Quintilianus, INSTITVTIO ORATORIA (12, 10)
XL. Adhuc quidam nullam esse naturalem putant eloquentiam nisi quae sit cotidiano sermoni
simillima, quo cum amicis coniugibus liberis servis loquamur, contento promere animi
voluntatem nihilque arcessiti et elaborati requirente [...].
XLIII. [...] Nam mihi aliam quandam videtur habere naturam sermo vulgaris, aliam viri
eloquentis oratio.
Cicero, AD FAMILIARES (XXI)
Verumtamen quid tibi ego videor in epistulis? nonne plebeio sermone agere tecum? nec enim
semper eodem modo; quid enim simile habet epistula aut iudicio aut contioni? [...] causas [...]
agimus [...] ornatius; epistulas vero quotidianis verbis texere solemus.
Quintilianus, INSTITVTIO ORATORIA (1, 6)
XIX. Sed Augustus quoque in epistulis ad C. Caesarem scriptis emendat, quod is calidum
dicere quam caldum malit, non quia id non sit Latinum, sed quia sit odiosum.
Festus Sextus Pompeius, résumé k Verrius Flaccus, DE VERBORUM SIGNIFICATIONE
Ausculari dicebant antiqui pro osculari quod est os cum ore conferre.
Velius Longus, DE ORTHOGRAPHIA
Ingredienti mihi rationem scribendi occurrit statim ita quosdam censuisse esse scribendum, ut
loquimur et audimus, nam ita sane se habet non numquam forma enuntiandi, ut litterae in ipsa
scriptione positae non audiantur enuntiatae. Sic enim cum dicitur illum ego et omnium
optimum aeque m terminat, nec tamen in e nuntiatione apparet.
Flavius Caper, ORTHOGRAPHIA
,,Haec via quo ducit?" dicemus, non ubi.
Mihi dativus est, mi vocativus.
Pinnas murorum, pennas avium.
Felix non filix dicere debemus.
Polenta non pulenta dicendum est.
Vado ad grammaticum vel ad medicum, disco apud istos dicendum.
1
Oblitus ne sis nostri, non nos [...].
Pulchrum cum h scrivendum [...].
Illud scamnum dicendum, at ipsum, non ipsud.
Pauper vir et mulier dicendum, non paupera mulier.
Formosus sine n scribendum est.
Quintus Papirianus, DE ORTHOGRAPHIA
Formosus sine n secunda syllaba scribendum est, ut arenosus, frondosus, aquosus, herbosus,
participia vero habent n, ut tonsus, tunsus, mensus, pensus.
Consentius, ARS DE BARBARISMIS ET METAPLASMIS
[...] magis maxime pro conparativo et superlativo, minus et minime pro diminutione ponuntur.
NÁPISY Z POMPEJÍ
Puteolanis felicia, omnibus Nucerinis felicia et uncu/m/ Pompeianis Petecusanis.
Optume Maxime Iupiter, dominus omnipotes! Acratus servo nequa!
Myrtile, habias propitium Caesare!
Omnia formonsis cupio donare puellis, set mihi de populo nulla puella placet.
Quisquis ama, valia, peria qui nosci amare;
Bis tanti peria, quisquis amare vota.
Da fridam pusillum.
KŘESŤANSKÉ NÁPISY
Fuit mihi natibitas Romana. Nomes si queris, Iulia Bocata so, que uixi munda cum byro meo
Florentio, cui demisi tres filios superstetes.
Florentia pia bona crestiana. Dulcissimae coiugi ego Maius feci. Que uixit mecum sene nula
querela seper.
Ic requiescit in pace domna Bonosa [...] et domno Menna [...], abeat anatema a Iuda si quis
alterum omine super me posueri [...].
2
AFRA, ITALA, VULGATA
LVC., IV, 24-27
AFRA: Ille autem dixit illis: "Amen dico uobis, quia multae uiduae fuerunt in diebus Heliae
in Isdrahel, quando conclusum est caelum annis tribus et mensibus sex, quomodo facta est
famis in omnem terram; et ad nullam illarum missus est Elias, nisi in Sarepta Sidonae ad
mulierem uiduam. Et multi leprosi erant in Isdrahel tempore Eliae profetae; et nemo ex eis
emundatus est, nisi Neman Syrus."
ITALA: Ait autem Jesus: "Amen dico uobis, quod nemo propheta acceptus est in patria sua.
In ueritate dico uobis, multae uiduae fuerunt in diebus Heliae in Istrahel, quando clusum est
caelum annis tribus et mensibus sex, cum facta est famis magna in omni terra; et ad nullam
illarum missus est Helias, nisi in Sarepta Sidoniae ad mulierem uiduam. Et multi leprosi erant
in Istrahel sub Heliseo propheta; et nemo eorum mundatus est, nisi Neman Syrus."
VULGATA: Ait autem: "Amen dico uobis, quia nemo propheta acceptus est in patria sua. In
ueritate dico uobis, multae uiduae erant in diebus Heliae in Israhel, quando clausum est
caelum annis tribus et mensibus sex, cum facta est fames magna in omni terra; et ad nullam
illarum missus est Helias, nisi in Sareptha Sidoniae ad mulierem uiduam. Et multi leprosi
erant in Israhel sub Helisaeo propheta: et nemo eorum mundatus est, nisi Neman Syrus."
3
APPENDIX PROBI (4. stol. n. l.)
olim non oli
passim non passi
numquam non numqua
calida non calda
frigida non fricda
speculum non speclum
masculus non masclus
orticulus non orticlus
uetulus non ueclus
uitulus non uiclus
baculus non uaclus
flauus non flaus
auus non aus
riuus non rius
equus non ecus
coqui non coci
pauor non paor
februarius non febrarius
tensa non tesa
ansa non asa
occasio non occansio
formosus non formonsus
persica non pessica
amygdala non amiddula
auctoritas non autoritas
frustrum non frustum
auris non oricla
anus non anucla
neptis non nepticla
pauper mulier non paupera
mulier
socrus non socra
nurus non nura
terraemotus non terrimotium
teter non tetrus
proles non prolis
uulpes non ulpis
facies non facis
fax non facla
tristis non tristus
ipse non ipsus
linteum non lintium
fasseolus non fassiolus
solea non solia
uinea non uinia
4
REICHENAUSKÉ GLOSY (8. století)
binas duas et duas
pulcra bella
ingrederetur intraretur
quaeso preco
feruore ardore, calore
adferam adportam
optimum ualde bonum
semel una uice
anus uetulae
semel una vice
tulisti accepisti
ait dixit
statuit stare fecit
ius legem vel potestatem
quin ut non
ager campus
cuncti omnes
orta nata
umo terra
dem donem
cerno uedeo
liberos infantes
detulit adportauit
emit comparauit
reus culpabilis
iusiurandum iuramentum
biennium est duo anni sunt
micare splendescere
aras altaria
flaueos rubeos, candidos
ulciscere uindicare
ictus colpus
ob metum propter timorem
iecore ficato
inermes sine arma
rerum causarum
peperit infantem habuit
pueros infantes
ostendit monstrauit
munus donum
reconciliare repacare
nosse scire
oriri nasci
canere cantare
induere uestire
arenam sabulonem
si vis si uoles
fletus planctus
vorax manducator
potator bibator
ita sic
5
KASSELSKÉ GLOSY (konec 8. - začátek 9. století n.l.)
homo man
caput haupit
oculos augun
aures aorun
coxa deoh
nares nasa
iunuclu chniu
dentes zendi
pedes foozi
timporibus chinnapahun
uncla nagal
mantun chinni
pectus prust
maxillas chinnpein
brachia arm
collo hals
manus hant
digiti fingra
polix dumo
ordigas zaehun
tundi meo capilli skir min fahs
radi meo colli skir minan hals
radi meo parba skir minan part
mutus tumper
albios oculos staraplinter
figido lepara
pulmone lungunne
latera sitte
costis rippi
cauallus hros
boues ohsun
uaccas choi
pecora skaaf
agnelli lempir
porci suuinir
troia suu
scrua suu
callus hano
galina hanin
casa hus
stulti sunt tole sint
romani uualha
sapienti sunt spahe sint
paioari peigira
modica est luzic ist
sapienti[a] spahe
in romana uualhum
plus habent mera hapent
stultitia tolaheiti
quam sapientia denne spahi
6
VERONSKÁ HÁDANKA (konec 8. nebo začátek 9. století)
Se pareba boves,
albo versorio teneba,
alba pratalia araba,
negro semen seminaba.
ŠTRASBURSKÉ PŘÍSAHY (842)
Pro deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, ďist di in avant, in quant deus
savir et podir me dunat, si salvarai eo cist meon fradre Karlo et in aiudha et in cadhuna cosa, si
cum om per dreit son fradre salvar dift, in o quid il mi altresi fazet, et ab Ludher nul plaid
numqua prindrai, qui meon vol cist meon fradre Karlo in damno sit.
7