Ústav klasických studií Filozofické fakulty Masarykovy univerzity v Brně, Česká společnost novořeckých studií si Vás dovolují pozvat na přednášku, kterou pronese řecky Dr. Tudor Dinu z katedry klasických studií Filologické fakulty univerzity v Bukurešti na téma Pobyzantský epos mezi politickou propagandou a literární fikcí Básně Stavrina a Georgia Palamidise o rumunském knížeti Michalu Statečném Přednáška se bude konat ve čtvrtek 8. listopadu 2007 v 16.40 hodin na Filozofické fakultě Masarykovy univerzity Arna Nováka 1, budova C, 3. poschodí, posluchárna č. C 43 Kateřina Loudová, vedoucí Ústavu klasických studií Aikaterini Franc-Sgourdeou, předsedkyně České společnosti novořeckých studií Ινστιτούτο Kλασικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Μάσαρυκ Τσεχική Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών σας προσκαλούν στη διάλεξη του κ. Tudor Dinu από το Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών της Φιλολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου στο Βουκουρέστι με θέμα Το μεταβυζαντινό έπος μεταξύ πολιτικής προπαγάνδας και λογοτεχνικής μυθοπλασίας Τα ποιήματα του Σταυρινού και του Γεωργίου Παλαμήδη περί του Ρουμάνου ηγεμόνα Μιχαήλ του Γενναίου την Πέμπτη, 8 Νοεμβρίου 2007, ώρα 16.40 στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Μάσαρυκ οδός Arna Nováka 1, κτίριο C, 3ος όροφος, αίθουσα αρ. C 43 Kateřina Loudová Προϊσταμένη του Ινστιτούτου Kλασικών Σπουδών Αικατερίνη Σγουρδαίου Πρόεδρος της Τσεχικής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών ΤΟ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΕΠΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑΣ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΛΑΜΗΔΗ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΡΟΥΜΑΝΟΥ ΗΓΕΜΟΝΑ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΓΕΝΝΑΙΟΥ του TUDOR DINU Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) είχε ολέθριες συνέπειες και σε πνευματικό επίπεδο, προκαλώντας στα Τουρκοκρατούμενα εδάφη την λογοτεχνική δημιουργία να παύσει πλήρως ή να είναι σποραδική και χαμηλής αξίας για τουλάχιστον έναν αιώνα. Με αυτό τον τρόπο μέχρι το 1600 ο υπόδουλος Ελληνισμός δημιούργησε μόνο έναν πολύ περιορισμένο αριθμό έργων (το χρονικό του Θεοδοσίου Ζυγομαλά, τα αυλικά ποιήματα του Γεωργίου Αιτωλού, το ταξιδιωτικό ημερολόγιο του Αρσενίου Ελασσόνος) και, πριν απ΄ όλα, δεν βρήκε ειδοποιούς αξίες και σύγχρονους ήρωες, οι οποίοι να τον αντιπροσωπεύσουν και να τον δικαιολογήσουν. Η αναζήτηση των Ελλήνων λογοτεχνών εκείνης της περιόδου επεκτάθηκε αναγκαία και εκτός της Ελλάδας, στον ορθόδοξο κόσμο, όπου ένας ευσεβής βοεβόδας, επικεφαλής μιας μικρής ηγεμονίας, είχε τολμήσει να εξεγερθεί κατά των Τούρκων, πραγματοποιώντας επιδρομές επί του ίδιου του εδάφους της αυτοκρατορίας και εξευτελίζοντας τα οθωμανικά στρατεύματα αποσταλμένα να τον τιμωρήσουν με επικεφαλής το μεγάλο βεζίρη. Επιπλέον, αυτός ο ηγεμόνας είχε δίπλα του και Έλληνες μισθοφόρους, οι οποίοι συμμετείχαν με γενναιότητα στο μεγάλο αγώνα κατά των απίστων. Συνέτρεχαν, λοιπόν, όλες οι προϋποθέσεις για να αναδυθεί ένας νέος ήρωας της σκλαβωμένης Ελλάδας, τέλειο παράδειγμα για ολόκληρο το ελληνικό κόσμο, ο οποίος δεν έπαυε να τρέφει την ελπίδα της ανατίναξης του οθωμανικού ζυγού. Τον Ρουμάνο Μιχαήλ το Γενναίο (1593-1601) τον ασπάστηκαν συνεπώς χωρίς δισταγμό ως γνήσιο τέκνο του Ελληνικού Έθνους τόσο οι ανώνυμοι ραψωδοί, οι οποίοι διαβίβασαν αδιάλειπτα από στόμα σε στόμα μέχρι τις αρχές του XX-ου αιώνα τα ανδραγαθήματα του, όσο και επώνυμοι ποιητές όπως ο Κρητικός Γεώργιος Παλαμήδης και ο Ηπειρώτης Σταυρινός, το έργο του οποίου γνώρισε πολυάριθμες αλλεπάλληλες εκδόσεις, αποτελώντας ένα από τα ευπώλητα της Τουρκοκρατίας. Χάρη στο Μιχαήλ το Γενναίο, η υπόδουλη Ελλάδα απόκτησε ένα σύγχρονο έπος, το οποίο, παρόλο που δεν υψώθηκε από καθαρά αντικειμενικούς λόγους στο επίπεδο του αντίστοιχου αρχαίου και βυζαντινού, είχε τουλάχιστο το προσόν να αναπτερώσει τον αγώνα κατά των Οθωμανών, τροφοδοτώντας την πεποίθηση ότι οι Τούρκοι δεν ήταν αήττητοι. Αξιολογημένη απόλυτα με την αυστηρότητα του σύγχρονου κριτικού ματιού, η ποίηση του Σταυρινού και του Παλαμήδη δε δρέπει τις δάφνες που της αντιστοιχούν. Αν όμως την εξετάσουμε κάτω από μια ιστορική προοπτική, αυτή μας αποκαλύπτει τη σχετική αξία της, ανώτερη πολλών παρόμοιων δημιουργιών της εποχής. Συνεπώς, ο στόχος μας στο παρόν σύγγραμμα να επισημάνουμε ποια είναι τα σημεία ενδιαφέροντος τους τόσο από ιστορική, όσο και από λογοτεχνική και γλωσσική άποψη. Pobyzantský epos mezi politickou propagandou a literární fikcí Básně Stavrina a Georgia Palamidise o rumunském kníže Michalu Statečném Tudor Dinu Dobytí Konstantinopole (1453) mělo ničivé následky i v rovině intelektuální – v oblastech ovládaných Turky literární produkce minimálně na jedno století buď zcela vymizela, nebo byla sporadická a měla nízkou hodnotu. Do roku 1600 tak poražení Řekové vytvořili jen velmi omezený počet děl (kronika Theodosia Zygomalase, dvorské básně Georgia Etola, cestovatelský deník Arsenia Elassona). Především se však nenašly hodnoty a soudobí hrdinové, kteří by Řeky reprezentovali a ospravedlňovali. Pátrání po řeckých spisovatelích této doby se nutně rozšiřuje přes hranice vlastního Řecka, do ortodoxního světa. Tam se jeden zbožný vládce malého knížectví odvážil postavit proti Turkům, podnikal útoky dokonce na území samotné osmanské říše a porážel osmanské vojenské oddíly vyslané v čele s velkovezírem, aby jej potrestaly. Tento vévoda měl navíc na své straně i řecké žoldnéře, kteří se statečně účastnili velkého zápasu proti nevěřícím. Tak se sešly všechny předpoklady pro zrod nového hrdiny zotročeného Řecka, dokonalého příkladu pro celý řecký svět, který stále živil naději na setřesení tureckého jha. Rumunského Michala Statečného (1593-1601) si jako skutečného syna řeckého národa bez váhání přisvojili jak anonymní rapsódové, kteří bez přestávky tradovali až do začátku 20. století jeho statečné činy, tak i básníci, jejich jména známe, jako byl Kréťan Georgios Palamidis či Stavrinos z Epiru. Stavrinovo dílo bylo vydáváno znovu a znovu a stalo se jedním z bestsellerů období turkokracie. Díky Michalu Statečnému tak porobené Řecko získalo současný epos, který sice nebyl na úroveň eposu antického a byzantského pozvednut z čistě objektivních důvodů, ale měl alespoň tu přednost, že povzbuzoval porobené v boji proti Osmanům a popíral tezi o neporazitelnosti Turků. Budeme-li hodnotit poezii Stavrina a Palamidise s přísností současné literární kritiky, nesklidí takové vavříny, jakých se dočkala ve své době. Budeme-li ji však posuzovat z hlediska historického, ukáže nám svoji relativní cenu, vyšší, než byla hodnota mnohých podobných dobových výtvorů Cílem naší přednášky bude tedy upozornit na pozoruhodné znaky těchto děl jak z historického, tak z literárního a jazykového hlediska.