K.E<PAAAIO OFAOO
0QT]GX8DTLXÓ ÖQttjia
Wim Bakker
VI THN Kl'HTH aen Yíl apxei kanena ixnoe xx|g xooo yvil>aXT|5 ott| ÖUXLXfj
L* Eupcóiiri nagá6oor|g tou hugtt)qIov.' Exow avaxaX.utp9£í \iéxQi oxiyjxx|$ HÓvo xpía heílievo nov SufiíCouv ano ooio\iévzc, aJtóipEig (xai ae &iaqx>p£xixó 6a0|ió to xaSÉva) to eí&oj tou 9or|axEE>Tixoi) SpájEaTog. To éva tívat o voz £lí Ta nádrj xai rrjv žiavgwoiv rov Kvgíov xai 0eav xai Zojzi/gog rj^tcóv Irjoov Xqioxov tou Maoívou/í>a>.lé^oikÍYÚQa) OTa 1395-1474), IlpóxEixai yia évav opa^iaxi-xá avEUX-uyiAEvo Planclus Maiiae 404 axíxiuv, jieoiaaÓTEoo ano Ta &úo TQLTCt xcov ojtoíiov xaxaXa|.i6ávoi)v 01 Oprrvoi xr|5 navayias. Ol imó-Xoijtoi, o^iXriTEg eívcu r| MápOa, o ItoavvriQ, 11 Mapía MayöaXTrvrj, o Xpiaxó; xoci oqlohévoi axó|ir|, riExa^i) toův ojtoUov ar||iavTi.xT| 0íar\ é%sí o E6paíoc; Tt;a&óx. Eívai auxóc; nov, xaxá ^agáxXr]0r| xot> Jtoir|xř| xai xaiv cpííiojv rov, HExaqpgátEi Ta EOpaíxá jxou Xéve Ta itpóauma ta ojtoia jiapouoráí^ovxai axov jtívaxu |xe xt| axr|vr| xtjc; Sxaúgcoor|5 nov exouv impoorá XOU5.2 To 6eúte-qo 6qx|oxeuxixó xellievo nov ^oiá^ei xárang |xe 9éaxpo xai jtou jrpoÉpxExai EJXÍOX15 anó xo jxqojxo puaó tou 15ov aiwvď EÍvai xo av(i)vu|io Aóyoi naga-
1 ttoo yia xr)v imay5>] ojtoiao&ipioxe |ioo<pf|; 6Q*)axtimx0Ů 8etk(iaxog oxo Bu^ávno, öl yvróoEis |jag eívai irevixgec; kcu jtoM aöeöaifq. H &£&aUm}ra iie xr|v ojroía iil-Xoüv yi' avtó xo Géxia o Pemoud 1965 Kal o Bréhier 1970: 348-54, yia itaorioEiytia. sivou evteW>s aSáonií). Bk. Baud-Bovy 1975 xat Iioíjxveq 1984a: 15-92. Kaivoúoyia éx6oot], nov 6a eivai éxolhi) ae Xíya xeóvra, exoiiiá^ouv 01 Wim Bakker xou Arnold van Gemert.
H Uyo agyóxEoa (jigayria jtou lo^úei löUug yia xou; Aóyovg naQcmXnrixovt;), akXá oiyoiiga óxi tóoo agyá óoo to jtqcúto liloó tou 16ou airáva, ÓJtco? ioto6éxoviv oi ex-
224
wim bakker
0phdkeytiko apama
22?
xXrytixoi eig za zi/uia xai dyca jräßij zov xvqlov ijliojv Itjoov Xqiozov xai dffrj-vog zijg vjztgayiag Oeozöxov. Stot'c; 112 0x1x0115 3tou emotiv o"W0£i,4,d_jioir|Tr|g Xm xi]v loxogia xcuv IlaOiov axoXouOrävxag xo xsifiEvo ton EuayyEXiou (loirag xox) xaxd Max6aiov) ixdXXov öox'Xixd. Exei svöiacpEpov, raaxöoo, xo yEyovög 6x1 oev nagouoLci^Ei xryv laxogia xox> ae aif 7Tyx|uaxixr| u^gqj^gXXd oe öidXoyo, nEgvravxag anö xov fivav ouiXr|xr| oxov dXXo (j.e Eioayrayixeg ippdasig oe jee^ö Xöyo, xugirag oxov eveaxwxa aXXd xänoxE xai oxov aöpioTo,5 raatE avagojxLExai xavEig lit|jxo>5 01 (pgdoEig axtxeg enaii;av xov göXo oxr)vixci)v oör]-yirav r\ EVÖEiigEiüv yia xov avayvraaxT|. Töoo auxö xo xe!(.ievo 600 xai exeivo xox' (paXiEQOX' unogEi va \ii]V exotjv xa^tia oxear] |xe xo Osaxgo, r| Eniögaax] ouxog xoii ÖEcixgou aocpaXräg yivExai aLo6x|xr|. TinoxE öev 8a Eivai 6£6aio rag npog xo 0E|ia auxo, Eiug öxoxi avaxaXixpOodv xa ngöxuna (r) 01 nr|y£g) avxräv xrav Egyrav, jiov avauxpiöoXa Oa npEnsi va ava£r]xt)6oi3v axr\ Aixjt|. löirag axr|v IxaXia."
<I>aiv£xai Xomöv öxi öev undpxouv axov eXXt]vixö xrago BtazQixoi npööpo-Hoi amoxi nou [.uiopEi va 0gcogr|0Ei xo agioxoijgyr|u.a xou OgrjaxEtixixoii öpd-|.iaxog —xo xgixo (lag xei^evo—, x|ßvola zov Aogadfi. AvxlOexo (.iE xa 6110 jxgor|you(.i£va, jmogEi va 6£UjgT|0Ei ÖEaxgixo egyo xai i\ Oeot] nou xaxEXEl ötv) öuxLxoEi'gconaixri jtagdöoori ^inogei va anoÖEixÖEi jrEioxixd. nagöXo noi> xo sgyo öev e/ei ngöXoyo xai t/n ipxdaei rag zyac, xoogi? äiaioear) oe npdE.£ig xai axirvEg,7 aaipaXwg öev exei xauxd o^oiöxrixa fiE- xa axuvfj xai axr/vd «iiogcpa |xuoxT[Qia, nou T|xav xöao Ör|(AoipiXr| ott) öuxLXT) Eugmnr| xaxd xov M£oalrava.s Anö nXsugdg öou,x|g xai xeioio(ioij xr)g i)nö6Eor|g, Eivm axgL&ög-dffirag-xdOe dXXo anö xa noXXa 6i6Xixd Egya jtoii, Wyo ^lExd xrjv agx^ T,1S Avayevvxiarig, dgx>-aav va öia|.iog(prävow auaxrigri öoiii'] oe ngd^Eig xai axijvEg xai jrpooEy-
66te!; Muvoüoaxac xai Parlaneeli (1954: 113' 6>.. xov 6i.6Xioyga(fix6 oSiiyö, evöxiixa 1(8)).
4    To ÖEirago (ipgog exei '/aBzv ai>H(j:u>va liE xowc ekSöxe? (Mavoi'aaxac; xai Parkingeli 1954: 114). xo 6X0 xei|ievo öev 6a ^'nEgvoxioE xoug 3Ü0 axLxoti;. Kdxi «vdXoyo iyn 6ge6ei oxov Xsyö^evo KvxAo zwv IlaBuiv zov Xqiozov artö xr]v Kii^qo (ty.öoai) aitö xov Mahr 1947). Tia ti; mo JigöocfaxEC u^ö^'Ei; oxExixd \i' axi-xö xo jtgoßl.TlnaTixö xEij-iEvo. 61. Tlox'xvEg 19846: 91-107.
6 Sxexixd jiE iTu/axeg EJtiögdiiEic oxr|v ^oiiiai) xou 4>aXiEgou, 6/.. Bakker xai van Gemen 1977a: 28-30 xai van Gemen 19806: 38-48. Tin xo ügnoxeiraxd xei^ievo 3tou «va(pEg6r]xf nugujidvu», 6k. fjiiori; Eöii), xccp. 3, o. 73-4.
Kat ejiiitXeöv xragis xo 6vö|ia xou ODyygatpEa. jigdyfia rcou aa(faX<bc 6ev hjioqci va 0eiüpt|0ei (Ti)(iavxix6 anofieiXTixö oxoixeio yia xo 6x1 jigöxEixiu yia jigoidv xr|g AvayEvvTiaTig! Tia tr|v anouaia ngo^oyou v.xk., 6X. jiagaxuxio. ao. 230-2. 8 'Emq itgöocfjaxa, i) Qvoia zov A6000/1 Oeiugoiivxav |iDoxr|Qio. BL, yia jiagdöeiyH«, 2oXo|.iös 1973: 36. Tia iisgixd nagaSEiynaxa !_iuaxi)g[iuv |ic xo f)£\\a zov A6ga«|.i. 6X. xov 6i6/.ioygaif ixd oöxiyö, Evöxr)xa 1(6) xai yia oqioiievec fiE/ixeg itdvcu oxa hxj-OTtigia yEVtxd, evöxr|Ta l(a) (H. Craig, Kinghorn xai Prosser).
|xevt) ogydvraari tt|g ^A.oxT)g, xdxu) anö Eniögaar) xwv Xüj(Eraöicöv xoxi IlXaiixoxi xai xou Teqevtioxi xai, agyöxEga, xcnv xgayraöiü'iv xoxi SEvExa.9
H Ovaia zov Aßgad/i Eivai Eva qxrvxoixo sgyo 1.144 ÖExaitEvxaouXXa6wv axi-xrav"' ogyavrauEvwv ae onoioxaxdXr)xxa öiaxixa, ygao.Li£vo axr)v avaxoXixi] Hogcpr) xr|g xgr)xixT]g oiaXixxou. h 3iagdöoox| xoxi xei^evoxi Eivai EXdxioxa ixa-voJioLT)xixr|. Ajiö xt] \im ixXEugd, Exoune eva xEigdygatpo yga^nEvo |xe Xaxivi-xovg xagaxxrigEg, öitcog awT]9i^öxav exeivt) tt]v ejxoxx|, oxt| ZdxxivOo, ngdy|j,a rtoi) ar|naiv£i ötl ixgEiiEi va avxiygdcpxx|xe ajtö xdjxoio XEigoygoifo nov kpn-gav licc^l xox'c KgT]xixoi jtgöaipTryfg ipExiyovxag anö xo vr|oi xoug axa 1669. Ajiö xt)v äkXt), xiirdgxEi |xia oXöxXxigr) OEigd ex&öasrav, |i£ 3igraTx| exeivx| toxi Avxraviou BögxoXi (Bevexiü 1713). 'Exoxi|.ie, raoxöoo, jiEioxixr| ajidÖEt^i) yia xx|v xijtagijii ^iiag jtgoyEVEOXEgr)g Ex6oar|g ajiö xov NixöXao Zdgpo (BsvExia 1696).11 Kai 01 öiio xXd6oi xx|g jtagdöoat)g Eivai axEXeig: xo xEigöygacpo, etoi-öx|, Exxög xox) dxi toxi Xeitoi (xia OEXiSa (=70 anö xoug 1.144 oxLxoxig) xai exei Eva gragö |nxgooipdX(iuxa, cpaivExai, anö xig jioXXEg nagaXEixpEig (axwoXixd 80 oxixojv) xai ngooötixEg (44 oxixoi), öxi exel x'noaxEi ExxsvEig |iExaxpon£g-12 t| exöoot), EiiEiöri to xei^evo xEl@°YHdcpox) slox) o Eni|.(£Xr]xr|g tx]g 0a ngEnEi va Eixe (.mgooTd Tou (xai nou xrtav xwQ^ a(icpi6oXia öiatpogETixö anö ax'tö noxi öia0£Toxi|i£) exei xinoaxEi xx) otjvt)0io(jevti yia xt)v ehoxt) fiExaxEigiOT]: o EmnEXr]XTig ir\c, Exöoox|g xo ngoodg|ioOE, räoxE va xo xdvEi Jtio Jxgoaixö oxo exi-gxi xoivö, avTixaBioTraVTag xiigiojg xoxig nEgiaaÖTEpoug anö xoug xagaxxx|gi-
" Tgdcpxrixav oe 6Xt| xr| hnxixr| Eunibjin., aXXa xiigitoc oxr| TaXXia, titv OXXavSia xai tic yeg|.iav6qju)ve5 x&geq. BX. xov 6i6Xioygacf 1x6 odt|y6, Ev6xT|xa 1(a) (Blackburn. Herford, Le Hir xai Reckling). Tia jiagadEiyuaxa 6l6Xix(ov egyaiv ue xo 9tna xox' A6gudu, 6X. xov 6i6Xioygacpix6 o6i|y6, Ev6xr|xa l(y).
1,1 IlgoxEixai Yia xoug 1.160 oxixouc xr|c ExSoong xrig TaavxadvoyXon (1971) (n agiB-Hr\ar\ xng ojioiag axoXoi'OEixo attrv ayyXixiq Exftoaii auxoti tod 6i6Xiotr e6io 6(io)q axoXouOEtxai r| agiO^inov) xng ngdocpaxtig viae, exoooi^c xcov Bakker xai van Gemert (1996)) ujiiov 10 oxixoug nou yevixioc OEiagoiivxai it^aaxoi (xai and xr|v Toavxod-voyXou: 6X. ax. 1134a-b, 1136a-b xai 1144a-f (=avxioxoixa, Toavxa. 1141-2, 1145-6 xai 1155-60)) xai 6 oxixoug (206a-b xai 270a-d=avxioxoixa, Toavxa. 207-8 xai 273-6) kov, axi|i(|;iova ue xi)v dnoi))x| xox' ouy/gaifia axixoti rov XEipaXaion, 8tv ngenEi va 6ewQT|6oi!rv dxi avr|xox'v oxo agxixd keiuevo (n6. £jiiar)g MEyag 1954).
" riEgioodxEgEg .tXiigoifiogiEC yia xo xeigdygaipo xai xic Ex66aEig 6gioxovxai oxov 61-fiXioygacpixo oftriyo, fvoxxixec 3(6) xai (y).
13 O MEyag, Exoi|idi;ovTUg xv]v xgixixV] xou Exoomr| (6X. MEyag 1954 xai 6i.6Xioyga<pi-xog o6r|y6g. Evoxrixa 3(y)), egexaoE Xejixou,Egii)g xo xeigdygaipo, aXXd xo exavE auxd |iidvo yia va ujiogeaEi va ajiocpaaioEi xi ygdifxrixe and xov ouyYgu^Ea xai xi dxi. EEXa°E diwog va Oeoei orifiavxixd EgiotT|iiaxa, dnaig yiaxi xo egyo 8iaoxEudoxr|xe, ue noiEg ngoOeoEig xai and ndoox'g xai xi eidox'g avOgibnoug. Tia xo Oeua auxd xai yia Evav oxoXiao[.id xi]g loxogiag xou xeluevov xiov jigiitxoiv ExddoEiijv, 6X. Bakker 1990 xai Bakker xai van Gemert 1996: XEip. I-III.
226
WIM BARKER
0PH2KEYT1KO APAMA
227
axtxö xgr|xixoÜ5 yXtooaixqiig xxmovg, Xe^eis xai Excpgda£i5 lie xotvöxEgoug eX-XrjVixoiig. Avtoc, sivai o Xöyo5 not) o MEyag oxt|V xgixixr| xou exöooti (1954) axoXouOxiOE xaxö xavöva xo xbilievo xüjv Ttgioxiov sxoöastuv a>g ixgog xov xa-Oogiaiiö xou agiöiiou luv axix<dv xaL xou jieoiexolisvou xou5, avayxöaxi<]xe öpiox; va xaxatpuyEt axo xEiQÖygaq» yia va ötuaei axo xsilievö xou xr] atoaxi] xgx|Xtxx| XQOia xou.13
H_.6>tJö/a rau Aßgad/x ixoEiiei va f|Tav jxoXü ÖriitocpiXiig, 6%i im:,-: r<- Gea xgixö eqy°- Kavevag aixö xoug xXdöoug tr|g reagdöooTig öev exet ar]ii£La öxaioE-OT|5 oe jied|Ei5 xai qxryvEg- ixagöXo jxou xai 0x15 Suo jxeqljxtwoei^ avayodqiov-xai xa ovö|iaxa xüjv Tcooaciwicffv jxou fiiXpiiv, liövo axLj ExööoE-ig exouv oiaxr]-t>7]GEi ((.ieqlxe?) axT|vixE5 o8r)yL£5. 2x15 öeXl&es tixXou xiov ex6öoeü)V Sev qya-tpsoExai 105 ÖEaxgixö £gyo aXXd üj5|«iaxogia ipi)Xü>q3E>^axdir)»,:"|evu) exouv jxqooteOel oxr|v xf.XEUxaia axi]vr| Mxa «T|6ojxXacxi.xoi» axixot xaöagd 8pr|-ax£uxLxf|5 ai"|[xaaiag, aav va rjÖEXav va xo ujioyQaLtLiLaouv auxö. Ol oxixoi av-xoi öev ujxöqxouv axo xEiQÖygatpo, öjxou xo xeilievo xeXelüivei |ie e|l öiatpopE-xixoüg cmxoug, axov xqIxo ajtö touq 01x01.0x15 öia6d£,ouLtE «O001 xi av rr] öia-6ä£,ovoi..,», \>xa axö(.tx| evöei§r| öxi o övögcojiog jxou TigöaBEOE 011x01)5 Töu§ oxi-Xoug axo xel|1£vo xo ÖEcopovae laxogia xai öxi Öeaxgixd Eoyo.15
riagöXo jxou exsi ocoÖel (xövo Eva XEipöygacpo,16 hjxoqoüue va EiLiaaxE 6e-6aioi yia xi^ öx]u.oxixöxirxa auxoii xou Egyou. Exxög xou öxi exoulie (x| yvogi-^oulie öxt eyivav) xgidvxa eixxd Ex6öa£i5 avdLiEoa oxa 1696 xai xa 1874, uirdg-Xoiiv axoLXEia jiod öeixvouv 6x1 aux£g 01 cpuXXdOEg xuxXorpogouaav o' öXr| xr]v EXXdöa xai öxl ol dv6p(oixoi x15 ötd6al2av, aTto|ivr||iovEX)ovxa5 oXöxXr|ga xop.-iidxta xou egyou xai xQ">loi|ioiioicüvxa5 0x1x0115 xou ae dXXa non^axa.17 ÜEpa-
" BX. Meya? 1954,161015 oö- 55-8- r| ToavxadvoyXou 1971 xai o TüJna6äxTic; 1971 (6X. xov 6i6>.i,oy()a(pi,xo oöriyö, evoxr]x« 3(y)) axig [ir\ xqixixei; tuSoaeig to«5 a«oXoii-Soijv ^iia EXacpQujg &ictipoQ£tlxt| jtoQEia, öivovxag (.lEyaXijtEQTi or][iaaia, o evag ite-q10ooxeqo ajiö x^v aXXi\, 0x15 yg«cjjE5 toxi xelQOYQ^0'1!- H vEa xqlxlk»] exäotxti jxou 8v]^0(ii£iiTT)XE jtQÖacpaxa aito xov miyyeaqiEa aiixoxi xou xEqpaXaiou xai xov ouvd-behrfo xou A.F. van Gemert 6aoi5Exat ot E^avxXi]Xixri heXexk| xwv xeiu.ev(av tiuv ovo jj.aQxt3p.cflv xai xoioi|,iojtOLEL xai xoitg 8uo \ts xti ^EyaXuxEgT] öuvaxii Jigoooxii, Xu,5^5 va exel ixsyäXri eujiioxoouvti oüxe oxov eva oute axov dXXo, BX. Bakker xai van Gemen 1996: XE<p. III.
14 Aev avaiyegexai 105 Sgdita «5 xa 1836, öxav axirv exöoar] xou <I>Qayxioxou Avöoeü')-Xa t\ aeXiäa tlxXou yia jTg(i)xr| <popd xo ajiocaXEi «ögttua lepöv». BX. AXiaavögdxog 1966.
15 DxETixd |je aXXoirooEig cito xeinevo xou XEiQoyrJCiipou, Jtou Eivai cpavegö öxi Eiadyov-xai yia va iiExaxoEiJiouv xo Oeaxgixö xtij.iEVO qe avdyvioona, 6?,. Bakker v.m van Gemen 1996: 22-3 xai Bakker 1990, XEip. 3. A7.
16 YndgxEi eva axöiiri XEigöygacpo, xo XEyo^Evo XEigöygacpo KoXXu6d, itgdxEixai dfiojg yLa avxLygacpo [nag anä xig jigtoxeg exöoatLg. ExETixd [xe auxö, 6X. Bakker 1989.
17 BX. itegiaoÖTegsg XeÄtOLiigeieg oxov 6i6Xioygaqiixci o6r|yö, Evöxr|xa 3(5).
oE udXioxa xai ae dXX£5 yXä)oa£5, ÖQiaxovxa? Evav nexacppaaxri 2£Q6ia xai XQEig axx]v Toufjxia ytigw axa 1800 r| Xiyo aQyöxega.18
Aev^Viooi-Sou^e av xo egyo auxö jtaQaaxd9r|xe jxoxe axriv K@rjxr), elxe dao i^oüae 0 jxoit|xt)5 eixE agyöxEQa. H ngcoxri yvojaxi) 1105 jxagdaxaoi] axx|v EXXdöa syivE oxa 1855 axr| ZdxuvOo (6X. Puchner 1976). Msxd aixö auxii, EJtgEjte va jie-QiHEVEi xai jxdXi 105 xa 1930, öxav o <P(jjxog I1oX(xt]5 xo avEÖaöE axyyv A9T)va,19
H Ovoio. im) AßgoAfi eivai aviivuiio Egyo. H liövt] vii|t) yia xov rciOavö auy-ygacpEa xr]5 anavxd oxou5 6110 jxqüjxou5 aitö XOU5 eil ixqöo0exou5 axi,xou5 axo xeXo5 xou XEigoygdcpou nou avacpErjÖTixav jxaQajidvcu, aXXd fiivai xöoo aögi-axr|, nou LidXXov ftruiiougyEi £g<xixr|Liaxa ixagd öivei aTcavxvjaE^: «Srovg %i-havg eiaxöaiovg XQiavxanevre eylvrj (x\ ©vaia rov AÖQaäfi, ujxo6exei xavEi?) in verso ojio 'vav Kqt]tikö». H Ttoiöxi]xa xwv e|i axixcov eivai xexoia, jxou öXoi au(xcj)ü>voxJv a%iEQa öxt 6ev ixjioqei va ygdcpxx|xav areö xov löiö xov jioit]xt|. Kai yiaxi, ev jidor] nEginxwciEi, 5ev eöoooe xo övo|xd xou; II0XX01 [ieXexxixes ex-cpgdi^ouv x£XEUxaL(05 x^v dnoijit] öxi x\ Xe§T| «Eyive» öev avarpEQExai axx| ouvOe-ot| aXXd axx| 6iaox8UT| xou jxotruxaxog ajiö xdjxoiovygacf sa, 0 01x0105 xguÖExai niacu ajxö xt] qigdoT| «ajzo 'vav Kgr/rixö».20
Ol TiEQioaöxEgoi (ieXexi]X£5 reioxEÜouv öxi Eivai ocoax^ t] Eixaoia Jtou öiaxu-jtüoötixe yia Ttgcjoxr] ipofjd ajxö xov Hav6ouöiör| (1915: CXVIII-CXX) öxi auy-ygacp£a5 xr|5 Ovoiag tov A Sgaäp eivai o BixaevxlIo5 Kogvdgoq, o auyyQacpE-
xou EQiaxöxQixcm, av xai öev uitdgxo^v ix£loxixe5 aÄOÖ£L|Ei5. Ta 6uo egya ygdcpxt]xav xt|v löia jiEgio6o xai 3iagouoidt,ouv jioXXec oliolöxt|xe5 axo Xe§i-Xöyio xai axov xqöjto Exqjgaoi]5' ejiijcXeov, i%ovv Evav apiöjtö axixwv xai r\\a-axixiwv Eixe axgi6(i)5 öpioiuv r| jiou jxagouaiä^ouv a|Loafl|j.Eicoxri'Oi.ioiöxT]xa.::1 Ajxö xr\ axiy|xr| jxou 01 lieX£xt]xe5 01 onoioi Jir|gav \ieqoc, a' auxr| xr\ aut,rixr]or] 6£xXT|xav, xdjioioi jtXr|g(jJ5, dXXoi [ie eni<puXd|Ei5, öxi o ixoit|xt]5 r|xav Eva5 xai o auxÖ5, EixöjiEvo rjxav va ngoxui|)£i £va ÖEUXEpo £Q(ijxr|pia: itoio Egyo jrgoT|yEi-xai; Agxixd r\ autr|xt]OT| Enix£vxgdjOr|x£ 0x15 0|xoiöxt|X£5 xcüv öuo 3xoiT||xdxcov xai xa avxioxoixa Jigöxujxd XOU5, lie XOU5 li£Xext|XE5 va itgoanaBouv va arco-öei^ouv, öxi Jidvxa lie xt|v ajcagatxr|xt| oe xsxoia BEiiaxa axgiÖEia xai aia0x|ax|
H Touyxixf| (jExdtpgaaT| ngoogi^öxav, rpuoixd, yia xoug 'EXXr|ve-g jiou toüaav cfttjv Toufjxia xai eixav l^xdoEi xa eXXnvixd xoug. BX. axexixd xov 6t6Xioygacpixd oönyö, tvcixuxa 3(r|).
Tia jiEQLOoöxEgeg rcXxigocfogieg a/ETixd n.agaoxdefEig, 6X. Puchner 1980a: ax|[i. 194.
Mia 6iacpog£xixii dixoi|)t] icdvio a' auxö xo öTpeio Exipgd^Ei o EuayyeXdxog 1985a: 77 xai ot||j. 164. BX. eniöflg xov 6i6Xioygacpixö o6r|y6, Evöxr|xa 3(a) xai Bakker xoi van Gemert 1996: 111-2.
nXrigrjc; xaxc^oyog auxciiv xcov oxixcov xai T)[iioxixiüjv u^dgxei oxoug MEya 1954: 7Ü-2 xai Bakker xai van Gemert 1996: 118-21.
228
WIM BARKER
QPHSKEYTIKO APAMA
229
tt|5 AEJtxoitÉpEtag, óxl xa xoivá xai axa ôúo épya xtoQÍa éxouv xr| pí£a tou; oe éva novo airó xa Jipóxujia' apyóxEpa t] jtpoooxr| xiuv [i£XExr|xcóv £oxtáaxr|x£ axo řQÚXT||ia jtoio aitó xa Ôúo jroiXLLiaxa ôeíxvei tt) (.leyu^úxegii wQinóxr|xa. Me ďeôollévti xT|v airóXuxr) ôtatpopá Etôoug mov ôúo, xo £p(úxr|ita auxó (rcou axrrv jipayjiaxixoxtixa ÉJtgEJiE va EÍvai: oe jiolo Épyo ôeíxvei o jtoit|xiís iiEya?aiXEpr| (x>giiióxr|xa;) EÍvaí jtoXú Xeitxó xai jrgÉJtEi va xo avxinEXomíaou|.i£ (ie jioXú lie-yáXr] Euaia0T]oía' (.ut.ogEÍ va auí",t|tt|8EÍ itóvo (tExá airó [ua oXoxXriQcoirevri avá-"hvar\ xr|5 yXiĹiooag, TOT úcpoug, xou (.iéxqou kol xxjg oiroioxaxaXritjiag xiuv ôúo Jiotr|(.iáxtov22 xai jiExá ajtó iua n\ŕ)QH) e^Éxaar| xr|g axáar|g xou JloiTjtT] (x| xutv jxonxKÓv) (05 Jigog xa jigóxuna xcov ôúo égycov. H auLX|xr|ar| yi' auxó xo Qí\ia Éa6r|a6 \xszá xa 1960, 10(05 Yiaxí ot Li£XExr|xÉg elxav xaxavor|oel xaXúxspa óaa ar|iiEita6r|xav jtapaTcávco, aXXá môavóv xat yta xov Xóyo óxt exeívt] xítv ejioxú, óó6r|x£ vÉa (óGriar) axryv éqeuvo jiou acpopoúoE xo jtgóocoíto xou Btxaévxtou Kogvápou.23 Kai JigayitaxLxá, xi 6a KeQbít,a{ie EgEUveúvxag xo OÉLia av y\ Overia rov Aôgaápi EÍvaí Épyo TOV Kogvápou, av xavEÍg ôev yvojg^E iratog axpl-6ti>g iqxav auxóg o Kogvápog;
'Oka auxá orpaívouv óti, éwg óxou oXoxXr|pwO£í r| ÉpEuva oxExixá ne xa tr|Xtí|Aaxa jiou avacpég8r|xav jtapajiávo), ôev HJXogoú|E£ va jioúlie xa|tía 6e-6aióxr|xa oúxe iroiog ú,xav o notTfCtjs xt)g Ovoíag rov Aágaá^i oúxe iióxe axgi-6úg ypá(T>xr|x£ TO £gyo.24 Oi [xóvEg oíyougEg xq0v0^°ws 3X014 óiaoéxoutiE EĹvaí o terminus ante quem 1635 xai o terminus post quem 1586, xo Éxog xaxájco oitoío ôr)|.iooL£Úxr|xe yia jtqcütt] (jpogá xo Lo Isach xou Luigi Grotto.2"
Oxt xo Lo Isach xou Grotto EĹvaí xo Jtgóxuno xou Égyou xou Kgrynxou Jioirprj| t'jii6e6aiái6T]x£ aTtoXúxojg oxa 1928, óxav o Mavrogordato xo Ejuotinave axo ôtáat|(,io xóga ápOpo xou (1928). To Lo Isach, |iía rappresentazion óraug xo ovó-ixaaE o Grotto,26 ypá(pxr|x£ axti /agaxxr|gtaxixŕ| nop(pr| xtqg ÚOX6QT15 Ixa^txŕ|5 AvaYÉvvr|aT|c (tí, xa^úxsga, xou naviegia^oú) xou ôeúxeqou ^iooú xou 16ou ai-úva. To Égyo "exítEi m« JtgóXoyo xat xwq^exal ae ^iévxe npá^el?, ano X15 ojtoÍEC öl xéoaEgEig jtgtúxEg xeXelcóvouv |ae x°Qlko' x^eivél ^e Eixiloyo.
22   Eurux<úc éxouv yivsi xct KQÓna 6ŕ\\iaxa jtq05 Hla xtxotu avakvar}: &k. X15 tpyaoiEc;
ir|5 Nxía? tínXiJiítiôoT.', 6i6Jiioy@atpixós oôrjyós, evótk]xcí 3(l). a   Bk. BSQiooóxega yia xo Oé^a axo KEcp. 9 auxoú tou 616U0U.
24 ľia xr|v ókf] o\itr|TT|ati, ůk xov f>i&kioyqíi((.v/.ó oôr|yó, evóxT|xa 3(a). Ol ôuo exôóte; ir]5 véag xqixlkiís éxôoar)5 6ev EĹvaí axÓLiti at 0Éor| va Waouv to Jtpó6>.ii|.ia xv|g Xeovo?.óyTi0Ti5 xou éoyou xai va ôróoouv oyioxixr) <ín;ávxr|ar| oxo t.rrrr|Lia xt)g xauxó-xr|xas xou umritt]. Bk. Bakker xai van Gemen 1996: xecp. IX.
25 MexayevéaxřQEs exôóoíuc: 1605 (Bevexíu), 1605 (Serravalle di Venezia), 1607 (Orvieto) x.ai 1612 (BevEXÍa). AiatpÉsjouv ano xt]v jtgmxr| fkooot| lióvo ot ďeuxe-QEÚovxa or||jeLa.
26 Mákkov 8a éjiqejie va ovof),ář,Exai uagedia di lieto fin: 6k. Bakker 1978: 113-4. FlEgio-oóxEga oxExixá iie xo Lo Isach xou Grotto 6X. axoug Bakker xai van Gemeri 1996: 38-9.
AxoXouOeí |ua oúvxo|.ir| jtepLXT^xpr) xr|g ujióOsorig:
To 6g«Lia aoxiuEi lie xr|v e|jcpávioii evóc Ay/éXou, o ojtoíog. acfioú ĚravtíoEt xov A6oaá|i ano xov ÚJtvo xou, xov 6iaxát,Ei axo óvollo xou 0eoú va OuoiáoEi xov nová-kqlSo xai jioJtuayaminévo xou yio loaáx. O A6Qaá|i, ouyxXovioLLÉvog xai ragayLié-V05, ExXinaQEi orr|v apxri xov Oeó va nr)v xou í;t]xóel xáxi xóoo (fjoLxxó, oúvxojia ÓLicog o"uveiót|XOjioi£Í itojc síval aóúvaxov va avxLOxaOtL uxt] 0É>.iiar| xou ©eoú. Zxo [lExa^ú, éx£i |uitvr|a£i r) yuvaíxa xou, t] Sápga. 'Oxav xov qcoxóel xl xou ouLiĎaívEi, au-xóq jiooajiaBEÍ va xrjúijiEi xa XQOLiEgá véa, akká óxav auxř| ejillielvei, xt|5 Xéel xi xou EXEi CtixtiOeí. Mexó ajtó évav oúvxollo OQtívo, t] Sápfja xávEi xi; aLa6r']OEiq xt]?.
*o6oúiievo5 óxl, óxav cjuvéXOei, 8a ,xgoojra8v|OEL va xov elljxoóloel, o A6paán cmo-tpaal^et va <púyEL xo xaxúxEgo óuvaxóv. Tóxe óluo; égxExat iua ujiriQÉxgia xai xou cpÉQ-vei xo [ir|vuLia óxl t) XÓQQa éfja. ouvéXOel xai xov ^xftáa. Merá wtó Évav extev)' 6iriAo-yo aváLiEoa oxoug 6úo yovELg, r\ Xagga cpaívExaL va umoxáaoExai axo 8ÉXr|Lia xou 0eoú.
O A6yaaLi |urevá xov Iaaáx *' éxoi 01 6uo xoug, quvoóeuóhevol ajtó 6úo ujit]qé-xec, aQXÍCouv xr| naxgLvi] jtogEÍa Jigog xo 6ouvó, onou, aÚLiqpwva lie xt)v evxoXi) xou Wi-oi't, jryi'jTEi va yivEi i| Ouaía. 11 lágga urvn xiam i(-x(i.yip;oo(iT)|.
Mexó aitó ra|ldl kíyatv (ogóv, (pxávouv axo ěouvó, axou<; TcgónoŮEg xou oiroiou acpr|vouv xoug ůúo unugéxEq. Móvo xí]v xgixi] LLÉga, atpoú cpxáoouv oxt)v xogutfX|, ké?x o Aoonaii uxov yio xoo yiu xi Ouaía nQÓXEXxai. Mexá <ítto [«";«/.o aytáva, o [aaáx 8í-vel xi] OLYXítxáOEari xou, xr\ ony[íi\ óiwut jiou o A6gaá|i EÍvai Éxoiiiog va BuoiáoEi xov yio xou, ELiq)avti;Exai tavá o AyyE^oc xai xou >íel óxl r| ftoxiLiaaia xe?vEL(doe. Kávouv jrgooEuxÉg Euxagiaxíaq xaL aaiáí;ouv Éva xgiápi avxí yia xov loaáx. 'EnELxa, naxéyac xai yiog xaxt-6aivouv ypiíyoya xat axÉXvouv évav anó xoug ujtiipEXEg mo Lingooxá yia va (pÉgEi oxn Ságga xa xaXá v£a. 'Oxav ipxávouv xeXlxó xaL ol lólol, axoXouOei lua EUXUXLairÉvri oxt|vt']. yeiiáxr yagá xaL eu-/vojllooúvv|.
Auxr| t| heqíXt|i|)ti xaXúnxei xo jteqiexólievo xou Sgajtaxog xou Grotto, xa-9yjg xai xou xprrcixou égyou. 'Oxav LiáXioxa otajitoxóvouiiE óxi os 61 ajtó xoug 200 jrpo'jxoug axlxoug (nou xaXúnxouv xrrv irgtbxr| jtgá|t| xou Grotto) o jtotr|xr|g xr)g 0vaíag rov A6gaáp, axoXouOEÍ xo xel(,ievo xou Grotto oe or)navxtxó 6o0lió, Lmogoúi.t£ va aunjtEgávouiiE óxi, av xo xqt|xlxó égyo óev Etvat are' suQEÍag ^e-xácpgaar], EÍvai xouXáxtaxov |u« &iaax£ur) jrou axoXouOEÍ xo jxgóxunó xr|g ag-XExá jxiaxá. E|Exáí^ovxag, coaxóoo, jigooExxixóxEga auxoúg xoug 61 axíxoug (xat armEicóvovxag xov 6a6|j.ó avxLaxoixiag xoug [ie xoug ixaXtxoúg axíxoug [xe: A=nExátpgaoT| xaxá xé|r|, B=£jriXoyr| Xé^etuv Ejrr|gEaanÉv(Dv anó xo ixaXixó xellievo. r=jiEgtEXÓLt£vo xauxóariiro r| jtagÓLioio, A=m.eavtí Ejtíogaor| xou txa-Xtxoú XELirÉvou oxo 3r£0iExó|i£vo), 6giaxouLiE óxi ujiápxo^ lióvo 4 avxiaxoixtEg A, 5 B, .3 r, aXXá 49 A. EjiijiXéov, jtoXXoí ajtó auxoúg xoug «avxíoxoixoug» axíxoug itotát^ouv xat |xe axíxoug nov aitavxoúv oe ákka OEaxgixa Égya |íe xo íóio BÉfia27 xai 01 jiEgiaaóxEgoi ajtó xoug ó(roioug xat iragónotoug axíxoug EÍvat
27   Auxó OT||raívEi óxi o Kgnxixój jtOLnxiíg óev xoug oavEÍoxt]xe avayxaaxixá anó xov
230
WIM BARKER
BPHSKEYTIKO APAMA
231
exelvol jiou 5t]Xu>vouv xdxt jtou 0ta5ga|iaTii;£xai (t| jtgoxEixat va 6ia8ga|iaxi-axEt) ott| axrrvr| t| Seixvouv \xiav aXXayrj xdrcoiou dXXou Etooug axiqv jiXoxf). Aev xipoxaXEt exnXrilT) xo yEyovog oil, aug EvoxrytEg xwv &uo Egytov ojxou axo-Xou0£ixai. t] i5ta r| oxbSov t| i6ia JtXojjr(, xQT]oiM.oicotouvxaL jiapopioiEg r| xa(,ua tpoga axojii] xat ot i&isg axgi6(bc Extpgdaeig.28
To E0d)XTi(ia av Qvaia zov A6gaapi eivca n£xdcpgaar| xou L« lsach \inoQ£i Xowrov va anavxr|9£L agvr)xtxd. Tauxoxgova diuog Eivat (pavego oxi o Kgrytt-xog jxoiT)xr|g axoXou0x|O£ xrrv itXoxr) xou Grotto agxExd maxd. Moidt,£i va [ir\v (tjirrxE oxov xorco va avarcxuijEi biv.r\ xou xkoxr\, aXXd agxeoxx)XE ae o.xi xou e5ive xo rcgoxwio xou. Qg dr|(.uouQyix6g xaXXix£xvr)g, qjaivExat va e6ei|e evxo-voxeqo sv6ia<pegov oe 0E|.iaxa dXXa ano xrjv icXoxr|. Qaxooo, o jtoir)xiig 6ev EXEi arcXwg SavEiaxEt TT|v TtXoxii xou Grotto jxgoa0exovxag xdjtotEg Sixec xou t5EEg- axr|v jtgaynaxixoxrrta exei xdvei noXXEg xgoitojrair|a£ig, ngtiixa ait' 6Xa a' auxo itou 9a }iya\iE to «ye|i,ia|J.a», xt|v eatDxtQimj nXoxf). Ta Jipoaiorcd xou eivat Siacpogfixtxd arto tt|v apxr|, ojioog &iacp£gouv xaL axov xgoito £l;£.Xi|r|g xou?. Eiciarig, £x£i EmcpEQEt aXXaysg oxt| &gdar|, 6r|Xa&ri axr|v ^wruQixr; JtXo-xr|, xgoxcojioiiuvxag xt) &0|nr) xou egyou.
H dvoia tov A6gadiu bev xcogitoaL oe jxgdEetg xaL axr|veg, xouXdxioxov oxi attg rciryEg iron yvcogiilouiiE. EjujiXeov, o Kgrrttxog Ttoir|xtig xtapEXEUpe xov xtgoXoyo xat xa xoQtxd rcou undgxow OTO ngoxurto xou. TfiXog, 8ev xr|gr|aE xov xavova xiov xguiv Ev6xr|xu>v: 6ev urragxei OUTE Evoxr|xa xtuoou (xo Egyo 6La6gaftaxi.^ETat (tEoa x' e|w ano xo amxi xou A6gad|t aXXd xat oxoug itpo-jro&ec xat navw oxo 6ouv6 Mogia) ouxe Evoxrixa XQOvou (avxi yta dxoat xeo-asgEig d)g£g xo noXu, r| 6gdor) xaXuitxet xouXdxioxov xgEtg ^EgEg). Aev jtpEJiEt 6(img va jtLOX£t))ou[XE yl' auxo xov Xoyo oxi xo Eg^o 8ev exei 6o|.tr) xat oxi ajtXtb-vExai x^gig ouvox*) aav xa naXaid iiuaxrigia.29
O Kgryuxog jroir]xr|g naga6Aijt£i xig Ev6xT|XEg x™e01J xal XQO'vov, oncog axo ouyx£xgi|iEvo Egyo ot Ev6xT|XEg avrig (tjxogouv va EitixEux9ouv novo av o Jtoiiv
Grotto řj aitó xájtoiov úkko, akká ótl [í^oqel va tou; 5rmioúgyr|OE o íóiog. Tia yiegi-xá ^agabEÍynaTii, 6k. Bakker 1978: 39. cr\\.i. 24. 28   Tia tr|v óXr| ai;t;r|xr|ar| axtTixá |íe xr^v xauxóxr|Ta r| 0|.ioiórr|TU oxíxrov nov 6úo ég-ycov. 6k. Bakker 1978: XE<p. 2.
O <J>d)to; Ito/ixTi?, nov eíxe xr|v edSúví] tt|5 jrQ(úxr|5 jtagáoxaorig xt|g 0voíag rov A6Qaán oxryv AOtíva oxa 1930, eíxe avxi\ ttjv ánoi|)t| xm 6r|Xa)aE óxi, óoov a<f'Ogá xt] itoQtpr], xo égyo auxó nagovaiá^Ei itXř|gr| ottíOegii |i£ xa ákka OEaxgixá égya nou &r]niougYii6iixav uxrrv Kgiíxr| exeívti xr|v Eitoxn- Etvai 6r]Xař)t| xeXeUdj ngiuxó-yovo (Méyag 1954: 114). O aÓEXcpóg tou Aívog IloXtxtig, axó xr|v áXXr], híoxeue óxi t| i6iaíxEgr| ^ogcpií xou égyou 8ev ocpsíXExai oxov jigwxoyoviopó xou akká azo ye-yovóg óxi o itaiT|xr'|g óiEgEuvoúaE vÉEg, EJiavaaxatixég nogtpég (A. noXLxv|5 1960: 367).
xiíg éjt:iXé|ei éva «ot|hěío exxívr|or)g»1u agyóxEga axt]v loxogía — av jiagaXEÍ-^ei xtg oxr)vég Jtou 6ta6ganaxí^ovxai yúgto ajró xo aníxi xou A6gadft axtrv agxti, xa9wg xai axo xéXog xou égyou. O Kgr]xixóg itoir]xr|g, tooxóao, 8ev Tjxav oe 9éar| va to xávei auxó, yiqxí EÍvai cpavEgó Jtwg x|9eXe va óeí^ei oxo xotvó xou xov Eocuxegixó aytóva xou A6gaá|i ano xrjv aQ~/y\ (aitó tt) oxiyufi jtou o AyyeXog xou qpégvEi xr]v ayyEXía) (óg xo xéXog. tltóg xo XEiQtoTrjXE o Grotto; H ajxavxrpri EÍvai |iáXXov angoanevr): oúxe o Grotto, jcou xaxá xa dXXa sívat au-crrrigá jrgooxoXXr|nÉvog axr)v jiagaOEno(tEvr| |iogcpr|, nQoojtd9r|oe va xr|gtiotT xig £vóxr|XEg xcógou xat XQÓvou! Sxo 6gá|.ia xou, oi óúo jigcóxEg ngá^Etg óia-6ga|.iaxt^ovxai axo OJtíxt, aXXá ott|v xgíxr| rtgá£r| xgEig oxT)vÉg 6ta6ga(iaxi-^ovxat oxo ajrixi, |iía oxov ógópio yia xo 6ouvó Mopía xat \xía oxoug ngóno-&Eg xou 6ouvoú. Sxtiv xÉxagxri jig<i|T| x«'gog 6gáar|c EÍvai xo 6ouvó, evtú oxtjv jtÉ|XJixr| T| axr)vr) ^ExatpEgExai itíooj, a' éva oriftEÍo xovxá oxo oiríxt xou A6ga-á(j. Aev EÍvai nagá&vo nou o Grotto 6sv xx]gEÍ, xig EvÓTrpreg x^gou xat xgóvou axo aúvoXo xou égyou xou, yiaxi to 0s[,iaxixó xou itEgi£xó|tEvo &ev xig euvoel, EÍvai óiiiog a§ioar||tEÍ,ojxo óxi oúxe xav itgoojiá9rjaE va xig xr|Qf]aEi [réaa oe xd-0e jtgd^t), iĎítog oxt|V xgíxr|.
H jtagáXEupr| xou jtgoXÓYOU xat toov xogix6v arcó xov Kgirnxó Jioirixr) 0a lijtogoúae va E^Tiyr^EL |ie xr)v uitó0£ot| óxi o rcgóXoyog xá0x|x£ oxr| |XExá6oar| tou x£i|jěvou. Av ófuiig o TroLr|xr|g eíxe itgoa9E0£i évav ngóXoyo, 01 ExóóxEg (x(ov 6£VETixo'rv ex5óoeujv) xat 01 ypaipEÍg (xóoo xou oioi_o(T£vou xíLgoygácpou óao xat exeívcov nou éxouv xa6£Í) 6a xov EÍxav óiaxiigríoEi, yiaxt ja' auxó xov xpójio 9a jiXr|gocpogoúaav xoug avayvróoxEg —éxai jxgooóiógí^av xo xotvó xoug (6X. o. 226)— xióxe xai Jtoú oiaogajtaxi^Exai r| nXoxt). Sxo Égyo, cooxóao, o noiT|xt|g 8ev xávEi oúxe évav uixaiviy|,ió (sxxóg aitó xa ovó(.iaxa xcuv jxgoaéi-mnv) oxov x^go xai oxov xgóvo xr|g 6gáor|g. Eívat ava^iEvónEvo ajxó Évav jxotT|xr| jxou 6gíax£t xéxoia ngdy|raxa aarífiavxa řj rtiaxEÚei óxi EÍvat aicoXúxcog (xrcagaíxT|xo v' a(pT|0£i an' é^ai xéxoioug unaiviynoúg, óxi 9a 0eu>goúoE évav jxgóXoyo tog xáxi jceqixxó. EmrcXeov, aacpcóg avxtaxa9^iíí;Ei auxti xr|v rtagáXEt-iJit), Sívovxag oxo xoivó ExxEvr) ěx9ěot| xr|g xaxdoxaor|g, xtuv rcgootújttuv xai xtov axéoewv xoug oxoug jxgcóxoug EVEvt]vxa xéaoEgEtg axíxoug." Mnogoú(tE Xomóv va ou^xtEgdvounE óxi o íóiog o noirrcrig xcagÉXEirpE xov npóXoyo. Hevó-xr|xa xou égyou xou ngénEi va T|xav juo ar|navxixt) yť auxóv aitó xtg aixaixr|-OEtg tt)g au|i6axixTÍg óga|iaxtxr|g nogtpT|g. Aa^Ďávovxag ujtóupt] xo yEvtxó 9gr|-OHEUxtxó-6i6axxixó itEgiExó|,iEvo xou égyou, 0a ix£pí|t£ve xavEÍ.g xóoo axcó xoug
Tia xov ógo point of attack, 6X. Levitt 1971: 24-34.
BX. LŮLuig xoug ax. 43-50. JTI6. Eníar|g Tegí;áxiig (oxr|v ToavxoávoyXou 1971: 21), o orcoiog ^iXáei yia exOeot] tou Oe^axog «ev &gáoeL». Ooo yia xr|v lóéa óxi r| ÚJt«g£ri itgoXóyou eivai olyougo at]p,á5L Evóg xeinévou nou rcgoogií;óxav yia rtagdoxaoT|, ttxv avaoxEuáí;Ei o noú^vEg (1984a: 154).
232
WIM BAKKER
ePHIKEYTJKO APAMA
233
exSóxe; óoo xaL otaxó xou; ygatpEL; va ÓLaxr]gr|aouv évav enLXoyo nou 9a dr|Xů>-•ve xo t]9lxó SidayiLa xou égyou. H &vaía xov A 6gaáfi éyei óvxcu; Évav eníXoyo LiÉaa axo égyo, nov xov sxtpÉgEi o Adgaájr, dnou, nagELrninxóvxío;, 6ěv r|9ixo-Xoyet yLa xí] Siayayyri xou xoivoú (auxó é/et r)6iq yívsi, av xai Éu.iJ.£aa, anó xov AyyEXo (ot. 941-64, iSLw; 961-4)), aXXá óívei tria lóéa yia xo XEVxpLxó vór]u.a. xou aytova xou xol, exot, xou égyou
'Qao via xa xogrxá, 6ev eívai nagá|gvo nou xa jtagaleLnEi o noiiycr);, av avaXoyiaxd xaveí; óxi axo i6io xo Égyo ngoana9£Í va anorpúysL y' atpr|OEi xa KQÓOíůttá xou va avatpégovxat v) va axoXiáltouv xa auvaLo6r|Liaxá xoug. 'Oxav ngdyiiaxL EioáyEL xéxoia Xdyta xai xexole; axÉr|)£ig, xóxe yívovxai avandona-oxo LiÉgo; xou égyou. "řgovxíílEi va TtagaXeínei xá0£ Xéí^r) r) ngáíjr] nou óev anoxEXsL ouaiaaxtxó xgixo oxr|v xeXeoXoyixt) aXuotóa. Ta xopLxá axo avayev-vr]OLaxó ópáiia éxouv evxeXcó; avxíSExr] XEixougyla.
'Eva; xgíxo; Xóyo;, xéXo;, yia xov onoío ti 0voía xov AČQaáft QemQÚxai elxe ngcoxóyovo elxe Enavaoxaxixó égyo, EÍvat óxl Sev xorpLí-Exai ae ngágElg kol axrjvéj;32 Elxe o :rr.oir|xr|; auxó; t|xav Éva; ngtoxóyovo; nou 5ev ř|£ege xijto-xe anó Solit] elxe, law;, éva; Enavaaxáxr|; nou ava^T|xoúoE vée; iioptpé;, itgé-jiei va napaxr)grj9£í óxl, av xai xaxá dáarr, axoXou9e.í xixv nXoxrí xou Grotto, Eiaáyei ogLaLiéveg vée; axrrvé;, iSíiug axr| (iéor| xou égyou. IrgóxEixaL yia iiia awr|vt| oxr|v ojtoia o A6gaáLi xat r\ Ságga Siacpcuvoúv yia to noio; anó xou; óuo xou; 8a vxúoei xov laaáx (ax. 441-78), iaa axrrvř| axrvv onoía o laaáx |u-nvási (ax. 479-94), itia axrrvri xaxá xiqv onoía o Aěgadti vxúvěi xov laaáx (ax. 507-24), iiia axiTvr| onou o Iaaáx anoxaiQExá xr] iirixéga xou (at. 525-44) xai, xéXo;, iiia axrrvři Xíyo agyóxsga, xaxá xt|v onoía yívExaL Lira 0l)í2řjxí]cir| avá(i£-oa oxov Aógaáti xai xou; Súo uní]péxE; xou (ax. 583-738).
H laxopía, dnoj; EtvaL oxr| réveor), éyei 6Ú0 axiyLLÉ; ^ioxlxoú ogaLiaxixoú EvSiatpégovxo;: xr|v ayyEJia nou tpégvEL o AyysXo; xaL zr\ Ouoía. Aev unágx£l xLnoxE EvSiaiiéatog. Tl' auxó xov Xóyo, noXXá égya nou ngayLiaxEÚovxat xo 9é-Lia xt|; Buaia; xou Ioaáx Eivai aSúvajia xai %taQÍc, evxaari axo EvÓLáLiEoo llé-qo;. 'E^ouv itávxoxE óúo ógaiiaxixé; xoguqicóaei;: xr\ axLy|xr| nou axoXou8EÍ xrrv ayyEXía, óxav o A6gaáti ngénEi va SLaXé^ei avájiEaa axr] axéar| xou lie xov 0eó xai axa naxgLxá xou aLoStÍLiaxa, xai xt| axr)VTl nou ngoriyELxaL xt);
'Exodv yívsL noXXéq ajtójtELjeg Eioaywyiig Liia; xéxoiag Řiai,gEaí]5: Oi Hesseling (19196), Pernor (1916: 233) Kai Eavňou6i.6iig (1927a) K.axéX^av os \ua SLaigeoi] as Súo jtgá^ELg, Evcó o Mavrogordato (1928: 81) um o Méyag (1954: 82 x.E.) ngoxiiiiiaav tt] StaírjEOii ae xéaaepeig jioá^eLt; — óXe; ó|.io)g h^éitel va anot>Qnp9oi)v. EÍvat xe-QÍEQ-/0 nou, ŮLatQťóvxag xo Égyo, enéJ^av 6úo t) xéooeqels noá|eig avxí yta jiévxe: névxe ngágstg ífrav o xa0i£Q(i)|iévoc aQtBttóg EKsivr) xt]v ejioxŤ| xat, exxóg auxoú, au-t»í Tt)v jtagáSoat] axoXouBtiaav o ixotiin')g xou Jigoxíjrou xat 01 áXXot Kgrixtxot SgatiatQugyot.
9uai,a;, oxav o Iaadx nagaxaXsi, yta xi) t^tor| xou.33 2xo Lo hack xou, coaxooo, o Luigi Grotto 6gf|xe tua Xuar). TeLiLaE xo aSuvaLto fiEaaio iiEgo; xonoOExebvxa; axiTv xgLxT] ngdigr| xr| ouyxgouar| avd|.i£oa oxov A6gad|.i xai xtj Zdgga yia xo uv ngEnei r\ oxl va Ouotaoxei, o Luxgd; xou; yto;,34 H ouvetolo olioj; elvoi 6xl tj 6euxeqt| xou ngd|r| yivExai Eva axEyvo xat ywgig ^ati) xoLitidxL, y,u>Qi$ bga\iaxi-xo xEvxgo, xdxL nou oqpsLXe va exei auitqxuva lie xou; xavove; SgaLtaxLxii; ouv-9eqt|; nou Enixgaxouaav xoxe. AnoxEXsixaL and (j,6Xi; 123 oxixou; xai nggt-XaLt6dvEL anXcb; 6iio axr)vec. MoXovoxi t) xgtxr| xou ngd|x| xeq6l^si. an' 6,tt itr|gE and xt| Seuxeqt] (xr) auyxgouar| A6gaaLi xaL 2dgga;), xeXekmvei iidXXov aSuvaita. H xsxagxr) axr]vf| nspLExet liovo svav auvxotio oidXoyo avdjiEoa axov A6gadjj. xaL xov Iaadx (xgLdvxa XEaaegEt; oxlxol) xai r\ ni^mt] km xe-Xsuxata axr|vrj 8a r|xav xaXuxega va eXeLns: 0' auxr|v, 01 61)0 wtrigexE; nou ei.-Xav auvoSeucrei natega xol yio axt)v nogsia xou; ngo; xo 6owd xai exo^v nei.-vei xwga axoug ngonooeg. xQEtd^ovxat xgidvxa axi-xou; yta va nouv dxi 5ev Ev6tacpEgovxaL ax' aXr|6ELa yLa xrrv arua xti; 6Xti|)ti; xou acprevxr] xou; xaL, xeXl-xd, nEcpxouv yia unvo. To xe^QOxego Xd6o;, ciaxoao, nou otenga^E o Grotto npoa9£xovxa; auxe; xl; 6uo xeXEUxate; oxtive; axr|v xgLxri ngd|r] yLa va xrrv EnexxeivEL, EivaL 6x1 (X8xd xtjv xgtxr] axT]Vf), oxav o A6gadii, 0 vlo; xou xat 01 unr]gexE; xou cpEuyouv and xo antxt, ngsnEt va ytvsi aXXayr| axr]vr|; axr| LtEat) axgL6(i; Lita; ngd^iig!
O «ngo)x6yovo;» Kgr]xixd; noLt)xr(; ngEnEL va avxLXr|cpQtTXE xr) 6o|rLxri aduvaitla xr^c Xuar|g xou Grotto xai sxave xdxi nou Sev 6a nsgiLtEVE xavEig and Evav «Enavaaxdxr|»: axoXou6r]aE xou; xavdveg! Etvai ngocpavE; 6x1 ei-ariyayE xl; ouvxolie; axr]V£; a' auxo nou 9a Linogouae va anoxXri9EL Seuxeqi) xou ngd|ti (xr| 6euxeqt| auyxgouau, A6gad|.i xai Sdgga;, xl; oxt|ve; xou §u-nvV|Liaxo; xat xou vxuaiLiaxo; xai xr|v anoxaigexLaxi)gLa oxr|vf|) 6%i.\i6vo yia
Auxó ouLiěatVEl oxa ayyXtxá LiuaxriQia, axo yaXXixó Sacrifice a"Abraham, axo Rappresentazhme di Abramo ed Isaac xov Feo Belcari, axo Abraham sacrifiam xou Theodore de Beze, xaSajg xai axa a^erixá yEQ^avLxá ogú[raxa (yia xa éoya auxá, 6X. rov 6L6XioygatpL>íó oóriyó, evóxr|XEg 1(6) xai (y)). Sxo 5gá[ia tou de Beze, xo onoío EKTÓg ajtó xov JtgóXoyo xat rov EJtíXoyo é^el rgtrg jigá^Eig (I, 476, II, 125, III, 322 ax.), v\ aftuvaLtía xou Lteaaíou [légouc ytvexaL ELtcpavřig óxl lióvo oinó xov agiS^ó xo)v axí/cav, aXXá xaL ajtó xo jteqlexolievo: i] 8£Úxegr| ngá^n anoxeXEÍxaL aitXtóg anó éva xogixó (n6. Keegstra 1928: 41-2). BX. Eníori; Reckling 1962: 87. O Reckling avacpéget ro ev&iacpégov arotXEto óri o OXXavSóg noLr|xiíg Joost van den Vondel (1587-1679) EyxaxéXenJiE xr| aúv6eai) evóg 6gá|iaxog yia xov ASoaán, axgLŘúg yiaxí Sev ^nogoúae va avTLfiETGrmaeL xa jtgoSXr^ara jiou é0ete xo aóúvaiio LLEaaío [jté-gog (ó.it., aa. 88-9 xai 123).
'Eva; áXXog jtOLt]Tr|g jtou Eitéř.ři;e autií Ti] Xúar| i)xav o lacob Pontan (1542-1626) oxo ógá^ia xou Immoluúo Isaac (Ingolstadt 1594). BX. Reckling 1962: 87. Kárá xa áXXa, xo égyo xou SLatfégei róoo itoXú anó xou Grotto, (úoxe óev unágxEt xattia nEginxmati va enriecáoxipte anó ro itoXixó Égyo,
234
WIM BARKER
ePHlKEYTIECO APAMA
23?
va iiQoaÖEOEi ivw,ar\ axryv axu,6öcpaiga nov Jxgoa:rr.a9£i va ör||EiouQyr[a£i axo viioXomo Egyo toxi, aXko. xai yta va 6ci>aEi jx£giaaöx£go 6ögog oxtt, «öeiiteqt] jtQd|r|» xou. 0 axoixög xou jxoix|xt| |ä Xtjv jtQoaÖT]y.t| xr|g aui",r|xr]aTtg avd(.ieoa axov Aögadu, xai xoug ujxrigexEg xou eivai eniarig cpavEgög. O ZocpE-g xai o 2i[uidv, xrov onoiiov ti ixagouoia oto It* hach eivai xa9aga Tuitixf),35 [ia9ai-vquv xi 6ap.ai.vet xov aqpevxri xoug xai (.ie xiyv rtoXu ar|j,iavxixTJ aunöob) xoug.o' auxr) xri axryvri ngoaOExouv |iia EnuxAiov 6idaxaai| oxt|v axixöatpatga xr|g aydjrr]c; xai axo jxv£u[t.a xrig auxoOuaiag jtou xaoaxxr|piil,Ei oX6xAr|go xo egyo.
0 Kgrrxtxög jxoiT]xr]g, EJUJiAiov, EJitxuyxövEi xdxi axö^iry xo egyo xou Öev exet 6110 arpeta xogüqxoaTig, ömcog to Lo hoch, aXka xgia: xov aycova to.u Aögaöji
xt] Sögga («ÖEuxEgr] itgdigrp: ax. 201-554), xov aysöva xou [iE xov 2iu,Jiav xai xov 2orrj£g (veo axoi/eio, «xgixii ngdigi]»: ox, 555-744) xai, xeXog, xov ayiuva xou u.e xov Iaaäx («XExagxri Jipäigr|»: ox. 745-1044). 'Exai xd0£ «jxgd-|tv» exei xo ötxö xt]5 GTiuxio xogtxpcoarig, xt| 61x1) xt|5 öga[iaxixr| Evxaari, yiaxi
01 xgeig ixou ji.goavacpeg6r)xav axoXouBouv xiiv ayy£\ia xat xiiv jxpujxri avxi-ögaar) xou A6gaö|i («rrgiuxin ixpaigi]»: ox. 1-200) xai axo\ou9ouvxai aixö xt|v Emaxgocpri axo anixi xat xr\ ovvdvxT]or| xr|C 2dggag he xov Ioadx («itE(iJtXT| jigd^T|»: ax. 1045-1194). Atvovxag auxr) xr| So^tr) axo Egyo xou, o Kgr]xixög jiolt|xti5 af (.iJxArigtDaE xo xevö axo |xeaov xr|g laxogiag- xor|aiHOitoidwxag aitltbc xoug ijixriQEXEg, jxQoajxd0r|aE va büian axo xoivö xou \iia ibea yi' auxö Jiou 8a jtgejtEL va 0E(iigoua£ xo &uaxoXöxEgo oriu,£io xou ayiuva xou Afigaöfi (.iE xov eauxö xou: xt|v xgiruiegr] jxogeia jidvco oxo 6ouvö Mogia.36 Aev [uto-gouoe va avajiapaaxf|0£t xi) öiaögoiiT] jiövoj oxr] oxryvfi, o xgöjxog ö|xu)g nou 6qt|XE yio. va xt|v uhoöt|Xcdoei Eivai (lovaötxog. Av ujxr|g|e xdjxou EJiavaaxa-xixöc, eLvai a' auxö xo ar)|iEio! IlgoaGEXovxag ogiofiEveg axr|VEg, xaxd<pEgE va yEnioEi xo |xeoov xou 6gd|xaxo; as xexoio 6a0|iö, tboxE, öxav EixixeigEi xavEig |jta ÖLatgEOT) as itgd^Eig, avayxd^EtaL va xga6r||EL tt| öiaxcogiaxixr| ygan^t] avd(,ieaa oxt| ÖEiixEgr) xai xr|v xqitt\ jipd^T] as öiacpogExi.xö or|[iEio an' 6,xi
35 Tia xov xtigiafio xou QÖkov xcov ii7iT]gET(bv ysvixd, 6>v. Bakker 1975: ut^l 38, Bakker 1978: KEqp. 3.2 «m Bakker xai van Gemen 1996: 46-7.
36 116. QßiyevTig VIII 3 (öiö^ioypaqiixog oörjyög, evoxTixa 2(6)): «''Vade in terram excelsam''. [...] Quo hoc spectat? Ul dum ambulat. dum iter agil, per totam viam cogitationibus discerpalur, ut hinc perurgente praecepto, hjnc vero unici affectu obluctante crucietur» («"IIi|yaiv£ axo 6ouvd". [.,.] Iloiog Eivai o 07.01x05 xoiixou; 'Oxt, evd) jieq-jtaxd, evii) xdvEt xr) äiaoQOj«), 0a ajraoäaaExat and xt? axEijjetg xou, 0« öaiiavite-xai xai Öa yivExar xou.^idTia jxie^ouevo^ a]to xr\v evxoAt] xou 0eou xai. xcüluöuevoq ajio Tifv «ydjxr] xou yta xov uovdxotöo yio xou». 116. ejilöt]c, eva xT]p^^y^a xou Mg?lE-xrou llT|yd, 00. 199-200 (oiSXioygacpixog oö-nyög, evöxt|Xa 2(6)): «Mr)Ö£ xav oxgd-xav aüvxo|.iov xou BeI/vei, aXkä xai |iaxgdv xai 6ouvtö8r|, 8id va uaxnaivEi ueoio-aöxEQOv xo ndöoc xai va 6apaivEi xtg ÖliijJEg xr|g natoixr]g ex£ivt)c xao&iag xou Aögad^i».
axo Lo hach. H avyxQOWr] A6gad[t xai Sdggag, ixou axo sgyo xou Grotto 6iaöga^axi£.exai axrjv xgixr| jxgd|r|, ylvExai avx6\iaxa |iEgog xiig ÖEiixEgrig jtgdlrig, r| onota £,wvxavEUEi axö(tr| \ie xt)v jxgoo6f|xt| xmv avvxofitov axT]vcov r| Öganaxixri evxaari axr|v xgixr| Jigdc;T| EJxixEvxgcbvExai oxr) auyxgouat) |i£ xoxig uixrigEXEg, ixou, auyxgövmg, unogEt va 9Emgr)9Ei oag xo ui|jr]Xöxego ar|u:Eio xi^g EjTixdaEog, xo arj|mo 6t|Xa6ri öixou au|x6atvEt r| (XEydXi) aXXayti axov von xou A6gad|i, (tia aXXayTJ ixou Xeijiei £vxsA.ü>g anö xiiv xgixri jxgd^i] xou Lo hach.
Ajt öXa auxö |iJcogEi xavEtc va uhoOeoei öxi o JiotT)xr|g auvEXaös xo egyo xou xcuQta^Evo oe Ägd^Eig xat axr)veg. Sxa aw^öjiEva xetitEva xou ögdftaxöq xou 6ev anavxd xavEva ox|(.id6i uiag xExoiag ötai.gear]g, jxagdXXr|}ia 6|icog yvaj-gttou(.i£ öxi 01 ujieüOuvoi yia xr\ |jExd5oar| xTjg Ovotag xov A6ga6.pi ibg e^tdg 5ev tt] OEtugoüaav r] 6ev t|9EXav va xr\ ÖEtugouv Oeaxgixd Egyo.37
H Ovoia xov A6ga.au JtgsjXEi va ÖstogriÖEi taxogia f| ögd|xa, «laxogta ibti-XiiicpEXEaxdxri» r| «6gd(ia lEgov» (6X. o. 226 xai or\\i. 14); «PaivExat aixö xo xei-|ievo oxt o jtoiT|xr|g eixe xaxamaoxEi auvEiörixd jie xt) oijvÖeoti Evög Egyou itou eixqoxeixo va jtagaaxaOst; Kdnoioi (isXExriXEg anq;i6dXXouv yi' auxö.38 TTgöo-(paxEg EgEuvsg, coaxöao, EJttÖEÖaiwaav xr) BEaxgixöxrvxa xou Egyau39 xai 0 Puchner eAuoe xo \ieyäXo itgö8A.r||ia xr]g 6iEu6Exr|aT|g xou axr|vtxoi3 xtogou,4" £3ttar)|xaivovxag öxi xo öaoixö axr|VLxö jtoXXwv OQTjaxEuxixwv jtagaaxdöEcov r|xav «il monte», xo 6ouv6.41 'Exai |xjxoqou(xe va 0£iugr|aou^£ |.t£ xdjxoia 6£6atö-xT|xa öxi 11 Ovoia iovA6Qaa.fi ygdcpxT|x£ yta xr| axr|vr|.42
17 B).. a. 226. H itagdSooT) xt]g Qvoiag xov Aßgaäfi Ou^i.^el evxova xov xoduo pe rov ojtoio xujTcöBuxav ta efjyo: xou Shakespeare. Ja «Quarto» (ixou 8r)|toöi£Uxr|xav öoo ^oüas) xat xa «Folio» (ixou SnuoaiEUxryxav [tcxd xov ödvaxö xou aitö ouva&iXqpoug xou r|6onoioüg) ouxvd 6ev exouv umo5iatgeor| oe axrrveg xat, xautd <i>oed, oüxe xav (je rtod|£ig. Ouxe undgxouv EmxetpaUoEg ixou va ugoaoiogi^ouv xov xiijoo Ögdorig oxT]v agx»l xd9t axuvr|g, xdxi nou Xeiixei xai aixö xo xpT)xix6 EQyo.
38 Bl. EuayyEXdxog 1972:1' xai 1989, xai Saxivug 1980: 62 x.£.
39 ß\. Bakker 1975 xat 1978. BX. cixLaiig Puchner 19836: 48.
40 Tia (iia autf|xr|an auxox'i xou ixfjo6>.t|j.axog and xov TsQ^dxri, 6k. TaavxodvoyXou 1971:17x.E.
41 B).. Puchner 19836: 49: «['Hxav] itia y£Qr| xaxaöXEUli, Jtou ou^vd dvoiys aq)t|vovxag va cpavEt (tta ojxt]?dd. [...] £' auxö xo ou^t6axixö oxtvvixö huocjei va Jtatxxei dvExa r\ Qvoia rov Aßoaäpi. To aixixi xou A6rjadp pE xtg öuo xgE6axoxd(tagEg öe^td xai aQiaxEpd 6a u.itooouox: va xojtoOexuOei axo pEydXo dvotyjta xou 6ouvou- xXeivei u.e-xd xuv avaxtuQuot] xou A6oadu, xat xou yiou xou xai avoiyei §avd itotv aitö xt|v EjiioxQOipTi xoug. H 9uoia yivtxai oxnv xoouipr) auxou xou oxnvixoü 6ouvoü. H (*a-xod jrooEta xou A6gadp ylvExai ixiOavdv ujigoaxd xai axa Ji>idyia xou xieioxoü 6ouvoii.»
42 O ouyyfjarpEas auxoü xou KEaiaXatou exei eyxaxa)iEii|)Ei xuv i&ea öxi 8a pjiOQOuaE va ajtoÖEt^Ei iriog eyivE jrodypaxt uia napdaxaoti. Bk. Bakker 1990, ar]u. 34.
236
WIM BARKER
0PH2KEYT1KO APAMA
237
Tioga nou si5a(j« oxi Sev ujxdgxouv ptEyaXfig SiacpogEg avd[i£aa axo xpr]xix6 Egyo xai to Jtgdxuaxo xou oaov aqpogd tt)v £§EXi§rj xr|g jtXoxr|g, Sr|XaSr| xrrv EvaXXayf| xcov oitiXr|xd)v xat xt] asigd xcov yEyovoxcov, xat oxi o K.pt|Xix6g jioit|-xr|g Exei Eitupegei xdjxoiEg arniavxixEc, xgononoifiaag oxr| Sga|xaxtxr| oo^r], linogou^ie va Jtgoxcoor|0ox)ne axov axoXiaaiio xcov ngooibjrtov xou egyou xai xoov (iexa^ii xoug oxeoeiov.
Oqio^evoi heXextixec; e^ouv EitLWQivsi XT] Qvolo. rov A6oad.fi bjieiSt], xaxd xrrv djtoi|jr| xoug, 8ev exei apxsxri ogdaT].43 Eivai yEyovog 6x1 uoXEgsi ae ipuaixr| wivi]or|, OJXC05 dXXtoaxE xai xo Lo Isach, jigEJiEt 6|wi)£ va axEtpxouirE 6x1, jiagoXo nou r) e|a)xegixr| 6gdar| Eivai aJtaQaLxT]xr|, r| ouaia xou 6gd|raxog 6giax£xai axT]v eaiotEpixr| Spaar] — [i£aa ota Jtpoatojra. To era o Jioirrrrig; [rag 6sv exove xdxi aouvr|0ioxo oia^ogipibvovxag xo Sgdjra xat xa jipoaiojtd xou jie xov xgo-jto jiou xo Exave, yivExai cpavEpd euro to ysyovog 6ti axa dXXa £pya jiou [rag EjrEivav ano xr| X£y6|ievr| «dvOr|ar|» xr|g xprntixTig Xoyoxexviag cpaivsxai va ujtdgxEi |ria avdXoyri xdar] va ooOei iieyaXuxegri eiitpaari axr|v earoxegixri, r|)u-XoXoyixT] e|eXl^t| jiagd axmv e^ojxegixfi ogdam,.44 Zxr| au£rrxriar| nag yia xa jtgoaiojia, Xoijiov, 6a jxoejiel ejiioiig va 6cboouire itgoaoxr] axo egdjxr][ra av ujxdgxEl Eau)xeoixr| 6gdor| r| eaojxEgixrj e^eXi.|t| a' auxd xa Jtpdouma.
'Oxav r] Zappa naigvEi EVEpyo [lEgog oxo Egyo, auxo jtgoaOExsi [ua -via 6id-oxaor| axrj 6gdar|: r| (.iiixEQa xou jiatSiou [riraivEi oxr| axt]vfj xai o A6gad[r ex£t [iia vsa SuaxoXia va |£:rr.£pda£L. h Eiao&og xric Zdggag yivExai axd[tr| mo EvSiacpegouaa oxav auv£i6r]To:n;oir|a£i xavEic 6x1., eSco, o OEaxgtxog auyygatpE-ag Sev e^ei xt^v i)jtoaxr|g(.^r| trig 6l6XLxf|g Laxogiag, dga jiqejtel va sLvai, avE^-dgxrita 6r]HLODgyLxdg. Auto xo yEyovog E%r\yEi jtLGavoxaxa xr| ^aXXov xa9u-axEQT|nevr| E[X(pdvLoii xr)g Sdggag axr) axi]vt). Tr| SXejiouije va xdvEi xr)v regcuxri xiig E(.wpdviar] axo agxexd jxexayEveaxEgo yaXXixo ^Daxrigio Le Sacrifice de Abraham a huitpersonnages xai oxo XeyonF.vo Dublin play («|iWXTiQio xou Aou-6X(.vox)»).45 2' auxd xa egya, (oaxoao, 6ev jiXrigocpogeixai xi jtpoxEnm va au|a-
43 BX. M&Xctg 1953: 72 xai Embiricos 1960: 1K2-4. BX. 6[ia>g EJiioiqg T£g^dxr|g (cjtv|V TaavxadvoyXou 1971: 20-2 >tai 26-7), o onotog avaaKeudtei xig aji:6T|fELg xoug.
44 \v.6\a\ xai axv|v xet]xi,xT| xojucaSta, r| i]\,qaor\ Sivexai ata JtQOOcdJia xai 6x1 (Jxriv nXonr|. BX. A. rioXixT|g 1964: (iG'. Ejti^Xeov, auiVj t| tdoii 6ev j[E@LOQti;Exai |jovo oxo xgiixr/.o OEaxpO' 6X., yia jiaed&Lyiia, Kinghorn 1968: 13, o ojtolog xdvei xtjv s^T|g jiaQaxf]yr|aT| axexixd he xr|v EgeX^r| xou ayyXixoii Spd(iaxog: «'Eva egyo nov xo ev-6iacpEQOv xou jrriyu^el x'UQicog and xo xl Xeve xa ^qoo<j>jto( m xou XeLjttfL >] q}U0Lxr| Kivr|ar| [.iiiocEi va eivai Xr/oxego "6ga|.iaxiKd", and xdxe ducog jiou o Marlowe eyga-1|)£ xo Tamburlaine, to ayyXino 6gd(ja avEjttu|f, oe tEtoio 6a9^6 tr| Xeittr|, jteyLtexvi] XQiiari tt]g y?^tbaoag, (oatE va e^L6dXX£i axcug GeatgiHoug auyvgacpEtg va e^apxmv-xai yia xr]v EJtixoivuwia jtEgioooxepo and tig duvaxdxiixEg xr|g yXiiooag Jtagd ajxd xa ojtxLxd Ecpipt:.»
45 IY auxd xa 6iio Egya, 6X. xov 6i6Xi-0Ygu(pLxd o6r|yd, Evoxiyra 1(6).
6sL, ngdyna nov ioxxiel xat axo Abraham sacrifiant xou de Beze.4* Ta jjdva yvujaxd 6gd|iaxa, axa onoia (,ia9aivEL xr|v ouaia xou |j,r|vu|iaxog xou AvveXou, ELvai xo ftgdjia xou Hans Sachs Die Opferung Isaac*1 xo Lo Isach xai. t| Ovaia rov Aßgaäfi. YnaQypvv eniaiig xditoiEC ÖginaxsutixEg «ojxiXiEg», axtg oJtoi,eg o pöXog xt]g Sdggag nagouoLdtExai fxäaw svög jtXao|.iaxLxoü 6gr|vou, 6t|Xa6ri evog Ogfjvou jiou 8a i-tjrogouaE va ExcpEOEi, av o A6gad|i xt)v eixe £VT||.iegcb-oei,45 xa6ci)g xai xo xovxdxto £ig rr/v Bvaiav rov A6(>a&fi xou Bullavxi-vou jioitvxt) xou 6ou aitbva Poj(.iavou xou MeXcoSoü.45
Ei-vai (pavEgo ncog e6Xejxe o Grotto xr| XEixougyia xr|g Sdggag: eitgeue va anoxEXEi Efutoöio yia xov A6gadn. n@dy(.iaxL, Eivai xo novo ehjtööio avd[,iEaa a' auxöv xai, xr]v exixXtiqioot] xt|g 0EXr]or|c xou ©eou, av E|aLgEaoujiE tpuotxd xa ibut xa Jtaxgtxd aiö6r||.iaxa xou A6gad|i. Ajiö xi] axiy|j,r| jtou r| Xdgga, (isxd aJto g(fl^aXEa avxioxaar), ano6EXExai x-n öuaia, o goXog XT|g ytVExat XiyoxEpo _.or||iavxi,xög.
H Sdgga, ÖJttog 6iajtXä6exai ü>g Jtgöaojjto axr| Ovala zov A6gaä/*, Eivat agxExd ÖLa<pogEXLxri and rr\ Sdgga axo Lo Isach xai aXXou. E^jxiaxEUEtat tov dv6ga xr]g xai xov ayandEr axr)v jtogeLa xou Egyou, auvEi.öt|xojtoiEi 0X0 xat jtegiaaoxego xi arnxaivei yi' auxöv t| evtoXrj, x* etai, %>aQig va xo ^sgei, xov 6oT]0dEi va xx|v EXJiXrigciaEi. Aev 6a EjrgEJie, ojoxdao, va axEcpxoü|.iE 6x1 o jioit]-xr|g xr|v jtagouoid^Ei va dyExaL xai va tpEgExai, va axoXouOsi jiei6r|VLa xov dv-6ga xiig xai va ev6L5el x,jjQLS va jxaXExjiEi. H 6iaq)ogd eivai 6x1 aycuvi^Exai yta xr| c^tor] xou yiou xrjg xai öxl evavziov xou A6gad|i. H ftLaipogd avdjtsoa oxov Grotto, xai xov Kgr)Tixö Jioir|Tr) Eivai öxi o ngioxog xdv£i xr| (xr|xega avximaXo xiig au^üyou, evib o SsuxEgog jtgoamaOEi va xii 6el a>g Eva ngdofiuxo, jxou t| xag-öid xou yivExai xo^iiäxia öxl ajtö avxixi6E(iEvoug göXoug aXXd ajiö xtjv ajiEiXV) yia xx| ua>r| xou jtai&iou xr|g, jtou Eivai xai jiaifti xou A6gad(i.
Me xov xgono jiou [lag 3tagouoidt,exai t| Sdgga anö xov Kgryxixo jioir|xr|, (.lag öunii^Ei ouvExojg exeivti xt]v dXXr] itdva xr|g xgioxiavtxT]g jiagd6oor|g, xtjv riavayia, xi] |.iT|XEga xou Xgiaxoü. Auxö yivExai, yta jiagdÖEiyixa, \xz xoug xgEig 0gr|voug xt|g rj (.idXXov ^ie Evav xgij,iEgr| 6gr|vo, xaxd xt] 6euxeqt| auvdvxT]-ax| xr]g [.iE xov dv6ga xiic. Aeei auxo xo fiotgoXoi, nou öiaxöjtXExai ano avxi-ögdoEig xou A6gad|x, npcbxa o' auxo jiou 0a XEya^iE xgEÖaxoxd^agd xoug (ox. 339-60), ^lExd a' sva (tegog xovxuxEga axo xgsödxt xou laadx (ox. 375-90) xai, XEXog, ftijtXa axo xgEÖdxi xou (ax. 407-26). H ajcöoxaor[ wou xii xwQi^L a3td TO Jtaiäi tr]g EHfiXiaoExat jtagdXXt|Xa |xe ta 6ta<pog£ttxd xgovtxd EjtbeSa xwv
44 BX. xov 6i6Xtoygatpixö oörr/ö, Evdxt|ta l(y). BX. ETttor|c Bakker 1978: xetp. 3, ox|H, 5.
47 BX. xov 6i6Xtoyg«qir/.ö o&rryö, Evdxijxa 1 (y). BX. Entoiig Reckling 1962: 45-8 xat 151-4.
48 ngdxetxat xuguog yta ttg oiuXteg xou «Ecf.gat^ xou Zügou» xat xou Tgriyogtou N1J0-or]g, jtou Gatpo')g tn^teixai xov «Ecpgatii». Tia xa >tei[.tEva, 6X. xov 6i6Xtoygatptxd o6r|yd, evdtTf)xa 2(6).
45 BX. xov 6i6XioyQacp(.x6 ooriyd. Evdxtixa 2(6).
238
WIM BAKKER
oowv (fEfjvei oxov vou xr|g. 'Etol, xXsivei to jtpojTo pisgog, oxo onoio ttjv ana-oxoXei to (ieXXov. pi' odtcc Ta Xoyia:
Tdaooj oov, vyti fiov, xov xatgo jzov Bekw axdftrj tyfoti, va fiyv atfirjom xotieXlov yXtooaa va fiovfulrfoii xai va Swqov xa ftdxta fiov ytdvta azarf yrjg rov xdzo xai va 9vfiov/tai Jidvxoze to orffiegvo fiavzdzo.
(357-60)
H &ia&ixaai,a ajto8oxr]g exei T|5t| agxioEi: axEcpTETai eva fieXXov xwpls tov Iaadx. MExd aira p,Egixoug oxixoug jtot) Xeei o A6gadn, yugi^ei |*e tt| piviipr] tt|c oto EircuxiOliEVO jicxqeXOov, a' Eva xqte|oxt|v acprryrNiaxixo (tEgog, jtou ag-Xtt,£i |ie xoug TiEgicpripioug oxixoug:
Evvid fitjveg a' eSdaza^a, zzxvo fiov, xavaxdgt],
'g xovxo to xaxogit,txo xai oxoxsivo xowpdgt.
Tgtig xgovovg, yie fiov, oov 'Stda zo yaka zo> 6vt,a) fiov,
xi eov 'oovve xa judxia fiov, xi eov 'oovve zo (pwg fiov.
EBwqov xi EftEydAwvzg mod devxgov xkojvdgi
xt rnhjOaiveg azeg agezig, ozr\ yvwon xai oxrj xo-Q1-
(375-80)
Kai axo Tgbo pigog, avaxaXEi to jxoXu itgoctpaxo itageXOov — xoao xovxivd jtou auYXMVEtiexui    to jxapdv:
OAdyagov ot/'EC agydg a' zOexa, xaloyii fiov, xai fie xatQ<l(llv7l xagdidv rjfiov Jiagd irozi fiov rjoxexa xt exafidgwva zov vjxvov oov xrj t,dlrj xi egiyovfiov va oe Qwgw xt ei%a xaQ<* fieydXtj. Exoxoiftovoov, zixvo fiov, jxat^ovxag fiexd fieva, jxoAAij %OQav fvgioxovftov Jiagd dBgmno xiaviva.
(419-24)
Mjiogoi!|iE va Eiptaaxe 6e6olol oti auxr| t\ xpi|XEgi)g 8op,r|, (ie tov jiagaXXrpXi-apto TT)g (iE TLg XMQixic, xai xqovvi&c, arroaxdoEig, pie xt] 8uva|tixr| ^iiag oXosva |XEYaXi)TegT|g urcox(bgr|ar|g, rtou EvaXXdaasxai fiE xgauyeg aitE.Xjuaiag aito xt]v jtXeugd TTjg Xdggag xai xr\ ^ovotovr) £3iavdXr|r|rr| tou 0£|iaTog, oav ae passa-caglia, tou geaXiapou xai Tr|g unoTayiig artd tov A6gad(i,5" 8ev Eivai Tirxai.a. AxroxaXiJjiTEi Jidga rcoXXd ixvr| xr\q jtaXaidg, jtaga5ooiaxr|g u_ogcpr|g tod (ioi-
0PHIKEYTIKO APAMA
23')
50  Stixoi 361-74, 391-6- (iExd, o eo*)vo? &iaxortxExai areo xiiv ixaQaixr|Oii xr); 2doQ«;
goXoyioii. Kai xgx|aino3ioiojvxac xrjv, o Jionrrtig avaxaXsi, ot'vei6r|xd xr|v jxa-Xaid, jtaga8ootaxr| elxovo xr)g aiuviag ndvac, xr|g EXX)rvi8ag (jdvag.51
Mia dXXr| or||,iavxixT| 6iacpogd avd^iEoa axov Grotto xai tov Kgr|Tix6 jtoit)-tt) eivai oti, Evw t| Sdgga tou Grotto 6ivsi xr| oiJYxaxdOEOi] xr|g (iovo |,ie xov ogo 6xi t) Quota 0a ava6Xx|0£i, r| Kgr)Tixid Sdgga ajtoSexExat xtugig ogoug xov Odvaxo xou jrai&iou tt|g (at. 397-402). 'O[uog o Kgr)xtx6g jioir|xrig ixgoxoj-gEi axoftt] jtEgioooxEgo: (te xr|v EjiExxaar] xai xr|v EjielEgyaaia XTig oxr|vr|g xa-xd xr|v oxtota r| Sdgga artoxcttgexd xov Iaadx, 8ri(j.iougyEi (,na Euxatgta yta va jtapouaidaei (riav aKO\xr\ neyaXuxEgi) EteXi^r]. Tr] 6d^Et \iat,i pie xo jtatSi tt|g, (idvoug xoug.52 Kai oxav o Iaadx xr) guxd yiaxi xXai-Ei xoao, itgeitet va 6g£t |riav ajcdvxr|ar|, x^Q^g xr| 6oi|0Eia T| xov eXeyxo xou dvSga tt)g. Avti yicc to aXr|0Lv6 aXXd xwQtS v6t)|ia «KXai.ai yiciti jtgEitEi va (puyEig» xr\c, Sdggag tou Grotto, 6giax£i outo:
Aev £xo, ytsfiov, zt6ozic„ fit) yvoidt,eoai, va 'Qtjoetg, xaXoxagdog £ig zo 6ovviv dfie va xgooxvvtfoztg.
(531-2)
Auxr) t| ujtExcpuYr|, jtou Eivai ouyxgovaig nia jiagOTguvar| hod axouyETai ££ai-geTixd Oetixt], Etvai jtoXu mo yviioia ano to aButo rpE|ia tt|g Idggag tou Grotto. YjtdgxEt a' amr) xdTt xtagartdvtu alio uicoxu)gT|or|: jxaga8i8Ei xo jtat6i xr]g, ouaiaaxtxd exxeXei tt| 9uaia. Bor|0d to nai8i xr|g va £exLvr\o'£t xagoujiEvo xov 8g6[to xou itgog xov Odvaxo, ytaxi |sgei icmg &ev Ytvexai aXXicdg.
'Exol, ExouptE TT|v sixova xr|g Sdggag xou Grotto, Eva rcXaaxo Jtgootorto. ajtgoo&iogiaxo orccog Ttr|YaivEi ajxo xo Eva dxgo axo dXXo, axco axogyixri au^u-yog as ixavr| au^r|XT|xgta, and axogYixr) pr|XEga oe yuvaixa xcou xaxagiExai, and xiygr| oe agvt. Kat as avxiOEot] p.' auxr|v, xt|v dXXt| Zdgga, ptia outuyo 6X0 aydrtT) -xai £(,utiaxoauvT|, piia £uo£6ti yuvatxa, aXXd itgmxa ait' 6Xu ptr]XEga: fvav X,u)vxav6 avOgrortivo xagaxxriga, txavo yi« ngoo8o xai E£gXiSr|, iiou qia-vEgwvETat fie xig itio XenxEg vorpaxixeg aitoxgo)OEig itou |xicog£i va 8o)oei pita YXwaaa ^iovxavr|.53
2tt|v OfiiXia tou Etc, xov A6gad.fi xai Iaadx, o «E(pgaip,» ptag itXr]gocpog£i on o A6gadpi dcpr|aE arouc itgoitoSsg xou 6ouvou xoug 8uo ujtr)g£xeg itou eixe ltd-
xai xvfv ajtdvxr|ori xou A6gadp (ox. 397-402 xai 403-6). oXoug autoug xoug oxi-Xoug, 0 A6yadp ),in Xiyo-itoXu: «Mt|v xXuic. xo iratSi eivai 6tx6 xou, 6x1 61x6 pag.» BX. ivl. Alexiou 1974: 131 x.s.. 161005 133,142-3 xai 144-5.
H «avxiaxoixr)» axr|vr| axo Lo hai-h naigexai and xov A6gadp, tr| Sapga xai xov Ioadx- Etai r| ax^doifaiga yivExai xExvr|tt| xai i|)euxixt): urtdgxouv ouo rtou '£ggouv xai ivaq nou 6ev ^eqei.
ntgiaooxegEg >j-jtxop£g£iEg yia xi] Zdgga 6X. oxov Bakker 1978: 45-51.
240
WIM BARKER
qei u.ai;i xou, «tva \ir\ xig jtap' auxtov laxai dv&pajto&io|.i6g jipog xrjv iEpoup-yiav»54 xai o rgrfyopiog NiJaaT|5 jtEpiypdcpEL xov A6padn avr)auxo, «cog av nr| ti dyEWEoxEpov xai dv6paTtoScb&£g exeivoi 6ouXeuooivxo».55 Aev Eivai Xoi-jtov jtapd|£vo jiou 01 ITaxEpEg xr|g ExxXrioiag Ssv £6<oaav ii£ydXr| nQoao%r\ 0x0115 uirr|pEX£g. To 1610 ioxuei yia xa nuaxfjgia xai xa 6i6Xixd opd^axa tov MEoaicova xai xrjg Avay£vvriar|g. 2xtvv jtQWxr) jt£pijtxcoor| [xevow owt)6a>s are' &,u>, evoj oxr| 6eijxeqt|, av xai, sivai jxdvxoxE jrapdvxEg, jtalfc,ouv luxqo novo go-Xo, jrou eXdxioxa wtEpoaivei vr\ XEixoupyia xoug cog ajtXwv axoXouBwv.
O Grotto XQ^l"L|-ioJioiEi xoug ujxnpEXBg ^e xov 1S10 xoojio, cog airXoug axo-Xou6oug. Str) 0wja roiJ A6gadft, «10x600, 6ev jiagouaidt;ovxai 005 «xavovi-xoi» ujiripexeg (n6. Embiricos 1960: 174) aXXd cug lieXti xt}g oixoyEVEiag, nou gcoxouv xai OeXouv va IjEpouv yiaxi tcqehei va yivow ooioneva jxgdyLiaxa — ji£ Suo Xdyia, avaxaxEuovxai 0x15 ujtoOeoEig xov dXXwv xai void^ovxai pE xov xooiio nou 6a ixeoL|.ieve xavsig and 'EXXiqvEg urerigExsg!
2xo Lo Isach wxdgxei novo |ua axryvr) (III 5) oxtyv onoia 01 wirjpEXEg £iov-xavsuouv xdniog, xt| oxiy|iT) acpou xoug acpr)oouv maw 0 A6pad|i xai o Ioadx. O evag oojxd xov dXXo av [ijioqei va (pavxaoxsi xi av|i6aivEi. Tiaxi lixav xdoo 0Xiliiievt| r\ xupia xoug xai yiaxi o A6gadn 6ev dvxexe va xoixd&i xov yio xou Xtogig va Scwquoei a" ofo] xi] &ia&po[tri ana xo oreixi dig xo 6ow6; Msxd and xditou xgidvxa axixoug, anoipaaitouv 6x1 6ev iijiogouv va 6coaouv a3idvxr|ot| a' auxd xa erjwxt||xata xai 6x1 eivai jtoXu itgoxLndxEpo va ^ajrXdiaouv axr| oxid xcov ednvcuv xai va itdpouv Evav imvdxo. K' Exai xdvouv, EiftajjE Jigor)-youiisviog (aa. 232-5) 6x1 o Kprruxog Jioir|xr|5 ExavE avxr\ xr|v owiaaxixd Jte-pixxri oxrivr) xou Grotto ioiaix£pa ajtoxeXEOLiaxixT), 6di;ovxag xoug x)jir|oex£g va ExqpQaoavv tig imo-i]>i£g xoug jiodaiojxo |xe nQoocono iie xov aipEvxr| xoug. Me xig XoyixEg icaQaxripTJOEig xoug xai xa r|0ixd xoug ax^Xia, axi(i6dXXouv anoipaoi-axixd axo va cpxdoEi o A6pad[i oxo inpr)X6x£po EjrtJteSo jrLoxt|g, xdxi nov Eivai tpvoino yi' auxoiig, av Xd6Et xavsig vnotyr\ xt|v 3tpor|YoiJ[iEvri ou[iJXEpiq)opd xovg. To £it£io65io Eivai ^lovadixo: 6sv widjjxei oe xavtva dXXo Epyo. Eivai (pavEpo, jtioxExiu), 6x1 r] d(i£ar) aixia yia xr| 6r|nioDpyia xou jiqejiei va avaC,r|xri-6£i axil aw|vr| Jtou ouveOeoe o Grotto, evSexexoi 6\uoq va EjXTipEdoxr|xE o Kprjxi-xog 3ioiT|rr|5, dnEoa ii £n|X£aa, and (iiav dXXr| Jtryyfi, (iia 0|iiXia xou ^Eu6o-Xeu-oooxonou,56 oitou 6qioxoulie xr|v jr£0iyeacpr| |iiag (pavxaaxixr|g avxinaede£ar]g xwv ujxrigexwv (ie xov aq;Evxr| xoug.37
O Iaadx 3xa0ouoid£,exai redvxoxE tog undxouo, roiOrivio Jiai6i, onou xi av xoi-xd^el xavsig oxr|v naQa6oor| xiov jiuaxrigiaiv xai xou 6i6Xixou opd^iaxog. H
PG 56.540 (6X. xov 6i6XiOYQaq)ixó oôrryó, Evoxrixa 2(6)). PG 46.569D (6X. xov 6i6>.Loyrja(f)ixó oôrryó, svóxrixa 2(6)). PG 56.550-2 (6L xov 6i6Xioyua«piKÓ o6t|yó, Evóxrixa 2(6)). Tia tt)v óh] oui;ŕixr|or|. 6X. Bakker 1978: xsqp. 3.2.5.
0PH2KEYT1KO APAMA
241
ujtaxot) cpaívExai óxi ÔEiugoúvxav areagaíxr|xo yviógio^a xou xapaxxriga xou Ioadx. O ôaoixóg Xóyog yť avzó JtgéiiEi va avtt£,r|xr]Ö£i axi^v «xujToXoyixTJ» eq-(ir|VEÍa xou póXou nou ^aítsi: apxExá vwpíg axr| xpioxiavixV) axéi|ir|, o loaáx eíxe yívEi nía anó xig xúpiEg npoEixovíoEig xou iráoxovxog Xpioxoú.58 K' éxoi, avxioxaat] xai £|ÉyEpor| OEtupoúvxav yvtugía(.iaxa jiou ôev ŕ)xav ôuvaxóv va éxei o xagaxxripag xou.
Ka^iid cpopá, r) xaxáoxaar) oxr)v oreoia 6píoxExai xai 01 avxiôpdaEig xou ayvooúvxai EVXEXcóg -ŕj axo |xEyaXúx£go négog xoug. Auxó au|i6aívEi óxav o TOipaafióg xou Aôpad^i y^exai avxiXi^jixog cog ôoxiiiaoía xí|g jtíaxr|c xou. Auxó xo SpíoxouiiE axov Qpiyevr), axov A|u.6póoio, axov Auyouoxívo, xaBúg xai axa épya xcov Exnpoacójtwv xr|g MExappúOiiior]g, yia jiagáOEiyLia, axov Aoú-Or|po xai xov KaXôívo. Mia áXk^ jtEpÍJiicoari EÍvaí o Iaaáx va aitoOExOEÍ a^É-aiog xt] Ouoía. Auxó 6É6aia ouiiSaivsi óxav xovii;Exai r| ujtaxof] xou, dpa xai T) praefis>uratio Christi («jipoxÚjrcoar| xou Xpioxou»), 3rpdy(ia Jiou au(i6aívEi axa jiEpioaóxEpa nuaxiipia. Kai xÉXog, iinopEÍ va xov jrapouoiágouv va avxi-ópd lie Évav no cpuaioXoyixó xpójxo, va reagaxaXEÍ öriXaorj va xov Xujit)6oúv. Kai o' auxT| xr|v jt£píiixcoar| xaxaXŕ|y£i va areoÔExÔEÍ xt) Suaía xai va EÍvaí ujíáxouog. ujtdpxei óncog iiEyáXo xégôog: xov ôXejioujxe xouXáxioxov va ayio-vít,Exai.
Auxr) t| xsXEuxaía exôoxt) xou xagaxxi']ga xou Iaaáx jtagouoidtExai ajtó xov Grotto xai anó xov Kpr|xixó jton)xT|. O Iaaáx ExXijtapEÍ xov A6paáii va x.ov Xujtr)9EÍ x' Éxai ôuoxoXeúei EtHÓjiTi jiEpiaaóxEgo xov jraxÉpa va xávfi auxó nou itgÉiTEi. E&tí) óiiwg axaLiaxá r\ oiioióxr|xa- xaxd xa áXXa, imágxouv ^ióvo óiaipogég, lie xupióxEpr| xo óxi o Grotto, jrapá xo ox%ia nov ejxéXe^e, (xExaxĽi-pí^exat xov Iaaáx aav éva oxeóóv Seutepeúov npóacojio, evcó o póXog xou Kpr|xixoú Iaaáx EÍvaí ouaiaaxixóg.
H jipcóxT| cpopá jiou xov auvavxáiiE oxo Lo Isach EÍvaí óxav xov Iujivóei o jraxÉpag xou. Tov axoúiiE va Xéei «Ilotog yie ipcovOLEi;» xai «'Epxopiai» xai xeXixó £nq3avít;Exai Xéyovxag: «Na "nai». Exxóg auxoú. t;rjxáEi xx|v á&Eia va xávEi óúo EpwxT|0£ig, xí] &EuxEgr| oxt] iti)xÉpa xou, «LIoú nr|yaívouiiE;» xai «ľiaxí Eiaat xóao 6XiiitiÉvri;». Av anoxoLiígouiiE xr|v Evxúitcoar| óxi irpoxsixai yia itoXú jxei9t|vio xai ujrdxouo jraióí, auxó axpi6ü)g, vo|tíí;co, EÍvaí äou ŕ)0e-Xe o Grotto. O Kp r]xixóg jroir)xt|5 jtapouaiá^Ei rov Iaaáx -pre évav evxEXióg ôiacpopExixó xpóito. KávEt ó,xi LijtopEÍ yia va 6oT|9ŕ|aEi xo xoivó xou va ayr\-fiaxiaEi xa6apŕ| xr)v eixóva xou, jtgoaBéxovxag xáiroiEg axr|vég iie xévxpo auxóv, axig oitoÍEg jtexuxaivfi va ^ag oeí^ei óxi o Iaaáx EĹvat éva maiôí.5'1 Kai EÍvat ujxdxouog; EÍvaí jipdyiiaxi, xióvo Jtou ôev 6píaxouiiE a' auxóv xí]v
BX. Lerch 1950: 106 k.e. BX. eíiÍoí)? Levy 1912 y.ai Danielou 1950: 97-111.
ľta fiia irXií(j)-| crut.ň,xľ|av| o/etixá (it xt| pioQqprj xou loacra rog naiÔioí, 6X. Bakker
1978: xecp. 3.3.4. BX. e^ior|c Baud-Bovy 19386: 740-1.
242
w1m BARKER
0ph2keyt1ko apama
243
|ti3avr) ujiaxoVi -Tou-£aa>xXsiiiTQu iux8^lT1í %ov> SXenouttE axov Iaaáx tod Grotto.60
O n.oir|xr|5 xt|5 Ovaíag xov A 6gaá/t ú%z 6é6ata tou; Xóyou5 xou nov eíSe ano Liia evteXm? 6tacpopETixr| ojixlxí) ycovía xov xagaxxrjpa xou Iaaáx xat 6t[-iiioúgyiiaE yta xo xotvó xou sva é|urevo, EuaiaGirxo ayógt. Areo xt] nta reXEupá, ngoajtaGEÍ va Sojoei £Licpaar| axo yEyovóg óxi 6ev eívai napa éva reatdt; areo. xrrv áXXt) óiKOg, xaxa6áXX£i xá9E repoa;ixá9£ia va [iryv xov xávei anXwg éva rea-8r|Xixó regóaaíjto, éva á6ouXo Gútia, aXXá xáreoiov lie avElapxriaía axé^g, reou reaítři xov póXo xou, xov póXo svóg reaioioú, EÍvai aXrjGeia, aXXá xai xov góXo evóg iiéXoug xrjg oixoyévEiag reou, óreaig o A6paáti, T| Ságga aXXá xai 01 ureripéxeg, reaípvEt iiépog oxr| Guaía. Kávovxag auxó, o iioit|XT|c; &ev xov 6XÉreEi tog repoxúnwari tou Xpiaxoú: o' auxó xo égyo ósv unápyv£i íxvog xrjg «xureoXo-yíaq» nov 6píax£xai óyi lióvo axo Lo Isach aXXá xai axa resgiaaoxEpa Égya lí' auxó xo Gerta.61
Tiaxí o Kgrrrixog reoir|xfjg Sívei xóar] Éiicpaari axo yEyovóg ótt o Iaaáx auv-EQyátxxat lie xov reaxépa xou axr|v 8xxsX£ar| xr|g Guaiag; Jfta va areavxr|aou}te axr|v eq<óxr|ar| avxř], repsresi va aaxoXr|Goúi.iE lie xo XEVxpixó EreEiaóóio TT|g óXr|q taropíag, xo Akedah, xo «6Éaitio tou Iaaáx». Alio cpopég, axoug ax. 787 xai 791, o A6gaá[x í;rjtásL areo xov yio xou va areXcóoEi xa xšgta xou yta va xov 5éoel, aXXá o Iaaáx 6ěv outiliogťptuvExai. AgyóxEga ójííoc;, óxav xou Xéei óxl xai t| ^iltéga xou tépEL yta Vt\ Ouaía, areX<úv£i xa y£Q\,a xou lie xt| 9éXr|ar| xou xai Xéei:
zléas /ie, xvgtj fiov, aqnxrá xai axáaov va aov óříf<u, óvxa xagáaaw axo atpayí, pirj Xáyet va a' ayyí^uj xai jxéa<i> 'g xétoio (pxaíaifio axov a7ioymQta/xó /.tov xt evgw to úágog oxtjv xpvyrj 'g xó 'atpaXa oxavixóg fiov.
(835-8)
O Iaaáx exxeXeí o íoiog xr\ Guaía, xo 9ú|xa auyxaxaTÍ9Exaf ^xitóel va 6e9el y£-gá, xa9o)5 <po6áxai Lif|jtws, avxL6gd>vTag axo |.utr]£Liio xou fiaxaipLoú, xXtoxof]-oel xat avxiaxaeá xat [ť auxó xov tqojio ayyi^el xov iraxéga xou, óívovxag éxol xiqv Evxúraoari óxl xo Gúiia EÍvat ajrgóOufio. Auxó Etvai jxou o Kgrixixóq noiiiXT|5 OéXel va anotpúyEL ojttoa6ř|3iOTE- óev OéXei va 5oúlie xov Iaaáx (og
611 Aoyeí xáyJtooo va |u]mí|oEt xoa 6eixvei xánota ango0u|l[a: ox. 485-8 scca 493-9. BX. £jiioT|g Embiricos 1960: 175, o ojtoto; éxei SiacpoQEXtxíí yvuu,r|. xat Bukker 1978: Keep. 3, ot]\í, 52.
61 Tta (ua Jt/iŤio*! autÍT|xr|aTi ayÉiixá \íe xo jróao ayinavxtxó eIvul yia xov A6oaá|l (xai yta xov jtotr)tr|) va xávei xt] Ouoía iia£,í ne xov yio xou, 6X. Bakker 1978: xetp. 3.3.6.
á6ouXo v) angóBuLLO 9útia aXXá «5 xánoiov jtou lie xr\ 0éXr|ar| xou jxatgvei EVEgyó ttÉQog axr] OuoLa.62
AvxíBExa lis tov AyaLiÉLtvova,63 o oirotog imoqeí va agvr|0£Í va OuaiáaEL zryv xóqt| tou yia to xotvó xaXó, o A6gaá|i 5ev éx£i 6uvaxóxr|xa EmXoyT|g óaov acpogá xov yto xou,64 jigáy(.ta nou arjnatvEt óxi, ajió ůganaxtxr) ánotyr\, sívat éva Jigóacojro lie jt£gtogia|iévo jteóío 6gáar|5. Mnoget 6É6ata va jXEgLLiÉVEt xa-VEÍg aitó auxóv xóGe Xoyi)5 avxLÓgáaEtg, auó xt] oiomr\Qr\ vnoxayr] 0J5 xiqv anó-yvcoori xat xr|v avotxxf) EĚéyEgav] Evavxiov xou 9eoú, axo XÉX05 0110)5 0 Iaaáx Ga OuaiaaxEt oíixug x] áXXwc.
II0J5 cpxávEt évag ávOgcoitog axo ar]|isío va GuaiáaEt xov [810 xou xov yio; Tt eíó0u5 ávGgcano; sívat; Floia r|xav r| avxt6gaoT| xou A6gaát< óxav áxouas xr|v ayyEXía jtou xou éócoae o AyysXog xat ixojg, jtou 6gr|x£ xr| Súvaniva nápei \\a-í;í xou xov yLO xou axr|v xogutpř| xou 6ouvoú yia va xov 6uatáa£t; H 6t6Xtxr| toxogta 6ev \iac, 6or|6áEL xai jloXú. Mag Xéel ajrXróg óxi o A6gaátt ar|Xft)9r|xe xat écpuyE (řev. 22.3)' 6taxrigr|0r]xav llóvo 6uo cpgáaEtg nou ajioóíoovxai a' auxóv. H Lita (ax. 5) ajiEuOúvExai axoug ujir|géx£g xou: «KaBíaaxs aůxou pj-xá xfjg óvou, Éydí óě xai xó jxaióágiov 6i£X£uaónE9a Écog é&E xai jtgoaxuvr|aav-XEg ávaaxgÉt|jaiLi£v ngóg ů),iá5» xat r| áXXi^ (ax. 8) axov Iaaáx: «'O 0EÓg 6t|i£-xai Eauxtp ngó6axov EÍg oXoxagntoatv, xéxvov*. Ol naxégsg xr|g ExxXr|aíag, 6aatí;ó|,iEvot a' auxf] xr]v laxogía xai SrtT]gsaatiévot Íat05 aitó xr)v iSéa óxi jtqé-n£i va GECogsíxai (05 JtQO£ixóviar| xr|5 9uaíag xou Xpiaxoú, axoXoúGr]aav xrjv LSia ygann1): o A6paáii ujtaxoÚEt atiéa(05 xai axoXouBEt xov ópótio xou, 6á-Covxag xov amor dei Jtpiv aitó xov amor carnis.''5 IIpocpavLÓg, Geiogoúaav xt)v itpá^r] xou A6paá|.t EÍjaigExixó EJiíxEuyita, xaOióg, itéaa) itiag «jiXaaiiaxixr|g» anóxpiarig nou 6átouv axo oxó^ta xou, npoanaOoúv va ÓEtSouv retúg xáGs áX-
62 Ynágxei novo éva igyo axo oiroío r] jiQoOufiía tou Ioaáv, va SeOeí xai va OiJataoxei TOvLL.ETat óao xai oxr| Svoía tov A 6gaán, xo xovtáxio Eig xrjv Ovaíav xov Aůqaáf.1 tom Pct>navoi3 tou MeXmSoti. Sxetixá \\z auto xai |xe xo noxíěo tou «jtgó6unou Gii-|.iaToq», 6X. Bakker 1978: XEcp. 3.3.7. BX. EJtíotig M. Alexiou 1990.
63 Sxetixó \xz to «6eá|.ia tou A6yaáp> oe avxí9ECTT| (le xř|v TQayaioía, 6X. Bakker 1978: XEip. 3.4.1 xat 4.3.
64 116. Kierkegaard 1985: 104: «'Etol, o AěfHHÍ(i irgénet aaipaXmg xánoxe va Euyóxav to xaO^xov tou va rjxav va ayajrá tov Iaaáx [i£ tov tqójío jtou .tqejiel xai aouótEL a' évav jraTÉga, ójtojg ÓX01 8a HaraXáňaivav xai 8a Ounóvrav yta itávTa- 0a ngé-3t£i va EuxÓTav xo xa6r|xov xou va r|xav va Ouaiácrei tov Iaaáx yia xo aúvoXo, íúote va EitJtvEÚOEL Ej-titpavEÍg iroáEEig oxoug h«téqes — xat jtoeitei va ecpocxTt oxefióv \ut tt| <jxí:iJ)T] ÓTt TÉTOtsg EntGu|jÍEg éxav anXróg jXEieaa(ioi yi' auróv xat 0a éngens va xtg avTt(ieT0J3tíwEi. cuq JlElí)aa|.lO•úq■ yiaxi r||EpE ótl o dgáitog xou ťJTav u,ovaxixóg xai óti 6ev éxavE xíitote yia xo aúvoXo, aXXá anXróg óti óoxinagóxav o 16105.» 116. mí-ax]c Reckling 1962: 121-2.
fo S^eTixá n£ Tiq avTÍOETEg Suváu.Eiq xr|q «áyájrriq tou @eoii» xai TT]q «ávánrig rfjg aáQxa;»=Ioaáx, nov XEiTougyouv néaa atov ASgaáu., 6X. QQiyévrig GCS 29.3 (o. 79).
244 WIM BAKKER
Xog avSpomog 6a avxiopouae ae [ua xsxoia ayyeXia* Qg icoog tt| cpiicn\ xou jiEigaaiiou, 01 yvcou.£g xovli BiAotovtoi: xdnoioi 0£(opouv Tr|v ayyeXia doxijia-aia Tt|5 ujiaxor|g xou A6gad|i xai xr|g jtiaxrig xou, dXXoi niaxeuouv 6x1 (idvo piia and auxEg 6oxi^id£,exai (6X. Lerch 1950: 50-1, 70-2,79).
Zxa |iuaxT)0ia ue xoug Xeixoupyixoug-Ggriaxeuxixoug oxoxoug tovc, t) e|acpa-ar| &iv£iai oxr|v ujtaxori xou A6padn, ojttog xat oxa 6i6Xixd 6gd|.iaxa jiou ygdipxr|xav agydxEpa and p(o|.iaioxa9oXixoug. Ta dgajiaxixd JiXeov£xxr||i.axa jiou jtooocperjei T] avxtflEor| (j,exa£u avysXias xai enayyeXiag (xr|g uitooxEorig xou Geou yia xo euoiuwo pteXXov xou A6gadu, xai xr|g av9g<i)jrdxrixag ev yevei \daw xou Iaadx) Sev xa £x|.iExaXXeiisxai xaveig jrgiv and xr\ MExaepuG|iiar|. Eivai cptiaixd xo 6x1 01 ngoxsaxavxeg dgaixaxoupyoi, a(poaiuj|.iEvoi xaBiiig rrrav oto 66yna xiig sola fide («(iovov T| niaxig ad)£ei»), £6ivav e|i(faar| [idvo axryv rtt-axr] xov A6gad|i.
O Grotto xdvei auxo nou 9a n£piu.£v£ xaveig and auxov xat axoXouBEl xo gto(iaioxaGoXtx6 ux*||ia: o A6pad(i xou anodexEtca aiiEaoog xt|v evxoXti xou ©eou. Ti xdvEi o Kgr|xix6g noirrtrig; Iliug tpegvei xeXixd xov 61x6 xou A6gadu: axo aiineio va Buaidaet xov 1610 xou xov yio; Tia va xo 6eoou|ie mo yevixd: |ir|-nmg r) Gvaia xov A6gaa.fi xopwpuivei xrrv evxaaT] (i£am evog oXosva axXripdxE-gou ayiova; O Snupog MEXdg xo agvsixai, unooxripitovxag 6x1, and zr\ oxiy|.if| jtou o A6gadn axouEi xr|V evtoXf) xou 0eou, undgxEi |iia otaxixti xaxdoxaaT) Xiogtg xapiid 6gau,axtxf| ngdodo." Opiapevoi [AEXexTvrig exouv avziQexx] yvd)(it] xai emxeigrioav va unooxripiiouv 6x1 o Kpr|xix6g noirrcrig ngoandOriae ngay-piaxixd va dr^uougyxiaei axov A6pad[.i eva npdaumo nou eu,jtX£XExai a' evav ayiiva xai Jtou, |je agyr) xai ouxvd &iaxonxdnevr| e|eXl§t], r| onoia yivexai ogaxr| axr| dgdoii xou spyou (oxig enacpEg xou A6gad(i pie xa dXXa npdacona) xai ujtoSr|Xu)VExai and xiiv unox£iu,evr| «agdor) SdBoug*,68 ccxdvei xeXixd oxo
« «E<pgaiu.»: PG 56.539, rgnydgiog Nuoor|g: PG 46.568D, BaaiXsiog SEXeuxEia?: PG 85.105C-108B, Xpuodoxoiio;: PG 45.1025. BX. Eniati; Puuavog o MeXiofeog 41, y' 4 x.e. (Tia xa XEluEva, 61. xov 6i6Xioygacpixd oSryyo, Ev6xr|xa 2(6).) 'OXE5 auxEg 01 ipEu8oajtavxrio£ig Eiodyovxai r) a/.oXouOouvxai and ipgdaEig xou xiwiou «ou8ev xfirv xoiouxaiv dvxEtjiEv 6 6ixaiog» («Ecppaip,») f| «nrog oux Eiixag;» (Pcojiavog). O Qpi-yEVTig, oxt]v ouiXla xou yia xov A6gadu., eivai and xoug Xiyoug uou 8ev Eiodyouv xe-xoiec i|)Eu6oanavxtiaEig, aXXd opoXoyei (I, 0. 78): «tanti patriarchae cogitationes non valeo perscrulari nec scire possum* («6ev Eiuai ot Oeot] va diEio8uocj oxic oxEiJJEig evog xoao jiEyaXou Jtaxgidoxu, ouxe p^ogcb va xig yvii>oiuo»). BX. Eixiotig M. Alexiou 1990.
67   MeXd; 1953: 72. O Embiricos (1960: 182-4) exei xrrv 161a yvcjuu.
88 Tia xov ago action of depth, 6X. van Laan 1970:116: «EjiopEvuj5, [o auyygacpEac] ava-n:6cpEuxxa 5npiiougyEL u,ia dgdon 6d0oug, jiou aixagxigExai and arfr|QVi(.iEVEg evvoi-ec, ouvaiaOrpaxixEg evxuxiijoEig, ysvixeg LoEEg, avdXoyEg £[iji£igi£g, piuOixd iragdX-XriXa xai xoop-oXoyiEg, oe o/eou, ya xa onoia jiqehei va idioOouv xa Jtgdoiujxa xai 01 UKoOEOEig xoug.» BX. £jtior|g oa. 148-9 xai 155.
BPHIKEYTIKO APAMA 245
ot]|.iEio va GuoidoEi xov yio xou.w o Kgr)xixdg jxoir)xt)g aaipoig avxiXau.6dvexai 6xi o A6gad|i eivai Jigu)xa9Xrixi)g xr|g juioxrig iidvo fisxa xo yeyovog, /<erd xr| 9uoia, h- exoi xov 6d^ei v- apxi^ei xr|v jtopeia xou «oxoug np63to6eg xou 6ou-vou, dxi axr|v xopucpr)», ojtox o Grotto. O Kgr)xixdg A6gadpi 8ev anobExexai and xr|v apxr) xr) Ouaia u' ev<x 0gian6euxixo xgayou6i oxo ojtoio ngoeixovi^s-xai o Xpioxdg, aXXd Sexivdei aitapvounevog xov ioio xov Oeo u« xr)v xgiainri £gioxr|or|:
Ki edd jroia va 'vat t] acpoQfirj xt rfXXa^e^ to oxoxd aov xt EJiegaae xo anXdxvoq aov xt rftpcgeg xo Qvfio oov;
(49-50)
o A6gadu, ujioXeiirexai oe juoxt]: 6d^eL egujxrinaxixo oxtjv EnayyeXia, ujxoGe-xovxag oxi o 0Eog dXXa^e xoug ogio|ioug xou. Sxo xeXog ojiaig, aopou xdvei jxoXXd 6r|(iaxa npog xa HJtgog aXXd xai jipog xa reioco, xa XEXsuxaia and xa onoia ngoxaXouvxai i6ia>g and xig avxutapaGeaEig xou |ie xr| Sdgga, a)gi(id-tpi. 2xr|v avxiJtagd8£or| xou Lie xoug uixrigsxEg oxoug jtgojxo6Eg xou 6ouvou, yivexai o yEfiaxog jtejtoi6r|ar| jipcoTa9Xr|xr|g xiig jxioxx|g, jtou 6ev uixoxujxxei anXiig axr|v ayyeXia, jiou 6ev Eivai eva d6ouXo ogyavo oxa xegia xou ©eou, aXXd jiou exoi(idl;exai va exxeXeaei xr| Ouaia ojxwg o ouvegydxr)g xou, amoaiu)-uivog axo xa9r|xov px 6\r\ xou xr|v xap6id. Yijiwvexai jioXu mo jidva) and xa dgia xr|g eXiri6ag (ax. 473-6) xai xr|g ep.jrioxoauvr|g (ox. 497-8) xai yivexai opa-(iaxiaxr)g, x' exoi 6Xejxei xr| ayear] 6Xa)v xujv jipayjidxiov (iexa|u xoug: xiEpa and xoug (iixgoug Xomoug xou av6p(imivou ixdvou avxiXa|i6dvexai xa 6pr| xcov oxe6iujv xou 0eou.™
To oxi o A6gad|i, fieaa and xr) aut,r)xriar) xou lie xoug ujtr|pex£g xou, exei cpxdaei a' eva xdao un>r|X6 enijiEdo, 5ev ajpaivei oxi Ba axoxaioei xwga xo icai-&i xou [i£ xr|v andBeia Evog oxioixou. naganevei geaXiaxi)g xai exei ouv£i6r)aii xou dxi auxo Jtou KgejtEi auvxop.a va yivei Eivai [iia itgd^r) cppixaXea. rvu)gii;Ei EJtiarig dxi 9a eivai xpop-epd nXrjy|ia yta xov Iaadx xai dxi ngejiEi va 6g£i evav xgdjio va xov jtgo£XOi[idaEi (ax. 753-6). Aev Eivai Xoindv jxagd^evo Jtou, Xiyo Jtapaxdxu) (ax. 759-60), o Iaadx Jiapaxixgei oxi o ixaxepag xou xXaiei.
BX. Teggaxng oxt|V ToavxodvoyXou 1971: 20-2 xai 26-7, xai Psichari 1930: 614. Tia pia XEJixopEgraxEpri augiixnon, axExixd |i' auxr) xnv Eoo)XEgixr| auyxgouoil, 6X. Bakker 1978: xeo;. 3.4.5.3.
116. Qgiyevr|5 GCS 29.3, o. 79: «... ut fide elatus terrena derelinquat et ad snperna conscendat» («... oiixiog u>oxe, E|urpu)(ievog and xriv jt[axr| xou, va acpr|OEi 6Xa xa yr|i-va Jtgdyjiaxa itioco xou xai va avurJicoOei jxgog xa uijjr|?.dx£ga»). O A6gadp cpxdaEi axo eiiijiedo xou «jrvEunaxixou», jtou, oxa egya xou Qgr/Evr|, 8eiogEixai xo xeXixo axdSio xou xgiaxiavou Jtou Jtofjei xo iSavtxd xng xE>xicoar|g. BX. Volker 1931: 141, xaOiug xai 93,117 xai 119.
246
wim BAKKER
GPHZKEYTIKO APAMA
247
'Otccv cpxávei xeXixó rj örtyfiij va aüxuaEi to [laxalpt, o jtOLr|Tri5 mó\ir\ 6é-Xei va ôeí^el óti o Aôgaán, nag' óXr] xryv «nv£u(4axixóxr|xa» nou éxei xaxa-ktt'pei, óev éx61 yívEi xavévag napácpgovag (pavatixóg. Aev eívai avaĹaÔTyrog, Ta aioOrniaTá tou ôev éxouv nagaXúoei- auXXoyi^ExaL óxi, av auxií tt) oxtyiiri o Iaaáx ócóoei to eXóxioxo Ô6Íy|ia novou v) aycovíag, ôev 6a iinogéaEi va ccxáaEi CÓ5 xo xÉXog:
Mtjôé (p<x>viáľ,£ig, zéxvo fiov, hi 8[iéva Oavaxwveic, fi' ag eíaai ano^ovrzinóg, zov novo aov va jwvŕig.
(935-6)
Kánoioi ijeXexiixéc; éxouv unoaxrigí^Ei óti Ta npóaiona oxr| &voía zov Aôgaá/i £Ĺvai LiovónXEuga xai ou[i6axixá (n.x- Embiricos 1960: 183): o Aôoa-á[i, o axogyLxóg naTÉgag xai. yenárog xaTavór|ar| rfú^uyo?, 11 ľ£ágga, t| cfrogyi-xŕ| LEniépa xai maxi) aú^uyoc, o Iaaáx, o unáxouog yiog jtou ayaná |ie náQog xoug yovEÍ; tou, 01 acpooiff>névoi unrigéxeg nou auLiLiEpítovxai. ta 6áaava tou acpévtii xoug xai EÍvaí exolluji va néoouv cxr| (parná yia xágr| tov. YnápXEi ayánri xai novo ayánr|." Etvai xaTavor|tó to óti o xóafiog 6Xénsi tov jioit|ttj |xa; va ennvéexai anó aEÔaauó otic ainiôáaEi.g. Aev auncpcovuj. Ta npóocona iinoQEÍ va sivaí LiovonXsuga, &ev nnogoúv ó|icog va xagaxxr)giaxoúv ouriôaxi-xá. EĹôaLiE óti o noiT|xŕ|5 nas ^EV £'XE noXXá jKQiQwQia EXiytruv otti ór||iioup-yía tujv npoaéncov tou: t) nagáôoar) ta síxe ôr]iMOUQYT|aei, Kai ófWúg, EncucpsXri0TixE anó xóSe euxaigía yia va Ta avajcXáoei ÓJtcog tíoeXe o íôiog. Eôcoge Otov ayióva tou Aôgaán evávTia axov amor carnis \iwl EvxeXróg véa oiaataat] xau ÔianXáOovxag tt| nogcpr) tou Iaaáx, xgaxiieiTXE uaxpiá xai anó to nagaiiixgó axóur) íxvog «TUJtoXoyiag», nagá to yeyovog óti óívei éi«paar| ott|v ngoGu^ía tou Ioaáx va auvEgyaaxeí. To óti t| Kgx]xixiá Ságpa Ôívei tt| auyxaTáOEOT'i tt]c yLa xr| Ouaía xai o xgónog ci£ tov onoío to xóvel auTÓ, tt] öiacpogonoiouv rjöt) anó tt]v nagaooaiaxŕ|, auiiôaxixŕ] Ságga. 'Ooo yia xoug unriQÉTEg, ôev unágxEi áXXo ôgá(ia [ť auxó to 9é[xa axo onoío va naítouv xó-00 ot||4avTixó góXo.
Ti yvcúgÍL,oune Ttúga yia tov noir)tt| extóc; tou óti íaaig ovoiiáCETat BiTOÉvxtog Kogvágoq (oa. 227-8); 'Eva anó Ta ngayuxrra nou avaxaXúi|iai.ie EÍvaí óti ev-ôiatpégEtai nEgiaaóxEgo yi.a ir\ ÔLánXaor) xtov ngoaéixtuv nagá yiaxxyv nXoxx| (o. 230), óti ôev tov anaoxoXoúv xai noXú xa xaOiEgconéva |iog<pixá axoLxeia, ónujg o ngóXoyoc; xai xa xopixá (aa. 231-2), óxi ó\uí>g xaxá Ta áXXa tpgovTittL
o laxívry; t'XEi ôráoEi iiEyá/,117rgoaoxŕ| oxo oxoe/.eío xt]5 ayánr)? axo égyo. Auxóc EÍvaí évag anó xouq Xóyoug nou xo arcoxató «oixoyEVEiaxo &gá|.ia» (1980: 74 x.e.)-6X. Eitíot|5 Bakker 1978: XEcp. 4.4.
J10A.Ú xr| ôoiití (ao. 232-5). 'Eva áXXo t,ŕ\xmia nou aHÍLEL va jigoaé|oufiE eívaí av o noir|xŕ|g pag, Exxóg anó xo va axoXouOEÍ to ngóxunó xou La hach, ôívei xrrv EVTÚnwori óxi Eivaí F.nr|g£aa(iÉvoq ysvixoxEga anó xr|v itaXixrí Xoyoxexvía.
Aev sívaí ôuvaxóv va avayvujgiaoupiE r| va Eniar|návou|.ie \\z 6£6aiÓTiiTa áXkEg nriyég anó T15 onoÍEg o noiT]xr|g avxXEÍ xr|v é|mvEuor| xou, aXKá oxig ngoriyoúnevec oeXÍÔEg éyive, vojií^ío, aa<fég óxi xexoisg nt)yég 6a éngenE va «vai;r|xr|6oí'v axov eWotvixó x^go xai óxi oxr|v IxaXía.72 MeXexuvxag xa ngó-aciíTta, 6Xénou|iE axi] (,iogcpf| xou A6gaá|i xt|v nagouoía lôeiúv xagaxxugiaxixá eXXtivixcóv. YnágxEL, yLa nagáÔEiyjia, o lôiaíxEgog xgónog lie xov onoío o Kgrruxóg noir|xr]g XEigígExai xr| oxéor\ lieto|ú unaxox|g xaL jiÍott); xai xryv avTÍOEari jiETa|ú ayyEXÍag xai EnayyElíag.7-1 'Eva áXXo otoixeío EÍvaí to ag-xaío lôavixó tou «nvEULiaTixou avogog». to onoío 6píaxou|XE oTa Égya tou QgiyÉvx), an' onou anXü)6r|xe ngog óXsg Tig xaTEuOúvaeig, au|inEgiXaj.i6avo)iÉ-vr|g xai tt]g óuxixTÍg Eugcónr|g' exeí ÓLiwg ôev 6gíax£xai noxé ouvôeôeiiévo lie tx]v loxogta xou A6gaá|i. AxÓLun, 6gíaxou[i£ oxo ngóawno xou AôgaáLi Lieyá-Xr| ÉjKpaar] axa ôóyiiaxa xiig EXEÚOEgríg 6oúXr|ar|g xai xt|g ouvégyeiag, nou náv-xoxE anaoxoXoúaav xx|v ogOóôo^r| ExxXr|ala,14 Káxi nou iinogeí va 6ewgri6eí wg jiovaóixó xagaxxr|giaxixó xou ngoooónou xou Iaaáx EÍvaí. yia nagáÔeiy-na. x| iiEyáXri Éiiipaai) axo yeyovog óxi eívaí ngóOunog xai LiáXioxa ouvEgyáÍE-xai axTiv ExxéXEor] xr\g Ouoíag.75 Auxó nou EÍvaí enioiig xcQa^-tíigioTixá eXXtivi-xó EÍvaí xo óxi r) aojxripía xou Ioaáx ExXaLiôávExai iog aváaxaor|, jtgcóxa anó xov Aôpaáii (ax. 473-6) xai agyóxsga anó xov íóio xov Ioaáx (ax. 1117-8) xai xa áXXa ngóatona.w To (lÉgog xtov unxigExtóv éxel ôouXeuxeí náva) oe EvxeXég véa ygaLi(iií: oe xavéva áXXo Égyo \iě auxó xo Bé\ia o góXog xoug ôev eívaí xóao
"   BX. Eniaríg Bakker 1978: xetp. 4, ar|ii. 13.
" O Kgr|xixóg Aěgaú^ EÍvaí ófioiog lie xov A6gaán xou Grotto (xai yEvixá xov qid-LioicmaBoXiKÓ A6gaá(i) xaxá xo óxi r\ avxí8eor| nexa'Sú ayyEXÍag xai ĽjiayycXiag 6ev xovígExai évxova, xouXáxiaxov óxi xóoo Évxova óao oe évav ngoxEaxávxri ouy-ygacpéa- gfxivá xr|v nogtia xou ngog xo 6ouvó |íe xt\ HEyaXúxEgT] ujtaxoxj. H Qvoía rov Aßgaafi, ajaxóoo, xXívei ngog xr|v «ngoxEaxavxLxri» ájtoi|rr|, xaOiog atfiegióvEL noXú ragioaóxego xiógo oxip' nĹaxr| xou ASoaáu xai xig EninxióaEig xr|g anó óaov 6a éôive noxé évac gwuaioxaOoXixóg auy^/gaipéag. O Kgnxixóg noiiixrig uioOexeL riia uÉcn] oŕó oxig óoynaxixég SiariáxEg oxig onoÍEg eíxe EftnXaxEÍ r| Eugiónn Extívr| xr|v enoxŕ| xai 01 onoísg avxixaxoitxgíI;ovxai xat axo ôgá|ja, iftiaÍTEga náXiaxa a* Éva ógáua \i' auxó xo Géiia, to ojtoio éôive oxouc auyygaipEÍg |ua Oauiiáoia etmai-gía va xovíoouv eíxe tt)v auaxrigr) unaxor) xou A6gaá[i r) tr\v jttotrj xou (sala fide). H EEiíyriari yLa xn [iéor\ oôó xou ikht|tt| iiag EĹvai. 6É6aia. r| nĹoxi] xou axo ogOóôoEo ôóyiia. ľiXEXLxá |xe xi)v ogOoôoEía tou, 6X. Bakker 1978: XEcp. 4, o«n. 26.
74   BX. negLoaóxEga oxov Bakker 1978: x£<p. 3.4.5.3.3.
7<   Tia xi]v ánox[)r| óxi auxó ngéjiEi. va 0Eiugr|OEÍ eXXr|vixó xagaxxngioxixó, 6X. Bakker
1978: XEip. 3.3.7. 7"   BX. Bakker 1978: XEcp. 3. oiili. 134.
248
W1M BAKKHR
9PHZKEYTIKO APAMA
249
ot^navTixog óoo o' auxó eóo). H Li£yaXúx£gr| auLiitExoxu, tou; oxo ópÓLia, r| avtiLiexrójiiari xoug anó xov KOir\xř\ aXXá xai anó xa ngóaainá xou, imogEÍ xcu ná^L va 6£iogr|9oúv xagaxxr|gioxixá EXXryvixég.77 Fia xr| Ságga óev xpEict^Exai va JtoiiLiE noXXá. Yjitípxe návxa r| oxa9Egr| ánot[)r| óxi Eivai EvxEXcog EXX,tyví6a. 0a ava<p£p9có itóvo axo xpmXó LioigoXói nou Xéei (237-9) xai axo yEyovóg óxi OL iiEXExrjxég oxoXíaoav noXXég cpopég xr| oxevt) axéar] avátiEaa a' auxó xo iiei-qoXól xai xt) óíi(j,oxixř| jxoÍT|ar|.78
Htav ágayE o noir]tr|g Liag, nou éypatliE yia éva Qgr|ax£uxixó Oéita xai nou, aíiLicpaiva xouXáxtaxov lie ó.xl LtóXtg eljiolle, íatog XQ^pilíonoítpt xánoiEg QpriaxEuxixég xai GEoXoyixég jxt|yÉg, évag ávOgttuxog pce LtEyáXo EVÓLatpégov yia xig GgipxEuxixeg uno9éoEig; Elvai, óéóaia, aXr|9£ia óxi xo GELiaxixó jxeqiexó-lievo EÍvai 6gr|ax£uxixó,™ avagaméxai óiioog xavEÍg av 9a LinogoúaE va Emo 9eí xo íóio xai yia xt|v ojtxixr] xod noirrxrj. Ta EvÓLacpÉgovxá xou 6ev cpaivovxai va EÍvai xaxá xúgio Xóyo 9gr|axEuxixá/9£oXoyixá, oe avxíGEat) lie xa áXXa ógáiraxa lie xo íóio 9éiia, xi auxó yia xoug nagaxáxco Xóyoug:
1. O jxoinxTig Óev (paívsxai va ÓEaiiEÚExai xaGóXou anó xa ax>í|.iata xat xoug xavóvgg nou 9éxel t) nagáóooii: a. H óeúxeqii Eíitpáviar] xou AyyéXou (ax. 225-36), xixv onoía siaáyei yLa va 0j9r|o£.i xov A6gaáit oe lilo oxtyLit] nou T)
£O0JX£plXT| XOU bě;ÉXlí;r| ÉXEL OXaiiatT|a£l, SÍvai LIOVaÓLXf].80 6. H aUL7ř|xt|ar| lie
xoug uniipéxEg, nou ór||.iioupyf|9r|xe yia va yELtíasi xo itEaaío xiir]Lia xou ép-you xat yia va 6oT)9ř|a£,i xov AógaáLi va cpxaaei axo xeXlxó axáóio xr|g e|é-Xii|ř|g xou, xat r| Gear] nou éxouv yEVLxá axo égyo 01 unrigéxsg EÍvai emaris LiovaÓLXÉg. y. O nonytrig nagaXEbrEi xr|v «ngoacpcóvr]ar| ngog xoug unrjgé-xtg», nou ELvai noXú ar|LiavxLxr| axig «otuXÍEg», xaGróg xaL oxa OEaxgixá ég-ya, yiaxí Eivat Liia anó xi.g óúo (pgáoEtg xou A6gaájt nou 6taxT|gr|9r|xav oxv] ólóXlxi) laxogía (6X. o. 243). ó. AXXa^E xt|v áXXr| <pgáor| nou ÓLaxr|gr|-6t)xe oxr] 6l6Xlxt| taxogLa —exeívt) it£ xryv onoía o AópaaLt Xeel axov yLO xou óxl o ÍÓLog o 0£Óg 9a xoug óióoei xo apví (6X. o. 243)— oe: «Auxó Oa xo qjpovxíato £y<i)».81
2. H 0voía xov Aógaáfi óev éxel xavéva ixvog «xujtoXoyíag», napóXo nou auxó 9£0>goúvxav návxoxs wg Éva anó xa ar]LravxLxóxEga oxoLxsía xr)g loxo-gíag.82 To llóvo nou Ltnogeí. va ar|LiaLV£L auxó eívol óxl xo svóiatpégov xou noir|xr| yta xr]v taxogía óev eíxe va xóvel lle 9EoXoytxá xaL óoyLiaxixá 9É-jtaxa.
77 BX. a. 240 xai Bakker 1978: Keep. 3.2.4.
78 m. Psichari 1930: 616 aXXá xai M. Alexiou 1974: 77.
7g 'Oncog eívai entorig 6é6oio óxl 0a ngénsi va líxav 8gr|Oxeuónevog. BX. Tegtaxrig oxriv TaavxoávoyXou 1971: 24-6 v.ai Bakker 1978: 97-8.
80 BX. TTEQiooóxeQa axov Bakker 1978: xe<f. 2.5.2.
81 BX. Bakker 1978: xecp. 3.4.5.3.4. xat yia JtEQLoaórEga xéxoLa orjMELa, ó.Jt., a. 95-6. s! To í6lo xaL xo Lo hach. BX. jrepioaÓTEga ott| o*\\\. 58.
3. 'Oxav 6úXel xavEÍg xr\ 6vaia xov AÓQaáfi nXát oe áXXa égya lie xo í&lo 9é-Lia. auvEL&íixonoLEÍ óxt o noir)xr|g, sxxóg anó xt) xgíloi(ronoÍT]ari xwv naga-óeóoliévlov ovoLiáttúv, 5ev unaivLOOExat nou9svá xov xgóvo r) xov x^go onou óiaógaLtaxL^ovxai xa yEyovóxa. O noLí)xrig ^iag acpr|VEL an' é|a> xá9s nXrigocpogía xéxoiou tunou.83 Aev apaLvExaL va xov Ev&LacpÉgsL. Sav o A6gaá[r xou va elvol onoLoa5r|noxe ASgaáii. ií LtáXXov Évag Kgr|XLxóg A6gaáii, xai xa yEyovóxa va Lir|v ÓLaógaLiaxLgovxaL axoug Ayloug Tónoug aXXá oxr|v Kgt]xr|.
4. O noiT]xr|g (rag óev EVÓiatpégExaL ngujxíaxcog yta xo óoyLtaxLXÓ unó6a9go xou EgtoxřiLiaxog yiaxí o Aógaáit óéxsxaL va oxoxujoel xov yto xou, aXXá ngoonaSEL va anavxr|oel oxo EgorxírLia nmg évag naxégag LtnogEL va cpxáoEi o' auxó xo or|iiEto. EnmXéov, o noir|xr]g EVÓLaqiégExaL llóvo yia xov ayanir-Liévo yLO xaL óxl yta xrrv unoaxEar) fiéou) auxoú. MnogoÚLtE Eníarig va ava-rpégouiiE xr\\ \|iuxoXoyixr| ngoaEyyiar) xou GÉLiaxog, ór]Xaór| xr|v évvota xou aytóva xou A6gaá|i tog lilo ngoaná9£ia va exxeXéoel tr| Ouoía lie xr\ 9ÉXr]axj xou xat lie xagoÚLrťvr) ótá0£OT|. Kai tÉXog, unágxEi r| ÉLicpaar| oxo óxi xo 9ú-Lia ouvEgycttExai ngóGu(xa yia xr| 9uata, av xat EÓor ta xívr|xga xou notr]Xt) óev axExií;ovxai he xr)v «xunoXoyia». Aa|r6ávovxag unó^r) Liag auxá xa óúo xEXEuxata ar|Li£La. LtnogoÚLtE va auLtnEgávouLtE óxl o noLiixrjg ngénEi va É6piax£ xt|v évvoia [uag EiXixgi.voúg 9uotag E^aLQEXixá aiuxavxixŤ].84
'Exol óXénouLtE óxl o noir|xŤ|g óev aoxoXEtxat lie GÉLtaxa OEoXoytag xat óóy-tiaxog, aXXá EvóiatpégexaL xugíujg yta xoug avSptónoug, yta xa xívrrxpa xai xa aLaBT|Liaxá xoug, yta XLg [lExa^ú xoug oxéaeig xat yia xt| axéar| xoug lie xov Oeó. návco an' óXa, xo épyo xou anoxaXúnxEL éva avGptúmvo npó6Xr)Lta, óxt LtLa 6EoXoyixr| aX,f)9eia. To LÓLaíxEgo EvÓLatpépov xou ósv elvol yia tov 0eó xai ta 6aúu.axa nou xúvěl, aXXá yta xov ávOpurno.85 ZúiKptuva líe xov Grotto xaL áX-Xoug, ol avEltxvíaaxoL xaL 9auLtaoxoí ogiaLioL xou ©eoú EÍvai 9aÚLtaxa, óttorg o Kor]xtxóg notr|XTÍg ngoanaGEL va EmoT|LiávEL óxt xo LLEyaXúxEgo an' oka xa 9aúttaxa EÍvai xo óxl évag ávOgujicog GéXel va GuaiáaEi xov íóto xou xov yio.
Av ójtaig oi ngoBéoEig xou noirixri iiag óev EÍvai xugíwg GpT)OXEUxixég, xóxe xl t|9eXe va óel£el axo xoivó xou; «Tů 0eój óó£a vúv xal aL£Í!» Auxó tfaívExai va Etvai o nugr)vag xou LiryvÚLiaxog xou Grotto. O Grotto óev EvótacpépExai yia xo ngóóXriita nojg o Aégaáit yívExai o áv9pconog nou 9uoiú^el xov yio xou. O óixóg xou AópaáLi óev nEpváei xaGóXou (.téaa anó auxr) xr)v E|éXi^r| oúxe o laaáx éx£i xrjv Euxaigía va óióasi xr| auyxaxá9£ař| xou. To lióvo ngóóXr]iia, xa9(óg qjalvEtai, EÍvai ncóg LinopEÍ va ao)GEt o laaáx, éva npó6Xr|Lia nou éxei
naya.a£LJi£L ejriorig óí^tg xlc 6i6Xiy.ec, avatpoQÉg kov xávei o Grotto, nov iílvul uyxe-té^: 6h Bakker 1978: xecp. 4, or\\.i. 25.
Via \iia rr^Tf^í) au^r|TrioT| autcóv xai áXXajv at^fieicov, &X. Bakker 1978: 95-7. BX. bjtlot]5 Psichari 1930: 620 mi Txx%lvr)£ 1980:74 hx.
250
WIM BAKKER
9PH2KEYTIKO APAMA
251
r\br\ Xu9eí anó xrrv jtagáóoar|. O AyyEXog EÍvat jtou tpépvEt tt| Xúor) x' éxat Xst-xougyri ott|v jrgayLiaxtxóxT|xa cog ajtó itT|xavtís 9£Óg. Tia rov Grotto, to kevtql-xó uíxľiita xou ayúva tou Aôpaáit. EÍvat cm oxotcóvei (jiapaXíyo) tov Ioaáx, jrapóXo Jtou óev to 9éXet. Auró 6ev EĹvaí Jiapá ľ) ôoiAikt), ávEU ópcov xat auxó-itaxx| uitaxori Evóg avópEÍXEXou, Jtou, acpTjvovxag xaxá itépog TT| ótxŕj tou ejti-GuLtía, ujíoxÚJtTEi oXoxXr|pcúTtxá ott| Békr\or\ tou 0eoú. Mta tétoici UTtaxot) 9e-copEÍxai xaXŕ| jrpá^r|. Kat Uyo 9éX£t axóttr| yta va Qeiogr|9£Í r| aváxXr|ax| xr|g ayyeXiac (05 xagjróg auxú,g Tt|g iwaxoŕ|5.
EíôaiiE óti o Kpr|TLxóg jrotr|xŕ|g auXXattôávEt tov A6paá(.t tog éva evteXtóg ôtaijJopETtxó jxpóacojto. Kat o ôtxóg tou Aôpaáit eívaí unáxouog, auró ÓLicog ôev cpaívExat va apxEÍ, xa9cóg o Aôpaáii tou xaxaXaôaíVEt óti auxó jiou npé-jtEt va xávei EÍvat \iia Bvaía. ľ Ľ auxó xov Xóyo, jipéjtei va aycovtaxEÍ cóorcou va EJti.xúxet (iia xóao |t,EyáXr| xat axXóvrp:Ti Jtíaxr| xat ELijtiaxoaúvri axov ©eó, cóoxe y] 6ovkr\ax\ xou va xauxtaxEÍ lie xr\ 6oúXr|ar| xou ©eoú. Agxsí va ÔEt xavEÍg xt| ôr|Xcoar| jtou xóvel jipog xo xéXog xou égyou, r| ojxoía LiJtopEÍ va 0£o:>pr|6EÍ tog r] 6aatxóxEpr| jr,apaxr|gTiar| o' auxó:
Ki ó,ti rov ócúaeig rov Oeov, vá 'vai anó xogóiúc. aov: tt]v óge^ij aov ovvrtjQÚ, ovi zo xá&ioiiá aov.
(1137-8)
Auxot ot oxtyoi ór|Xtóvouv óxt, axr|v jtopEÍa xou ÔpáLtaxog, o A6gaá|.t éicaGE va ouv£tór|xoitoi£Í xat va xaxavoEÍ. 'Hôt) axov ax. 94 jXpooEÚy.Exat:
xai rn Ovaía nov fy]tác oa>azi) va aov rr\ ócúotu.
Tou xp£tái;Exai ó^tcog jroXúg XQÓvog xat aycóvag yta va avTiXuícpOri xt ar|Liaív£i itpaytiaxixa va xávEt 111a 9uaía «iie xov otooxó xgójio» xat va uto9Exr)OEt xiyv ajtaixoú[i£vt| axáar|. Auxó xov aycúva jxgooitaOEĹ o jiotľ]xr|g va avajtayaaxr|-OEt axr| oxt|vt]. H aXr|6ivŕ| Ouata EÍvat Lita jtveu|kxxi.xt| EtuiEtpía: oxo xéXog, o Ioaáx Suatá^Exat jtpayiiaTixá xat, yť auxóv axptôcóg tov kóyo, lióvo xóxe o AôyaÚLt xov jxaípvEL (júoco). ©Jtotog GuaiátJEi xov yio xou 6a xov xgattjoeL Auxt'i xr)v tôéa acx>OLtoLcóvEi Evóóiru^a x| £áppa óxav oxéxExat auojirtXf] xat óev uvxtógá, xouXáx.Laxov óxt opaxá, axr|v ejtiaxpocpri tou Jtatôtoú Trig (ox. 1119-20).86 Ejto[.tév(og, oxo xéXog xr|g Qvaíag rov Aôgaáfi u^ápxsi yvŕiota xaoá xat aKx|ÔtVŤi Euxuxía, evlú ôev uitápxEt xíjtoxa xéxoto oxo Lo Isach: o Ioaáx xou Grotto óev éxEt 9uotaox£Ĺ. Axó(,tr| xat av o AyyE^og óev eíxe éX9ei, óev Ga ytvó-xav Guaía, aXXá arelóg (póvog. Sto xgtyrixó épyo, cooxóoo, r) átpiSjr) xou Ayyé-Xov Etvaí anXwg au|irrxtottaxixv|: ôev uitápxEt avayxi) ajtó (,uix«vr|g 9eoú, to
3ipó6Xr||ia é/Et ŕ]br\ Xu9eí. Aev éx£t ar)iiaota av t] lóta y] Ouata jtgayiraxojiotEt-Tat tí óxt. ExEt tí&t) yívEt ajió xr| 2áppa (ot. 531-2- Sk. a. 239), ajió tov Ioaáx (ot. 835' 6k. o. 242-3) xat anó xov íóto xov Aôpaáft. Ol axíx°t 1137-8 E|.iJiEpté-Xouv xiyv XEVxptxií tôéa xou épyou: Ga [tJiopoúaav EÚxoXa va Entypacpoúv cog ttóxxo, ytaxí xo 9é|.ta xou jrotr)xřj óev Etvat r| 6oÚAT|ar| xou Oeoú akká xou A6pa-á|i. Sxt^v ctQXx) ttJtopEt va éxel xavEtg xrjv £vxújaaar| óxt xo 6aotxó wpóoojjio yta tov Ttoir)xií EÍvat o 0£Óg- oúvxo|ta ójiojc o A6gaá^t yivExat r| XEVxptxt) itogcf r).
Ma óev eíxe komóv o jtotT|xr|g |^ag xa^tiá 8pT|axEuxixŕ| rj ôtôaxxtxTi npó9E-ar|; Auxó xo Epéxujta ôixaioXoyEÍxat, volií^oj, oxr|v itEgíJtxtoar] Evóg jtotT|xrí nou Óev aitoôíÔEt xov Aôgaáit cog xújio, cog éva EÍjaipExixó jtapáÔEiy|j,a ujxa-xor|g, ójicog xúvei o Grotto xat áXXot, akká nov aacptóg upoajxaGEÍ va xov jta-poitotáaEL tog évav auvx|6iaitévo ávOpcoíro. o oitotog, oe [ua auyxExpt[tÉvr| axty-Liŕ| xt]g £cor|g xou, npéitet va ôcítaei évav aytóva e|atpExixr|g ajrouÔaióxr|xag. O juuT|xr|g irgÉJTEt va eíxe xoug Xóyoug xou yta va EJTtXEVxptóoEi xo égyo xou axov ctytóva nExaíjú amor carnis xat amor dei, évav aycóva jiou o ASpaáo. |jjtopoúaE va XEpótaEt ttóvo [.téooj xiig Jtíaxt^g xou axov Qeó xat xr|g xaxavór]ar|g Tt)g or|-(xaaíag tx|g Buaíag. TtaTÍ auTÓg o aycóvag óev eívol xáxi lótaíxEpo Jtou ouliôoí-vEt (ióvo axov A6paá|.i, aXXá xáxt jiou éxEt va jtegáaEi o xaGévag. Aev xpt'iá-i^Exat va 9uatáoEi o y.aOÉvag xov yio xou r] va ôuBioxeí oxo ajtóXuxo axoxciôt jtou ÔT|LitOUpyEÍxat oxr|v xapôtá xou AôgaÚLt ajtó xo ayEcpúptoxo xáona (tExa-
ayyEXtag xat EiiayyEXíag. To £pcí)xr|(,ia, ojoxóoo, «jtcog 9a í^riaEt o ávOgco-jtog;» EÍvat Epcóxr|Lia xou xaGéva xat yť auxó o jionrníg [tag avajtapioxá xov A6gaáti (.ie xov xpójio Jtou xo xávEt xat óxt cog xov anapaiiiXXo uitEpaaixioxti xr|g jxíaxiig t) xov «a6Xr|xŕ) xr|g unaxotig» aXXá cog évav auvr|9iattévo ávGpcojro, évav jiaxépa lie otxoyévEta, o ojtoíog, Xóyco xr|g jríaxr|g xou xat xr|g oúvaiir|g xr|c SéXT]aT|g xou, XEgóítst itia ôaGstá yvcbar) xou xt ocpEÍXEi o ávGpcojrog axov 0eó xat jrcóg va xávEt xavEÍg ctia ócogfiá av GéXEt va xr|v xávEt.87
H Ovaía xov Aôgaá/i éxéc fiEyáXa jigoxEpr|l(axa' ôpíoxouccE o' auxr| [tta Euaí-a9r)xr] xai jrXť]pr| ativúipavoT] Xóyttov, 9pr)ax£uxtxcóv xat Xaľxcóv axotXEÍcov, eu-gcojtaíxcóv (=ixaXtxcóv) xat eXXi]vixtóv,8s xat jiXát a' auxr| [im tôtaíxEpa ór|Ltt-ougyLXt'i avcítJiXaori xou nacijiáXatou 9ÉLtaxog xi)g 6pi]axEuxtxf|g Guaíag. 'Eva OEaxptxó égyo, cooxóoo, ôev anoxEXEÍxaL (ióvo ajtó xa ixapacppáottta jteplexó-ctEvá xou. To jtXt)pEg jtEptExó(tEvo —auxó jiou Xést ax' aXr|0Eta xo épyo— EĚ.ap-xáxat, oe xeXíuxaía aváXuat), anó xx) riopcpri xou, anó xr| auyx£xpiLiévT| yXcóaoa Jtou óívet axo jtEptExóctEvo xo tóiatxEpó xou axtitia xat vór|tia. Eótó auvavxci|.iE xo LiEyaXÚTEpo jupoxégriLia xou égyou: xr|v jxoír|ar| xou, xoug ÓExajtEvxaaóXXa-
BX. Ejríaiig Bakker 1978: XE<p. 3. oí)li. 31.
ľlEpiooóxEga óoov acpopá xig jrgoOéaeig xou notr|Tŕ) 6>- axov Bakker 1978: XECp. 4. BX. eôcú, xecf. 10, 00. 322-34. ójiou r\ M. Alexiou E^excitei xrjv Exn£xáX«uor| xr|g XaT-xŕ|; jtaoáoooris.
252
WIM BAKKER
6oug axixouc: tod, ol ojtoLol gsouv lie töot] (puaixöxxrra xax ajtXoxrjxa jiou lljxo-gsi y.aveig va xoug ajxooxr|8taEi eüxoXa (6X. o. 226), xr\ 8egLiöxxixa xai xryv aiie-oöxT]xa xr|5 extpgaaTi5,310x1 ixXriaict^EL xdiroxe xöoo JtoXu xr| ötaxüjxwoT] xou eX-Xx]vixoü öt|lioxixou xgaYox)6ioxi, cooxe 01 ävögamoi va avagcoxioüvxai rcoio eg-XExai Jtgtüxo.8'
Adxö ÖLicog öev öT]LiaLV£L ÖTi o jxolt|xt|5 iiag; Eivai evag aixXög dvOpcoJtog jxoxj Eygai|)E sva Eiöog ör]Lioxtxf|c; Jtoir)ar]c; xai jiou iijxogei xaveig va avxiXr|(pÖEL xai va xaxavor|oel xr|v jroix)XLxf| xox! xöao eüxoXa 000 xx] yXeiaoa xou. AvxiOexük, ExavE xo egyo xou egyo texvt|c;, itia acpLxxoäEiLEvr] xaxaoxEuf|, jtou etvai xdoo xaXd LifXe: i||ievrj. cooxe xljxoxe 6ev litcqqei va acpaigEUEL x| va LiExaxoTtiaxEi gw; va LiEidtoEL xo auvoXixö anoTeXEOLia. Sxo Egyo exei jiXexxel sva oXöxXrigo öixxuo EocoxEgixcöv avaqjoguv, xo oiroio axr|LiaxiiIx£L Eva axeoio-xXEiöi, ixou ajxoxEXELxai and eva otogö iiixgeg Xerctotieoeieg, öXeg ouvöeöelieve^ Lisxaigü xoug. Ooiaiteveg Xeigeig, cpgdoEig xai lÖeeg EJtavaXaLiödvovxai ^avd xai Jjavd, aitö öiaLpopExixoug oiuXiixeg xai os ÖLCccpogExiXEg ir,£Qiaxda£ig, aXXdi^ovxag exol ODVEX(i)C oxiiiaoioXoyixeg ajioxgioaeig. 'OXeg auxsg ot Eixövsg, xa aÜLiöoXa xai 01 ujtaiviyLioi auyxgoxoüv axx|iiaxa, 6Xa xoug öx|LiiouQyr|8v)xav Yia va vouv iiia ogioLiEvr| EvxÜTtcüar] 0x0 xoivö x' exai va jxgoxaXEaouv xd9e Xoyr|g voEpoug auvEigiioug, jxod 0x0 xsXog xdvouv xo egyo auxö jiou Eivai: eva agi-axoi)QYX|Lia.w
KE<i>AAAIO F.NATO
ndvio o' auxd ou|xq>ci)Vouv \ke 6Xx| xoug xr|v xag&id öXoi ot [i£X£xr|XEg ftou aav^oXr)-8-nxav LiE xo egyo: <5X. xov 6i6XioyQa<piH6 oöriyö, evöxr]xa 3(ox). Via \xia irgcbxri 00-6agfj jigooEYYioi xrig yXüiaaag, xov uexgou xai xr|g onoioxaxaXTiliag auxoü xou eg-You, 6X. <(>iXi,rcrci6ou 1986.
H EQEUva Jtdvci) oxo fjeua auxo |x6Xig dgxiat: 6X. xr|v jigorp/oüiJ£vr| otjilelcdot]. iLa LiEgi.xd jraga&eiYiiaxa auTr|g xt]g X£xvtxr|g, 6X. Bakker 1978: xecp. 5.3.2., OiXljtjiiöotj 1986:195-8, 212-15 xai Bakker 1988.
Mv6iaxoQLa
David Holton
'T'o ElAOl ths MYeiiTOPiAS ANTinposQnEYETAi axx)v x0r|xixr| XoyoxExvia 1 xt]5 iögi^ir]5 jiEgiööou (yuqw axa 1580-1669) anö EVa llövo Egyo, xov Egw-xÖHQiio xou BLXOEVxtou KoQvdgou. Qaxöao, Ujidgxouv ogia|.iEva xeilievo oe eXXx|vlxi^ yXaioaa xov xgovoXoYOÜvxai oxoug aiLEaioc; ngoriYOULiEvoug aabvEc;, xa ojxoia avf|xouv oxr|v xaxr|Yogia xr\$ «LiuOLaxogiag» xai xa orcoia x|xav aaipaXiög YvfüöTa oxr)v Kgi^xT) (xai oe xdiioiEg itEgiitxibaELg Eixav lavaöouXEu-xsi oe xqx|xiXEc; jiagaXXaYEg). EiluiXeov, xo eiöoc exei Liaxgd xai ouvext| loxo-gia axa sXXr|vixd- Lita auvxoiir| BJuaxÖTcr)ar] tt)5 8a Liacg ölooei xo axiagaixi^To reXaiaio yia xyrv Ec;ExaaTi xou EgtjjröxQUOv.
To el805 xx|5 LiuOiaxogiag, nou x(i)ga avacpEgExai 0X0 xai jtEgiaaöxego lie xov jTio auyxgovo, EuguxEpo 6go «^iuöiaxögT]Lia» (11 ogoXoYia ev ndax] xiEgL-jTXcüoel eivai ^LExaYEVEaxEgxj ajcd xa iöia xa Egyc), ELvai ouoiaaxixd ÖX|(xioüg--YUJ.JÄ xr|5 eXXT|VLaxLXT|5 ejxoxiij.1 To TtaXaiöxego ao^ilÖLievo nu8iaxÖQX||xa eivai To To. UEQi XaiQ.cav xai KaXXiggötjv xou Xagixcuva, jtiOavöv xou lou aiciiva n.X.' xa Yvioaxöxega ÖLiiog xai anouöaiöxega 6ely\iaxa xov eiöoug xqovoXo-youvxai oxx|v voxeot] agxaL0T1lTa' oxxyv 3iEgi.o6o jiou eivai yvioaxT) tog «öeuxegx] aoipiaTixfi», öxav 0 eXXx|vixöc; itoXLXia|,tög öoxij.iaoe [na cii[.iavxixr| avaveojöx] axa xQÖvia x\\c, g<jjLia'ixf|c; auxoxgaxogiag. To Adqivig xai XX6t] xou AöyYau,
Eiöog, evü) Jto^Xoi y.XaoLxoi. {pLiVö^oyoi uwcpegoviai ttopa oto aQ^aio «|iUÖL0t6@rj-Ha» (novet). Tevikti 6L6X.LoyQacpL« yia Tic, a.Q%CLi£c, vmi [leaaitüvixeg (.lO^cpeg xov ei-ae £fi\r\viK\\ yXcöoaa 6QiowETai otov ÖLÖXtoyQacpL^ö o5r|7Ö.