wa.amu.edu.pl ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY IN POZNAŃ Faculty of English UAM_eagle Door de bril van de taal: Variatie in aanspreekvormen in België en Nederland dr Katarzyna Wiercińska Adam Mickiewicz Universiteit, Poznań 17.04.2018 UAM_eagle Denkertje J •Wat communiceren we in een gesprek? Alleen de verwoorde informatie die we op het gegeven moment met onze gesprekspartner willen wisselen? > UAM_eagle Denkertje •Wat communiceren we in een gesprek? Alleen de verwoorde informatie die we op het gegeven moment met onze gesprekspartner willen wisselen? • •onze gevoelens, attitudes enz. die we bewust of onbewust bekendmaken aan onze gesprekspartner • • Pragmatiek richt zich op de relatie tussen taalhandelingen en hun gebruikers afhankelijk van de buitentalige context. > UAM_eagle Twee kanten van aanspreekvormen •Welke ‘sociale’ functies worden vervuld door de aanspreekvormen? •Waarom veranderen we soms tijdens het gesprek van aanspreekvorm? • • FokkeSukke.jpg > UAM_eagle Wat zeggen de aanspreekvormen? •Aanspreekvormen verschaffen informatie over hoe iemand anderen ziet en hoe hij verwacht dat de anderen op hun beurt naar hem kijken. Hoe we elkaar aanspreken is niet willekeurig want aanspreekvormen staan niet los van externe factoren: •de sociale status van de gesprekspartner •de aard van hun wederzijdse relatie • de situatie waarin het gesprek plaatsvindt • (cf. bv. Brown en Gilman 1960: 258-260; Philipsen en Huspek 1985: 94, Vermaas 2002: 21) • • • •Aanspreekvormen weerspiegelen dus ons sociale netwerk • > UAM_eagle ‘The pronouns of power and solidarity’ •Brown en Gilman (1960) delen in hun bijdrage “The Pronouns of Power and Solidarity” de aanspreekvormen in in twee groepen: de T-voornaamwoorden (intimiteit) en V-voornaamwoorden (formaliteit): • • •Macht wordt beschreven als een relatie waarin een van de gesprekspartners het gedrag van de andere kan sturen. •Intimiteit komt daarentegen voor tussen de gesprekspartners die aan elkaar gelijk staan. • • •Het criterium is dus in eerste plaats of de gesprekspartners dezelfde sociale status hebben en/of hoe vertrouwelijk hun wederzijdse relatie is. • • • • > UAM_eagle ‘The pronouns of power and solidarity’: Engels •Zorgen de complexe aanspreeksystemen ervoor dat de sociale verschillen tussen de sprekers worden benadrukt terwijl ze in de talen met eenvoudige aanspreeksystemen veel subtieler zijn? Wil het dan automatisch zeggen dat de sprekers even hoog in de hiërarchie staan? • > UAM_eagle Wat zeggen de aanspreekvormen? •Kijk naar het onderstaande gesprek en stel je voor dat twee mensen van dezelfde leeftijd met elkaar aan het praten zijn: • •William: Excuse me, I am sorry to trouble you, but could you tell me how I can get to the train station? •Kate: Yes no problem, it’s that way. Keeping walking straight ahead then after you pass the library you have to turn left. Then take your first right and it’s across from the bus station. You cannot miss it! •William: Thank you so much! I have only been in Manchester for 2 days, so I don’t know how to get anywhere yet. •Kate: Oh, I know that feeling. Me and my husband moved here a 6 months ago, and I still don’t know how to find certain places! Manchester is so big. • •Hoe zou je dit gesprek ‘herschrijven’ als we aannemen dat William een man van 85 jaar oud is en Kate een meisje van 25? Kijk alleen naar de aanspreekvormen. •En wat als we dat gesprekje in het Nederlands vertalen? • • > UAM_eagle ‘The pronouns of power and solidarity’: Engels •‘The universal English you is of course less ‘distant’ than (…) the deferential Polish third form of address such as Pan Profesor, but it is also far less intimate than (…) the Polish ty. Being the great equalizer, the English you keeps everybody at a distance – not a great distance, but a distance; and it doesn’t allow anybody to come really close.’ •(Anna Wierzbicka. 2003. Cross-cultural Pragmatics: The Semantics of Human Interactions. p. 48) • • > UAM_eagle Aanspreeksysteem: een taalspecifiek verschijnsel? capture-20170501-162206.png > UAM_eagle Aanspreeksysteem: een taalspecifiek verschijnsel? •Pronominale aanspreekvormen als beleefdheidsvormen: • •Tweedelig systeem (T-/V-voornaamwoorden), zoals bv. in het Nederlands of in het Pools. •Geen onderscheid, zoals bv. in het Engels •Meerdelig systeem, zoals bv. in het Litouws of in het Hongaars •Pronominale aanspreekvormen vermeden vanwege beleefdheidsredenen, zoals bv. in het Japans of in het Koreaans > UAM_eagle Aanspreeksysteem: een taalspecifiek verschijnsel? capture-20170501-162920.png capture-20170501-163126.png > UAM_eagle Om even samen te vatten: •Aanspreekvormen als een weerspiegeling van sociale relaties: • geen willekeurige keuze (Brown en Gilman 1960: 258-260; Philipsen en Huspek 1985: 94; Vermaas 2002: 21) • “een sociale brug tussen de sprekers” (Maalej 2010: 148) • cultuurspecifiek = andere perceptie van sociale relaties in verschillende talen (Braun 1998: 64-65) • • “pragmatisch switchen” tussen aanspreekvormen (Wierzbicka 1992: 324-325; Maalej 2010: 150-151) • > UAM_eagle Vlaanderen: Een geval apart Jij vs. Gij •Gij is een tegenhanger van jij. Maar hoe komt dat jij veel minder dan gij (objectvorm: u) wordt gebruikt? • ØWat doet ge? = Wat doe je? ØHoe kunde (=kunt ge) dat doen? = Hoe kun je dat doen ØIk zie u graag = Ik zie je graag ØGedraag u = Gedraag je > UAM_eagle Aanspreekvormen in Vlaanderen –Gij, jij of u? • –VROEGER: • gij als het enige pronomen in de 2e persoon tot de jaren twinting van de vorige eeuw: een neutrale aanspreekvorm (Vandekerckhove 2004: 981) • –TEGENWOORDIG: • gij als inheemse tegenhanger van jij (Vandekerckhove 2004: 981) • problemen om jij en u in de praktijk toe te passen (Van Bezooijen, Smets en Van den Berg 2005: 186) • > UAM_eagle Aanspreekvormen in Vlaanderen vs. Standaardnederlands in Vlaanderen Noord Zuid een soort (schrijf)standaardtaal tegen het einde van de 17de eeuw taalpolitiek ter bevordering van het Nederlands verfransing vóór de vereniging en na de Belgische revolutie Nederlands bestaat nog steeds alleen als verzameling dialecten overname van de Noord-Nederlandse taalnormen in de 20ste eeuw (verzet van doorsnee taalgebruikers) ABN-acties in de jaren vijftig UAM_eagle Aanspreekvormen in Vlaanderen vs. Standaardnederlands in Vlaanderen •prof. Joos Florquin, ‘Hier spreekt men Nederlands’ (een cursus Standaardnederlands voor de Vlamingen) • •http://www.vrt.be/taal/audio/hier-spreekt-men-nederlands-1 •http://www.vrt.be/taal/memotv-hier-spreekt-men-nederlands • > UAM_eagle Functies van de aanspreekvormen in een corpus bestaande uit 10 Vlaamse films capture-20180405-155620.png > UAM_eagle Functies van de aanspreekvormen in een corpus bestaande uit 10 Vlaamse films •FAMILIEKRING: •de gesprekken worden gekenmerkt door de wederzijdse solidariteit en de aanspreekvormen zijn niet onderhevig aan externe factoren zoals bv. omstandigheden van het gesprek of gevoelens van de personages •PEER GROUP: •de gesprekken worden gekenmerkt door de wederzijdse solidariteit of solidariteit in wording (snelle overgang van ‘u’ naar ‘gij’) en de aanspreekvormen zijn niet onderhevig aan externe factoren zoals bv. omstandigheden van het gesprek of gevoelens van de personages •WERKVLOER (twee patronen): •‘gij’ tussen gelijkwaardige collega’s en meer vrijheid bij de keuze van de aanspreekvormen door leidinggevenden • ze zijn onderhevig aan externe factoren: ‘gij’ wordt gebruikt door collega’s die lager in de hiërarchie staan tegen hun leidinggevenden als teken van negatieve gevoelens • • • • • • > UAM_eagle Situatie 1 •Freddy in De Zaak Alzheimer probeert op zijn beurt informatie te verkrijgen van de vrouw van het slachtoffer dat vermoord is. Hij denkt dat ze meer weet dan ze zegt. Zij heeft duidelijk interesse voor hem. •(Waarom spreekt ze hem aan met je? Nee, niet alleen omdat ze uit Nederland komt J Kijk naar de wisseling van de aanspreekvormen bij Freddy. Wat is zijn bedoeling? Het is de moeite waard om op te merken dat hij haar met gij en niet met jij aanspreekt – waarom? ) > UAM_eagle Situatie 2 •Loft: Vincent, Luc, Chris en Marnix worden verhoord in verband met het lichaam dat gevonden werd in hun loft. Vincent is de hoofdverdachte. De situatie is formeel, maar hij spreekt de ondervraagster en de ondervrager met gij aan en niet met u. Wat zou volgens jou zijn bedoeling zijn? •De ondervraagster spreekt Vincent met u aan, de ondervrager gebruikt gij. Wat zegt dat over hun opstelling ten opzichte van Vincent? In welke stemming zijn de ondervragers? Speelt dat volgens jou een rol bij de keuze van de aanspreekvorm? Waarom begint de ondervraagster ook gij te gebruiken? • > UAM_eagle Situatie 3 •Vik (Team Spirit 1) heeft geen goede relatie met zijn vader. Ze zien elkaar niet vaak, de vader is bezig met zijn bedrijf en zijn nieuwe vrouw. Vik komt toch naar hem toe om te vragen dat een vriend van hem door zijn vader wordt aangekomen. Kijk hoe hij zijn vader aanspreekt en wat de reactie van zijn vader is. Wat zegt dat over de opstelling van Vik ten opzichte van zijn vader? > UAM_eagle Situatie 4 •En wat kan je zeggen over het gebruik van de aanspreekvormen in deze situatie uit Frits en Freddy? > UAM_eagle Wat zeggen de aanspreekvormen? •SITUATIE 1: geconceptualiseerde bedoeling •SITUATIE 2: geconceptualiseerde opstelling •SITUATIE 3&4: geconceptualiseerde gevoelens > UAM_eagle Bedankt voor de aandacht! J Zijn er nog vragen? UAM_eagle Bibliografie •Bezooijen, Renée van, Ine Smeets, Rob van den Berg. 2005. “Aanspreekvormen in het grensgebied van Zeeuws-Vlaanderen: Convergentie en divergentie”. In: Taal & Tongval 57, 185-201. •Braun, Friederike. 1988. Terms of address: problems of patterns and usage in various languages and cultures. Berlin: Mouton de Gruyter. •Brown, R. en A. Gilman. 1960. “The pronouns of power and solidarity.” In: Sebeok, T. A. Style in Language. Cambridge: MIT press. 253-76. •Dittmar, N. 1978. Handboek van de Sociolinguistiek. Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen •Fasold, Ralph. 1990. The sociolinguistics of language. Oxford: Blackwell Publishers. •Formentelli, Maicol. 2009. “Address Strategies in a British Academic Setting”, in: Pragmatics 19(2): 179-196. •Goossens, Jan. 2000. “De toekomst van het Nederlands in Vlaanderen”, Ons Erfdeel 43: 3-13. •Keshavarz, Mohammad Hossein. 2001. “The role of social context, intimacy, and distance in the choice of forms of address”. In: International Journal of the Sociology of Language 148: 5-18. •Maalej, Zouhair. 2010. “Addressing non-acquaintances in Tunisian Arabic: A cognitive-pragmatic account”, Intercultural Pragmatics 7(1): 147-173. •Murphy, Gregory L. 1988. “Personal reference in English”. Language in Society 17, 317-349. •Philipsen, Gerry, and Michael Huspek . 1985. A bibliography of sociolinguistic studies of personal address. Anthropological linguistics 27: 94-101. •Salemans, Ben. 2005. “Steeds minder mensen zeggen ‘u’” (Een interview met Hanny Vermaas). In: Taalschrift juni-juli 2005. http://taalschrift.org/img/vermaas4.pdf, laatst geraadpleegd op 19.04.2015. •Vandekerckhove, Reinhild. 2004. “Waar zijn je, jij en jou(w) gebleven? Pronominale aanspreekvormen in het gesproken Nederlands van Vlamingen”, in: Johan De Caluwe (ed.), Taeldeman, man van de taal, schatbewaarder van de taal. Gent: Academia Press, 981-993. •Vermaas, J.A.M. 2002. Veranderingen in de Nederlandse aanspreekvormen van de dertiende t/m de twintigste eeuw. Utrecht: LOT. •Wierzbicka, Anna. 1992. Semantics, Culture, and Cognition: Universal Human Concepts in Culture-Specific Configurations. Oxford: Oxford University Press. >