1
1. Iοannes Malalas.........................................................................................................................2
2. Prokοpios z Kaisareie, Historia arcana (= Anecdota)..............................................................6
3. Ακάθιστος Υμνος / Akathistos ...............................................................................................10
4. Niketas z Amnie, Život milosrdného Filareta ........................................................................14
5. Kassia........................................................................................................................................18
6. Βίος Βασιλείου / Život Basileia I.............................................................................................22
7. Symeon Nový Teolog.............................................................................................................23
8. Anna Komnena, Alexias .........................................................................................................25
9. Ptochoprodromika......................................................................................................................29
10. Niketas Eugenianos, Drosilla a Charikles............................................................................33
11. Timarion ..................................................................................................................................37
12. Konstantinos Manasses, Σύνοψις χρονική........................................................................41
13. Andronikos Palaiologos (?), Kallimachos a Chrysorrhoe....................................................44
2
1. IΟANNES MALALAS
Edice: L. Dindorf, Ioannis Malalae chronographia [Corpus scriptorum historiae Byzantinae. Bonn: Weber, 1831]:
23–496.
5, 48–49 (ed. Thurn 17–18)
κἀκεῖθεν φυγὼν ἀνήχθη χειμαζόμενος μετὰ πλεῖστον πλοῦν εἰς τὴν λεγομένην
Σικίλαν νῆσον, τὴν νυνὶ λεγομένην Σικελίαν. ἡ δὲ νῆσος αὕτη ἦν μεγάλη πάνυ,
διῃρημένη εἰς τρεῖς ἀδελφοὺς μεγάλους καὶ δυνατοὺς καὶ τὰ ἀλλήλων φρονοῦντας,
λέγω δὴ εἰς Κύκλωπα καὶ Ἀντιφάντην καὶ Πολύφημον, υἱοὺς γεναμένους τοῦ
Σικάνου, βασιλέως τῆς αὐτῆς νήσου. ἦσαν δὲ οἱ αὐτοὶ τρεῖς ἀδελφοὶ ἄνδρες χαλεποὶ
καὶ μηδέποτε ξένους ὑποδεχόμενοι, ἀλλὰ καὶ ἀναιροῦντες. καὶ καταντήσας σὺν
ταῖς ναυσὶν αὐτοῦ καὶ τῷ στρατῷ ὁ Ὀδυσσεὺς εἰς τὸ διαφέρον μέρος τῷ Ἀντιφάντῃ
συνέβαλε πόλεμον μετὰ τοῦ Ἀντιφάντου καὶ τοῦ στρατοῦ αὐτοῦ τῶν λεγομένων
Λαιστρυγόνων. καὶ κτείνουσιν ἱκανοὺς ἐκ τοῦ στρατοῦ τοῦ Ὀδυσσέως· καὶ λαβὼν
τὰς ἑαυτοῦ ναῦς ἀποπλεύσας ἔφυγεν ἐκεῖθεν εἰς ἄλλο μέρος τῆς νήσου, τὸ
διαφέρον τῷ Κύκλωπι, ἔνθα τὰ Κυκλώπια λέγεται ὄρη. καὶ γνοὺς τοῦτο ὁ Κύκλωψ
ἦλθε κατ’ αὐτοῦ μετὰ τῆς ἰδίας βοηθείας· ἦν δὲ μέγας τοῖς σώμασι καὶ δυσειδής· καὶ
ἐπελθὼν ἄφνω τῷ Ὀδυσσεῖ παραβαλόντι ἐπὶ τὴν διαφέρουσαν αὐτῷ γῆν
κατέκοψεν αὐτοῦ πολλούς, καὶ συλλαβόμενος τὸν Ὀδυσσέα καί τινας τοῦ στρατοῦ
αὐτοῦ ὁ Κύκλωψ, λαβὼν ἕνα τῶν ἅμα αὐτῷ συλληφθέντων ὀνόματι Μικκαλίωνα,
ἄνδρα γενναῖον καὶ ἀριστεύσαντα ἐν τῇ Τροίῃ καὶ ὄντα ἡγούμενον τοῦ στρατοῦ τοῦ
Ὀδυσσέως, ὅντινα κρατήσας τῆς κόμης τῆς κεφαλῆς ἐπ’ ὄψεσι τοῦ Ὀδυσσέως καὶ
πάντων τῶν μετ’ αὐτοῦ ᾧ ἐβάσταζε ξίφει ἀνεντέρισεν, ὡς μαχησάμενον αὐτῷ.
(...)
νυκτὸς δὲ βαθείας οὔσης καὶ σκότους καλύπτοντος τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν,
ἀγνοοῦντες δὲ καὶ τοὺς αὐτοὺς τόπους, παρέβαλον εἰς ἄλλα μέρη τῆς νήσου,
διαφέροντα τῷ Πολυφήμῳ, ἀδελφῷ τοῦ Κύκλωπος καὶ τοῦ Ἀντιφάντου. ὅστις
Πολύφημος μαθὼν ὅτι τινὲς κατέπλευσαν νυκτὸς καὶ παρέβαλον εἰς τὴν
διαφέρουσαν αὐτῷ χώραν, εὐθέως λαβὼν τὴν ἑαυτοῦ βοήθειαν, ἐλθὼν κατὰ τοῦ
Ὀδυσσέως συνέβαλεν αὐτῷ πόλεμον. καὶ πᾶσαν τὴν νύκτα ἐπολέμουν, καὶ ἔπεσον
ἀπὸ τοῦ Ὀδυσσέως πολλοί. πρωίας δὲ γενομένης προσήγαγεν ὁ Ὀδυσσεὺς καὶ τῷ
Πολυφήμῳ ξένια καὶ προσέπεσεν αὐτῷ, εἰπὼν ὅτι ἀπὸ τῶν Τρωικῶν τόπων
ἐλήλυθε πεπλανημένος ἀπὸ πολλῆς κυμάτων ἀνάγκης, ἀπαριθμήσας αὐτῷ καὶ τὰς
συμβάσας αὐτῷ κατὰ θάλασσαν διαφόρους συμφοράς. ὅστις Πολύφημος
συμπαθήσας αὐτῷ ἠλέησεν αὐτόν, καὶ ὑπεδέξατο αὐτὸν καὶ τοὺς αὐτοῦ, ἕως οὗ
ἐγένετο ἐπιτήδειος ὁ πλοῦς. ἡ δὲ θυγάτηρ τοῦ Πολυφήμου ὀνόματι Ἔλπη ἐρωτικῶς
διετέθη πρός τινα εὐπρεπῆ ἄνδρα τῶν μετὰ τοῦ Ὀδυσσέως ὀνόματι Λεΐωνα· καὶ
ἐπιτηδείου ἀνέμου πνεύσαντος ταύτην ἀφαρπάσαντες ἐξώρμησαν ἐκ τῆς Σικελίας
νήσου.
3
ἅτινα ὁ σοφώτατος Σίσυφος ὁ Κῷος ἐξέθετο. ὁ γὰρ σοφὸς Εὐριπίδης δρᾶμα ἐξέθετο
περὶ τοῦ Κύκλωπος ὅτι τρεῖς εἶχεν ὀφθαλμούς, σημαίνων τοὺς τρεῖς ἀδελφούς, ὡς
συμπαθοῦντας ἀλλήλοις καὶ διαβλεπομένους τοὺς ἀλλήλων τόπους τῆς νήσου καὶ
συμμαχοῦντας καὶ ἐκδικοῦντας ἀλλήλους, καὶ ὅτι οἴνῳ μεθύσας τὸν Κύκλωπα
ἐκφυγεῖν ἠδυνήθη, διότι χρήμασι πολλοῖς καὶ δώροις ἐμέθυσε τὸν αὐτὸν Κύκλωπα
ὁ Ὀδυσσεὺς πρὸς τὸ μὴ κατεσθίειν τοὺς μετ’ αὐτοῦ, καὶ ὅτι λαβὼν Ὀδυσσεὺς
λαμπάδα πυρὸς ἐτύφλωσε τὸν ὀφθαλμὸν αὐτοῦ τὸν ἕνα, διότι τὴν θυγατέρα τὴν
μονογενῆ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Πολυφήμου, Ἔλπην, παρθένον οὖσαν, λαμπάδι
πυρὸς ἐρωτικοῦ καυθεῖσαν, ἥρπασε, τοῦτ’ ἐστὶν ἕνα τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ Κύκλωπος
ἐφλόγισε, τὸν Πολύφημον, τὴν αὐτοῦ θυγατέρα ἀφελόμενος. ἥντινα ἑρμηνείαν ὁ
σοφώτατος Φειδίας ὁ Κορίνθιος ἐξέθετο, εἰρηκὼς ὅτι ὁ σοφὸς Εὐριπίδης ποιητικῶς
πάντα μετέφρασε, μὴ συμφωνήσας τῷ σοφωτάτῳ Ὁμήρῳ ἐκθεμένῳ τὴν Ὀδυσσέως
πλάνην.
18, 51
Ἐν αὐτῷ δὲ τῷ χρόνῳ ἀνεφάνη τις ἐκ τῆς Ἰταλῶν χώρας κωμοδρομῶν, ἔχων μεθ’
ἑαυτοῦ κύνα ξανθόν, ὅστις κελευόμενος ὑπὸ τοῦ ἀναθρεψαμένου ἐποίει τινὰ
θαύματος ἄξια. ὁ γὰρ αὐτὸν ἀναθρεψάμενος ἑστὼς ἐν τῇ ἀγορᾷ, καὶ ὄχλου
περιεστῶτος εἰς τὸ θεάσασθαι, λάθρᾳ τοῦ κυνὸς ἐκομίζετο παρὰ τῶν ἑστώτων
δακτυλίδια, καὶ ἐτίθει εἰς τὸ ἔδαφος περισκέπων αὐτὰ ἐν χώματι. καὶ ἐπέτρεπε τῷ
κυνὶ ἐπᾶραι καὶ δοῦναι ἑκάστῳ τὸ ἴδιον· καὶ ἐρευνῶν ὁ κύων τῷ στόματι ἐπεδίδου
ἑκάστῳ τὸ γνωριζόμενον. ὁ δὲ αὐτὸς κύων καὶ διαφόρων βασιλέων νομίσματα
μυρία ἐπεδίδου κατ’ ὄνομα. παρεστῶτος δὲ ὄχλου ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν,
ἐπερωτώμενος ἐδείκνυε τὰς ἐν γαστρὶ ἐχούσας καὶ τοὺς ὄντας πορνοβοσκοὺς καὶ
μοιχοὺς καὶ κνιποὺς καὶ μεγαλοψύχους· καὶ ἀπεδείκνυε πάντα μετὰ ἀληθείας. ὅθεν
ἔλεγον πολλοὶ ὅτι πνεῦμα Πύθωνος ἔχει.
4
Překlad: The chronicle of John Malalas / a transl. by Elizabeth Jeffreys, Melbourne 1986.
5, 48–49
48. So he fled from there and after a very long and stormy voyage reached the island
known as Sikilia, but now known as Sicily. This island was very large, and was divided
among three large, strong brothers who shared the same opinions; I mean Kyklops,
Antiphantes and Polyphemos, the sons born to Sikanos, emperor of that island. These
three brothers were harsh men who never received strangers but instead killed them.
Odysseus put in with his ships and his army to the part which belonged to Antiphantes
and joined battle with him and his army who were known as Laistrygones. They killed
quite a few from Odysseus´ army.
He took his ships and sailed in flight from there to another part of the island, which
belonged to Kyklops, where there are the mountains called Kyklopaian. On learning
this, Kyklops attacked him with his forces. He was large in body and hideous. Falling
upon Odysseus unexpectedly as he was putting into the land which belonged to him,
Kyklops cut down many of his men. He captured Odysseus and some of his army. Then
Kyklops took one of the men captured with him, named Mikkalion, a valiant man who
had excelled at Troy and was a leader in Odysseus´ army. Seizing him by the hair of his
head, he disembowelled him with the sword he was carrying, in the sight of Odysseus
and all his companions, because he had fought against him.
(...)
As it was the dead of night and darkness covered the land and sea, they put into other
parts of the island which belonged to Polyphemos, brother of Kyklops and Antiphantes
– for they were unfamiliar with the area. As soon as Polyphemos learnt that men had
sailed in by night and put into land belonging to him, he collected his forces and set off
against Odysseus, to join battle with him. They fought all night, and many of Odysseus´
men fell. At daybreak Odysseus offered gifts to Polyphemos too and fell at his feet,
saying that he had come from the Trojan regions and had been forced off his path after
suffering much through storms; he listed the different disasters that had befallen him at
sea. Polyphemos was sympathetic and pitied him; he welcomed him and his men until
conditions were favourable for sailing. Polyphemos´ daughter, named Elpe, was
amorously inclined towards a handsome man in Odysseus´ company, named Leion.
When a favourable wind blew, they abducted her and left the island of Sicily. The most
learned Sisyphos of Kos has stated this.
The learned Euripides wrote a play about Kyklops, saying that he had three eyes; he
was referring to the three brothers who were well-disposed to each other and kept an
eye on each other´s territory in the island, fighting as allies and avenging each other. He
also said that Odysseus was able to flee when he made Kyklops drunk with wine,
because he had made Kyklops drunk with a lot of money and gifts so that he would not
devour his companions; and that Odysseus took a fire-brand and blinded his one eye,
because he abducted Elpe, his brother Polyphemos´ only daughter, a virgin, who was
5
burning with the flame of erotic ardour, that is, he burnt Polyphemos, one of Kyklops´
eyes, by carrying off his daughter. The most learned Pheidalios of Corinth wrote this
interpretation, saying that the learned Euripides transformed everything poetically, not
being in agreement with the most learned Homer in his account of Odysseus´
wanderings.
18, 51.
In that year a travelling showman from the region of Italy made his appearance. He had
with him a tawny-coloured dog which, upon instructions from his master, would
perform various remarkable tricks. His master would stand in the market-place and
when a crowd had collected to watch he used to take rings from the bystanders –
without the dog seeing – and would put them on the ground, covering them with earth.
Then he would order the dog to pick up and return their rings to each of them. The dog
would hunt around and then, with his mouth, would give his ring back to each person
as he recognized it. The dog would also give back a large number of coins from
different emperors according to the emperors´ names. When a crowd of men and
women were standing round, he would, when asked, point out pregnant women,
brothel-keepers, adulterers, misers and the magnanimous. He always picked them
correctly, and so many people said that he had the spirit of Pytho.
6
2. PROKΟPIOS Z KAISAREIE, HISTORIA ARCANA (= ANECDOTA)
Edice: G. Wirth (post J. Haury) (ed.), Procopii Caesariensis opera omnia, vol. 3. Leipzig: Teubner, 1963: 1, 4-186.
8.
(22.) Τὸ μὲν οὖν εἶδος τοιοῦτός τις ἦν· τὸν δὲ τρόπον ἐς μὲν τὸ ἀκριβὲς οὐκ ἂν
φράσαιμι. ἦν γὰρ οὗτος ἀνὴρ κακοῦργός τε καὶ εὐπαράγωγος, ὃν δὴ μωροκακοήθη
καλοῦσιν, οὔτε αὐτὸς ἀληθιζόμενος τοῖς ἐντυγχάνουσιν, ἀλλὰ νῷ δολερῷ ἅπαντα
ἐς ἀεὶ καὶ λέγων καὶ πράττων, καὶ τοῖς ἐξαπατᾶν ἐθέλουσιν ἀποκείμενος (23.)
οὐδενὶ πόνῳ. καί τις ἀήθης κρᾶσις ἐν αὐτῷ ἐπεφύκει ἔκ τε ἀνοίας καὶ κακοτροπίας
ξυγκεκραμένη. καὶ τάχα τοῦτο ἦν ὅπερ ἐν τοῖς ἄνω χρόνοις τῶν τις ἐκ τοῦ
περιπάτου φιλοσόφων ἀπεφθέγξατο, ὡς καὶ τὰ ἐναντιώτατα ἐν ἀνθρώπου φύσει
ξυμβαίνει εἶναι, ὥσπερ (24.) ἐν τῶν χρωμάτων τῇ μίξει. γράφω μέντοι ὧν μοι
ἐφικέσθαι <οὐ> δυνατὸν γέγονεν. ἦν τοίνυν ὁ βασιλεὺς οὗτος εἴρων, δολερὸς,
κατάπλαστος, σκότιος ὀργὴν, διπλοῦς, ἄνθρωπος δεινὸς, ὑποκρίνασθαι γνώμην
τελεώτατος, καὶ δάκρυα οὐχ ὑφ’ ἡδονῆς τινος ἢ πάθους ἐκφέρων, ἀλλὰ τεχνάζων
ἐπὶ καιροῦ κατὰ τὸ τῆς χρείας παρὸν, ψευδόμενος ἐς ἀεὶ, οὐκ εἰκῆ μέντοι, ἀλλὰ καὶ
γράμματα καὶ ὅρκους δεινοτάτους ἐπὶ τοῖς ξυγκειμένοις πεποιημένος, καὶ ταῦτα
πρὸς τοὺς κατηκόους τοὺς αὑτοῦ.
9.
(1.) Ἰουστινιανῷ μὲν οὖν τὰ ἐς τὸν τρόπον ὅσα γε ἡμᾶς δύνασθαι φράσαι τῇδέ πη
εἶχεν. ἔγημε δὲ γυναῖκα, ἣ ὅντινα τρόπον γενομένη τε καὶ τραφεῖσα καὶ τῷδε τῷ
ἀνθρώπῳ ἐς γάμον ξυναφθεῖσα πρόρριζον Ῥωμαίοις τὴν πολιτείαν ἐξέτριψεν, ἐγὼ
δηλώσω. (2.) Ἀκάκιος ἦν τις ἐν Βυζαντίῳ θηριοκόμος τῶν ἐν κυνηγεσίῳ θηρίων
μοίρας Πρασίνων, ὅνπερ ἀρκοτρόφον (3.) καλοῦσιν. οὗτος ὁ ἀνὴρ Ἀναστασίου τὴν
αὐτοκράτορα ἀρχὴν ἔχοντος ἐτελεύτησε νόσῳ παίδων οἱ ἀπολελειμμένων τριῶν
θήλεος γένους, Κομιτοῦς τε καὶ Θεοδώρας καὶ Ἀναστασίας, ὧνπερ ἡ πρεσβυτάτη
οὔπω ἑπταέτης γεγονυῖα ἐτύγχανεν. ἡ δὲ γυνὴ ἐκπεσοῦσα ἑτέρῳ ἀνδρὶ ἐς κοίτην
ἦλθεν, ὃς δὴ ξὺν αὐτῇ τῶν τε κατὰ τὴν οἰκίαν καὶ τοῦ ἔργου τούτου ἐπιμελήσεσθαι
(5.) τὸ λοιπὸν ἔμελλεν. ὁ δὲ τῶν Πρασίνων ὀρχηστὴς Ἀστέριος ὄνομα χρήμασι πρὸς
ἑτέρου ἀναπεισθεὶς τούτους μὲν τῆς τιμῆς ταύτης ἀπέστησε, τὸν δέ οἱ τὰ χρήματα
δόντα ἐς αὐτὴν ἀντεκατέστησεν οὐδενὶ πόνῳ. τοῖς γὰρ ὀρχησταῖς τὰ τοιαῦτα ἐξῆν
διοικεῖσθαι κατ’ (6.) ἐξουσίαν ᾗ βούλοιντο. ἐπεὶ δὲ τὸν δῆμον ξύμπαντα ἡ γυνὴ ἐν
κυνηγεσίῳ ἀγηγερμένον εἶδε, στέμματα ταῖς παισὶν ἔν τε τῇ κεφαλῇ καὶ
ἀμφοτέραις ταῖς χερσὶν (7.) ἐνθεμένη ἐς τὴν ἱκετείαν ἐκάθισεν. ἀλλ’ οἱ Πράσινοι
μὲν προσίεσθαι τὴν ἱκετείαν οὐδαμῆ ἔγνωσαν, Βένετοι δὲ αὐτὰς ἐπὶ ταύτης δὴ
κατεστήσαντο τῆς τιμῆς, ἐπεὶ (8.) ὁ θηριοκόμος ἐτετελευτήκει καὶ αὐτοῖς ἔναγχος.
ἐπεὶ δὲ τὰ παιδία ταῦτα ἐς ἥβην ἦλθε, καθῆκεν αὐτὰ ἐπὶ τῆς ἐνταῦθα σκηνῆς
αὐτίκα ἡ μήτηρ, ἐπεὶ εὐπρεπεῖς τὴν ὄψιν ἦσαν, οὐ μέντοι ὑπὸ χρόνον τὸν αὐτὸν
7
ἁπάσας, ἀλλ’ ὡς ἑκάστη ἔδοξέν οἱ ἐς τὸ ἔργον τοῦτο (9.) ὡραία εἶναι. ἡ μὲν οὖν
πρώτη Κομιτὼ ἤδη ἐν ταῖς καθ’ αὑτὴν ἑταίραις λαμπρὰ ἐγεγόνει· Θεοδώρα δὲ ἡ
μετ’ ἐκείνην χιτωνίσκον χειριδωτὸν ἀμπεχομένη δούλῳ παιδὶ πρέποντα τά τε ἄλλα
ὑπηρετοῦσα εἵπετο καὶ τὸ βάθρον ἐπὶ τῶν ὤμων ἀεὶ ἔφερεν, ἐφ’ οὗπερ ἐκείνη (10.)
ἐν τοῖς ξυλλόγοις καθῆσθαι εἰώθει. τέως μὲν οὖν ἄωρος οὖσα ἡ Θεοδώρα ἐς κοίτην
ἀνδρὶ ξυνιέναι οὐδαμῆ εἶχεν, οὐδὲ οἷα γυνὴ μίγνυσθαι· ἡ δὲ τοῖς κακοδαιμονοῦσιν
ἀνδρείαν τινὰ μισητίαν <ἀν>εμίσγετο, καὶ ταῦτα δούλοις, ὅσοι τοῖς κεκτημένοις
ἑπόμενοι ἐς τὸ θέατρον πάρεργον τῆς οὔσης αὐτοῖς εὐκαιρίας τὸν ὄλεθρον τοῦτον
εἰργάζοντο, ἔν τε μαστροπείῳ πολύν τινα χρόνον ἐπὶ ταύτῃ δὴ τῇ παρὰ φύσιν
ἐργασίᾳ τοῦ (11.) σώματος διατριβὴν εἶχεν. ἐπειδὴ δὲ τάχιστα ἔς τε τὴν ἥβην
ἀφίκετο καὶ ὡραία ἦν ἤδη, εἰς τὰς ἐπὶ σκηνῆς καθῆκεν αὑτὴν, ἑταίρα τε εὐθὺς
ἐγεγόνει, οἵανπερ (12.) οἱ πάλαι ἄνθρωποι ἐκάλουν πεζήν. οὐ γὰρ αὐλήτρια οὐδὲ
ψάλτρια ἦν, οὐ μὴν οὐδὲ τὰ ἐς τὴν ὀρχήστραν αὐτῇ ἤσκητο, ἀλλὰ τὴν ὥραν τοῖς ἀεὶ
περιπίπτουσιν ἀπεδίδοτο μόνον ἐκ παντὸς ἐργαζομένη τοῦ σώματος. (13.) εἶτα τοῖς
μίμοις τὰ ἐς τὸ θέατρον πάντα ὡμίλει καὶ τῶν ἐνταῦθα ἐπιτηδευμάτων μετεῖχεν
αὐτοῖς, γελωτοποιοῖς τισι βωμολοχίαις ὑπηρετοῦσα. ἦν γὰρ ἀστεία διαφερόντως
καὶ σκώπτρια, ἀπόβλεπτός τε ἐκ τοῦ ἔργου (14.) εὐθὺς ἐγεγόνει. οὐ γάρ τινος αἰδοῦς
τῇ ἀνθρώπῳ μετῆν ἢ διατραπεῖσάν τις αὐτὴν πώποτε εἶδεν, ἀλλ’ ἐς ἀναισχύντους
ὑπουργίας οὐδεμιᾷ ὀκνήσει ἐχώρει, καὶ τοιαύτη τις ἦν οἵα ῥαπιζομένη μὲν καὶ κατὰ
κόρρης πατασσομένη χαριεντίζειν τε καὶ μέγιστα ἀνακαγχάζειν, ἀποδυσαμένη τε
τά τε πρόσω καὶ τὰ ὀπίσω τοῖς ἐντυγχάνουσι γυμνὰ ἐπιδεῖξαι, ἃ τοῖς ἀνδράσι θέμις
ἄδηλά τε καὶ ἀφανῆ εἶναι. Ἐς δὲ τοὺς ἐραστὰς ἐχλεύαζέ τε βλακεύουσα καὶ
νεωτέραις ἀεὶ τῶν μίξεων ἐνδιαθρυπτομένη ἐπιτεχνήσεσι παραστήσασθαι τὰς τῶν
ἀκολάστων ψυχὰς ἐς ἀεὶ ἴσχυεν, ἐπεὶ οὐδὲ πειρᾶσθαι πρός του τῶν ἐντυγχανόντων
ἠξίου, ἀλλ’ ἀνάπαλιν αὐτὴ γελοιάζουσά τε καὶ βωμολόχως ἰσχιάζουσα τοὺς
παραπεπτωκότας ἅπαντας, ἄλλως (16.) τε καὶ ἀγενείους ὄντας ἐπείρα. ἥσσων γάρ
τις οὕτως ἡδονῆς ἁπάσης οὐδαμῆ γέγονεν· ἐπεὶ καὶ ἐς ξυναγώγιμον δεῖπνον
πολλάκις ἐλθοῦσα ξὺν νεανίαις δέκα, ἢ τούτων πλείοσιν, ἰσχύϊ τε σώματος
ἀκμάζουσι λίαν καὶ τὸ λαγνεύειν πεποιημένοις ἔργον, ξυνεκοιτάζετο μὲν τοῖς
συνδείπνοις ἅπασι τὴν νύκτα ὅλην, ἐπειδὰν δὲ πρὸς τὸ ἔργον τοῦτο πάντες
ἀπείποιεν, ἥδε παρὰ τοὺς ἐκείνων οἰκέτας ἰοῦσα τριάκοντα ὄντας, ἂν οὕτω τύχοι,
ξυνεδυάζετο μὲν αὐτῶν ἑκάστῳ, κόρον δὲ οὐδ’ ὣς ταύτης δὴ τῆς μισητίας
ἐλάμβανε.
8
Překlad: H. B. Dewing, Procopius with an English translation, vol. VI, Cambridge – Mass. 1935, 1954, 1960,
online: http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Anecdota/
8.
22 Such was Justinian in appearance; but his character I could not accurately describe.
For this man was both an evil-doer and easily led into evil, the sort of a person whom
they call a moral pervert,7 never of his own accord speaking the truth to those with
whom he conversed, but having a deceitful and crafty intent behind every word and
action, and at the same time exposing himself, an easy prey, to those who wished to
deceive him. 23 And a certain unusual mixture had p99developed in him, compounded
of both folly and wickedness. And possibly this illustrated a saying uttered by one of
the Peripatetic philosophers in earlier times, to the effect that the most opposite
elements are found in man's nature, just as in mixed colours. 24 (I am now writing,
however, of matters in which I have not been able to attain competency.) But to resume,
this Emperor was insincere, crafty, hypocritical, dissembling his anger, double-dealing,
clever, a perfect artist in acting out an opinion which he pretended to hold, and even
able to produce tears, not from joy or sorrow, but contriving them for the occasion
according to the need of the moment, always playing false, yet not carelessly but
adding both his signature and the most terrible oaths to bind his agreements, and that
too in dealing with his own subjects.
9.
The traits, then, of Justinian's character, as far as we are able to state them, were roughly
these. And he married a wife concerning whom I shall now relate how she was born
and reared and how, after being joined to this man in marriage, she overturned the
Roman State to its very foundations. 2 There was in Byzantium a certain Acacius,
keeper of the animals used in the circus, an adherent of the Green Faction, a man whom
they called Master of the Bears. 3 This man had died a natural death during the reign of
Anastasius, leaving three girls, Comito, Theodora and Anastasia, the eldest of whom
was not yet seven years of age. 4 And the woman, now reduced to utter distress,1
entered into marriage with another husband, who, she thought, would later on assist
her in both the care of the household and in her first husband's occupation. 5 But the
Dancing Master of the Greens, a man named Asterius, was bribed by another man to
remove these persons from that office and to make no difficulty about putting in the
position the man who had given him the money. For the Dancing Masters had authority
to administer such matters as they wished. 6 But when the woman saw the whole
populace gathered in the Circus, she put garlands on the heads and in both hands of the
three girls and cause them to sit as suppliants. 7 And though the Greens were by no
p105means favourable to receiving the supplication, the Blues conferred this position of
9
honour upon them, since their Master of the Bears also had recently died. 8 And when
these children came of age, the mother immediately put them on the stage there — since
they were fair to look upon — not all three at the same time, but as each one seemed to
her to be ripe for this calling. 9 Now Comito, the first one, had already scored a brilliant
success among the harlots of her age; and Theodora, the next in order, clothed in a little
sleeved frock suitable to a slave girl, would follow her about, performing various
services and in particular always carrying on her shoulders the stool on which her sister
was accustomed to sit in the assemblies. 10 Now for a time Theodora, being immature,
was quite unable to sleep with a man or to have a woman's kind of intercourse with
one, yet she did engage in intercourse of a masculine type of lewdness with the
wretches, slaves though they were, who, following their masters to the theatre,
incidentally took advantage of the opportunity afforded them to carry on this
monstrous business, and she spent much time in the brothel in this unnatural traffic of
the body. 11 But as soon as she came of age and was at last mature, she joined the
women of the stage and straightway became a courtesan, of the sort whom men of
ancient times used to call "infantry."2 12 For she was neither a flute-player nor a harpist,
nay, she had not even acquired skill in the dance, but she sold her youthful beauty to
those who chanced to come along, plying her trade with practically p107her whole
body. 13 Later on she was associated with the actors in all the work of the theatre, and
she shared their performances with them, playing up to their buffoonish acts intended
to raise a laugh. For she was unusually clever and full of gibes, and she immediately
became admired for this sort of thing. 14 For the girl had not a particle of modesty, nor
did any man ever see her embarrassed, but she undertook shameless services without
the least hesitation, and she was the sort of a person who, for instance, when being
flogged or beaten over the head, would crack a joke over it and burst into a loud laugh;
and she would undress and exhibit to any who chanced along both her front and her
rear naked, parts which rightly should be unseen by men and hidden from them.
15 And as she wantoned with her lovers, she always kept bantering them, and by
toying with new devices in intercourse, she always succeeded in winning the hearts of
the licentious to her; for she did not even expect that the approach should be made by
the man she was with, but on the contrary she herself, with wanton jests and with
clownish posturing with her hips, would tempt all who came along, especially if they
were beardless youths. 16 Indeed there was never anyone such a slave to pleasure in all
forms; for many a time she would go to a community dinner3 with ten youths or even
more, all of exceptional bodily vigor who had made a business of fornication, and she
would lie with all her banquet companions the whole night long, and when they all
were too exhausted to go on, she would go on to their attendants, thirty perhaps in
number, and pair off with each one of them; yet even so she could not get enough of
this wantonness.
10
3. ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ / AKATHISTOS
Edice: C. A. Trypanis (ed.), Fourteen early Byzantine cantica [Wiener Byzantinistische Studien 5. Vienna: Böhlau, 1968]: 29-39.
Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τὰ νικητήρια
ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια
ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, θεοτόκε·
ἀλλ’ ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον
ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον, (5)
ἵνα κράζω σοι·
“Χαῖρε, νύμφη ἀνύμφευτε”.
(1.) Ἄγγελος πρωτοστάτης οὐρανόθεν ἐπέμφθη
εἰπεῖν τῇ θεοτόκῳ τὸ “χαῖρε”·
καὶ σὺν τῇ ἀσωμάτῳ φωνῇ
σωματούμενόν σε θεωρῶν, κύριε,
ἐξίστατο καὶ ἵστατο κραυγάζων πρὸς αὐτὴν τοιαῦτα· (5)
“Χαῖρε, δι’ ἧς ἡ χαρὰ ἐκλάμψει·
χαῖρε, δι’ ἧς ἡ ἀρὰ ἐκλείψει·
χαῖρε, τοῦ πεσόντος Ἀδὰμ ἡ ἀνάκλησις·
χαῖρε, τῶν δακρύων τῆς Εὔας ἡ λύτρωσις·
χαῖρε, ὕψος δυσανάβατον ἀνθρωπίνοις λογισμοῖς· (10)
χαῖρε, βάθος δυσθεώρητον καὶ ἀγγέλων ὀφθαλμοῖς·
χαῖρε, ὅτι ὑπάρχεις βασιλέως καθέδρα·
χαῖρε, ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα πάντα·
χαῖρε, ἀστὴρ ἐμφαίνων τὸν ἥλιον·
χαῖρε, γαστὴρ ἐνθέου σαρκώσεως· (15)
χαῖρε, δι’ ἧς νεουργεῖται ἡ κτίσις·
χαῖρε, δι’ ἧς προσκυνεῖται ὁ πλάστης·
χαῖρε, νύμφη ἀνύμφευτε”.
(2.) Βλέπουσα ἡ ἁγία ἑαυτὴν ἐν ἁγνείᾳ
φησὶ τῷ Γαβριὴλ θαρσαλέως·
“Τὸ παράδοξόν σου τῆς φωνῆς
δυσπαράδεκτόν μου τῇ ψυχῆ φαίνεται·
ἀσπόρου γὰρ συλλήψεως τὴν κύησιν προλέγεις κράζων· (5)
“Ἀλληλούϊα”.”
(3.) Γνῶσιν ἄγνωστον γνῶναι ἡ παρθένος ζητοῦσα
ἐβόησε πρὸς τὸν λειτουργοῦντα·
“Ἐκ λαγόνων ἁγνῶν ὑϊὸν
πῶς ἐστὶ τεχθῆναι δυνατόν; λέξον μοι.”
πρὸς ἣν ἐκεῖνος ἔφησεν ἐν φόβῳ πρὶν κραυγάζων οὕτω· (5)
“Χαῖρε, βουλῆς ἀπορρήτου μύστις,
χαῖρε, σιγῇ δεομένων πίστις·
χαῖρε, τῶν θαυμάτων Χριστοῦ τὸ προοίμιον,
11
χαῖρε, τῶν δογμάτων αὐτοῦ τὸ κεφάλαιον·
χαῖρε, κλῖμαξ ἐπουράνιε, δι’ ἧς κατέβη [ὁ] θεός· (10)
χαῖρε, γέφυρα μετάγουσα τοὺς ἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν·
χαῖρε, τὸ τῶν ἀγγέλων πολυθρύλητον θαῦμα·
χαῖρε, τὸ τῶν δαιμόνων πολυθρήνητον τραῦμα·
χαῖρε, τὸ φῶς ἀρρήτως γεννήσασα·
χαῖρε, τὸ “πῶς” μηδένα διδάξασα· (15)
χαῖρε, σοφῶν ὑπερβαίνουσα γνῶσιν·
χαῖρε, πιστῶν καταυγάζουσα φρένας·
χαῖρε, νύμφη ἀνύμφευτε.”
(4.) Δύναμις τοῦ ὑψίστου ἐπεσκίασε τότε
πρὸς σύλληψιν τῇ ἀπειρογάμῳ·
καὶ τὴν εὔκαρπον ταύτης νηδὺν
ὡς ἀγρὸν ἀπέδειξεν ἡδὺν ἅπασι
τοῖς θέλουσι θερίζειν σωτηρίαν ἐν τῷ ψάλλειν οὕτως· (5)
|:“Ἀλληλούϊα.”:|
(5.) Ἔχουσα θεοδόχον ἡ παρθένος τὴν μήτραν
ἀνέδραμε πρὸς τὴν Ἐλισάβετ·
τὸ δὲ βρέφος ἐκείνης εὐθὺς
ἐπιγνοῦν τὸν ταύτης ἀσπασμὸν ἔχαιρε
καὶ ἅλμασιν ὡς ᾄσμασιν ἐβόα πρὸς τὴν θεοτόκον· (5)
“Χαῖρε, βλαστοῦ ἀμαράντου κλῆμα·
χαῖρε, καρποῦ ἀθανάτου κτῆμα·
χαῖρε, γεωργὸν γεωργοῦσα φιλάνθρωπον·
χαῖρε, φυτουργὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν φύουσα·
χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρμῶν· (10)
χαῖρε, τράπεζα βαστάζουσα εὐθηνίαν ἱλασμῶν·
χαῖρε, ὅτι λειμῶνα τῆς τρυφῆς ἀναθάλλεις·
χαῖρε, ὅτι λιμένα τῶν ψυχῶν ἑτοιμάζεις·
χαῖρε, δεκτὸν πρεσβείας θυμίαμα·
χαῖρε, παντὸς τοῦ κόσμου ἐξίλασμα· (15)
χαῖρε, θεοῦ πρὸς θνητοὺς εὐδοκία·
χαῖρε, θνητῶν πρὸς θεὸν παρρησία·
|:χαῖρε, νύμφη ἀνύμφευτε.”:|
12
Překlad: Mariánský hymnus Akathistos, Velehrad 1995
My, Tvé město, zbavené válečných hrůz, jsme vděčni za
vítězství Tobě, Bohorodičko, naše Vládkyně v boji a
Ochránkyně, a vzýváme Tvou nepřemožitelnou moc: Osvoboď
nás od všech nebezpečí, abychom k Tobě mohli volat: Raduj se,
Nevěsto nesnoubená!
Vznešený anděl byl poslán z nebe, aby řekl „Raduj se“ Matce
Boží. Když spatřil Tebe, Pane, v ní vtělujícího se, stál
v ohromení a netělesným hlasem takto Matku Boží oslovil:
Raduj se, skrze Tebe radost září,
Raduj se, skrze Tebe kletba bledne.
Raduj se, povznesení padlého Adama,
Raduj se, útěcho plačící Evy.
Raduj se, nad lidský rozum vznešená,
Raduj se, andělským očím v hlubinách ztracená.
Raduj se, jsi královským trůnem,
Raduj se, jež nosíš toho, kdo podpírá vše.
Raduj se, hvězdo zářící před východem slunce,
Raduj se, lůno Božího vtělení.
Raduj se, skrze Tebe se obnovuje tvorstvo,
Raduj se, skrze Tebe se klaníme Stvořiteli.
Raduj se, Nevěsto nesnoubená.
Svatá Paní dobře věděla, že je čistá Panna, a toto směle řekla
Gabrielovi: „Tvé zvláštní poselství se mé duši zdá
nepochopitelné. Jak můžeš mluvit o narození z lůna panny.“
Aleluja!
Panna chtěla pochopit toto tajemství a ptala se Božího posla:
„Pověz mi, jak může mé panenské lůno přivést na svět dítě?“ A
on se s úctou sklonil a řekl:
Raduj se, zasvěcená do úradku Trojjediného Boha,
Raduj se, mlčenlivá víro prosících.
Raduj se, počátku Kristových zázraků,
Raduj se, důkaze všech jeho pravd.
Raduj se, nebeský žebři, po němž sestoupil Bůh,
Raduj se, pozemský moste, jenž vedeš k nebesům.
Raduj se, zázraku anděly oslavený,
Raduj se, příčino přežalostného pádu démonů.
Raduj se, dala jsi nevýslovné Světlo,
Raduj se, ty nikomu neprozradíš „jak“.
Raduj se, jsi moudřejší než všichni učení,
Raduj se, ty záříš v duších věřících.
Raduj se, Nevěsto nesnoubená.
kondak - Delta
Moc Nejvyššího zastínila a učinila Matkou Pannu, která
nepoznala muže: její plodné lůno se stalo místem obtěžkaným
pro všechny, kdo chtějí sklízet plody spasení zpěvem Aleluja!
ikos - Epsílon
13
Starostlivá Marie spěchala s Pánem ve svém lůně k Alžbětě,
jejíž maličký zaslechl panenský pozdrav, zajásal, radostí se
pohnul a jakoby Matce Boží zazpíval:
Raduj se, větvičko se svatým Poupětem,
Raduj se, nosíš svůj nesmrtelný Plod.
Raduj se, ty sama vytváříš Božího Stvořitele,
Raduj se, ty sama dáš život Původci života.
Raduj se, jsi pole, na kterém milosti bohatě zrají,
Raduj se, jsi stůl, jenž překypuje dary.
Raduj se, v Tobě rozkvétá zelený ráj,
Raduj se, v Tobě najdou přístav duše věřících.
Raduj se, vonné kadidlo modliteb,
Raduj se, odpuštění, jež očistí svět.
Raduj se, vlídnosti Boží vůči člověku,
Raduj se, důvěro člověka k Bohu.
Raduj se, Nevěsto nesnoubená.
14
4. NIKETAS Z AMNIE, ŽIVOT MILOSRDNÉHO FILARETA
Edice: M.-H. Fourmy and M. Leroy (ed.), La vie de s. Philarète, Byzantion 9 (1934): 112–167.
ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΦΙΛΑΡΕΤΟΥ ΤΟΥ
ΕΛΕΗΜΟΝΟΣ
Ἦν τις ἄνθρωπος ἐν χώρᾳ τῶν Παφλαγόνων τοὔνομα Φιλάρετος καὶ ὁ ἄνθρωπος
ἦν εὐγενὴς τῶν ἀπὸ Πόντου καὶ Γαλατικῆς χώρας, υἱὸς ὑπάρχων Γεωργίου τοῦ
Φερωνύμου. Ἦν δὲ πλούσιος σφόδρα· καὶ ἦν αὐτῷ κτήνη πολλά· βόες ἑξακόσιοι,
ζεύγη βοῶν ἑκατόν, ἵπποι νομάδες ὀκτακόσιαι, ἵπποι καὶ ἡμίονοι τῆς προμοσέλας
αὐτοῦ ὀγδοήκοντα, πρόβατα χιλιάδες δώδεκα, προάστια δὲ πολλῆς γῆς
πεπληρωμένα τετταράκοντα ὀκτώ, μονώτατα πάντα, ὡραῖα πάνυ καὶ πολλῆς τιμῆς
ἄξια· κατέναντι γὰρ αὐτῶν ἑκάστη πηγὴ ἦν βλύζουσα ἀπὸ κορυφῆς δυναμένα
ἀρδεῦσαι πάντα τὰ χρῄζοντα ἀρύεσθαι ἐξ αὐτῆς κατὰ περισσείαν· καὶ οἰκέται
πολλοὶ ὑπῆρχον αὐτῷ, καὶ κτήματα πολλὰ σφόδρα.
(...)
Ἦν δὲ ὁ ἄνθρωπος ἐλεήμων σφόδρα καὶ ὅτε ἤρχετο πρὸς αὐτὸν προσαίτης, εἴ τι ἂν
αἰτεῖτο, ἐδίδου αὐτῷ μετὰ χαρᾶς εἰς πλησμονήν, πρότερον ἐκ τῆς τραπέζης αὐτοῦ εἴ
τι ἂν ἐπεθύμει, καὶ εἶθ’ οὕτως παρεῖχεν αὐτῷ τὸ ζητούμενον προπέμπων αὐτὸν ἐν
εἰρήνῃ, ἀφωμοιωμένος ἀληθῶς τῷ φιλοξένῳ Ἀβραὰμ καὶ Ἰακώβ. Ἐποίει δὲ οὕτως
ἐπὶ χρόνους πολλούς, ἐξάκουστον δὲ ἐγένετο ἐν ὅλῃ τῇ Ἀνατολῇ καὶ τῇ περιχώρῳ
ἐκείνῃ ἡ τούτου ἐλεημοσύνη· καὶ εἴ τινος βοῦς ἠστόχησεν ἢ ἵππος ἢ ἄλλο τι τῶν
τετραπόδων, ἐπορεύετο πρὸς τὸν μακάριον ἄνδρα μετὰ θάρσους ὡς εἰς ἰδίαν
ἀγέλην ἀπερχόμενος, καὶ ἐλάμβανεν ἕκαστος εἴ τι ἂν χρείαν εἶχεν, καὶ οἷον
ἕκαστος ἐκ τῆς ἀγέλης αὐτοῦ ἀπώλεσεν, ἀπερχόμενος ἐλάμβανεν οἷον ἂν ἔθελεν.
Καὶ ὅσον ἐδίδου, τοσοῦτον ἐπληθύνετο.
Ἰδὼν δὲ ὁ διάβολος τὴν τοῦ ἀνδρὸς ἐνάρετον πολιτείαν, ἐζήλωσεν αὐτὸν ὥς ποτε
τὸν Ἰώβ, καὶ ἐξαιτεῖται τοῦτον πτωχεῦσαι καὶ τότε ἰδεῖν αὐτοῦ τὴν τοιαύτην
ἁπλώτητα. Οὐδὲν γὰρ θαυμαστὸν ἔφησεν ὁ διάβολος ποιήσειν τὸν ἄνδρα, ἐκ τῶν
περισσευμάτων αὐτοῦ παρέχων τοῖς πένησιν.
(...)
Κατὰ δὲ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον, βασιλεύοντος τῆς φιλοχρίστου Εἰρήνης αὐγούστης σὺν
ἄνακτι τῷ υἱῷ αὐτῆς Κωνσταντίνῳ, ἐζήτει ἡ βασίλισσα κόρην ἐπιλέξασθαι ἐν πάσῃ
τῇ τῶν Ῥωμαίων χώρᾳ ἀπὸ ἀνατολῶν ἕως δυσμᾶς πρὸς τὸ ζεῦξαι τὸν υἱὸν αὐτῆς
τὸν βασιλέα. Γυρεύσαντες δὲ πᾶσαν τὴν δύσιν μεσημβρίαν τε καὶ τὴν ἀρκτῷαν καὶ
μὴ εὑρόντες, ἦλθον εἰς τὰ μέρη τοῦ Πόντου. Γυρευόντων δὲ αὐτῶν ἦλθον κατὰ τὸ
μεσόγειον Παφλαγονίας εἰς τὸ χωρίον τοῦ ἐλεήμονος ἀνδρός· τὸ δὲ ὄνομα τοῦ
χωρίου Ἄμνια, ὑπὸ τῆς πόλεως Γαγγρῶν τελοῦσα. Ἰδόντες δὲ οἱ βασιλικοὶ τὸν οἶκον
τοῦ γέροντος, ἀρχαῖον ὄντα καὶ μέγαν σφόδρα, καὶ πάνυ τερπνόν, νομίζοντες ὅτι
15
εἷς τῶν μεγιστάνων καταμένει ἐν αὐτῷ ἐκέλευσαν τοὺς ὑπηρέτας αὐτῶν καὶ τοὺς
μετάτωρας ἐκεῖσε καταλῦσαι. Οἱ δὲ πρῶτοι τοῦ χωρίου λέγουσι πρὸς τοὺς
βασιλικούς· «Μή, κύριοι, μὴ ἀπέλθητε εἰς τὸν οἶκον ἐκεῖνον, ὅτι εἰ καὶ ἔξωθεν μέγας
φαίνεται καὶ ἔντιμος, ἔσωθεν δὲ οὐδὲν ὑπάρχει ἐν αὐτῷ.» Οἱ δὲ βασιλικοὶ
νομίζοντες ὅτι ὑπὸ ἐπιτροπῆς τοῦ κυρίου τῆς οἰκίας τοῦτο λαλοῦσιν, ἵνα μὴ
καταλύσουσιν ἐν αὐτῇ διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν πλούσιον καὶ δυνάστην, εἶπον μετ’ ὀργῆς
πρὸς τοὺς ὑπηρέτας αὐτῶν· «Πορεύεσθε μόνον· ἀπέλθωμεν εἰς ἐκεῖνον τὸν οἶκον.»
(...)
Καὶ ὡς ἀνέστησαν τῷ πρωῒ ἐπεζήτησαν πάλαι τὰ κοράσια μετὰ σπουδῆς πολλῆς.
Εἶπεν δὲ πρὸς αὐτοὺς ὁ γέρων· «Κύριοί μου, ἡμεῖς εἰ καὶ πτωχοὶ ὑπάρχομεν, ἀλλ’
οὖν αἱ θυγατέρες ἡμῶν οὐδέποτε ἐξήλθοσαν ἐκ τοῦ κουβουκλίου αὐτῶν· ὡς δὲ
κελεύετε, οἱ ἐμοὶ δεσπόται, εἰσέλθατε εἰς τὸ κουβούκλιον καὶ θεάσασθε αὐτάς.»
Ἀναστάντες δὲ οἱ ἄνδρες σπουδαίως, εἰσήλθοσαν εἰς τὸ κουβούκλιον καὶ
ὑπήντησαν αὐτοῖς αἱ θυγατέρες τοῦ γέροντος μετὰ τῶν θυγατέρων αὐτῶν, καὶ
θεωρήσαντες τὰς μητέρας καὶ θυγατέρας κάλλει σφοδροτάτῳ περιεκλαμψάσας
ὑπὲρ πᾶσαν θέαν γυναικὸς ἐν καταστολῇ κοσμίῳ, ἐξέστησαν καὶ συγχαρεῖς
γενόμενοι καὶ μὴ δυνάμενοι χωρίσαι τὰς μητέρας ἐκ τῶν θυγατέρων διὰ τὸ
ἰσόμετρον κάλλος τῆς θέας αὐτῶν, ἔφησαν πρὸς τὸν γέροντα· «Ποῖαί εἰσιν αἱ
θυγατέρες σου καὶ ποῖαι αἱ ἔγγονές σου;» Ὁ δὲ διεχώριζεν αὐτὰς καὶ εὐθέως
καταμετροῦσι τὸ μέτρον τὸ βασιλικὸν τὴν ἡλικίαν τῆς πρώτης καὶ εὗρον καθῶς
ἔχρῃζον· θεασάμενοι καὶ τὸ λαυρᾶτον, ηὗραν καὶ τοῦτο ὅμοιον, ὁμοίως καὶ τὸ
τζαγκίον καταμετρήσαντες τοῦ ποδός, εὗρον ἰσόμετρον· καὶ ἄραντες ταύτας μετὰ
πολλῆς χαρᾶς σὺν τῇ μητρὶ αὐτῶν καὶ τῷ γέροντι καὶ παντὸς τοῦ οἴκου αὐτῶν,
ἀπῄεσαν μετὰ χαρᾶς εἰς τὸ Βυζάντιον ὁμοῦ τὸν ἀριθμὸν ψυχαὶ τριάκοντα.
16
Překlad: Byzantské legendy, Červený Kostelec 2007.
Vyprávění o životě a skutcích blahoslaveného a spravedlivého Filareta Milosrdného,
všelikým poučením naplněné
V zemi Paflagonské je víska, jež se nazývá Amneia, a je podřízená hlavnímu městu
Gangrám. Tam žil člověk jménem Filaretos, pocházející ze vznešeného rodu pontského
a galatského, syn jistého rolníka Georgia, jednoho z prvních tamních obyvatel, jehož
jmění bylo získáno prací jeho služebníků. Tento Filaretos byl (...), bohabojný a velice
bohatý. Měl mnoho dobytka: šest set býků, sto párů (…), osm set koní na pastvinách,
osmdesát tažných koní a mul, dvanáct tisíc ovcí, padesát statků na předměstí s velkým
množstvím pozemků, které měly velikou cenu a byly položeny jeden nedaleko
druhého. V každém z nich totiž byl horský pramen, který dával dostatek vláhy všemu,
co je živo z vody; měl též mnoho otroků se ženami a dětmi. Blahoslavený Filaretos měl i
manželku jménem Theosebó; i ona byla (...) a bohabojná a přinesla mu nemalé
bohatství. Měli děti: krásného syna jménem Jana a dvě dcery, z nichž jedna se nazývala
Hypatia a druhá Euantheia. Byly velmi krásné a svou krásou zastiňovaly v ten čas
všechny ostatní.
Filaretos pak byl milosrdný, miloval chudé a pocestné, odíval nahé a těm, kteří
přicházeli zdaleka, dával vše potřebné. Jestliže někdo od něho něco žádal, s radostí
dával, nejprve ho nasytil u svého stolu a pak ho vypravil na cestu, podobaje se
laskavému hostiteli poutníků Abrahámovi a předobrotivému Jákobovi. Tak žil po
dlouhý čas. Jeho jméno se stalo známým po celé východní zemi i v jejím okolí a jeho
milosrdenství bylo proslulé mezi všemi lidmi. Pakliže někdo neměl býka, koně nebo
jiné zvíře, šel k blahoslavenému, aby si mu postěžoval, a každý dostal z jeho stáda
dobytče, jaké potřeboval, podle své volby; přestože světec rozdával, jeho stádo se
dvojnásob množilo.
Když uviděl ďábel čisté srdce tohoto muže, pojal k němu závist, jako kdysi
k spravedlivému Jobovi, a usiloval, aby Filaretos zchudl: zatoužil se přesvědčit o tom,
zda bude spravedlivý mít stejný soucit se všemi jako dříve. Jak pravil ten potměšilec,
(...) dobrotivý ten muž žádné zvláštní dobro neprokazoval, protože poskytoval
strádajícím ze své hojnosti.
[…]
V tom čase panovala křesťanská císařovna Eiréné, která vládla spolu se svým synem
Konstantinem. Rozeslala posly po celé byzantské zemi od východních hranic po
západní, aby hledali pro císaře Konstantina nevěstu. Všude se zastavili, ale vhodnou
dívku nenašli; přišli tedy do krajiny pontské do samého srdce Paflagonie, do vísky, kde
žil Filaretos Dobrotivý. Nazývala se Amneia a byla podřízena hlavnímu městu
Gangrám. Poslové si zdálky povšimli starobylého, nádherného a velikého domu
Filareta Dobrotivého a domnívajíce se, že tam sídlí nějaký velmož, poručili
služebníkům, aby tam zastavili. Avšak vesničané řekli poslům: „Nechoďte tam, pánové,
do tohoto domu, protože zvnějšku sice vyhlíží jako bohatý a nádherný, ale vevnitř nic
není, žije tam chudý stařec.“ Císařští poslové se však domnívali, že to říkají proto, že
17
jim to sám hospodář, bohatý to velkostatkář, rozkázal, a rozhněvaně řekli svým
služebníkům: „Nevšímejte si toho a jděte tam.“
[...]
Když poslové ráno vstali, začali všude dívky hledat. Stařec jim řekl: „Pánové, třebaže
jsme chudí, přesto naše dívky nikdy nevycházejí z našeho skromného příbytku. Je-li
vám libo, pánové, vstupte do vnitřních komnat a uvidíte je.“ Spěchali tedy do vnitřních
komnat. Dvě starcovy dcery se svými dceruškami je přivítaly s náležitými poctami.
Poslové v úžasu nemohli ani promluvit, když spatřili krásu těch žen, jejich neobyčejný
půvab a důstojnost jejich vystupování. Řekli radostně starci, nerozeznávajíce dívenky
od jejich matek pro nevšední krásu matek a – jak se zdálo – pro stejný věk jedněch i
druhých: „Otče, které z nich jsou dcery, které matky a které vnučky?“ Stařec jim to
ukázal. Když poslové začali císařskou mírou měřit postavu první dívenky, byla
shledána správnou; když byla srovnána s císařským vzorem krásy, byla stejná, podobně
i velikost její nožky měla přesnou míru.
Poslové s velikou radostí vzali dívky i s jejich matkou, prarodiči a celou rodinou
v počtu třiceti lidí a odebrali se do šťastného města Cařihradu.
18
5. KASSIA
Edice: K. Krumbacher (ed.), Kasia, Sitzungsberichte der bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosoph.-phil. und hist. Kl. 3.1 (1897): 357-368; upraveno podle, A.
Tripolitis (ed.), Kassia, The Legend, The Woman and Her Work, New York – London, 1992 (odsud i překlad).
Μισῶ φονέα κρίνοντα τὸν θυμώδη. (1)
Μισῶ τὸν μοιχόν, ὅταν κρίνῃ τὸν πόρνον.
Μισῶ κελεφὸν τὸν λεπρὸν ἐξωθοῦντα.
Μισῶ τὸν μωρὸν φιλοσοφεῖν δοκοῦντα.
Μισῶ δικαστὴν προσέχοντα προσώποις. (5)
Μισῶ πλούσιον ὡς πτωχὸν θρηνωδοῦντα.
Μισῶ τὸν πτωχὸν καυχώμενον ἐν πλούτῳ.
Μισῶ χρεώστην ἀμερίμνως ὑπνοῦντα.
Μισῶ κολοβὸν μακρὸν ἐξουθενοῦντα.
Μισῶ τὸν μακρόν, ἂν πελωλὸς τυγχάνῃ. (10)
Μισῶ τὸν ψεύστην σεμνυνόμενον λόγοις.
Μισῶ μέθυσον πίνοντα καὶ διψῶντα. @1
Μισῶ τὸν λίχνον ὡς ὀλιγοψιχοῦντα.
Μισῶ γέροντα παίζοντα μετὰ νέων.
Μισῶ ῥᾴθυμον καὶ τὸν ὑπνώδη μᾶλλον. (15)
Μισῶ τὸν ἀναίσχυντον ἐν παρρησίᾳ.
Μισῶ τὸν πολυλόγον ἐν ἀκαιρίᾳ.
Μισῶ σιωπήν, ὅτε καιρὸς τοῦ λέγειν.
Μισῶ τὸν πᾶσι συμμορφούμενον τρόποις.
Μισῶ τὸν δόξης χάριν ποιοῦντα πάντα. (20)
Μισῶ τὸν λόγοις οὐκ ἀλείφοντα πάντας (?).
Μισῶ μὴ ζητούμενον καὶ προσλαλοῦντα.
Μισῶ τὸν διδάσκοντα μηδὲν εἰδότα.
Μισῶ φίλεχθρον· οὐ γὰρ φιλεῖ τὸ θεῖον.
Μισῶ φειδωλὸν καὶ μάλιστα πλουτοῦντα. (25)
Μισῶ τὸν ἀγνώμονα καθὼς Ἰούδαν.
Μισῶ τὸν μάτην συκοφαντοῦντα φίλους.
I hate a murderer condemning the hot-tempered.
I hate the adulterer when he judges the fornicator.
I hate the leper who drives out the leprous.
I hate the fool supposing to be a philosopher.
I hate a rich man complaining as a poor man.
I hate the poor man boasting as in wealth.
I hate a debtor who sleeps unconcernedly.
I hate a stunted individual who is contemptuous of height.
I hate the tall man if he happens to be enormous.
I hate the liar affecting a solemn air with words.
I hate the drunk drinking and thirsting.
I hate the gluttonous one as he lacks courage.
19
I hate an old man who plays with youths.
I hate a lazy person and more so the somnolent one.
I hate the shameless individual in candid speech.
I hate the verbose in an unsuitable time.
I hate silence, when it is a time for speaking.
I hate the one who conforms to all ways.
I hate the one who does everything for the sake of vain glory.
I hate the one who does not encourage everyone with words.
I hate the one who speaks before examining.
I hate the one who teaches knowing nothing.
I hate a quarrelsome one; for he does not respect the holy.
I hate the miser and especially one who is wealthy.
I hate the ungrateful one like Judas.
I hate one who rashly slanders friends.
Ἀνὴρ φαλακρὸς καὶ κωφὸς καὶ μονόχειρ,
μογγίλαλός τε καὶ κολοβὸς καὶ μέλας,
λοξὸς τοῖς ποσὶ καὶ τοῖς ὄμμασιν ἅμα
ὑβρισθεὶς παρά τινος μοιχοῦ καὶ πόρνου,
μεθυστοῦ, κλέπτου καὶ ψεύστου καὶ φονέως
περὶ τῶν αὐτῷ συμβεβηκότων ἔφη·
Ἐγὼ μὲν οὐκ αἴτιος τῶν συμβαμάτων·
οὐ γὰρ θέλων πέφυκα τοιοῦτος ὅλως·
σὺ δὲ τῶν σαυτοῦ παραίτιος πταισμάτων·
ἅπερ γὰρ οὐκ ἔλαβες παρὰ τοῦ πλάστου,
ταῦτα καὶ ποιεῖς καὶ φέρεις καὶ βαστάζεις.
Ἀνὴρ ἀληθὴς ἐκφεύγει πάντως ὅρκον.
Ἀνδρὸς ἀληθοῦς ὁ λόγος ὥσπερ ὅρκος
ἀνδρὸς δὲ φαύλου καὶ τὸ ψεῦδος μεθ’ ὅρκου.
Ἀνὴρ στοχαστὴς μάντις ἄριστός ἐστιν·
τεκμαίρεται κινδύνους ἐκ τῶν πραγμάτων.
Ἀνὴρ φρόνιμος ἐπικρατὴς ἀφρόνων,
αὐτοκράτωρ δὲ τῶν παθῶν ὁ τοιοῦτος.
Ἀνὴρ ὑψαύχην μισητὸς τοῖς ὁρῶσιν,
ἐπέραστος δὲ τοῖς πᾶσι ταπεινόφρων.
A man bald, dumb, and with only one hand,
short, swarthy, and with a speech impediment,
bowed legged and with crossed eyes
when he was insulted by a certain adulterer and fornicator,
drunk, thief, liar, and murderer
because of his infirmities, said:
“I am not the cause of my misfortunes;
for in no way did I want to be like this,
but you are in part the cause of your faults,
as you did not receive from the creator
these things that you do, endure, and dignify.”
An honest man avoids all oaths.
The word of an honest man is like an oath;
but of an evil man even the lie is with an oath.
A keenly perceptive man is an excellent seer;
20
he recognizes dangers from circumstances.
A prudent man has mastery over the foolish,
such a man is ruler of the passions.
A stately man is hated by his viewers,
handsome but humble to all.
Φειδωλὸς ἰδὼν τὸν φίλον ἀπεκρύβη
καὶ τοὺς οἰκέτας τὸ ψεύδεσθαι διδάσκει.
Φεύγει φειδωλὸς συμπόσια τῶν φίλων.
Φειδωλὸς ἅπας φίλους πτωχοὺς βαρεῖται.
A miser seeing his friend hides from sight
and teaches his household to lie.
A miser avoids the entertainment of friends.
A miser depresses all his poor friends.
Γυνὴ μοχθηρὰ καὶ φίλεργος καὶ σώφρων
τὴν δυστυχίαν νενίκηκε προδήλως·
γυνὴ δὲ νωθρὰ καὶ μίσεργος καὶ φαύλη
τὴν κακὴν ὄντως ἐπεσπάσατο μοῖραν.
Φῦλον γυναικῶν ὑπερισχύει πάντων·
καὶ μάρτυς Ἔσδρας μετὰ τῆς ἀληθείας.
Κακὸν ἡ γυνὴ κἂν ὡραία τῷ κάλλει·
τὸ γὰρ κάλλος κέκτηται παραμυθίαν·
εἰ δ’ αὖ δυσειδὴς καὶ κακότροπος εἴη,
διπλοῦν τὸ κακὸν παραμυθίας ἄτερ.
Μέτριον κακὸν γυνὴ φαιδρὰ τῇ θέᾳ,
ὅμως παρηγόρημα τὸ κάλλος ἔχει·
εἰ δ’ αὖ καὶ γυνὴ καὶ δύσμορφος ὑπάρχοι,
φεῦ τῆς συμφορᾶς, φεῦ κακῆς εἱμαρμένης.
A woman industrious and prudent, although in hard times,
definitely overcomes her misfortunes;
but a woman lazy, idle, and mean,
actually causes misfortune.
Esdras is witness that women
together with truth prevail over all.
It is not good for a woman to be beautiful;
for beauty is distracting;
but if she is ugly and ill mannered,
without distraction it is twice as bat.
It is moderately bad for a woman to have a radiant
countenance,
yet beauty has its consolation;
but if a woman is ugly,
what misfortune, what bad luck.
Οὐκ ἔστι μωρῷ φάρμακον τὸ καθόλου
οὐδὲ <καὶ> βοήθεια πλὴν τοῦ θανάτου.
μωρὸς τιμηθεὶς κατεπαίρεται πάντων,
ἐπαινεθεὶς δὲ θρασύνεται <καὶ> πλέον.
21
ὡς γὰρ ἄπορον κάμψαι κίονα μέγαν,
οὕτως οὐδ’ ἄνθρωπον μωρὸν μεταποιεῖς.
Αἱρετώτερον φρονίμοις συνδιάγειν
ἤπερ πλουσίοις μωροῖς καὶ ἀπαιδεύτοις.
Γνῶσις ἐν μωρῷ πάλιν ἄλλη μωρία·
γνῶσις ἐν μωρῷ κώδων ἐν ῥινὶ χοίρου.
Δεινὸν τὸν μωρὸν γνώσεώς τι μετέχειν·
ἢν <δὲ> καὶ δόξης, δεινότατον εἰς ἅπαν·
ἢν δὲ καὶ νέος ὁ μωρὸς καὶ δυνάστης,
παπαῖ καὶ ἰώ, φεῦ καὶ οὐαὶ καὶ πόποι.
Οἴμοι, κύριε, μωροῦ σοφιζομένου·
ποῦ τις τράποιτο; ποῦ βλέψοι; πῶς ὑποίσοι;
Μωρὸς πάντως πέφυκε περισσοπράκτωρ·
μωρὸς βαλὼν πέδιλα πανταχοῦ τρέχει.
Κρεῖσσόν σοι, μωρέ, πάμπαν μὴ γεννηθῆναι
ἢ γεννηθέντα τῇ γῇ μὴ βηματίσαι.
ἀλλὰ συντόμως Ἅιδῃ παραπεμφθῆναι.
Μωροῖς φρόνιμος συνδιάγειν οὐ σθένει·
ἀτονήσει γὰρ τῇ τούτων ἀντιθέσει,
ἢ πῶς τὴν τούτων θρασύτητα νικήσοι;
Αἱρετώτερον φρονίμοις συμπτωχεύειν
ἤπερ συμπλουτεῖν μωροῖς καὶ ἀπαιδεύτοις.
καὶ μοὶ δοίη γε Χριστὸς συγκακουχεῖσθαι
φρονίμοις ἀνδράσι τε καὶ σοφωτάτοις
ἤπερ συνευφραίνεσθαι μωροῖς ἀλόγοις.
There is absolutely no cure for stupidity
nor help except for death.
A stupid person when honored is arrogant towards everyone,
and when praised becomes even more over-confident.
Just as it is impossible to bend a great pillar,
so it is to change a stupid person.
Knowledge in a stupid person is further stupidity;
knowledge in a stupid person is a bell on a pig’s nose.
It is terrible for a stupid person to possess some knowledge;
and if he has an opinion, it’s even worse;
and if a stupid man is young an in a position of power,
alas and woe and what a disaster.
Woe, oh lord, if a stupid person attempts to be clever;
where does one flee, where does one turn, how does endure?
A stupid person is always inclined to overdo:
Putting on pair of shoes he runs everywhere.
It is better if a stupid person is never born
but if born, may he not walk on the earth
but soon afterwards be sent be sent to Hades.
22
6. ΒΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ŽIVOT BASILEIA I.
Edice: I. Bekker, Theophanes Continuatus, Ioannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus [Corpus
scriptorum historiae Byzantinae. Bonn: Weber, 1838]
5
(...) ἐγένετο δέ τι περὶ αὐτὸν εὐθὺς κατὰ τὴν πρώτην ἡλικίαν θαυμάσιον, τὴν εἰς
ὕστερον τύχην παραδηλοῦν, ὅπερ οὐ θέμις οἶμαι σιγῇ παρελθεῖν. τῷ γὰρ καιρῷ
τοῦ θέρους τῶν τούτου γονέων ἐπὶ τὸν ἴδιον ἐξελθόντων ἀγρὸν καὶ τοῖς
θερισταῖς ἐπιστατούντων καὶ διεγειρόντων συντόνως ἐργάζεσθαι, ὡς περὶ
πλήθουσαν ἀγορὰν ἡ ἡμέρα προέκοπτε καὶ ὁ ἥλιος ἤδη σφοδρότερον ταῖς
μεσημβριναῖς ἀκτῖσιν ἐπέφλεγεν, οἱονεί τινα σκηνὴν ἐκ τοῦ συνδέσμου τῶν
ἀσταχύων σκευάσαντες ἐν ταύτῃ τὸν παῖδα κοιμηθησόμενον ἔθεντο, ὅπως τῆς
ἀπὸ τοῦ ἡλίου θέρμης ἀβλαβῶς διέλθῃ τὸν καύσωνα. ἐν δὲ τῷ ἐκείνους
ἐνασχολεῖσθαι τοῖς θερισταῖς ἀετὸς ἐπικαταπτὰς καὶ ἄνωθεν ἐπικαθίσας
ἡπλωμέναις ταῖς πτέρυξι τὸ παιδίον ἐσκίαζεν. ἀρθείσης δὲ παρὰ τῶν ἰδόντων
φωνῆς ὅτι ὄλεθρον ἴσως ἐπάξει ὁ ἀετὸς τῷ παιδί, ἡ μήτηρ εὐθὺς οἷα μήτηρ
φιλόστοργος καὶ φιλότεκνος πρὸς τὸν παῖδα ἐξέδραμεν. ἰδοῦσα δὲ τὸν ἀετὸν
σκιὰν ταῖς πτέρυξι τῷ παιδίῳ περιποιούμενον, καὶ μηδὲ πρὸς τὴν ταύτης
ἐκπλαγέντα ἐπέλευσιν ἀλλ’ ὥσπερ χαριέντως πρὸς αὐτὴν ἀτενίζοντα, οὐκ
ἠδυνήθη κατὰ τὸ πρόχειρον εἰς κρείττονα πεσεῖν λογισμόν, ἀλλὰ λίθον ἔβαλε
κατ’ αὐτοῦ· καὶ οὕτως ἀνέπτη ὁ ἀετὸς καὶ ὡς ἔδοξεν ἀπεχώρησεν. ἐκείνης δὲ
αὖθις πρὸς τὸν ἄνδρα καὶ τοὺς ἐργάτας ὑποστρεψάσης, ὁ ἀετὸς κατὰ τὸ
πρότερον σχῆμα παρῆν τὸ παιδίον ἐπισκιάζων, καὶ πάλιν ὁμοίως ἡ φωνὴ παρὰ
τῶν θεατῶν, καὶ ἡ μήτηρ πρὸς τὸ παιδίον, καὶ τῇ βολῇ τοῦ λίθου ὁ ἀετὸς
ἀποσοβούμενος, καὶ ἡ τῆς μητρὸς πρὸς τοὺς ἐργαζομένους ἐπιστροφή.
ἐναργέστερον δὲ ἄρα τῆς προνοίας δηλῶσαι θελησάσης ὅτι οὐ κατά τινα τύχης
αὐτοματισμὸν ἀλλὰ θείᾳ προγνώσει τὸ
τελούμενον δείκνυται, ἐκ τρίτου συνέβη τὰ ὅμοια, ὁ ἀετὸς ἐπὶ τὸ παιδίον, οἱ
θεωροῦντες βοῶντες, καὶ ἡ μήτηρ ἐπὶ τὸν ἀετόν, καὶ ὁ ἀετὸς πρὸς βίαν καὶ μόλις
ἀπαλλαττόμενος. οὕτω τῶν μεγάλων πραγμάτων ἀεὶ πόρρωθεν ὁ θεὸς
προκαταβάλλεταί τινα σύμβολα καὶ τεκμήρια τῶν εἰς ὕστερον.
23
7. SYMEON NOVÝ TEOLOG
A. Kambylis, Symeon Neos Theologos, Hymnen [Supplementa Byzantina 3. Berlin – New York: De Gruyter, 1976]
(13.) Προτροπὴ εἰς μετάνοιαν. Καὶ πῶς τὸ θέλημα τῆς σαρκὸς τῷ
θελήματι τοῦ πνεύματος ἑνωθὲν θεοειδῆ τὸν ἄνθρωπον
ἀπεργάζεται.
Κλαίω καὶ κατανύσσομαι, ὅταν τὸ φῶς μοι λάμψῃ (1)
καὶ ἴδω τὴν πτωχείαν μου καὶ γνῶ τὸ ποῦ ὑπάρχω
καὶ ποῖον κόσμον κατοικῶ θνητὸν θνητὸς ὑπάρχων,
καὶ τέρπομαι καὶ χαίρομαι, ὅταν κατανοήσω
τὴν ἐκ θεοῦ δοθεῖσάν μοι κατάστασιν καὶ δόξαν, (5)
καὶ ἐμαυτὸν ὡς ἄγγελον στοχάζομαι κυρίου
ἀΰλῳ τῷ ἐνδύματι ὅλον κεκοσμημένον.
ἡ οὖν χαρὰ τὸν πόθον μοι ἀνάπτει τοῦ διδόντος
καὶ ἀλλοιοῦντός με θεοῦ, ὁ πόθος δὲ δακρύων
ἀναβλυστάνει ποταμοὺς καὶ λαμπρύνει με πλέον. (10)
ἀκούσατε οἱ εἰς θεόν, ὡς ἐγώ, ἁμαρτόντες,
σπουδάσατε καὶ δράμετε ἐν τοῖς ἔργοις εὐτόνως
καταλαβεῖν καὶ δράξασθαι πυρὸς ἀΰλου ὕλην
(ὕλην δ’ εἰπὼν τὴν θείαν σοι ἐδήλωσα οὐσίαν)
καὶ ἐξανάψαι τῆς ψυχῆς τὴν νοερὰν λαμπάδα, (15)
ἵνα γένησθε ἥλιοι λάμποντες ἐν τῷ κόσμῳ
καὶ μηδαμῶς ὁρώμενοι παρὰ τῶν ἐν τῷ κόσμῳ,
ἵνα γένησθε ὡς θεοὶ θεοῦ ὅλην τὴν δόξαν
ἔνδον ὑμῶν κατέχοντες ἐν δύο ταῖς οὐσίαις, @1
διπλαῖς πάντως ταῖς φύσεσι, διπλαῖς ταῖς ἐνεργείαις, (20)
διπλοῖς καὶ τοῖς θελήμασι, καθὼς βοᾷ ὁ Παῦλος·
ἄλλο καὶ γὰρ τὸ θέλημα σαρκὸς ῥευστῆς ὑπάρχει,
ἕτερον δὲ τοῦ πνεύματος καὶ ἄλλο τῆς ψυχῆς μου,
πλὴν οὐ τριπλοῦς ἀλλὰ διπλοῦς ὡς ἄνθρωπος ὑπάρχω·
ἡ ψυχή μου συνδέδεται ἀρρήτως τῇ σαρκί μου, (25)
πλὴν οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτοῦ ἕκαστον καταλλήλως,
οἷον φαγεῖν τε καὶ πιεῖν, οἷον τὸ καθευδῆσαι,
ἃ καὶ σαρκὸς θέλημα χοϊκὸν εἶναι λέγω·
ἐπεὶ δὲ πάλιν χωρισθὲν ψυχῆς οὐδὲν τοιοῦτον ζητεῖ,
ἀλλὰ νεκρόν, ἀναίσθητον ὥσπερ πηλὸς τυγχάνει, (30)
τὸ πᾶν ψυχῆς εἶναι δοκῶ ἓν θέλημα ἀνθρώπου·
ὁ οὖν τῷ θείῳ πνεύματι τὸ ἴδιον ἑνώσας
θεοειδὴς ἐγένετο Χριστὸν λαβὼν ἐν στέρνοις,
χριστιανὸς ἀπὸ Χριστοῦ Χριστὸν μεμορφωμένον
ἔχων ἐν ἑαυτῷ πάντως τὸν ἄληπτον καὶ μόνον. (35)
τὸν ἀληθῶς ἀπρόσιτον τοῖς ποιήμασι πᾶσιν
ἀλλ’, ὦ φύσις ἀμόλυντε, οὐσία κεκρυμμένη.
φιλανθρωπία ἄγνωστε τοῖς πλείοσιν ἀνθρώποις,
ἔλεος οὐχ ὁρώμενον τοῖς ἀφρόνως βιοῦσιν,
οὐσία ἀναλλοίωτε, ἄτμητε, τρισαγία, @1 (40)
φῶς ἁπλοῦν καὶ ἀνείδεον, ἀσύνθετον εἰς ἅπαν,
ἀσώματον, ἀχώριστον, ἄληπτον πάσῃ φύσει,
πῶς καθωράθης ὡς ἐγώ, ἐγνώσθης τοῖς ἐν σκότει
24
καὶ ἐκρατήθης ἐν χερσὶ μητρός σου τῆς ἁγίας
καὶ ἐδεσμεύθης ὡς φονεύς, ἔπαθες ὡς κακοῦργος (45)
σωματικῶς, ὦ βασιλεῦ, θέλων πάντως με σῶσαι
καὶ πάλιν ἐπαναγαγεῖν εἰς παράδεισον δόξης;
τοῦτο οἰκονομία σου, τοῦτο ἡ παρουσία,
τοῦτο ἡ εὐσπλαγχνία σου καὶ ἡ φιλανθρωπία,
ἡ γενομένη δι’ ἡμᾶς πάντας ἀνθρώπους, λόγε, (50)
πιστούς, ἀπίστους, ἐθνικούς, ἁμαρτωλούς, ἁγίους·
κοινὴ γὰρ πάντων γέγονεν ἡ ἐπιφάνειά σου
σωτηρία καὶ λύτρωσις ζώντων καὶ τῶν θανόντων·
τὸ δὲ κρυπτῶς γινόμενον ἐν ἐμοὶ τῷ ἀσώτῳ
καὶ μερικῶς τελούμενον ἐν γνωστῇ ἀγνωσίᾳ (55)
(γνωστῇ μὲν πάντως παρ’ ἐμοί, ἀγνώστῳ δὲ τοῖς ἄλλοις)
ποία γλῶσσα λαλήσειε, ποῖος νοῦς ἑρμηνεύσει,
ποῖος λόγος ἐκφράσειεν, ἵνα καὶ χείρ μου γράψῃ;
φρικτὸν γὰρ ὄντως, δέσποτα, φρικτὸν καὶ ὑπὲρ λόγον,
ὅτι ὁρᾶταί μοι τὸ φῶς, ὃ ὁ κόσμος οὐκ ἔχει, (60)
καὶ ἀγαπᾷ με ὁ μὴ ὢν ἔνδον τούτου τοῦ κόσμου
καὶ ἀγαπῶ τὸν μηδαμοῦ ὄντα ἐν ὁρωμένοις·
ἐπὶ τῆς κλίνης κάθημαι ἔξωθεν ὢν τοῦ κόσμου,
καὶ μέσον ὢν τῆς κέλλης μου τὸν ἔξωθεν τοῦ κόσμου
ὄντα τε καὶ γενόμενον βλέπω, ᾧ καὶ ὁμιλῶ (65)
(εἰπεῖν δὲ τόλμα!) καὶ φιλῶ, φιλεῖ με καὶ ἐκεῖνος·
ἐσθίω, τρέφομαι καλῶς μόνῃ τῇ θεωρίᾳ @1
καὶ συνενούμενος αὐτῷ οὐρανοὺς ὑπερβαίνω·
καὶ τοῦτο οἶδα ἀληθὲς καὶ βέβαιον ὑπάρχειν,
τὸ ποῦ τὸ σῶμα τότε δὲ ὑπάρχει, οὐ γινώσκω· (70)
οἶδα, ὅτι κατέρχεται ὁ ὑπάρχων ἀκίνητος,
οἶδα, ὅτι ὁρᾶταί μοι ὁ τυγχάνων ἀόρατος,
οἶδα, ὁ πάσης κτίσεως ἀποκεχωρισμένος
ἔνδον αὐτοῦ λαμβάνει με καὶ ἐν ἀγκάλαις κρύπτει
καὶ ἐκ παντὸς εὑρίσκομαι ἔξω τότε τοῦ κόσμου· (75)
ἐγὼ δὲ πάλιν ὁ βροτὸς καὶ μικρὸς ἐν τῷ κόσμῳ
ἐντός μου ὅλον καθορῶ τὸν ποιητὴν τοῦ κόσμου
καὶ οἶδα, ὡς οὐ θνήξομαι ἔνδον ζωῆς τυγχάνων
καὶ ὅλην ἔχων τὴν ζωὴν βλυστάνουσαν ἐντός μου·
ἐν τῇ καρδίᾳ μου ἐστίν, ἐν οὐρανῷ δ’ ὑπάρχει, (80)
ὧδε κἀκεῖ ὁρᾶταί μοι ἐπίσης ἀπαστράπτων·
ὅπως δὲ ταῦτα γίνονται, πῶς ἂν καλῶς νοήσω;
πῶς δ’ ἐξειπεῖν σοι δυνηθῶ, ὅσα νοῶ καὶ βλέπω;
εἰσὶ γὰρ ὄντως ἄφθεγκτα καὶ ἄρρητα εἰς ἅπαν,
ἃ ὀφθαλμὸς οὐχ ἑώρακεν, οὐκ ἀκήκοεν οὖς δέ, (85)
ἐπὶ καρδίαν δὲ ποτὲ οὐκ ἀνέβη σαρκίνην.
εὐχαριστῶ σοι, δέσποτα, ὅτι ἠλέησάς με
καὶ δέδωκας ἰδέσθαι με ταῦτα καὶ οὕτως γράψαι
τοῖς μετ’ ἐμὲ κηρύξαι τε τὴν σὴν φιλανθρωπίαν,
ἵνα καὶ νῦν μυηθῶσι λαοί, φυλαὶ καὶ γλῶσσαι, (90)
ὅτι τοὺς πάντας ἐλεεῖς θερμῶς μετανοοῦντας
ἶσον τοῖς ἀποστόλοις σου καὶ πᾶσι τοῖς ἁγίοις @1
εὐεργετεῖς τε καὶ τιμᾷς καὶ δοξάζεις, θεέ μου,
ὡς μετὰ πόθου σὲ πολλοῦ ἐκζητοῦντας καὶ φόβου
καὶ πρὸς σὲ μόνον βλέποντας τὸν ποιητὴν τοῦ κόσμου, (95)
ᾧ πρέπει δόξα καὶ τιμή, κράτος, μεγαλωσύνη,
ὡς βασιλεῖ τε καὶ θεῷ τοῦ παντὸς καὶ δεσπότῃ
νῦν καὶ ἀεὶ διὰ παντὸς εἰς αἰῶνας αἰώνων·
ἀμήν.
25
8. ANNA KOMNENA, ALEXIAS
Edice: B. Leib (ed.), Anna Comnène. Alexiade, 3 vols. Paris: Les Belles Lettres, 1:1937; 2:1943; 3:1945 (repr. 1-
2:1967).
14,4
(5.) Ἐπὶ τοῦ βασιλικοῦ τοίνυν ἅμα ἡμέρᾳ καὶ εὐθὺς ἡλίου τὸν ἀνατολικὸν
ἀναθορόντος ὁρίζοντα καθῆστο θρόνου, κελεύων τοῦς Κελτοὺς ἅπαντας
ἀκωλύτως εἰσιέναι καθ’ ἡμέραν ἑκάστην, ἅμα μὲν τὰς ἑαυτῶν αἰτήσεις
ἀπαγγέλλειν τούτους ἐθέλων, ἅμα δὲ καὶ τοῖς αὐτοῦ θελήμασιν ὑπάγεσθαι διὰ
παντοίων λόγων αὐτοὺς μηχανώμενος. Οἱ δὲ Κελτοὶ κόμητες φύσει μὲν τὸ
ἀναίσχυντον καὶ ἰταμὸν ἔχοντες, φύσει δὲ τὸ ἐρασιχρήματον καὶ πρὸς πᾶν τὸ
αὐτοῖς βουλητὸν ἀκρατὲς καὶ πολυρρῆμον ὑπὲρ πᾶν γένος ἀνθρώπων
κεκτημένοι, οὐ σὺν εὐταξίᾳ τὴν πρὸς τὸν αὐτοκράτορα εἴσοδον ἐποιοῦντο, ἀλλ’
ὁπόσους ἂν ἕκαστος τῶν κομήτων ἐβούλετο συμπαραλαμβάνων εἰσῄει· καὶ
τούτου ἐχομένως ἕτερος, ἐφεξῆς δ’ ἐκείνου ἄλλος. Εἰσερχόμενοι δὲ οὐ πρὸς ὕδωρ,
καθάπερ ποτὲ τοῖς ῥήτορσιν ἐφεῖτο, τὴν ὁμιλίαν ἐποιοῦντο, ἀλλ’ ὁπόσον ἕκαστος
καὶ ὁ τυχὼν ἠβούλετο προσομιλεῖν τῷ αὐτοκράτορι χρόνον, τοσούτου καὶ
ἐτύγχανεν. Οἱ δὲ τοιοῦτοι ὄντες τὸν τρόπον καὶ τὴν γλῶτταν ἀσύμμετροι καὶ
μήτε τὸν αὐτοκράτορα αἰδούμενοι μήτε τὸν καιρὸν παραρρέοντα εὐλαβούμενοι
μήτε τὴν τῶν ὁρώντων νέμεσιν ὑφορώμενοι, οὐ τοῖς ὄπισθεν ἐρχομένοις ἕκαστος
τόπον ὁμιλίας παρεῖχεν, ἀλλ’ ἀνέτως τὰς ὁμιλίας καὶ τὰς αἰτήσεις ἐποιοῦντο. Τὸ
λάλον δὲ τούτων καὶ θηρευτικὸν καὶ σμικρολόγον τῶν λέξεων ἅπαντες μὲν
ἴσασιν ὁπόσοις ἠθῶν ἀνθρώπων μέλει καταστοχάζεσθαι· τοὺς δὲ τότε παρόντας
ἀκριβέστερον ἡ πεῖρα δεδίδαχε.
(6.) Καὶ γὰρ ἐπὰν ἑσπέρα καταλάβοι, ἄσιτος δι’ ὅλης διαμεμενηκὼς ἡμέρας,
ἐξανίστατο τοῦ θρόνου πρὸς τὸν βασιλικὸν κοιτωνίσκον ἀπονεύων ἀλλ’ οὐδ’
οὕτως τῆς τῶν Κελτῶν ἠλευθεροῦτο ὀχλήσεως. Ἄλλου γὰρ ἄλλον προφθάνοντος
οὐ τῶν ἀπολειφθέντων μόνον τῆς ἡμερινῆς ὁμιλίας, ἀλλὰ κἀκείνων αὖθις
ἐπανιόντων καὶ ἄλλας καὶ ἄλλας αἰτίας λόγων προβαλλομένων, ἐκεῖνος ἵστατο
ἀκλινὴς τῆς τοσαύτης γλωσσαλγίας ἀνεχόμενος περιστοιχούμενος ὑπὸ τῶν
Κελτῶν. Καὶ ἦν ἰδεῖν καὶ πρὸς τὰς ἁπάντων ὑποφορὰς ἑτοίμως τὸν αὐτὸν καὶ ἕνα
τὰς ἀνθυποφορὰς ποιούμενον. Πέρας δὲ τῆς ἀκαίρου τούτων γλωσσαλγίας οὐκ
ἦν. Ὁπηνίκα δέ τις ἀνακόψαι τῶν μεσαζόντων τούτους ἐπεχείρει, παρὰ τοῦ
βασιλέως ἀνεκόπτετο. Τὸ γὰρ τῶν Φράγγων φύσει ὀργίλον γινώσκων ἐδεδίει μὴ
ἐκ μικρᾶς προφάσεως μέγας πυρσὸς σκανδάλου ἀναφθῇ κἀκ τούτου μεγάλη
ἐσεῖται βλάβη τῇ Ῥωμαίων ἀρχῇ.
(7.) Καὶ ἦν ὡς ἀληθῶς παραδοξότατον τὸ φαινόμενον. Ὥσπερ γὰρ σφυρήλατος
ἀνδριὰς ἢ ἀπό τινος χαλκοῦ τυχὸν ἢ ψυχρηλάτου σιδήρου κατεσκευασμένος,
οὕτω παννύχιος ἵστατο ἐξ ἑσπέρας πολλάκις μὲν μέχρι μέσης νυκτός, πολλάκις
δὲ καὶ τρίτης ἀλεκτοροφωνίας, ἔστι δ’ ὅτε σχεδὸν καὶ περὶ τὰς σαφεστάτας ἡλίου
26
αὐγάς. Πάντες δὲ κεκμηκότες πολλάκις μεθιστάμενοι ἀνέπαυον ἑαυτοὺς καὶ
αὖθις εἰσῄεσαν δυσχεραίνοντες. Κἀντεῦθεν οὐδεὶς ἠδύνατο τῶν συνόντων αὐτῷ
πρὸς τὴν τοσαύτην ἀμετακλινῆ στάσιν, ἀλλὰ μετώκλαζον ἅπαντες ἄλλοτε
ἄλλος· καὶ ὁ μὲν ἐφηδράζετο, ὁ δ’ ἐπλαγίαζε τὴν κεφαλὴν ἐρεισάμενος, ὁ δ’ εἰς
τοῖχον ὑπήρειδεν ἑαυτόν. Μόνος πρὸς τὸν τοσοῦτον πόνον ἀμειλίκτως εἶχεν ὁ
βασιλεύς. Καὶ τίς γὰρ τῆς ἐκείνου φερεπονίας λόγος ἐφίκοιτο; Μυριάνδρου γὰρ
οὔσης τῆς διαλέξεως πολλὰ μὲν ἕκαστος ἐλάλει καὶ ἀμετροεπῶς ἐκολῴα καθ’
Ὅμηρον· ἄλλος μεταστὰς παρεδίδου ἑτέρῳ τὴν λαλιὰν κἀκεῖνος εἰς ἄλλον
μετέπεμπεν εἶτ’ αὖθις οὗτος εἰς ἕτερον. Καὶ ἦν μὲν ἐν διαλείμμασι τούτοις ἡ
στάσις, ὁ δὲ τὴν στάσιν εἶχεν ἀπέραντον μέχρι πρώτης ἢ καὶ δευτέρας
ἀλεκτοροφωνίας. Μικρὸν δὲ διαναπαυόμενος ἡλίου πάλιν ἀνίσχοντος ἐπὶ τοῦ
θρόνου καθῆστο, καὶ πάλιν ἕτεροι πόνοι καὶ ἀγῶνες διπλοῖ τοὺς νυκτερινοὺς
ἐκείνους διαδεχόμενοι.
(8.) Ἐκ ταύτης τοιγαροῦν τῆς αἰτίας ἡ ὀδύνη τῶν ποδῶν ἐνσκήπτει τοῦ
αὐτοκράτορος. Ἔκτοτε δὲ μέχρι τέλους ἐκ διαστημάτων τινῶν χρονικῶν ἐπῄει τὸ
ῥεῦμα ὀδύνην ἐπάγον σφροδράν. Ὁ δὲ τοσοῦτον ἐγκαρτερῶν ἦν ὡς μηδέποτε
γογγυστικὸν εἰπεῖν ῥῆμα, ἀλλὰ τὸ «Ἀξίως πάσχω· εὐλόγως μοι ταῦτα γίνεται διὰ
τὴν τῶν ἐμῶν ἁμαρτιῶν πληθύν». Εἰ καί που δὲ τῶν χειλέων αὐτοῦ ῥῆμα
μικροψυχίας ἐκδεδραμήκει, εὐθὺς τῷ τοῦ σταυροῦ σημείῳ κατὰ τοῦ παλαμναίου
ἐχρῆτο δαίμονος·«Φεῦγε, λέγων, ἐξ ἐμοῦ, πονηρέ·οὐαί σοι καὶ τοῖς κατὰ τῶν
Χριστιανῶν μηχανήμασιν».
27
Překlad: Růžena Dostálová, Paměti byzantské princezny, Praha 1996
5 Hned na úsvitu, když se slunce zdvíhalo nad východní obzor, zasedal už císař na
trůn. Dal rozkaz, aby k němu Keltové mohli každý den volně vstupovat. Přál si, aby
mu sami předkládali své žádosti, ale zároveň je také svou výmluvností chtěl získat
pro vlastní záměry. Keltská hrabata byla od přírody neukázněná a smělá, od přírody
byla i lakotná a nezdrženlivá ve všech svých přáních a nadaná mnohomluvností jako
žádný jiný lidský kmen. Nevstupovala k císaři v určitém pořádku, ale každý tam
přicházel, jak chtěl, a přiváděl s sebou, koho chtěl, a za ním následoval hned druhý a
po něm další. Uvnitř pak nemluvili podle času vyměřeného vodou, jak to museli
dělat staří řečníci, ale jak dlouho kterýkoli z příchozích chtěl s císařem mluvit, tak
dlouho mu to bylo i povoleno. Takové byly jejich způsoby, neudrželi jazyk na uzdě,
neměli žádnou úctu k císaři, nevšímali si, jak ubíhá čas, a nebrali na vědomí
rozmrzelost přítomných. Nedávali možnost promluvit těm, kteří přicházeli po nich,
naopak nepřestávali řečnit a předkládat vlastní žádosti. Každý, kdo se zabývá
studiem lidské povahy, zná keltskou výřečnost, jejich kličkování a zálibu v uvádění
nejmenších podrobností, ale těm, kteří tenkrát byli přítomni, umožnila zkušenost
poučit se o tom ještě podrobněji.
6 Když nastal večer, císař celý den nic nejedl, vstal z trůnu a chystal se odejít do své
komnaty. Ale ani pak jej Keltové nepřestali obtěžovat. Předbíhali se navzájem, nejen
ti, kterým se nedostalo ve dne audience, ale pod dalšími a dalšími záminkami se
vraceli i ti, kteří už u císaře byli. Císař stál bez hnutí obklopen Kelty a snášel příval
jejich slov. Bylo možno jej vidět, jak sám svými odpověďmi pohotově odráží námitky
všech Keltů. Ale jejich nevhodná a chorobná mnohomluvnost nebrala konce. Když se
je některý z hodnostářů snažil přerušit, císař mu v tom zabránil. Věděl, že Frankové
mají hněvivou povahu, a bál se, aby z nepatrné záminky nevzplál prudký spor, který
by římské říši způsobil velkou škodu.
7 Byla to vskutku prapodivná podívaná. Císař tam stál celou noc, od večera do
půlnoci, často až do třetího kohoutího kokrhání, a někdy dokonce ještě za plného
svitu slunce, stál tam jako kladivem opracovaná socha zhotovená z bronzu nebo za
studena tepaného železa. Všichni mezitím unaveně odcházeli, aby si odpočali, a
mrzutě se pak vraceli. Žádný z přítomných nevydržel tak nehybně stát, ale každý
nějak měnil svou polohu. Jeden si sedl, druhý si podepřel hlavu, další se opřel o zeď.
Jen císař odhodlaně snášel velikou námahu. Jaká slova by tu mohla vystihnout jeho
trpělivost? Mluvil s tisíci muži a každý ta „bez míry žvanil a kvákal“, jak říká Homér.
Jeden odešel a předal slovo dalšímu, ten je zas předal dál, a tak to šlo kolem dokola.
Oni museli stát jen chvíli, ale císař musel setrvat v této pozici do prvního nebo
druhého kokrhání. Pak si chvíli odpočinul a při východu slunce už zase seděl na
trůnu a znovu ho po noční práci čekaly další námahy a dvojnásobné strasti.
28
8 A to také bylo příčinou bolestí, které sužovaly císařovy nohy. Od té doby až do
jeho smrti ho v určitých časových obdobích postihovaly prudké revmatické bolesti.
Císař byl tak trpělivý, že si nikdy ani slůvkem nepostěžoval, jen prohodil:
„Zasloužím si své trápení, postihuje mne právem za množství mých hříchů.“ A když
už jeho rtům náhodou uniklo malodušné slovo, honem znamením kříže zaháněl
ďábla: „Jdi mi z cesty, satane, běda tobě i tvým nástrahám, které strojíš křesťanům!“
29
9. PTOCHOPRODROMIKA
Edice: H. Eideneier (ed.), Ptochoprodromos [Neograeca Medii Aevi 5. Cologne: Romiosini, 1991]: 99-175.
Ἐν ἐπιτόμῳ τοιγαροῦν ταῦτα μοι προσειποῦσα
πάλιν εἰσῆλθεν ἔνδοθεν, ἐκλείδωσεν, ἐκάτσεν.
Ἐγὼ δ’ ἀπάρας παρευθὺς τρέχω πρὸς τὸ κουβούκλιν (200)
καὶ πίπτω εἰς τὴν κλίνην μου τὸ γεῦμα περιμένων.
Παραπεινᾶν ἀρξάμενος ἀνῆλθον ἐκ τῆς κλίνης
καὶ πρὸς τὸ ἀρμάριν ἐπελθὼν εὑρίσκω κλειδωμένον.
Στραφεὶς οὖν πάλιν ἔπεσον ἐπάνω ἐπὶ τὴν κλίνην
συχνὰ περιστρεφόμενος καὶ βλέπων πρὸς τὴν θύραν. (205)
Τοῦ γοῦν ἡλίου πρὸς δυσμὰς μέλλοντος ἤδη κλῖναι,
βοή τις ἄφνω [ἐγείρεται] καὶ ταραχὴ μεγάλη,
ἓν καὶ γὰρ ἐκ τῶν παίδων μου ἔπεσεν ἐκ τοῦ ὕψους,
καὶ κροῦσαν κάτω ἔκειτο ὥσπερ νεκρόν, αὐτίκα
συνήχθησαν αἱ γείτονες ὡς πρὸς παρηγορίαν, (210)
αἱ μανδραγοῦραι μάλιστα καὶ πρωτοκουρκουσούραι,
καὶ τότε ἂς εἶδες θόρυβον καὶ ταραχὴν μεγάλην.
Ἀσχολουμένων τοιγαροῦν τῶν γυναικῶν καὶ πάντων
τῶν συνελθόντων ἐπ’ αὐτῷ, ὡς φθάσας εἶπον ἄνω,
τοῦ βρέφους τῷ συμπτώματι καὶ τοῦ παιδὸς τῷ πάθει, (215)
κρυπτῶς ἀπῆρα τὸ κλειδὶν καὶ ἤνοιξα τὸ ἀρμάριν·
φαγὼν εὐθύς τε καὶ πιὼν καὶ κορεσθεὶς ἐξαίφνης,
ἐξῆλθον ἔξωθεν κἀγὼ θρηνῶν σὺν τοῖς ἑτέροις.
Τοῦ πάθους καταπαύσαντος, τοῦ βρέφους δ’ ἀναστάντος,
ἀπεχαιρέτησαν εὐθὺς οἱ συνδεδραμηκότες· (220)
παραλαβοῦσα δ’ ἡ γυνὴ τοὺς ταύτης παῖδας πάντας,
εἰσῆλθεν ἔνδον σὺν αὐτοῖς καὶ πάλιν ὑπεκρύβη.
Ἐγὼ δὲ μόνος κοιμηθεὶς δίχα παραμυθίας
χωρὶς δείπνου καὶ σκοτεινὰ καὶ παραπονεμένα
ἠγέρθην ταχινώτερον, ἦλθον ἐπὶ τὴν κλίνην (225)
καὶ δὴ πιάσας τῇ χειρὶ τὴν θύραν τῆς εἰσόδου,
καὶ τὸ «κυρά μου» προσειπὼν καὶ τὸ «καλή σου ἡμέρα»,
καὶ τὸ «ψυχή, οὐκ ἀνοίγεις μοι, καρδιά, οὐ θεωρεῖς με»,
καὶ στεναγμὸν ἀπὸ ψυχῆς ἐκπέμψας ἄχρι τρίτου. @1
Ὡς δ’ οὐ φωνῆς ἀκήκοα οὐδέ τινος λαλίας, (230)
οὐδὲ ψιλοῦ προσνεύματος, οὐ σμικροτάτου λόγου,
πάλιν ὀπισθοπόδισα καὶ ἐστράφην ἐξοπίσω
καὶ σύνδακρυς γενόμενος ἐγύρισα καὶ ἐκάτσα,
καὶ πρὸς τὸ γεῦμα, δέσποτα, πεσὼν ἀπεκοιμήθην.
Καὶ μονοκύθρου μ’ ἔδωκε καθ’ ὕπνους μυρωδία, (235)
καὶ παρευθὺς τὸν ὕπνον μου ῥίψας ἐκ τῶν βλεφάρων,
ἀναπηδῶ, σηκώνομαι μετὰ σπουδῆς μεγάλης,
παρὰ σκυλὶν λαγωνικὸν κάλλια ῥινηλατήσας,
κυτάζω τὸ μονόκυθρον ἀπέσω εἰς τὸ κουβούκλιν.
Οἱ παῖδες ἐσυνήχθησαν, ἐκάθισαν νὰ φάγουν, (240)
καὶ τὸ τραπέζιν ἔστησαν μὲ τὴν ἐξόπλισίν του·
ὡς δ’ εἶδε ταῦτ’ ὁ δοῦλος σου χαρᾶς πολλῆς ἐπλήσθην
ἐλπίζων νὰ μὲ κράξουσι νὰ κάτσωμεν νὰ φᾶμεν.
30
Ὡς δὲ παρέδραμε καιρὸς καὶ τίποτε οὐκ ἐφάνη,
εὐθὺς ἀνακαθέζομαι μετὰ σπουδῆς μεγάλης (245)
καὶ εὑρίσκω τὸ σκλαβώνικον καὶ βάλλω το ἐπάνω,
καὶ τῆς Τομπρίτσας τὸ μανδὶν ἐπάνω τὸ ἐντυλίχθην
καὶ βάλλω καὶ σκαράνικον ἐπανωκαμελαύχιν,
μακρὺν καλάμιν ἥρπασα, κινῶ πρὸς τὸ κουβούκλιν,
καὶ σφαλισμένον τὸ εὕρηκα καὶ ἀπέξωθεν ἱστάμην· (250)
ἠρξάμην κράζειν συνεχῶς τὸ «δέμνε κυριδάτον»
τὸ «σάμνε» καὶ τὸ «ντόμβρε» καὶ τὸ «στειροπορτέω».
Ἔδραμον οὖν οἱ παῖδες μου μηδὲν μεμαθηκότες,
ἀπῆραν ξύλα παρευθὺς καὶ ῥάβδους τε καὶ λίθους,
τὴν σκάλαν μὲ ἐκατέβασαν μετὰ πολλοῦ τοῦ τάχους. (255)
Ἡ μάννα των γνωρίσασα ἐφώνησε τοὺς παῖδας:
«Ἀφῆτε τον, πτωχός ἐνι, καράνος, πελεγρίνος.»
Καὶ ὡς τὸ ἤκουσα ὁ δοῦλος σου χαρᾶς πολλῆς ἐπλήσθην,
ὅτι ἡ κοιλιά μου ηὐκαίρησεν ἀπὸ τὴν ἀφαγίαν.
Ἡμερωθέντων τοιγαροῦν τῶν παίδων πα[ραυτίκα], (260)
ἀνέβηκα τὴν σκάλαν μου τῇ τούτων ὁδ[ηγίᾳ]
καὶ εὐθὺς πηδήσας καὶ εἰσελθὼν καὶ προτραπεὶς [καθίσαι],
τὸ πότε νὰ μὲ κράξωσι νὰ φάγω προσεδόκουν,
καὶ μόλις εἶδον πίνακα ζωμὸν ἔχοντα πλεῖστον,
καὶ ὀλίγον ἀπὸ τὸ παστὸν καὶ θρύμματα μεγάλα, (265)
καὶ δράξας εἰς τὰς χεῖρας μου ηὔφρανε ἡ καρδιά μου,
ζωμὸν ἰδὼν τὸν περισσὸν καὶ τὰ χοντρὰ κομμάτια.
31
Tak asi ke mně mluvila, jak jsem teď stručně shrnul,
pak zase vešla do domu a zamknula se uvnitř.
200 Já jsem se tedy také zved, do své světničky kráčel,
tam na postel jsem ulehl, na oběd smutně čekal.
Když hlad mě začal přemáhat, tak zvedl jsem se z lůžka,
do spížky jsem se vypravil, však zamknutou ji našel.
Otočil jsem se tedy zas, do postele se vrátil,
205 celou dobu se obracel a zrak ke dveřím stáčel.
Když kotouč mířil sluneční k západu krvavému,
náhle se zvedl mocný křik a velké pozdvižení:
jedno z mých dětí upadlo z veliké výšky na zem,
zle potlouklo se, leželo tam skoro jako mrtvé,
210 hned seběhli se sousedi, začali utěšovat –
ty ježibaby proklaté a drbny nestydaté,
mluvili všichni najednou, dělali povyk hrozný.
Jak se tak všichni sousedi, sousedky, kolemjdoucí
zabývali tou nehodou, o které jsem teď mluvil,
215 bolestí toho robátka a jeho naříkáním,
já klíče tajně zmocnil se a otevřel jsem spížku,
napil jsem se a najedl, tak nasytil se rázem,
pak i já před dům vyšel jsem, bědoval s ostatními.
Když všechny nářky ustaly a dítě z mrtvých vstalo,
220 celý ten zástup sousedů pomalu rozešel se,
má žena děti svolala, do domu s nimi vešla,
a přede mnou se zamknula, stejně tak jako předtím.
Tak musel jsem spát samotný, nešťastný, bez útěchy,
bez večeře a zkroušený, černých myšlenek plný.
225 Ráno jsem za úsvitu vstal z osamělého lůžka,
ke dveřím jsem se přišoural a za kliku brát zkouším.
Volám: „Má milá ženuško, přeju ti dobré jitro,
drahá, dveře mi otevři, srdíčko, pusť mě dovnitř,“
a nešťastně jsem zavzdychal, zarmouceně jsem čekal,
230 však odezvy se nedočkal, nezaslechl jsem hlásku,
ani jediné slovíčko, ba ani tichý šelest.
Tak jsem se zase otočil a vrátil jsem se nazpět,
s pláčem zas do své ložnice a v slzách jsem tam seděl,
a před obědem, pane můj, zas na chvíli jsem usnul.
235 Pak do spánku mi pronikla silné polévky vůně,
v mžiku jsem zahnal dřímotu, hned jsem se ze sna probral,
a vyskočil jsem opřekot, rychle jsem vstával z lůžka,
hned byl jsem bdělý docela a větřil líp než ohař,
líbeznou vůni polévky z komůrky své jsem čichal.
240 Děti se sběhly odevšad, ke stolu posedaly,
a vše, co k jídlu potřeba, pečlivě přichystaly.
Když jsem to já, tvůj sluha zřel, radoval jsem se velmi,
doufal jsem totiž, že i mě ke stolu zavolají.
Čas ale míjel pomalu a já jsem čekal marně,
245 tak zvedl jsem se rozhodně a v odhodlaném chvatu,
našel jsem šaty vesnické a navlékl se do nich,
přes ně jsem hodil ženský plášť na cáry roztrhaný,
a na hlavu si nasadil vysoký bílý turban,
pak popadl jsem dlouhou hůl, ke dveřím vykročil jsem.
250 Ty byly stále zamknuté, tak postával jsem venku
a vykřikovat začal jsem „ach ach, to zlé, já hlad mít“,
a také „slituj, milostpán, já prosit almužničku“.
Mé děti nepoznaly mě, proti mně rozběhly se,
32
popadly hole do rukou, kameny, různé klacky
255 a odhánět mě začaly a hnaly mě ven z domu.
Však matka mou lest prohlédla, na děti zavolala:
„Vždyť je to chudák, nechte ho, vyhladovělý poutník.“
To když zaslechl sluha tvůj, zaradoval se velmi,
vždyť jeho břicho bylo už docela splasklé hlady.
260 A tak se děti konečně poněkud uklidnily
a nahoru mě dovedly, po schodech vystoupal jsem,
do domu hbitě vešel jsem, tam nabídli mi židli,
a na pozvání čekal jsem, na zavolání k jídlu.
Jakmile jsem pak spatřil stůl, na něm polévky mísu,
265 a k tomu maso solené a velké kusy chleba,
hned jsem se pustil do jídla, srdce mi poskočilo,
když viděl jsem tu polévku a další chutná jídla.
33
10. NIKETAS EUGENIANOS, DROSILLA A CHARIKLES
Edice: G. Conca, Nicetas Eugenianus, De Drosillae et Chariclis amoribus [London studies in classical philology 24. Amsterdam: Gieben, 1990].
7. kniha
Τούτοις Βαρυλλὶς προσχαρὴς δεδειγμένη
ἔφησεν· «Ὡς καινόν τι δέρκομαι, ξένοι.
Καὶ γραῦς μέν εἰμι καὶ προβᾶσα πρεσβύτις,
χρηστῶν δὲ πολλῶν καὶ κακῶν ἴδρις ἔφυν· (250)
πλὴν ἀλλὰ γὰρ τοσοῦτον οὐκ ἔγνων πόθον
οὐδ’ εἶδον οὕτως εὐφυῆ συζυγίαν
ἐλθοῦσαν εἰς μέθεξιν οἰκτρῶς ἐκ νέου
οὐ καρτερητῶν ἀλλεπαλλήλων πόνων.
Καὶ τὴν μέν, ὦ Ζεῦ, παρθένον τηρουμένην, (255)
καὶ ταῦτα δούλην πολλάκις δεδειγμένην,
τοὺς ἐμμανεῖς ἔρωτας ἐκπεφευγέναι,
τὸν δὲ πρὸς αὐτὰ βαρβάρων γυμνὰ ξίφη
ὡς εἰς θέρους ἄγρωστιν ἐμπεπτωκότα
ἐν ζῶσιν εἶναι καὶ συνεῖναι τῇ κόρῃ (260)
ταύτης λαχόντα τὴν διάζευξιν πάλαι,
θεοῦ λέγεις τὸ πρᾶγμα, καὶ καλῶς λέγεις,
σῶφρον Δροσίλλα. Καλλίδημος ἐρρέτω.
Οὓς γὰρ θεὸς συνῆψε τίς διασπάσοι;»
Ἔφησε ταῦτα καὶ τράπεζαν εἰς μέσον (265)
τέθεικεν «ὑμῖν συγχαρήσομαι, ξένοι,
τὴν σήμερον·» λέγουσα «συμπάρεστέ μοι
καὶ συγχορεύσω τῷ θεῷ Διονύσῳ
παθόντας οἰκτρὰ προσφυῶς ἡνωκότι».
Οὗτοι μὲν οὖν ἐντεῦθεν ἠσχολημένοι (270)
τροφαῖς κρατῆρσιν ἀμφεγάννυντο πλέον·
ἡ γραῦς δὲ—καὶ γὰρ εἶχε καλὴν καρδίαν—
ὅλη φανεῖσα τῆς χαρᾶς καὶ τοῦ πότου
ἤγερτο λοιπὸν τῆς καθέδρας ὀρθία
καὶ πρὸς τὸ πρᾶγμα δῆθεν ἐσκευασμένη, (275)
λαβοῦσα χειρόμακτρα χερσὶ ταῖς δύο
ὄρχησιν ὠρχήσατο βακχικωτέραν,
φθόγγον κορύζης οὐ μακρὰν ποιουμένη
χαρᾶς τελεστὴν καὶ γέλωτος ἐργάτην.
Ἔσφαλλε μέντοι θαμὰ συγκινουμένην (280)
τὸ συνεχὲς λύγισμα τὴν Βαρυλλίδα,
πίπτει δὲ πάντως ἡ ταλαίπωρος κάτω
τῷ συμποδισμῷ τῶν σκελῶν τετραμμένη·
ὑψοῖ δὲ θᾶττον εἰς καφαλὴν τοὺς πόδας,
καὶ τὴν καφαλὴν ἀντερείδει τῇ κόνει· (285)
τοῖς συμπόταις ἐπῆρτο μακρός τις γέλως.
34
Οὕτως ἐκείνη συμπεσοῦσα κειμένη
ἡ γραῦς Βαρυλλὶς ἐξεπόρδησε τρίτον
τῷ συμπιλησμὸν τῆς κεφαλῆς μὴ φέρειν.
Οὔκουν ἐπεξήγερτο· μὴ γὰρ ἰσχύειν (290)
ἔφασκεν ἡ δύστηνος, καὶ προκειμένη
τὰς χεῖρας αὐτῆς ἀντεφήπλου τοῖς νέοις.
Ἀλλ’ ὁ Κλέανδρος συγκατασχεῖν οὐκ ἔχων,
ἐξυπτιάσας τῷ γέλωτι καὶ μόνος
ὡς ἡμιθνὴς ἔκειτο πυκνὸν ἐμπνέων. (295)
Τί γοῦν Χαρικλῆς; Τῶν γελώτων ἐν μέσῳ
καλῆς ἀφορμῆς τῷ δοκεῖν δεδραγμένος,
ἐπεισκεκυφὼς τῷ Δροσίλλας αὐχένι
ἐπεγγελάσων τῇ καλῇ Βαρυλλίδι,
οὐκ εἶχε πάντως τῶν φιλημάτων κόρον, (300)
τῶν χειλέων ἐκεῖσε προσκολλωμένων.
Πλὴν ἀλλ’ ἀναστὰς ὁ Κλέανδρος καὶ μόλις
ἔδειξε τὴν γραῦν συμπεσοῦσαν ὀρθίαν,
οἶμαι, πτοηθεὶς ἐκ προσυμβεβηκότων
ὡς μή τι γ’ αὖθις ἐκφορήσοι καὶ κόπρους (305)
ἢ τὴν καφαλὴν ἀλοηθῇ κειμένη,
μισθὸν λαβοῦσα τῶν φιλοξενημάτων
τὴν θρύψιν αὐτὴν ἐν πόνοις τοῦ κρανίου.
Ἣ καὶ συνιζήσασα τοῖς νέοις ἔφη·
«Μὰ τοὺς θεούς, ὦ τέκνα, καὶ σκοπεῖτέ μοι· (310)
ἐξ οὗ καλὸς παῖς τῆς Βαρυλλίδος Χράμος
τέθαπτο—καὶ γάρ ἐστιν ὄγδοος χρόνος—,
οὐκ ἦλθον εἰς γέλωτας, οὐκ ὠρχησάμην·
ὑμῖν δὲ ταῦτα λοιπὸν ἐξ ἐμοῦ χάρις·
παισὶ πλανηθείς φασι καὶ γέρων τρέχει». (315)
«Μὰ τὸν σὸν υἱὸν» ἀντέφησαν οἱ νέοι
«ἥδυνας ἡμᾶς, ὦ Βαρυλλὶς κοσμία,
ἄλλοις τε πολλοῖς καὶ τροφῇ σῇ καὶ πόσει·
Top of Form 1
ὄρχημα δ’ οὖν σὸν καὶ τέχνη λυγισμάτων
καὶ σῶν ποδῶν κίνησις ἀφθονωτέρα (320)
καὶ πυκνὸν ἀντίλοξον εὔστροφον τάχος
ὑπὲρ τροφὴν ἥδυνεν, ὑπὲρ τὴν πόσιν,
ὑπὲρ τράπεζαν τὴν πολυτελεστάτην,
ὑπὲρ φιάλην τὴν ὑπερχειλεστάτην.
Καὶ καινὸν οὐδέν, μῆτερ, ὧν κατειργάσω· (325)
ἡμεῖς δὲ κἂν γέροντες ἦμεν τρισσάκις,
συμμετριάζειν οὐκ ἂν εἴχομεν φόβον,
πάντως τὰ λῷστα τῶν θεῶν δωρουμένων».
Τοιαῦτα πρὸς γραῦν εἶπον οἱ νεανίαι,
καὶ τῆς τραπέζης ἐκ ποδῶν τεθειμένης (330)
ὁ μὲν Κλέανδρος εἰς τὸν ὕπνον ἐκλίθη,
ἡ γραῦς δὲ λοιπὸν ἔνθεν ἀντανεκλίθη.
35
Překlad: Rudolf Mertlík, O lásce Drosilly a Charikla, Praha 1987
A na to Maryllis již řekla s radostí:
„Já cizinci, v tom vidím neobvyklou věc:
jsem stařena a věk můj značně pokročil
a už jsem mnoho zla i dobra zažila:
tak velkou lásku jsem však dosud nezhlédla
a nepoznala dosud pár tak toužící,
jenž od mládí měl účast na všem bolestném
a strasti na strasti se na něj kupily.
Ach běda, Die! Tato čistá dívenka,
jež několikrát nesla jařmo otrocké
a unikla všem hrozným touhám pánů svých
a jinoch obnaženým mečům nepřátel,
jejž jako trávu v létě srp měl pokosit,
však žije přec a po tak dlouhé odluce
zas může s milovanou dívkou prodlévat.
Toť boží čin, jak krásně, moudrá Drosillo,
to říkáš. Kallidémos ať si táhne pryč!
Vždyť ty, jež spojil bůh, kdo moh by rozloučit?“
To řekla a již stůl tam staví doprostřed
a praví: „Hosté, chci se s vámi dnešní den
též radovat a s vámi k poctě Bakchově
i tančit, když bůh šťastně spojil milence,
až dosud nešťastné.“ Ti již jsou hotovi
se pustit do jídla a přitom popíjet
i víno z plných pohárů. A stařena
(ta od přírody měla k veselosti sklon)
již plná radosti a vínem svlažená
se zvedla od stolu a přichystala se
k té oslavě – již rukama si oběma
šat držela a již se dala do tance
a tančila tak bujně jako bakchantka,
též vyrážela z nosu zvuky chraplavé,
čímž radost budila a působila smích.
Jak rychle potřásala údy stařena
a jak se točila, už pevně nestála
a padla ubohá, jak zamotala se,
vždyť nohy měla jako pevně svázané
a vzápětí se svezla k nohám po hlavě
a hlavu přitom v prachu pohmoždila si –
to způsobilo hostům řehot ohromný.
(Když náhle na zemi tak naznak ležela
a nemohla snést nával krve do hlavy,
tu třikrát vypustila větry stařena),
však nemohla se zvednout – že prý nemá sil -,
tak říkala ach, žel, a jak tak ležela,
tu vztahovala obě ruce k jinochům.
A Kleandros, jenž též se nemoh udržet,
jak vysílen byl oním smíchem nezkrotným,
jak polomrtvý ležel těžce dýchaje.
36
Co zatím Chariklés? V tom smíchu usoudil,
že krásná příležitost se mu naskytla:
šíj dívčinu jak svíral, smál se stařeně,
té dobračce, rty na rty pevně přitiskl,
že byly jako spolu srostlé, slepené,
a takto polibků se nemoh nasytit.
Vstal rázem Kleandros a vzpřímil stařenku,
jak myslím, z obavy, co právě stalo se,
že ještě by se mohlo cos jí přihodit,
a ještě horšího, než větry vypouštět,
snad poranit si hlavu, až by upadla –
tak špatnou odměnu by host dal za vlídnost:
ta bolest, až by lebka pádem praskla jí!
Když sedla si, těm mladým lidem pravila:
„Ach, při bozích, mé děti, teď mě poslyšte:
já od chvíle, kdy Chramos, krásný synek můj,
mi zemřel (bude tomu brzy osm let),
já nezasmála se a nezatančila.
K mé dnešní radosti jste podnět dali vy.
Když pomate se kmet, jak chlapec vyvádí.“
A na to hosté: „Při svém synu, stařenko,
krom mnoha pozorností poskytla jsi nám
i jídla dosyta a také nápoje;
však tanec tvůj, ty všechny ladné obraty,
tvých nohou pohyby (co síly ještě v nich!),
ta pružnost, pohyblivost, živost obratů,
to vše se líbilo nám víc než pokrmy
a pití, nežli stůl, byť jídlem oplýval,
a víc než poháry vždy plné, plničké.
Nic nemístného, matko, neučinilas!
I kdybychom my byli třikrát starší již,
nám nic by nebránilo s tebou držet krok,
když bozi vůči nám jsou takto laskaví.“
Nuž to ti mladí lidé řekli stařeně.
Když odklidili stůl, tu první Kleandros
se k spánku odebral a také stařena
si lůžko zchystala a k spánku ulehla.
37
11. TIMARION
Edice: R. Romano, Pseudo-Luciano, Timarione [Byzantina et neo-hellenica neapolitana 2. Naples: Università di
Napoli. Cattedra di filologia bizantina, 1974].
1. {ΚΥΔΙΩΝ} Τιμαρίων ὁ καλός. ‘ἤλυθας, Τηλέμαχε, γλυκερὸν φάος’. ἀλλὰ τί τὸ
μέχρι τοσούτου κατασχόν σε τῆς ἐπανόδου; καὶ ταῦθ’ ὑποσχόμενον ἐπανελθεῖν
τάχιον; ‘ἐξαύδα, μὴ κεῦθε νόῳ, ἵνα εἴδομεν ἄμφω’. πρὸς φίλον γὰρ ἐρεῖς παλαιὸν
καὶ νέον.
{ΤΙΜΑΡΙΩΝ} Ὦ φίλε Κυδίων, ἐπεί με τῶν Ὁμήρου ῥαψῳδημάτων ὑπέμνησας,
μαθεῖν περὶ τῶν ἐμῶν παθῶν ἐπειγόμενος, χρὴ κἀμὲ τῶν τραγικῶν ῥημάτων
δανείσασθαι τὸν ὑπὲρ τούτων λόγον ποιούμενον, ὡς ἂν κομψῶν παθημάτων καὶ ἡ
διήγησις κομψοτέρα προβαίη μοι.
{ΚΥΔΙΩΝ} Λέγε τοιγαροῦν, ὦ βέλτιστε Τιμαρίων, καὶ μὴ πρόῃ τὸν καιρόν· ἡμᾶς τε
γλιχομένους μαθεῖν μὴ ἐπὶ μᾶλλον ἐκκαίῃς καὶ ἀλγύνῃς ὡς μάλιστα.
{ΤΙΜΑΡΙΩΝ} Αἲ αἴ, τί ταῦτα κινεῖς κἀναμοχλεύεις, καὶ φέρεις ἡμᾶς Ἰλιόθεν, κατὰ
τὴν παροιμίαν; πλὴν ἀλλὰ πεφροιμιάσθω μοι τὰ Εὐριπίδεια· πρέπον γὰρ ἐκεῖθεν
ἐπὶ τοῖς ὁμοίοις ἄρξασθαι.
‘οὐκ ἔστιν οὐδὲν δεινόν, ὧδ’ εἰπεῖν ἔπος,
οὐδὲ πάθος οὐδὲ ξυμφορὰ θεήλατος,
ἧς οὐκ ἂν ἄροιτ’ ἄχθος ἀνθρώπου φύσις.’
οὐδὲν γὰρ ὀϊζυρότερον γαῖα τρέφει ἀνθρώποιο. εἰ γάρ σοι κατὰ μέρος διηγησαίμην
τἀμά, βέλτιστε, κρεῖττον ἂν φαίης σεσιωπῆσθαι, καὶ μὴ ἐκλαλεῖσθαι πρὸς τοὺς
ποθοῦντας ὑμᾶς.
5. Ἑορτὴ δὲ ἦν τὰ Δημήτρια ὥσπερ ἐν Ἀθήνησι Παναθήναια καὶ Μιλησίοις τὰ
Πανιώνια· γίνεται δὲ καὶ παρὰ Μακεδόσι μεγίστη τῶν πανηγύρεων. συρρεῖ γὰρ ἐπ’
αὐτὴν οὐ μόνον αὐτόχθων ὄχλος καὶ ἰθαγενής, ἀλλὰ πάντοθεν καὶ παντοῖος,
Ἑλλήνων τῶν ἁπανταχοῦ, Μυσῶν τῶν παροικούντων γένη παντοδαπὰ Ἴστρου
μέχρι καὶ Σκυθικῆς, Καμπανῶν Ἰταλῶν Ἰβήρων Λυσιτανῶν καὶ Κελτῶν τῶν
ἐπέκεινα Ἄλπεων· καὶ συλλήβδην εἰπεῖν, ὠκεάνειοι θῖνες ἱκέτας καὶ θεωροὺς ἐπὶ
τὸν μάρτυρα πέμπουσι· τοσοῦτον αὐτῷ τῆς δόξης κατὰ τὴν Εὐρώπην περίεστιν.
Ἔκειτο οὖν χαμαί τις ἀνήρ, τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐκκεκεντημένος σιδήρῳ· ἔκειτο δ’ ἐπ’
εὐωνύμου πλευρᾶς καὶ ἀγκῶνος, δάπιδος ὑποκειμένης Λακωνικῆς, εὐμεγέθης τὸ
σῶμα σαρκώδης οὐ πάνυ, ὀστώδης δὲ μᾶλλον καὶ τὰ στέρνα εὐρύς.
‘ἔκειτο μέγας μεγαλωστί, λελασμένος ἱπποσυνάων’, ‘οὐδ’ ἐῴκει ἀνδρί γε
σιτοφάγῳ, ἀλλὰ ῥίῳ ὑλήεντι’. Παρ’ αὐτῷ καί τις ἄλλος γηραιὸς ἐκάθητο, κουφίζων
38
τάχα λόγοις καὶ παραινέσεσι τὸ τῆς συμφορᾶς ἀχθεινότατον· ἀλλ’ οὐκ ἤθελεν, ὡς
ἐφαίνετο, πείθεσθαι, συχνὰ τὴν κεφαλὴν ἀνανεύων καὶ τῇ χειρὶ τὸν γηραιὸν
παρωθούμενος· ὑπέρρει δέ οἱ καὶ δηλητηριῶδες ἐκ τοῦ στόματος.
21. Ἐπεὶ γοῦν καλῶς τἀκεῖ κατενόησα καὶ τῶν ἀγόντων με λίαν ἐπιστρεφόμενος
ἀπέστην τῆς σκηνῆς καὶ ὅποι τούτους ἴδω διεσκοπούμην, ἐντυγχάνω τινὶ τῶν
νεκρῶν, παλαιῷ δέ, ὡς ἐδόκει, καὶ τὴν ὄψιν κατεσκληκότι, ὁποίους πυρετοὶ
μαρασμώδεις τοῦ βίου ἐξάγουσι. καί με ἰδὼν ἀπὸ τοῦ χρώματος κατενόησε
νεοθανῆ ὄντα—οἱ γὰρ κατιόντες εἰς Ἅιδου νεόνεκροι ἀποσώζουσί τι μικρὸν
ἐρυθήματος ζωτικοῦ κἀκ τούτου τοῖς παλαιοῖς ἑτοίμως γνωρίζονται—καί με
προσιὼν ἠσπάσατο ´καὶ “χαῖρε”, φησίν, “ὦ νεόνεκρε, καὶ ἡμῖν ἀπάγγελλε περὶ τῶν
ἐν βίῳ. οἱ σκόμβροι πόσοι τοῦ ὀβολοῦ; αἱ πηλαμύδες, αἱ θῦνναι καὶ τὰ μαινίδια;
τοὔλαιον πόσου; ὁ οἶνος; ὁ σῖτος καὶ τὰ λοιπά; ἀλλ’ ὅ με διέλαθε πάντων
ἀναγκαιότατον, ἀφύων γέγονεν ἄγρα πολλή; ἔζων γὰρ ἡδέως ἐξ αὐτῶν ὀψωνίζων
ἐν βίῳ καὶ ἦσαν ἐμοὶ λάβρακος τιμιώτερα”.
47. Κἀμοῦ ἀγνοοῦντος οἷ τράπωμαι πρὸς τὸ ἐμὸν σωμάτιον, ὥσπερ ἀνέμου
πνεύσαντος, ἐφερόμην ἀέριος μέχρι πρὸς τὸν ποταμὸν ἐλθὼν ἔγνων τὴν οἰκίαν, ἐν
ᾗ μοι τὸ σωμάτιον ἔκειτο. κἀκεῖθεν ἐκ τοῦ ποταμοῦ τῷ εἰσαγωγεῖ συνταξάμενος
καὶ ἀποστὰς αὐτοῦ, εἰσῆλθον διὰ τῆς ὀροφιαίας θυρίδος, ἣ ταῖς
ἑστίαις εἰς διαφόρησιν τοῦ καπνοῦ μεμηχάνηται· καὶ προσφὺς τῷ σώματι διὰ
μυκτήρων εἰσῆλθον καὶ στόματος. ἦν δὲ λίαν ψυχρόν· διά τε τὸ τοῦ χειμῶνος
κρυερὸν καὶ τὸ τῆς νεκρώσεως μάλιστα. καὶ τὴν νύκτα ἐκείνην ἐδόκουν τῶν
ῥιγώντων τις εἶναι· τῇ ἐπαύριον δὲ συσκευασάμενος εἰχόμην τῆς ἐπὶ τὸ
Βυζάντιον. Καὶ νῦν ἰδοὺ σέσωσμαί σοι, φίλε Κυδίων, καὶ ἀπαγγέλλω σοι τἀμά· σὺ δ’
ὅρα ὅπως εὑρήσεις τινὰς νεοθανεῖς, οἷς παραρτήσαντες καθ’ ἕν τι τῶν
ἐντεταλμένων τῷ σοφιστῇ στελοῦμεν πρὸς αὐτόν. μόνον ἔστωσαν μὴ τῶν σεμνῶν
καὶ καθαροδιαίτων ἀνδρῶν, οἳ τάχα ἂν μυσαχθήσονται τὴν διακονίαν, ἀλλὰ τῶν ἐν
μακέλλῳ καὶ ῥυπαροδιαίτων Παφλαγόνων, οἳ κέρδος ἂν ἡγήσωνται τὸ μετὰ
χοιρείου κρέατος καθ’ Ἅιδου στέλλεσθαι. ἤδη οὖν ἡ ὥρα πρὸς τῷ καθεύδειν ἐστί,
καὶ διαλυθέντες, φιλοπεῦστα Κυδίων, ἀπίωμεν οἴκαδε.
39
Překlad: Τιμαρίων ή περί των κατ’ αυτόν παθημάτων, Θεσσαλονίκη 2001.
1. ΚΥΔΙΩΝ: Να ο καλός μου φίλος ο Τιμαρίων «Ήρθες Τηλέμαχε, γλυκό μου φως.»
Αλλά τι ήταν εκείνο που σου καθυστέρησε τόσο πολύ το γυρισμό, αν και συ βέβαια
έδωσεςτ ην υπόσχεση ότι θα γυρίσεις νωρίτερα; «Ξεστόμισέ τα, μην τα κρατάς
μέσα σου, για να τα ξέρουμε και οι δυο». Σε φίλο άλλωστε θα μιλήσεις από τα
παλιά, που και τώρα ακόμη είναι φίλος σου».
ΤΙΜΑΡΙΩΝ: Φίλε Κυδίων, επειδή μου θύμισες τις ραψωδίες του Ομήρου και
βιάζεσαι να μάθεις για τις περιπέτειές μου, χρείαζεται να δανειστώ κι εγώ τα λόγια
των τραγικών και ν’ αναφερθώ σ’ αυτούς, για να κάνω τη διήγηση ακόμη πιο
ευχάριστη από τις ευχάριστες περιπέτειες.
ΚΥΔΙΩΝ: Λέγε λοιπόν, πολύ καλέ μου φίλε Τιμαρίων, και μην αφήνεις την ώρα να
περνάει κι εμάς που θέλουμε τόσο πολύ να μάθουμε μην μας ανάβεις περισσότερο
και μας προκαλείς τόσο μεγάλο πόνο.
ΤΙΜΑΡΙΩΝ: «Αχ, αχ, γιατί ανακινείς και σκαλίζεις αυτά τα πράγματα και μας
μεταφέρεις στην Τροία;» όπως λέει η παροιμία; Ας χηρσιμοποιήσω όμως ως
προοίμιο τα λόγια του Ευριπίδη. Από κει άλλωστε πρέπει ν’ αρχίσω για παρόμοια
πράγματα.
«Δεν υπάρχει τίποτε φοβερό, έτσι ας το πούμε, ούτε πάθος, ούτε συμφορά
σταλμένη από το Θεό, που να μη σηκώνει το βάρος τους η ανθρώπινη φύση». Γιατί
η γη δεν τρέφει τίποτε πιο δυστυχισμένο από τον άνθρωπο». Αν σου διηγηθώ
λοιπόν με λεπτομέρεις τα δικά μου, φίλτατε, θα έλεγες ότι είναι καλύτερο να
σωπάσω και να μη φλυαρώ σε σας, που θέλετε τόσο πολύ ν’ ακούσετε.
[...]
5. Τα Δημήτρια είναι μια γιορτή όμως τα Παναθήναια στους Αθηναίους και τα
Πανιώνια στους Μιλησίους. Και γίνεται για τους Μακεδόνες το πιο μεγάλο
πανηγύρι, γιατί συγκεντρώνονται σ’ αυτό όχι μόνο ντόπιοι και από μια φυλή, αλλά
απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας και από κάθε εθνότητα – Έλληνες από κάθε τόπο,
διάφορες φυλές Βουλγάρων, από αυτούς που κατοικούν ανάμεσα στο Δούναβη και
τη Ν. Ρωσία, Ιταλοί, Καμπανοί, Ισπανοί, Πορτογάλοι και Κέλτες, που ζουν πέρα
από τις Άλπεις. Και για να μιλήσω συνοπτικά οι ακτές του ωκεανού στέλνουν
κόσμο στο Μάρτυρα για να προσκυνήσει και να ζητήσει την προστασία του. Τόσο
πολύ έχει διαδοθεί η φήμη του στις περιοχές τις Ευρώπης.
[...]
Βρισκόταν λοιπόν κάτω ένας άντρας που του είχαν τυφλώσει τα μάτια με
πυρωμένο σίδερο· ήταν ξαπλωμένος στην αριστερή πλευρά και στηριζόταν στον
αγκώνα του και από κάτω του ήταν στρωμένο ένα λακωνικό χαλί, μεγαλόσωμος,
όχυ πολύ παχύς, μάλλον με μεγάλα οστά και πλατύ στέρνο «και κείτονταν φαρδύς
40
μακρύς εκείνος στη στροβιλούσα σκόνη, ανέγνοιαστος από άτια πια και μάχες» «δε
θύμιζε άνθρωπο, όχι, που τρώει ψωμί, μονάχα ακρόκορφο λες και δασωμένο».
Κοντά του κάθονταν ένας άλλος γέρος, προσπαθώντας μήπως τυχόν ξαλαφρώσει
με λόγια και παραινέσεις την πιο επίπονη και λυπηρή συμφορά. Αλλ’ αυτός δεν
ήθελε, όπως φαινόταν, να πειστεί, γιατί έκανε συχνά αρνητικά νεύματα με το
κεφάλι και έσπρωχνε με το χέρι του το γέρο· από το στόμα του έπεφτε σιγά σιγά
ένα δηλητηριώδες υγρό.
21. Όταν λοιπόν αντιλήφθηκα καλά όσα συνέβαιναν εκεί κι απομακρύνθηκα από
τη σκηνή, γυρίζοντας σ’ αυτούς που με οδηγούσαν με τη βία και κοίταζα με
προσοχή πού θα τους δω, συναντώ έναν νεκρό, γέροντα όμως, όπως φαινόταν, με
πρόσωπο σκελετωμένο, όπως εκείνος φαινόταν, με πρόσωπο σκελετωμένο, όπως
εκείνους που τους φέρνουν το θάνατο οι πυρετοί που εξασθενίζουν το σώμα.
Και όταν με είδε, κατάλαβε από το χρώμα ότι μόλις είχα πεθάνει –γιατί εκείνοι,
που πρόσφατα πεθαίνουν και κατεβαίνουν στον Άδη, διατηρούν μία ανεπαίσθητη
κοκκινάδα, που είναι χαρακτηριστικό της ζωής, κι από αυτό αναγνωρίζονται
αμέσως από του παλιούς νεκρούς– με πλησίασε, με φίλησε και μου είπε: «Γεια σου,
φρεσκοπεθαμένε, πες μου τα σχετικά νέα με τη ζωή. Πόσα σκουμριά παίρνεις μ’
έναν οβολό; Παλαμίδες, τόνους και γρέτσες; Πόσο πάει το λάδι, το κρασί, το σιτάρι
και τα υπόλοιπα; Ξέχασα όμως το πιο σημαντικό. Γίνεται αρκετό ψάρεμα
σαρδέλας; Γιατί ζούσα ευχάριστα από αυτές, ψωνίζοντας κατά διάρκεια της ζωής
μου και ήταν για μένα πιο πολύτιμες από τα λαβράκια.»
[...]
47. Κι εγώ επειδή δεν ήξερα πού να πάω για να βρω το σώμα μου, σαν να φύσηξε
άνεμος και πήγαινα στον αέρα, μέχρι που έφτασα στο ποτάμι και γνώρισα το σπίτι,
όπου μέσα βρισκόταν αυτό. Κι από εκεί από το ποτάμι αποχαιρέτησα τον εισηγητή,
απομακρύνθηκα από αυτόν και μπήκα στο σπίτι από το άνοιγμα της οφορής, το
οποίο έχουν κατασκευάσει στις εστίες για την έξοδο του καπνού. Κόλλησα πάνω
στο σώμα μου και μπήκα μέσα από τα ρουθούνια και το στόμα. Ήταν πολύ
παγωμένο και από την ψύχρα του χειμώνα και προπαντός από τη νέκρωση. Εκείνη
τη νύχτα αισθανόμουν ρίγος· την επόμενη μέρα ετοίμασα τις αποσκευές μου και
πήρα το δρόμο για την Κωνσταντινούπολη.
Και να ‘μαι τώρα, φίλε Κυδίων, σου έχω έρθει σώος και σου περιγράφω τα δικά μου.
Συ όμως έχε το νου σου να βρεις κάποιους φρεσκοπεθαμένους, στους οποίους να
φορτώσουμε ό,τι παρήγγειλε ό ρήτορας και να του τα στείλουμε. Μόνο να μην είναι
τίποτε σοβαροί και λιτοδίαιτοι άνθρωποι, οι οποίοι ίσως αηδιάσουν από τη
μεταφορά των τροφίμων, αλλά Παφλαγόνες, που προτιμούν τα βλαβερά κρεατικά
και οι οποίοι θα θεωρήσουν κέρδος την αναχώρησή τους στον Άδη με χοιρινό κρέας.
Λοιπόν είναι πια ώρα για ύπνο· ας το διαλύσουμε, περίεργε φίλε μου, και ας πάμε
στα σπίτια μας.
41
12. KONSTANTINOS MANASSES, ΣΥΝΟΨΙΣ ΧΡΟΝΙΚΗ
Edice: O. Lampsides, Constantini Manassis Breviarium Chronicum [Corpus Fontium Historiae Byzantinae 36.1. Athens: Academy of Athens, 1996]
[Στίχοι ἡρῷοι πρὸς τὴν σεβαστοκρατόρισσαν κυρὰν
Εἰρήνην] (1n,t)
Δέχνυσο τοῖον δῶρον ἀφ’ ἡμετέροιο πόνοιο,
ὀλβιόδωρε ἄνασσα, κυδίστη, ἀριστοτόκεια,
νυὲ χαριτοπρόσωπε μεγασθενέων βασιλήων,
ἣν πλέον ἀστράπτουσαν ἐϋβλεφάροιο σελήνης
εἰς γάμον ὄλβιον ἤρατο νυμφιδίοις ἐπὶ λέκτροις
πορφυρόπαις γόνος Αὐσονάνακτος καρτερόχειρος,
Ἀνδρόνικος μεγάθυμος, ἐϋμμελίης πολεμιστής,
ᾧ γέρα πρῶτα σεβαστοκρατορίης νεῖμ’ ὁ φυτεύσας.
εἰς τοίνυν λυκάβαντας ἀπειρεσίους ἐλάσειας.
ΤΟΥ ΚΥΡΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΝΑΣΣΗ (1t)
ΣΥΝΟΨΙΣ ΧΡΟΝΙΚΗ (2t)
Ἡ μὲν φιλόϋλος ψυχὴ ταῖς ὕλαις ἐπιχάσκει (1)
καὶ πάντα πραγματεύεται πρὸς τὸ τυχεῖν τοῦ πόθου,
σὺ δέ, ψυχὴ βασίλισσα καὶ φιλολογωτάτη,
ἀεὶ διψῶσα γνώσεως καὶ λόγου καὶ παιδείας,
βίβλοις ἀεὶ προστέτηκας, ἐπεντρυφᾷς τοῖς λόγοις, (5)
καὶ γίνεταί σοι τῆς ζωῆς ἅπας ὁ χρόνος λόγος.
ἐπεὶ γοῦν ἐπεπόθησας οἷα τροφίμη λόγου
εὐσύνοπτόν σοι καὶ σαφῆ γραφὴν ἐκπονηθῆναι,
τρανῶς ἀναδιδάσκουσαν τὰς ἀρχαιολογίας
καὶ τίνες ἦρξαν ἀπ’ ἀρχῆς καὶ μέχρι ποῦ προῆλθον (10)
καὶ τίνων ἐβασίλευσαν καὶ μέχρις ἐτῶν πόσων,
ἡμεῖς ἀναδεξόμεθα τὸ βάρος τοῦ καμάτου,
κἂν δυσχερές, κἂν ἐπαχθὲς τὸ πρᾶγμα, κἂν ἐργῶδες·
παραμυθοῦνται γὰρ ἡμῶν τοὺς ἐν τοῖς λόγοις μόχθους
αἱ μεγαλοδωρίαι σου καὶ τὸ φιλότιμόν σου, (15)
καὶ τὸν τοῦ κόπου καύσωνα καὶ τῆς ταλαιπωρίας
αἱ δωρεαὶ δροσίζουσι κενούμεναι συχνάκις.
Καὶ ταῦτα μὲν ἐνταῦθά μοι καὶ μέχρι τούτου στήτω,
μή πως κολακικώτερος δόξῃ τισὶν ὁ λόγος
καὶ τὸν σκοπὸν καταλιπὼν ἄλλην ἀκούσῃ τρέχειν. (20)
πολλῶν ἱστορησάντων δὲ καὶ χρονογραφησάντων
καὶ σπουδασάντων μὲν εἰπεῖν ὀρθῶς καὶ φιλαλήθως,
ἀλλήλοις ἀνομοίως δὲ ταῦτα συγγραψαμένων,
ἡμεῖς, προχειρισάμενοι τοὺς μάλιστα δοκοῦντας
τῆς ἀκριβείας ἔχεσθαι καὶ μᾶλλον ἀληθεύειν, (25)
τὸ κατὰ δύναμιν ἡμῖν ἀποπληρώσομέν σοι.
[...]
42
Οὗτοι μὲν οὖν τὴν κέντησιν τὴν ἐπιμετωπίαν
ὡς στέφος καταμάργαρον λιθολαμπὲς ἐφόρουν, (4710)
ὁ κράτωρ δὲ Θεόφιλος περὶ μὲν τὰς εἰκόνας
καὶ τὰ στηλογραφήματα τῶν ἱερῶν προσώπων
ἄγαν σκαιῶς καὶ πονηρῶς καὶ κακοτρόπως εἶχε,
τὰ δ’ ἄλλα καὶ λαμπρόψυχος ἦν καὶ μεγαλογνώμων
καὶ τοῦ δικαίου φροντιστὴς καὶ τῶν ἐνδίκων νόμων· (4715)
σημεῖον ἐναργέστατον τῆς μεγαλοπρεπείας
ὀργάνων φιλοτέχνησις τῶν χρυσιοκροτήτων,
ἐξ ὧν ἀναπεμπόμενον ἐν μηχανῇ τὸ πνεῦμα
τὰς εὐκελάδους καὶ τερπνὰς ἀπήχει μελουργίας
καὶ λιγυρὸν μουσίκευμα γάργαλον ἀπορρέον. (4720)
σὺν τούτοις τὰ κατάχρυσα καὶ τηλαυγοῦντα δένδρα,
χρυσίου τῇ χλωρότητι πυρράζοντα μακρόθεν,
ἐν οἷς στρουθία μουσικὰ χρυσότευκτα καθῆστο,
ὡς ἐν πετάλοις πίτυος ἢ πεύκης ἀκροκόμου,
ἐκ μηχανῆς ἐκχέοντα λάλημα μελιτόεν· (4725)
οὕτως ἀνθρώπων τεχνουργοὶ πολυμηχάνων χεῖρες
ἀντιφερίζουσι μικροῦ τῇ ψυχωτρίᾳ φύσει.
Εἰ δέ τις ἀκριβέστερον καταμαθεῖν θελήσει
τὸ μεγαλόψυχον αὐτοῦ καὶ τὴν φιλοκοσμίαν,
εἰς τοὺς θαλασσογείτονας βλεψάτω περιβόλους, (4730)
οἳ τὴν λαμπρὰν ἐν πόλεσι περιφρουροῦσι πόλιν·
χειμὼν γὰρ ἄγριός ποτε καταχυθεὶς βαρύθρους
τὴν ἅλμην ἐκρυστάλλωσεν ἕως ἀπλέτου βάθους
καὶ τὴν ὑγρὰν ἐλίθωσε πήξας αὐτῆς τὴν ῥύσιν
καὶ θάλασσαν ὠστράκωσε δυσάνεμος ψυχρία. (4735)
μετὰ μικρὸν δ’ αὐγάσασαι θερμότητες ἡλίου
τὸ συνεχὲς διέσπασαν τῆς λιθωθείσης ἅλμης
κἀντεῦθεν ἀπερράγησαν κρυστάλλων ἀποσπάδες,
καὶ λίθους ἁμαξοπληθεῖς νικῶσαι τῷ μεγέθει·
εἶπέ τις ἂν ὡς κορυφαὶ βαθυφαράγγων λόφων (4740)
ὑψόθεν ἀποσπώμεναι κυλίνδονται σὺν κτύπῳ,
ἢ λίθοι ῥιψεπάλξιδες πέτονται τειχοσεῖσται,
περιρροιζοῦντες τὸν λεπτὸν ἀέρα τῇ κινήσει.
καὶ τοίνυν καταβαίνουσαι πελάγους ἐκ Ποντίου
προσήρασσον τοῖς τείχεσι τοῖς παραιγιαλίοις (4745)
καὶ συνεδόνουν τὰ στερρὰ τῶν πυργοδομημάτων,
ὧνπερ ἰδὼν ὁ βασιλεὺς τὰς καταμωλωπίσεις
καὶ τοὺς πυκνοὺς τραυματισμοὺς ἢ μᾶλλον παραλύσεις,
συγκατεσείσθη τὴν ψυχὴν ἐπὶ τῷ γεγονότι
καὶ θέλων ἐπιδείξασθαι φιλοτιμίας πλοῦτον (4750)
ὡς κάχληκας ἐκένωσεν ἀχρείους τὸ χρυσίον
καὶ τὸ σαθρὸν ἐνίσχυσε καὶ τὸ πεσὸν ἐγείρας
τοῖς τείχεσιν ἐπέγραψε τὴν κλῆσιν τὴν ἰδίαν.
Καὶ ταῦτα μὲν κατάξια γλώσσης ὑμνητηρίας,
ἐγὼ δ’ ὑπερεκπλήττομαι τὴν δικαιοπραγίαν (4755)
καὶ τὴν ἀπροσωπόληπτον περὶ τὰς κρίσεις γνώμην.
καὶ δὴ παρατιθέσθω μοι δεῖγμα μικρὸν τοῦ τρόπου,
ὡς ἐκ θαλάσσης κύαθος, ὡς ἀπὸ πίθου γεῦμα,
βραχύ τε σπινθηράκισμα καμίνου πολυξύλου.
γυνὴ προσῆλθε πενιχρὰ τούτῳ τῷ Θεοφίλῳ (4760)
καταβοῶσα Πετρωνᾶ τινος μεγαλοτίμου·
βίγλας γὰρ ἦν δρουγγάριος, εἴποιεν ἂν Ῥωμαῖοι,
43
καὶ ῥιζωμάτων τῶν αὐτῶν ἐξέφυ Θεοφίλῳ.
ἐφώνει γοῦν περιπαθῶς καὶ δάκρυον κατῆγεν,
ἀμύντορα τὸν κράτορα γενέσθαι λιπαροῦσα (4765)
καὶ τὰς παλάμας ἐπισχεῖν τὰς γιγαντοπαλάμους
τοῦ Πετρωνᾶ, λυττήσαντος ἐκ φιλαδίκου γνώμης
καὶ τὸ λυπρὸν δωμάτιον αὐτῆς ἐπισκοτοῦντος,
ὅπως μὴ φέρειν ἔχουσα τὸ τηλικοῦτον σκότος
ἀνέμων, ὅ φασι, πνοαῖς τὸν οἶκον καταλίπῃ. (4770)
ἤκουσε ταῦθ’ ὁ βασιλεύς, ἐζήτησε τὸ πρᾶγμα,
ἔγνω τὸ φιλομόχθηρον τοῦ καταβοωμένου,
καὶ τὸν μὲν οἶκον κατασπᾷ μέχρι καὶ θεμελίων,
τὸν νύκτα χειροποίητον τῇ γυναικὶ ποιοῦντα,
αὐτὸν δὲ μέσον ἀγαγὼν τῆς λεωφόρου τρίβου (4775)
ὠμοῖς βουνεύροις τὰς αὐτοῦ καταμελαίνει σάρκας.
44
13. ANDRONIKOS PALAIOLOGOS (?), KALLIMACHOS A CHRYSORRHOE
Edice: M. Pichard, Le Roman de Callimaque et de Chrysorrhoé. Paris: Les Belles Lettres, 1956.
Ἀρχὴ τῆς ὑποθέσεως λοιπὸν καὶ τῶν ἐνταῦθα. (24n)
Βάρβαρος γάρ τις βασιλεύς, δυνάστης ἐπηρμένος, (25)
πολλῶν χρημάτων ἀρχηγός, πολλῶν χωρῶν αὐθέντης,
τὴν ἔπαρσιν ἀβάσταγος, ἀγέρωχος τὸ σχῆμα,
τρεῖς παῖδας ἔσχεν εὐειδεῖς, ἠγαπημένους πλεῖστα,
εἰς κάλλος καὶ εἰς σύνθεσιν ἐρωτοφορουμένους
καὶ τ’ ἄλλα πάντα θαυμαστούς, γενναίους εἰς ἀνδρείαν· (30)
οὓς βλέπων ἴσους ὁ πατὴρ εἰς τὴν εὐαρμοστίαν,
εἰς κάλλος, εἰς ἀνανδρομὴν καὶ πᾶσαν εὐανδρίαν,
ἐπίσης εἶχεν πρὸς αὐτοὺς τὴν πατρικὴν ἀγάπην.
Τὸν πρῶτον ἤθελεν ἰδεῖν τοῦ στέφους κληρονόμον,
τὸν δὲ ἄλλον πάλιν ἤθελεν συγκληρονόμον τούτου (35)
καὶ πρὸς τὸν τρίτον τὴν ἀρχὴν τῆς αὐτοκρατορίας
μεταγαγεῖν ἐπείγετο μετὰ πολλοῦ τοῦ πόθου.
Πάντας ἀξίους ἔκρινεν τοῦ στέφους καὶ τοῦ κράτους·
ἕτερον γὰρ οὐκ ἤθελεν προκρίνειν τοῦ ἑτέρου·
πρὸς πάντας δὲ μεταγαγεῖν τὴν αὐτοκρατορίαν, (40)
ὡς ταραχῶδες καὶ πολλὴν εἰσάγον τρικυμίαν,
οὐκ εἶδεν ἐνδεχόμενον, οὐκ ἔκρινε συμφέρον.
Κάθεται οὖν βασιλικῶς, κράζει λοιπὸν τοὺς παῖδας
καὶ ταῦτα λέγει πρὸς αὐτοὺς μετὰ μεγάλου σπλάχνους·
«Τέκνα, ψυχῆς μου κόσμημα καὶ τῶν σαρκῶν μου μέλη, (45)
ἐγὼ τὸ στέμμα, τὴν ἀρχήν, τὴν δόξαν καὶ τὸ κράτος
μεταβιβάσαι πρὸς ὑμᾶς καὶ μεταστρέψαι θέλω,
ἀλλ’ ἓν τὸ φίλτρον εἰς τοὺς τρεῖς, ἴσον τὸ σπλάχνος ὅλων
καὶ τίναν προτερήσωμαι, τίναν καὶ κρίνω πρῶτον
οὐκ οἶδα, καὶ τοῦ στέμματος τίναν δεσπότην θέσω· (50)
πρὸς πάντας δὲ μεταγαγεῖν τὴν αὐτοκρατορίαν
οὐ θέλω, θέλων ἄμαχον τὸ στέφος καὶ τὸ κράτος
ἔσεσθαι, μένειν τοῦ λοιποῦ καὶ τοῦ παρέκει χρόνου. @1
Τὸ γὰρ ἐπίκοινον καλὸν καὶ ταραχὴν εἰσάγει·
ὡς γὰρ οὐκ ἔχει τὸ κοινὸν ἐπὶ τοῦ πόθου χώραν, (55)
οὕτως οὐδὲ ἐπὶ τῆς ἀρχῆς τὴν αὐτοκρατορίαν.
Ἰδοὺ καὶ χρήματα πολλά, στρατηγικαὶ δυνάμεις
καὶ τ’ ἄλλα τὰ φερόμενα πρὸς τὰς ἀνδραγαθίας
καὶ θησαυροὶ καὶ πράγματα καὶ πλῆθος τοῦ φουσσάτου
πορεύεστε, κινήσατε μετὰ πολλῶν χρημάτων (60)
καὶ τ’ ἄλλα ὅσα θέλετε τὰ πρὸς ὑπηρεσίαν.
Ὅστις πολλὴν ἐνδείξηται στρατηγικὴν ἀνδρείαν
καὶ δύναμιν καὶ σύνεσιν καὶ φρόνησιν ἀξίαν
καὶ πρᾶξιν ἐπιδείξηται τὴν βασιλικωτάτην
καὶ στέσῃ μέγα τρόπαιον ἐξ ἀνδραγαθημάτων, (65)
ἐκεῖνον δώσω τὴν ἀρχὴν τῆς αὐτοκρατορίας
καὶ στέψω τοῦτον, ἀντ’ ἐμοῦ ποιήσω βασιλέαν.»
45
Οὐδεὶς ἀποδυσπέτησεν πρὸς τοῦ πατρὸς τοὺς λόγους,
πρὸς τοῦ πατρὸς τοὺς ὁρισμοὺς καὶ τὰς παραγγελίας·
ἀλλὰ μετὰ γλυκύτητος, μετὰ πολλῆς ἀγάπης, (70)
μετὰ καλοῦ θελήματος, μετὰ καλῆς καρδίας,
μετὰ πολλῶν παραταγῶν, μετὰ πολλοῦ φουσσάτου,
μετὰ πολλῆς κατασκευῆς, μετὰ πολλῶν ἀρμάτων
ἀπεχαιρέτησαν εὐθύς, κοινῶς οἱ τρεῖς κινοῦσιν.
Καὶ πρὸς τὴν ἔξοδον λοιπὸν οἱ τρεῖς μετακινοῦσιν. (75n)
Παρῆλθον τόπους ἱκανούς, πολλοὺς καὶ δυσβατώδεις (76)
καὶ τέλος, ἵνα τὰ πολλὰ τοῦ στίχου παραδράμω,
κατήντησαν, ἐφθάσασιν εἰς ἐρημοτοπίαν,
εἰς ἀνεπίβατον βουνόν, εἰς ὀρεινόν, κρημνώδη.
Ἦν ὁ βουνὸς ὑπερνεφής, ἀνάβασιν οὐκ εἶχεν, (80)
σκληρός, λιθώδης, σκοτεινός, ἄγριος, φόβον ἔχων.
Εὐθὺς ζητῶσι τὴν βουλὴν τί πράξουν, τί ποιήσουν. @1
Ὁ πρῶτος εἶπεν· «ὁ βουνὸς ἀνάβασιν οὐκ ἔχει·
πολὺ γὰρ τοῦτο τοῦ βουνοῦ τὸ ὕψος ἀναβαίνει·
ἂν εἴποις καὶ πρὸς οὐρανὸν ἡ κορυφή του φθάνει (85)
καὶ τὰ δενδρὰ προσφέρουσιν εἰς οὐρανὸν τοὺς κλώνους.
Μεταχωρήσωμεν λοιπὸν ἀπὸ τοῦ τόπου τούτου·
εἰς ἄλλον τόπον ὁμαλὸν κινήσωμεν, ὑπᾶμεν».
Τοῦτον τὸν λόγον παρευθὺς ὁ δεύτερος ἀκούσας,
εἶπε· «συντρέχω τὴν βουλήν· μεταχωρῶ τοῦ τόπου. (90)
Τίς γὰρ βουνὸν ὑπέρνεφον, πετρολιθώδη τόπον,
ὄρος ἀνεπιχώρητον, οὐρανομήκη δένδρα
μετὰ φωσσάτου καὶ πολλῶν ἰδοὺ τῶν φορτωμάτων,
μετὰ πολλῆς παράταξης, καμήλων ἀμετρήτων,
ἀνέβη τόσον ὕψωμα καὶ τηλικοῦτον ὄρος; (95)
Εἰ γὰρ ἐγγύσε τοῦ βουνοῦ, τοῦ τηλικούτου τόπου
ἦσαν οἰκοῦντες ἄνθρωποι, πάντως τὰ ξύλα ταῦτα
εἶχον τινὰ κατάλυσιν, τινὰν καινοτομίαν·
ἢ κἂν ἰχνάριν κυνηγοῦ ποσῶς νὰ ἐγνωρίσῃς.
Πλὴν ὁ βουνὸς ἐρήμωσιν τὴν ἐξ ἀνθρώπων ἔχει». (100)
Ὁ τρίτος εἶπεν· «ἄνανδρον κρίνω τὸ πρᾶγμα τοῦτο·
κἂν εἴ τι πάθω, κἂν αὐτὸν ἴδω τὸν θάνατόν μου,
οὐ δειλανδρήσω πρὸς βουνόν, οὐ φοβηθῶ τὸν τόπον.
Εἰ γὰρ νικήσει με βουνός, τρέψει με μόνον τόπος,
πῶς ἀντιπαρατάξομαι καὶ πῶς ἀνδραγαθήσω; (105)
καὶ τοῦ πατρὸς τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ φοβεροῦ ἐκείνου
πῶς ἀτενίσω, πῶς ἰδῶ καὶ πῶς ἐνατενίσω;
καὶ τοῦ πατρὸς τὸν ὁρισμόν, τὴν συμβουλὴν ἐκείνου,
τὴν συμβουλὴν τὴν εὔλογον λοιπὸν ἀπελαθόμην
καὶ κλῆρον, τὸ βασίλειον τὸ πατρικὸν ἐκεῖνο, (110)
βουνὸς καὶ φύσις ἄψυχος ἀπῆρέ με, στερεῖ με;
Ὦ πάτερ, πάτερ βασιλεῦ, παῖδας ἀνάνδρους ἔχεις, @1
ἂν πρὸ πολέμου τρέπωνται καὶ φεύγουσι πρὸ μάχης.
Μετάθες οὖν πρὸς ἕτερον τὴν αὐτοκρατορίαν,
εἰς ἄλλον, μὴ τοῦ γένους σου μηδὲ τῶν σῶν αἱμάτων, (115)
εἰς ἄλλον, ξένον ἄνθρωπον, ὅμως ἀνδρώδη φύσει,
ἡμᾶς δ’ ἐξάφες, βασιλεῦ, μηδ’ ὀνομάσῃς παῖδας.
Ἡμεῖς γάρ, ὡς ἐφάνημεν ἀπὸ τῶν ἔργων τούτων,
γυναίων φύσιν ἔχομεν, φοβούμεθεν τὰ ξύλα.
Αἰσχύνομαι τοὺς στρατηγοὺς καὶ τοῦ στρατοῦ τὸ πλῆθος,
(120)
46
αἰσχύνομαι πρὸ τοῦ στρατοῦ τὴν πατρικὴν ἀνδρείαν.
Καὶ σὺ δέ, πάτερ βασιλεῦ, φυγάδας πάντας βλέπων,
οὐκ οἶδα πόθεν φεύγοντας, τρεμμένους, ἡττημένους,
τίναν καὶ δώσῃς τὴν ἀρχήν, τίναν καὶ στέψῃς πρῶτον;
Ἐγώ, κἂν εἴ τι γένηται, μετὰ δειλῆς καρδίας (125)
οὐκ ἴδω τὸν πατέρα μου, τὸ γένος οὐκ αἰσχύνω,
οὐδ’ ἀπολέσω σήμερον τὴν αὐτοκρατορίαν
ἐξ ἀνάνδρου θελήματος, ἀπὸ δειλῆς καρδίας·
ἀλλὰ στολάς, παραταγὰς καὶ πλῆθος τοῦ φουσσάτου
καὶ τ’ ἄλλα τὰ πολυτελῆ καὶ τῶν χρημάτων βάρη (130)
ἀναδραμεῖν οὐ δύνανται τὴν δυσκολοτοπίαν
καὶ τοῦ βουνοῦ τὸ δυσχερές, τὴν συμμικτοδενδρίαν·
φουσσᾶτον μὲν καὶ στρατηγοί, κάμηλοι, ζεύγη, σκεύη
καὶ τ’ ἄλλα πάντα σήμερον ἂς ἔχουν καταστόλιν,
ἡμεῖς δὲ μόνοι μετ’ αὐτῶν ὦν ἔχομεν ἀρμάτων (135)
καὶ μετὰ τῶν ἀλόγων μας καὶ τῶν συρτῶν μας μόνον
ὡς ἄνδρες ἀναδράμωμεν ὀρεινοπετροβούνιν».
Τοῦ τρίτου πάντες ἔκριναν τοὺς λόγους προτεροῦντας (138n)
Οἱ πρῶτοι γοῦν τῶν ἀδελφῶν πρὸς τοὺς τοῦ τρίτου λόγους
(139)
ᾐσχύνθησαν, ἡττήθησαν, εἶπον· «γενέσθω τοῦτο». (140)
47
Překlad: Gavin Betts, Three Medieval Greek Romances, New York – London 1995.
Prologue on the ways of the word. We begin the story of a man sorely tried,
affectionate and capable, who was much loved.
Nothing that happens on this earth, no action, no exploit, does not partake of grief.
Joy and grief are mixed, even blended together. Beauty and charm have their share of
grief just as grief often has its share of joy. Fame, glory, honor, wealth, beauty,
intelligence, learning, bravery, love, charm, noble appearance; the qualities that give
sweet joy and pleasure-joined with them you see danger and malice, infirmities and
obstacles which cause grief, not to mention the loss itself of what we long for. Desire
deprived of its object shuns patience, and shows, one might say, no concern for other
things. Love instils its charm into everything except separation and there alone it is
filled with great bitterness. If, however, you read this tale and learn the matter of its
verses you will see the working of Love´s bitter-sweet pangs. Such is the nature of
Love, its sweetness is not without alloy. But we must turn to our story…
The beginning of the story.
A certain foreign king, a proud monarch, master of much wealth, lord of many lands,
of insufferable pride and arrogant bearing, had three fair and very dearly loved sons
who inspired Love with their handsome appearance and their bearing: they were
wondrous in every other way, and of manly courage. Their father, seeing them
matched in bearing, in beauty, in build and every valor, divided his paternal
affection equally among them. He wanted to see the first inherit his crown; the next
he wanted as joint heir, and to the third he earnestly desired to hand over the rule of
his empire. He judged each worthy of the crown and of power. His wish was not to
prefer one before another. But he did not see it possible to transfer the empire to all
three nor did he judge this expedient since it would bring disorder and a mighty
tempest.
So he sat in royal state, summoned his sons, and with much affection addressed
them:
'My children, adornment of my soul, flesh of my flesh, I wish to transfer and hand
over to you my crown, my authority, my fame and my power. But my love for the
three of you is equal; my feeling for each is the same. I do not know whom I should,
by my preference, place first and make master of my crown. I do not want to transfer
the empire to all of you; I want my crown and power not to be the subject of dispute
but to last into the future and beyond. Sharing is bad and brings disorder. Just as
sharing has no place in love, so it has no place in ruling an empire. Behold! Here is
much money, here are troops in arms and whatever else is necessary for great deeds.
Here are treasure, equipment and a mighty army. Depart, go, take much money and
48
everything else you need for support. The one who shows great military valor,
strength, intelligence and proper wisdom, the one who acts in the most kingly way,
and gains a great trophy with his mighty exploits, to him shall I give the command of
the empire, him shall I crown and make king in my place.' No-one was dissatisfied
with their father`s words or with his wishes and orders. It was with cordiality, with
much affection, with goodwill and a good heart that the three immediately said
farewell and set out together, with many battalions, with a mighty army, and with a
vast array of arms and equipment.
And so the three set out to leave.
They went over many vast and trackless lands. Finally, to omit details, they came to a
deserted region where they found a rugged and precipitous mountain which could
not be scaled. The mountain reached beyond the clouds and afforded no way of
ascent. It was rough and stony, dark, wild and frightening. Immediately they took
counsel as to how they should proceed and what they should do. The first said, 'The
mountain affords no way of ascent, so far does its height reach. You would say that
its peak even reaches the heavens and that its trees stretch their branches to the same
extent. So let us withdraw from this place. Let us go to some level country. Come!'
Immediately on hearing this, the second said, 'I agree. I am departing from here. A
mountain higher than the clouds, a place full of rocks and stones, an unscaleable
peak, trees as high as the heavens! Who could climb the height of such a peak with
an army and all our baggage here, with a great host and innumerable camels? If there
were people living near the mountain and this vast region, the forests here would
show signs of destruction or disturbance; or some trace at least of a hunter would be
visible. But the mountain is deserted of human beings.'
The third said, 'I consider such action not worthy of a man. Whatever happens to me,
even if I face death itself, no mountain will prove me a coward. I shall not show fear
of this place. If a mountain can defeat me, and a place is enough to make me retreat,
how shall I stand in battle and play a hero's part? How shall I look our father in the
eye, formidable as he is? How shall I see and confront him? Have I forgotten our
father's orders and counsel, that wise counsel of his? Will a mountain and lifeless
nature take away my father's royal inheritance and rob me of it? O father, royal
father, you have cowardly sons if they retire before battle and flee before the fighting.
Hand over your empire to another, to a man not of your race or blood, a foreigner,
but at least someone who is brave. Dismiss us, sire, and do not call us your children.
We have the nature of women as appears from these deeds; we are afraid of woods. I
feel shame before our generals and the soldiers of our army; I feel shame before their
ancestral courage. And you, royal father, when you see us all in flight, escaping from
I know not what, routed, defeated-to whom will you give the kingdom? Whom will
you crown first? Whatever happens, I shall not look upon my father with a coward's
heart, I shall not disgrace my race, nor shall I today lose the kingship from an
unmanly will or from cowardice. But our army with its equipment, its battalions and
49
troops, our brave and costly expedition cannot climb this difficult place with its
hostile mountain and thick forest. So let the army with its generals, camels, yoked
oxen, its equipment and everything else today come to a halt. But let us, alone, with
those arms we have, with just our horses and our reserve mounts, climb up the
mountain's rocky slope like men.'