Hoe verwerk ik literatuur in mijn scriptie? 1
HOE VERWERK IK LITERATUUR IN MIJN SCRIPTIE?
1. LITERATUUR VERWERKEN – DRIE MANIEREN
Je kan op drie manieren literatuur verwerken in je eigen tekst (Steehouder 1999: 308-311):
(1) Weergeven. Je kan informatie die je hebt gevonden weergeven op een
samenvattende of een parafraserende manier. Je zegt in je eigen woorden waar het
om gaat.
(2) Citeren. Je haalt de woorden van iemand anders letterlijk aan.
(3) Verwijzen: Je verwijst naar een bepaalde publicatie, zonder dat je de inhoud ervan
weergeeft.
Hieronder staan drie tekstjes. Wordt de andere bron (1) weergegeven, (2) geciteerd of wordt
ernaar (3) verwezen?
VOORBEELD A
Zowel de grenzen tussen kinderen en volwassenen als de grenzen tussen jeugdliteratuur en literatuur voor
volwassenen ‘zijn niet meer zo absoluut als dertig, veertig jaar geleden’ (De Vries 2001: 50).
VOORBEELD B
Uit tekstanalyses van Givón (1983) is gebleken dat er een iconisch verband bestaat tussen de voorspelbaarheid en
toegankelijkheid van nominale constituenten en hun fonologische omvang (het code-quantity principle).
VOORBEELD C
Dankzij de corpusstudies van onder meer De Meersman (1980, 1983, 1988), De Schutter (1988, 1995, 2003) en Burridge
(1993) hebben we op dit moment een gedetailleerd zicht op de woordvolgorde in de zin vanaf de dertiende eeuw
tot en met de zeventiende eeuw.
2. WANNEER CITEER JE? – OEFENING
Een tekst met veel citaten is lastig om te lezen. Citaten doorbreken immers jouw eigen
schrijfstijl. Daarom is het aangewezen om zuinig te zijn met citaten, en alleen te citeren als het
écht nodig is. (vgl. Oosterbaan 2004: 62) In de onderstaande passages worden uitspraken
van andere auteurs letterlijk aangehaald. In welke gevallen zijn de citaten volgens jou (niet)
gerechtvaardigd en waarom (niet)?
VOORBEELD A
'Het leren of verwerven van een tweede taal is een complex gebeuren', beweert Jacomine Nortier (2009: 73):
'Verschillende aspecten spelen daarbij een rol en de geleerden zijn het er nog lang niet over eens wat daarbij het
belangrijkste is.'
VOORBEELD B
Jos Joosten (2005: 81) definieert literaire kritiek als 'de verzameling teksten waarin, zonder opgelegd eindoordeel,
subjectief, publiekelijk en op schrift - of anderszins geboekstaafd en publiek raadpleegbaar - recent verschenen
publicaties becommentarieerd zijn die in aanmerking komen voor het predikaat ‘literair’.'
VOORBEELD C
Wat betekent het om als allochtoon te leven in de Nederlandse samenleving? Op die vraag wordt in de roman
Alleen maar nette mensen ingegaan. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het hoofdstukje "Davids dagboek" dat begint met de
volgende zin: 'De mensen die ze allochtonen noemen, denken de hele dag na over wat het betekent om te horen
bij de mensen die ze allochtonen noemen.' (Vuijsje 2010: 8)
VOORBEELD D
'De laatste jaren is het aantal online-oefeningen voor Nederlands als vreemde en tweede taal sterk toegenomen',
constateren Neukäter en Eschmann (2004).
3. CITATEN IN- EN UITLEIDEN – VOORBEELD
Plak citaten nooit zonder uitleg tussen je eigen zinnen. Citeren doe je nooit zomaar! Kijk
bijvoorbeeld naar het volgende fragment. Hoe integreert de auteur het citaat in zijn tekst?
Hoe verwerk ik literatuur in mijn scriptie? 2
Bron: Geert Buelens, Van Ostaijen tot heden. Zijn invloed op de Vlaamse poëzie, Antwerpen, 2001, p. 540.
4. ENKELE CITEERCONVENTIES – OEFENING 1
A. Mag je in een Nederlandse tekst een anderstalig citaat opnemen?
VOORBEELD
In Representations of the intellectual omschrijft Edward W. Said (1966: 11) de intellectueel als 'an individual endowed
with a faculty for representing, embodying, articulating a message, a view, an attitude, philosophy or opinion to, as
well as for, a public'.
B. In welke volgorde staan leestekens, aanhalingstekens en voetnoten? Welke zinnen zijn
juist? // Gebruik je enkele of dubbele aanhalingstekens?
Zin 1 = Marco Goud schrijft: 'Onder 'publieke poëzie' versta ik teksten die geschreven zijn in opdracht.'3
Zin 2 = Marco Goud schrijft: 'onder 'publieke poëzie' versta ik teksten die geschreven zijn in opdracht'3.
Zin 3 = Volgens Goud is publieke poëzie 'openbaar' en 'geschreven in opdracht.'3
Zin 4 = Volgens Goud is publieke poëzie 'openbaar' en 'geschreven in opdracht'.3
Zin 5 = 'Indien ik dicht', schrijft Van Ostaijen, 'dan is het omdat ik erop vertrouw absoluut niets te zeggen te hebben'.5
Zin 6 = 'Indien ik dicht,' schrijft Van Ostaijen, 'dan is het omdat ik erop vertrouw absoluut niets te zeggen te hebben'.5
C. Wanneer gebruik je vierkante haken?
VOORBEELD
Er wordt aangenomen dat omslagillustraties ‘[o]ver het algemeen […] wel in een of andere betrekking [staan] tot de
inhoud of tot de titel, al hoeft die betrekking niet diepgaand te zijn’ (Van Deel 1992: 59).
D. Wat betekent 'sic' tussen haakjes?
VOORBEELD
Jan Fictief (2001) noemt Multatuli 'de grootste Nederlandsse (sic) schrijver ooit'.
E. Wat betekenen 'mijn cursivering' en 'sr' in onderstaand citaat?
VOORBEELD
Marco Goud (2007) definieert dit verschijnsel als volgt:
Onder ‘publieke poëzie’ versta ik teksten die geschreven zijn in opdracht – voor een specifieke
locatie of gelegenheid – en die gepubliceerd zijn in de openbare ruimte: geschilderd op muren,
gehakt in steen, gegoten of gegraveerd in metaal, aangebracht op een glazen wand,
enzovoort. (mijn cursivering, sr)
Hoe verwerk ik literatuur in mijn scriptie? 3
F. Waarom ontbreken de aanhalingstekens in bovenstaand voorbeeld?
G. Zet je citaten beter cursief of niet? Waarom?
Tip: op de website taaladvies.net vind je veel informatie over het gebruik van leestekens,
aanhalingstekens, vierkante haken, enz.
5. GEÏNTEGREERDE CITATEN – VOORBEELDEN
NIET ZO (het citaat past niet goed in de inleidende zin):
Holleman (1997, p. 12) verstaat onder presentatie ‘Presentatie is de manier waarop de leerstof via een bepaald
medium onder de aandacht wordt gebracht.’
MAAR WEL (het citaat past wel goed in de inleidende zin):
Holleman (1997, p. 12) schrijft: ‘Presentatie is de manier waarop de leerstof via een bepaald medium onder de
aandacht wordt gebracht.’
OF ZO:
‘Presentatie is de manier waarop de leerstof via een bepaald medium onder de aandacht wordt gebracht’,
aldus de definitie van Holleman (1997, p. 12).
OF ZO (met weglating van Presentatie is uit het citaat):
Holleman (1997, p. 12) verstaat onder presentatie: ‘*…+ de manier waarop de leerstof via
een bepaald medium onder de aandacht wordt gebracht.’
Bron: Haeseryn e.a., De schrijfregels, Nijmegen, 2010, p. 53-54 (mijn opmaak, sr). Geraadpleegd op 30:06:2011 via
www.ru.nl/publish/pages/551855/schrijfregels-versie20101.pdf
6. GEÏNTEGREERDE CITATEN – OEFENING
De zin waarmee je een citaat introduceert moet één geheel vormen met het citaat.
(Steehouder 1999: 310) Dat wil zeggen dat je soms de woordvolgorde moet veranderen of
iets moet weglaten. Wijzigingen moet je altijd aangeven met vierkante haken.
In het kadertje staat een citaat uit een proefschrift. In de oefening wordt dit
oorspronkelijke citaat niet in zijn geheel maar zin voor zin aangehaald en geïntegreerd in de
eigen tekst. Vul de tekst aan op de stippellijntjes. Denk aan inversie en de
werkwoordvolgorde in de bijzin!
OORSPRONKELIJK CITAAT
'Er is inmiddels in de reflectie op literatuur het een en ander veranderd: de autonomie van het literaire werk is niet
meer heilig. Zo bestaat er opeens toch weer enorme aandacht voor de biografie, ook binnen de academische
wereld. Het idee dat highbrow professionalisme van de tekstanalyse wél, en de populairdere biografie niét
intellectueel verantwoord is, lijkt nu wel te zijn losgelaten.'
Bron: Thomas Vaessens, Circus Dubio & Schroom, Amsterdam/Antwerpen, 1998, p. 49.
OEFENING
 Volgens Vaessens (1998: 49) '............................................ inmiddels in de reflectie op
literatuur een en ander ............................................ '.
 Hij stelt: '............................................ autonomie van het literaire werk
............................................' (ibidem).
 Vaessens (ibidem) wijst er bijvoorbeeld op dat '............................................ opeens toch
weer enorme aandacht voor de biografie ............................................, ook binnen de
academische wereld '.
 Hij voegt er nog aan toe dat '............................................ dat highbrow professionalisme
van de tekstanalyse wél, en de populairdere biografie niét intellectueel verantwoord is,
........................................................................................' (ibidem).
Hoe verwerk ik literatuur in mijn scriptie? 4
7. CITEERWERKWOORDEN – VOORBEELDEN / OEFENING
Om een citaat (of een parafrase!) in te leiden, kan je gebruik maken van 'citeerwerkwoorden'
(Steehouder 1999 :312), zoals het werkwoord stellen in de tweede zin van de vorige oefening.
Hieronder staan er nog een paar op een rijtje. (overgenomen van Steehouder 1999: 312)
(a) Ken je ze allemaal?
(b) Kan je nog een paar voorbeelden noemen? Schrijf ze op.
(c) Omcirkel de citeerwerkwoorden in de vorige oefening.
VOORBEELDEN VAN CITEERWERKWOORDEN
behandelen
betogen
betwijfelen
beweren
inventariseren
melden
noemen
stellen
suggereren
tegenwerpen
ter sprake brengen
vermoeden
weergeven
zeggen
zich afvragen
..................................
..................................
..................................
.................................
..................................
8. TALIGE MIDDELEN – WEERGEVEN, CITEREN EN VERWIJZEN – OEFENING
Niet alleen citeerwerkwoorden, maar ook bijvoorbeeld preposities als volgens kunnen de
mening of een uitspraak van een andere auteur inleiden. Zie bijvoorbeeld de eerste zin van
oefening 6. Vul de volgende zinnen aan en kies uit:
volgens – aldus – navolging – noemen – menen
 UvA-hoogleraar Michiel van Kempen .................................. Surinaamsche mengelpoëzy
(1804) 'een belangrijk boek binnen de planterspoëzie die Suriname heeft voortgebracht'.
 .................................. Van Kempen is Surinaamsche mengelpoëzy een belangrijk boek.
 'Surinaamsche mengelpoëzy (1804) is een belangrijk boek binnen de Surinaamse
planterspoëzie', .................................. Michiel van Kempen.
 In .................................. van Michiel van Kempen .................................. Ron de Bouw dat
Surinaamsche mengelpoëzy een belangrijk boek is.
9. LEREN PARAFRASEREN – OEFENING 1
Zoals we hebben gezien, is het raadzaam om zuinig te zijn met citaten. Je kan de uitspraken
van andere auteurs in veel gevallen beter parafraseren. Als je dat doet, vergroot je immers
de leesbaarheid van je eigen tekst.
Hieronder vind je een fragment uit een artikel dat in het populair-wetenschappelijke
tijdschrift Onze taal verscheen. Wat vind je van de parafrases hieronder? Welke geeft volgens
jou de inhoud van de oorspronkelijke tekst het beste weer? Waarom?
Hoe verwerk ik literatuur in mijn scriptie? 5
OORSPRONKELIJKE TEKST
Bron: Reinier Salverda, 'Meer talen, meer toekomst'. In: Onze taal, 2008, jg. 77, nr. 2/3, p. 61.
PARAFRASE A
Volgens Reinier Salverda (2008: 61) worden de capaciteiten van twee- en meertaligen in Nederland onterecht maar
nauwelijks benut. Taalbeleidmensen hebben alleen aandacht voor taalachterstand, terwijl tweetaligen die zowel
het Nederlands als hun moedertaal goed beheersen een enorm sociaal, cultureel en economisch kapitaal vormen.
PARAFRASE B
Reinier Salverda (2008: 61) wijst erop dat meertaligheid in Nederland wordt geassocieerd met 'taalachterstand'. Het
taalbeleid is daar volgens hem te veel op afgestemd. Hij vindt dat beleidmakers meer oog zouden moeten hebben
voor wat twee- en meertaligen ons te bieden hebben.
PARAFRASE C
Reinier Salverda (2008: 61) toont aan dat niet de taal maar het taalvermogen aangeboren is. Het is dankzij dit
taalvermogen dat wij meerdere talen kunnen verwerven.
10. LEREN PARAFRASEREN – OEFENING 2
De parafrase hieronder is niet helemaal geslaagd. Waarom niet? Bedenk zelf een betere
parafrase.
OORSPRONKELIJKE TEKST
'De filosoof Heidegger keerde de stelling van Kierkegaard om: niet het Niets báárt de angst, maar de angst
ópenbaart het Niets. Dit is misschien als volgt te concretiseren: de crisis van de jaren ‘30, in die tijd kwam Hitler aan
de macht, zorgde voor angst voor de toekomst. Deze angst, die in grote delen van de wereld heerste, openbaarde
in Duitsland het nationaal socialisme met Hitler als dirigent.'
PARAFRASE
Hoe verwerk ik literatuur in mijn scriptie? 6
11. LEREN PARAFRASEREN – OEFENING 3 (A+B)
Hieronder staan twee fragmenten uit artikelen die oorspronkelijk in het populairwetenschappelijke
tijdschrift Onze taal verschenen. Stel dat jij twee verschillende
wetenschappelijke werkstukken schrijft over (A) Nederlandse uitleenwoorden en (B) de
invloed van tweetalig onderwijs op de Nederlandse taalvaardigheid. Wat is volgens jou dan
de belangrijkste informatie? Probeer die informatie weer te geven door middel van een
parafrase/samenvatting in maximaal vier zinnen. Gebruik je eigen woorden. Leid de
parafrase/samenvatting in met een citeerwerkwoord. Vergeet de bronvermelding niet!
(A)
Bron: Nicole van der Sijs, 'De meest uitgeleende Nederlandse woorden'. In: Onze taal, 2010, jg. 79, nr. 11, p. 320.
Hoe verwerk ik literatuur in mijn scriptie? 7
(B)
Bron: Maaike Govers, ''Wij misbegrijpen elkaar'. De invloed van tweetalig onderwijs op de Nederlandse
taalvaardigheid'. In: Onze taal, 2009, jg. 78, nr. 1, p. 9.