewerkt nu is lij aan vakantie toe Plaats leestekens in de volgende tekst. Soms zijn er verschillende mogelijkheden. Op een dag vroeg een lerares aan haar leerlingen de namen van alle klasgenoten op een papier te schrijven en naast de naam enige ruimte te laten Daarna zei ze tegen deze leerlingen Schrijf het beste wat je over je klasgenoten kunt verteilen achter de naam Aan het einde van de les moest de opdracht ingeleverd worden bij de lerares In het weekeinde nam de lerares voor iedere leerling een blad Ze schreef per leeriing al deze positieve en opbouwende opmerkingen op Op maandag gaf ze tijdens haar les aan elke leerling zijn lijst Na slechts körte tijd begon iedereen te lezen en te lachen Is dat echt zo kon je hören fluisteren Ik wist niet dat anderen mij zo leuk vinden waren de over het algemeen gehoorde commentaren Na enige tijd werd er over deze lijsten niet meer gesproken Ook wist de leerkracht niet of de leerlingen ondefdng of met hun ouders hierover gesproken hadden Door deze oefening waren de leerlingen gelukkig met zichzelf en met de anderen Enkele jaren later kwam een van haar leerlingen om in een oorlogsgebied De lerares werd uitgenodigd op de begrafenis De kerk was overvol met vrienden De mensen die van hem gehouden hadden of hem gekend hadden gingen voorbij zijn graf en bewezen hem de laatste eer De lerares ging als een van de laatsten en groette hem Daarna vroeg een collega-soldaat van Mark aan haar Bent u Marks wiskundelerares Zij knikte bedroefd Toen zei hij Mark heeft zeer vaak over u gesproken Na de begrafenis was er gelegenheid tot condoleren en de meeste van Marks vroegere klasgenoten waren bij elkaar gaan zitten Marks ouders waren blij toen ze de lerares zagen en Spraken haar aan We willen u iets laten zien zei Marks vader en hij haalde een portefeuille uit zijn broek Dit vonden we toen we in Marks spullen keken nadat hij gesneuveld was en we dachten dat u het zou herkennen Uit de portefeuille trok hij een verouderd veelgebruikt blad dat duidelijk zichtbaar vaak opengevouwen en weer dichtgevouwen was De lerares wist zonder verder te kijken dat dit het blad was waarop alle goede. opbeurende en positieve dingen standen die zijn medeklasgenoten geschreven hadden Wij willen u daarvoor van harte bedanken zei Marks moeder Zoals u kunt zien heeft Mark dit enorm gewaardeerd Hierna verzamelden alle oud-leerlingen zieh rondom de lerares Cfwlie lachte een beetje en bekende Ik heb mijn lijst ook nog Hij ligt in de bovenste lade van mijn bureau Heleen de vrouw van Joost zei Joost heeft me gevraagd of ik uw lijst in ons trouwalbum wilde plakken Ik heb mijn lijst ook nog zei Marylin Ik heb hem in mijn dagboek geplakt Toen deed Vicky een van de andere leerlingen haar handtas open haalde haar agenda eruit en toonde haar lijst aan de anderen Ik neem hem overal mee naartoe zei Vicky en ze voegde eraan toe Volgens mij heeft iedereen die lijst nog De lerares was totaal ontroerd begon te huilen en ging zitten Ze huilde om Mark en al deze vrienden die hij nooit meer zou zien He 14 Werk in k je de vraj Zolang je In elk grä spelers, fj