de Engelse koning, of de bastaard Giovanni
Borgia uit De scharlaken stad, die in het
16de-eeuwse Rome op zoek is naar zijn ware
afkomst, of de 5de-eeuwse dichter Claudius
Claudianus uit Een nieuwer testament, allemaal
vragen ze zich af: wie ben ik? waar kom
ik vandaan? waar ga ik heen? Fundamentele
vragen die in het hele werk van Hella Haasse
weerklinken. Ook in haar autobiografische
teksten. Net zoals haar romanpersonages op
zoek gaan naar hun achtergrond en beweegredenen,
zo graaft ook zij naar haar drijfveren.
Op die manier legt ze verantwoording af
en gunt ze de lezer een blik in haar leef- en
denkwereld. Haasses autobiografische werk
en haar proza zijn onlosmakelijk met elkaar
verbonden.
Het woud der verwachting is een traditioneel
boek. Maar gaandeweg worden Haasses
historische romans complexer en experimenteler.
Ook gaat ze steeds compacter schrijven.
De tuinen van Bomarzo is het sluitstuk van
haar vroege historische werk. Het is een mengeling
van een reisverhaal, een essay en een
historische roman, waarin Haasse op zoek
gaat naar het raadsel achter de bizarre Renaissance-beeldentuin
in het Italiaanse plaatsje
Bomarzo. Belangrijke thema's en motieven
uit haar werk komen hier samen: het leven als
een labyrint, het zoeken naar de verborgen
samenhang tussen de dingen onder het oppervlak
van de realiteit, de bedrieglijke zekerheden
van de officiële geschiedschrijving. ,,Ik
weet niet waar het heden ophoudt en het verleden
begint,'' schrijft ze op
het eind van het boek.
,,Niets is ooit geheel voorbij.
De geschiedenis kan op
duizend manieren geschreven
en herschreven worden.''
Al schrijvend presenteert
ze hr interpretatie,
haar `draad van Ariadne'
door het labyrint van het
verleden.
InhaarlaterehistorischeromanstastHaasse
steeds nadrukkelijker de grenzen af tussen
historisch onderzoek en verbeelding. In Een
gevaarlijke verhouding of Daal-en-Bergse
Brieven presenteert ze een correspondentie
tussen haarzelf en markiezin de Merteuil, het
hoofdpersonage uit de 18de-eeuwse brievenroman
Les liaisons dangereuses van Choderlos
de Laclos. Door de markiezin een leven te
gunnen buiten de bladzijden van Laclos' roman,
verleent ze haar een levensechte status,
om haar op het einde van het boek weer te
verbannen naar het rijk van de fictie. In de
Bentinck-romans doet ze precies het omgekeerde.
Daarin presenteert ze geen personages,
maar historische figuren. Centraal staat
Charlotte-Sophie Bentinck, een rebelse18deeeuwse
gravin die geen genoegen neemt met
een opgedrongen huwelijk en onomwonden
kiest voor haar ware liefde.
Deze `documentaire' romans zijn opgevat
als collages. Haasse beperkt zich tot het na elkaar
monteren en aan elkaar schrijven van
authentieke archiefstukken ­ dagboeken,
brieven, documenten ­ waardoor de personages
voor zichzelf spreken. Alleen waar dat
nodig is, vult ze de zwarte gaten die de tijd
heeft geslagen op met haar verbeelding. Ze
doet dat zo ingenieus dat historische figuren
worden omgetoverd tot overtuigende ro-
manpersonages.
Natuurlijk is die bescheiden opstelling van
Haasse bedrieglijk. Zij heeft de documenten
immers niet alleen zo geselecteerd en geordend
dat het in haar kraam
past, ze heeft ze ook vertaald
en geredigeerd. Dat
houdt een interpretatie in.
De hoofdpersonages van
haar documentaire romans,
zoals Sophie Bentinck
en de eigengereide
Rudolf Kerckhoven (uit
Heren van de thee) zijn
dan ook echte Haasse-personages:
onafhankelijke
geesten die hun eigen weg gaan en daardoor
in botsing komen met hun omgeving of de
zeden van hun tijd. Het zijn historische personages,
maar de dilemma's waarmee ze worstelen
zijn van alle tijden. Wat wil ik zelf? Wat
willen de anderen? Blijf ik onvoorwaardelijk
trouw aan mezelf of conformeer ik me aan de
samenleving?Datzijndevragenwaarmeealle
personages van Hella Haasse te maken krijgen,
over de eeuwen heen. Ze moeten zichzelf
leren begrijpen en de samenhang zoeken die
onder de werkelijkheid verborgen ligt, waardoor
die werkelijkheid oneindig wordt uitgebreid.
Hella Haasse lezen is ronddwalen in
een wonderlijk doolhof, maar het is aangenaam
toeven in haar labyrintische beelden-
tuin.
je zelf
.
`Ik weet niet
waar het heden
ophoudt en
het verleden
beginť
Hella Haasse signeert `Oeroeg' (1948).
 Letterkundig Museum
   
HELLA S. HAASSE
Oeroeg.
96 blz., 16,95 E .
De Meester van de Neerdaling.
200 blz., 18,95 E .
De scharlaken stad.
288 blz., 19,95 E .
Het tuinhuis.
160 blz., 16,95 E .
Querido. Volgend voorjaar verschijnen
de volgende drie delen.
ARNOLD HEUMAKERS e.a.
Een nieuwer firmament. Hella S.
Haasse in tekst en context.
Querido, 224 blz., 19,95 E .
In `Het liegend konijn', oktober 2006,
werden acht gedichten opgenomen van
Hella S. Haasse.
x www.hellahaasse.nl
www.standaard.be/hellahaasse
Als actrice in `Tingeltangeľ,
geregisseerd door Wim Sonneveld
(1945).  Theater Instituut
Nederland
Rond 1925.  rr
De familie Haasse rond 1934.  rr
L5DSLETTERENDe Standaard Vrijdag 29 december 2006
Nelleke Noordervliet: ,,Ik voel me
verwant met het werk van Hella Haasse,
omdat ik haar en haar werk goed ken. Ik
heb me steeds `in gesprek' gevoeld met
dat werk. Het bracht me tot instemming
of tegenspraak, het inspireerde me tot
vragen. Ik bewonder de reikwijdte en de
diepgang ervan. Mijn eigen werk is in
zoverre door haar benvloed dat zij me
het gevoel heeft gegeven ,,te mogen
schrijven''. Haar houding strekte me tot
voorbeeld. Ze is altijd haar eigen weg gegaan,
wars van de waan van de dag, maar
tegelijk op haar eigen wijze inspelend op
actuele maatschappelijke problemen.
Dat heb ik altijd bewonderenswaardig
gevonden. Die houding, meer dan de
thematiek of de stijl, heeft me benvloed.
Haar oeuvre is volgens mij van belang
door de menselijke zoektocht naar verborgen
verbanden in heden en verleden
die van alle tijden is. Haar boeken hebben
een geheel eigen karakter en zijn
feilloos van andere te onderscheiden.
Zoals het werk van Vestdijk en van Her-
mans.''
Arthur Japin: ,,De vergelijking tussen
Hella S. Haasse en mij is vaak en van begin
af aan gemaakt. Zelfs haar dochter
heeft het er ooit met me over gehad, hoe
zij na te zijn opgegroeid met de boeken
van haar moeder eigenlijk geen historische
romans van anderen meer kon lezen,
maar De zwarte met het witte hart,
mijn eerste roman, vormde daarop de
grote uitzondering.
Hellaenikhebbensameneenpaarkeer
opgetreden, iets heerlijks, want een leuker
mens om dat mee te doen kan je niet
bedenken, en we hebben het er natuurlijk
samen over gehad dat we altijd vergeleken
werden. Er zijn natuurlijk veel
overeenkomsten, zoals de werkwijze en
een bepaalde keuze van onderwerpen,
Nederlands-Indië bijvoorbeeld (dat in
De zwarte met het witte hart een grote
rol speelt). We kennen beiden als beloning
voor het lange zoeken in archieven
dat moment van, zoals zij dat noemt, `de
historische erkenning', wanneer je iets
vindt dat toebehoort aan de persoon
over wie je schrijft.
Ik denk zelf dat er twee andere zaken
zijn, die buiten ons werk liggen, die ons
en onze boeken verbinden. Dat is ten
eerste een gedeelde voorliefde voor het
werk van de Franse schrijfster Marguerite
Yourcenar. Zij is van grote invloed geweest
op mijn werk en duidelijk ook op
dat van Hella Haasse. Ik vond het geweldig
toen Le Monde in een recensie van
een van mijn boeken die overeenkomst
ook signaleerde.
En ten tweede, niet onbelangrijk, zowel
Hella als ik zijn begonnen als toneelspelers
en cabaretiers. Die toneelachtergrond
is voor mij van doorslaggevend
belang geweest, zowel in de opbouw van
mijn romans, als de keuze van mijn onderwerpen,
de dialogen en vooral in de
verregaande inleving waaruit de `stem'
van de hoofdpersoon geboren wordt.
Ik ben blij dat haar volledige werk opnieuw
wordt uitgegeven, want er zitten
een aantal meesterwerken tussen, zoals
Oeroeg en Het woud der verwachting.
(vdbv)
Andere auteurs
over Haasse
Nelleke Noordervliet en Arthur Japin
hebben allebei succesvolle historische
romans op hun naam. Werden
zij benvloed door Hella Haasse?