Daktylský hexametr


Případy hexametru s jednou převažující stopou:

quadrupedante putrem sonitu quattit ungula campum. (Verg., Aen. 8, 596).

pontum aspectabant flentes. heu tot vada fessis. (Verg., Aen. 5, 615).

illi inter sese magna vi bracchia tollunt (Verg., Georg. 4, 174).

olli respondit rex Albai Longai. (Enn., Ann. 33).

qui te lenirem nobis, neu conarere. (Catullus, 116, 3).


Césury a diairese v hexametru:

a/ příklady veršů, v nichž se konec stopy příliš často shoduje s koncem slova:

-          lati | campi | quos gerit | Africa | terra politos. (Enn., Sat. 11).

-          corde capessere, | semita | nulla pedem stabilibat

b/ Césury za první krátkou slabikou daktylu:

-          dignum mente | domoque | legentis | honesta | Neronis. (Horatius, Epist. 1, 9, 4).

-          labitur uncta | carina | per aequora cana | celocis. (Enn., Ann. 478).

c/ césury:

-          penthémimeres: Ennius, Ann. 179: aio te, Aeacida, || Romanos vincere posse.

ve spojení s penthémimeres stojí někdy hefthémimeres: Catullus 64, 180:

an patris auxilium || sperem? || quemne ipsa reliqui.

trithémimeres: Verg., Aeneis 8,490: armati || circumsistunt ipsumque domumque;

bukolská diairese; Verg., Buc. 3, 86 (ve spojení s penthémimeres jako vedlejší césurou): Pollio et
ipse facit || nova carmina: || pascite taurum.

konec slova po 4. trocheji: non ea vis animo nec tanta | superbia victis. (Verg., Aen. 1, 529)


Versus spondiaci: (Enn. Ann. 191)  arbustum fremitu silvai frondosai.

 (Verg., Georg. 3, 276): saxa per et scopulos et depressas convalles


Jednoslabičné slovo na konci hexametru po slovu víceslabičném:

-          sic animis iuvenum furor additus. inde lupi ceu (Aen., 2, 355; vzor: Homér, Íl. 11, 76
λύκος ὡς).

-          unus qui nobis cunctando restituis rem (Aen. 6, 846; vzor: Ennius Ann. 370).

-          cum patribus populoque, penatibus et magnis dis (Aen. 8, 679; vzor: Ennius Ann. 201).

-          parturient montes, nascetur ridiculus mus (Hor. ars 139)


Krátká slabika v thesi: Verg. Georg. 4, 453: Non te nullius || exercent numinis irae.


Versus Diphilius: — u u  — u u  — || — — u u  — u u — (ta poslední slabika je indifferens, tzn.
krátká nebo dlouhá, já to však neumím na počítači napsat).

Plautus, Casina 644:  iam tibi istuc cerebrum || dispercutiam, excetra tu.

Ovidius, Met. 1, 89-112

Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo,

90

sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.

poena metusque aberant, nec verba minantia fixo

aere legebantur, nec supplex turba timebat

iudicis ora sui, sed erant sine vindice tuti.

nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem,

95

montibus in liquidas pinus descenderat undas,

nullaque mortales praeter sua litora norant;

nondum praecipites cingebant oppida fossae;

non tuba derecti, non aeris cornua flexi,

non galeae, non ensis erat: sine militis usu

100

mollia securae peragebant otia gentes.

ipsa quoque inmunis rastroque intacta nec ullis

saucia vomeribus per se dabat omnia tellus,

contentique cibis nullo cogente creatis

arbuteos fetus montanaque fraga legebant

105

cornaque et in duris haerentia mora rubetis

et quae deciderant patula Iovis arbore glandes.

ver erat aeternum, placidique tepentibus auris

mulcebant zephyri natos sine semine flores;

mox etiam fruges tellus inarata ferebat,

110

nec renovatus ager gravidis canebat aristis;

flumina iam lactis, iam flumina nectaris ibant,

flavaque de viridi stillabant ilice mella.


Homér, Ílias, I,1–20

Μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος (1)

οὐλομένην, ἣ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,

πολλὰς δ’ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν

ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν

οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ’ ἐτελείετο βουλή, (5)

ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε

Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.

  Τίς τάρ σφωε θεῶν ἔριδι ξυνέηκε μάχεσθαι; @1

Λητοῦς καὶ Διὸς υἱός· ὃ γὰρ βασιλῆϊ χολωθεὶς

νοῦσον ἀνὰ στρατὸν ὄρσε κακήν, ὀλέκοντο δὲ λαοί, (10)

οὕνεκα τὸν Χρύσην ἠτίμασεν ἀρητῆρα

Ἀτρεΐδης· ὃ γὰρ ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν

λυσόμενός τε θύγατρα φέρων τ’ ἀπερείσι’ ἄποινα,

στέμματ’ ἔχων ἐν χερσὶν ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος

χρυσέῳ ἀνὰ σκήπτρῳ, καὶ λίσσετο πάντας Ἀχαιούς, (15)

Ἀτρεΐδα δὲ μάλιστα δύω, κοσμήτορε λαῶν·

Ἀτρεΐδαι τε καὶ ἄλλοι ἐϋκνήμιδες Ἀχαιοί,

ὑμῖν μὲν θεοὶ δοῖεν Ὀλύμπια δώματ’ ἔχοντες

ἐκπέρσαι Πριάμοιο πόλιν, εὖ δ’ οἴκαδ’ ἱκέσθαι·

παῖδα δ’ ἐμοὶ λύσαιτε φίλην, τὰ δ’ ἄποινα δέχεσθαι, (20)

ἁζόμενοι Διὸς υἱὸν ἑκηβόλον Ἀπόλλωνα.


Catullus 64, 265-302

265

talibus amplifice vestis decorata figuris

pulvinar complexa suo velabat amictu.

quae postquam cupide spectando Thessala pubes

expletast, sanctis, coepit decedere divis.

hic, qualis flatu placidum mare matutino

270

horrificans Zephyrus proclivas incitat undas

Aurora exoriente vagi sub limina Solis,

quae tarde primum clementi flamine pulsae

procedunt leviterque sonant plangore cachinni,

post vento crescente magis magis increbrescunt,

275

purpureaque procul nantes ab luce refulgent:

sic tum vestibulo linquentes regia tecta

ad se quisque vago passim pede discedebant.

quorum post abitum princeps a vertice Peli

advenit Chiron portans silvestria dona:

280

nam quoscumque ferunt campi, quos Thessala magnis

montibus ora creat, quos propter fluminis undas

aura aperit flores tepidi fecunda Favoni,

hos indistinctis plexos tulit ipse corollis,

quo permulsa domus iucundo risit odore.

285

confestim Peneos adest, viridantia Tempe,

Tempe, quae silvae cingunt super impendentes,

Haemonisin linquens crebris celebranda choreis,

non vacuus: namque ille tulit radicitus altas

fagos ac recto proceras stipite laurus,

290

non sine nutanti platano lentaque sorore

flammati Phaethontis et aeria cupressu.

haec circum sedes late contexta locavit,

vestibulum ut molli velatum fronde vireret.

post hunc consequitur sollerti corde Prometheus,

295

extenuata gerens veteris vestigia poenae,

quam quondam silici restrictus membra catena

persolvit pendens e verticibus praeruptis.

inde pater divum sancta cum coniuge natisque

advenit, caelo te solum, Phoebe, relinquens

300

unigenamque simul cultricem montibus Idri:

Pelea nam tecum pariter soror aspernatast,

nec Thetidis taedas voluit celebrare iugales.


ΕΙΣ ΔΙΑ    (T)

Ζηνὸς ἔοι τί κεν ἄλλο παρὰ σπονδῇσιν ἀείδειν   (1)
λώϊον ἢ θεὸν αὐτόν, ἀεὶ μέγαν, αἰὲν ἄνακτα,
Πηλαγόνων ἐλατῆρα, δικασπόλον Οὐρανίδῃσι;
πῶς καί νιν, Δικταῖον ἀείσομεν ἠὲ Λυκαῖον;
ἐν δοιῇ μάλα θυμός, ἐπεὶ γένος ἀμφήριστον.   (5)
Ζεῦ, σὲ μὲν Ἰδαίοισιν ἐν οὔρεσί φασι γενέσθαι,
Ζεῦ, σὲ δ’ ἐν Ἀρκαδίῃ· πότεροι, πάτερ, ἐψεύσαντο;
‘Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται’· καὶ γὰρ τάφον, ὦ ἄνα, σεῖο
Κρῆτες ἐτεκτήναντο· σὺ δ’ οὐ θάνες, ἐσσὶ γὰρ αἰεί.
ἐν δέ σε Παρρασίῃ Ῥείη τέκεν, ἧχι μάλιστα    (10)
ἔσκεν ὄρος θάμνοισι περισκεπές· ἔνθεν ὁ χῶρος
ἱερός, οὐδέ τί μιν κεχρημένον Εἰλειθυίης
ἑρπετὸν οὐδὲ γυνὴ ἐπιμίσγεται, ἀλλά ἑ Ῥείης
ὠγύγιον καλέουσι λεχώιον Ἀπιδανῆες.
ἔνθα σ’ ἐπεὶ μήτηρ μεγάλων ἀπεθήκατο κόλπων, (15)
αὐτίκα δίζητο ῥόον ὕδατος, ᾧ κε τόκοιο
λύματα χυτλώσαιτο, τεὸν δ’ ἐνὶ χρῶτα λοέσσαι.
Λάδων ἀλλ’ οὔπω μέγας ἔρρεεν οὐδ’ Ἐρύμανθος,
λευκότατος ποταμῶν, ἔτι δ’ ἄβροχος ἦεν ἅπασα
Ἀζηνίς· μέλλεν δὲ μάλ’ εὔυδρος καλέεσθαι    (20)

αὖτις· ἐπεὶ τημόσδε, Ῥέη ὅτε λύσατο μίτρην,
ἦ πολλὰς ἐφύπερθε σαρωνίδας ὑγρὸς Ἰάων
ἤειρεν, πολλὰς δὲ Μέλας ὤκχησεν ἁμάξας,
πολλὰ δὲ Καρίωνος ἄνω διεροῦ περ ἐόντος
ἰλυοὺς ἐβάλοντο κινώπετα, νίσσετο δ’ ἀνήρ    (25)
πεζὸς ὑπὲρ Κρᾶθίν τε πολύστιόν τε Μετώπην
διψαλέος· τὸ δὲ πολλὸν ὕδωρ ὑπὸ ποσσὶν ἔκειτο.



Ennius, fr. 57

Curantes magna cum cura tum cupientes

Regni dant operam simul auspicio augurioque.

In +monte Remus auspicio sedet atque secundam

75

Solus auem seruat. at Romulus pulcer in alto

Quaerit Auentino, seruat genus altiuolantum.

Certabant urbem Romam Remoramne uocarent.

Omnibus cura uiris uter esset induperator.

Expectant ueluti consul quom mittere signum

80

Volt, omnes auidi spectant ad carceris oras

Quam mox emittat pictos e faucibus currus:

Sic expectabat populus atque ore timebat

Rebus utri magni uictoria sit data regni.

Interea sol albus recessit in infera noctis.

85

Exin candida se radiis dedit icta foras lux

Et simul ex alto longe pulcerrima praepes

Laeua uolauit auis. simul aureus exoritur sol

Cedunt de caelo ter quattuor corpora sancta

Auium, praepetibus sese pulcrisque locis dant.

90

Conspicit inde sibi data Romulus esse propritim

Auspicio regni stabilita scamna solumque.




1.      at regina iamdudum saucia cura graui

alit uulnus uenis et caeco igni carpitur