D O P E L N I A C Z Dopelniacz jest jednym z czterech najcz^sciej uzywanych przypadkow. Liczba pojedync/a RODZAJ MESKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzq,dkowe i 'jeden' -ego po wszystkich spolgloskach, np. dobr-ego, obc-ego, wysoki-ego, drogi-ego Rzeczowniki TQ koncowke^ maja^ przede wszystkim rzeczowniki me.skoosobowe i me.skozywotne, np. brat - wysoki-ego brat-a, kot - mal-ego kot-a, ale takze niektore mqskoniezywotne: 1. nazwy miesi^cy, np.styczen - pierwsz-ego styczni-a, grudzien - drugi-ego grudni-a (e // 0) 2. nazwy cz^sci ciala, np. nos- wielki-ego nos-a, brzuch - duz-ego brzuch-a 3. nazwy walut, np. dolar—jedn-ego dolar-a,jen —wartosciow-egojen-a (e// 0) 4. nazwy tancow, np.wale - ostatni-ego walc-a, mazur - szybki-ego mazur-a 5. nazwy marek samochodow, np.fiat- mal-ego fiat-a, polonez - star-ego polonez-a 6. nazwy narz^dzi, np. ndz —ostr-ego noz-a (6 // o), mlotek —ciezki-ego mlotk-a (e // 0) (z wyjqtkiem zakonczonych na -graf, -skop, -fon,np. mikroskop —dobr-ego mikroskop-u, telefon —now-ego telefon-u) 7. nazwy miar czasu, dlugosci, wagi, itp., np. dzien - drugi-ego dni-a (dzi // d; e // 0), miesiqc —ostatni-ego miesi^c-a, metr - jedn-ego metr-a, cetnar - trzeci-ego cetnar-a; ale, rok- t-ego rok-u 8. nazwy papierosow, np. carmen —jedn-ego carmen-a, camel —mocn-ego camel-a Poza wymienionymi grupami znaczeniowymi rzeczownikow m^skoniezywotnych, ktore majq koncowk^ -a, sq jeszcze inne jednostkowe przyklady, w ktorych koncowka -a zalezy od zwyczajuj^zykowego uzytkownikow j^zyka. 48 maJE; j^ rzeczowniki rodzaju m^skiego —me.skoniezywotne, np. hotel - wygodn-ego hotel-u, teatr - star-egoteatr-u, itp. z wyjcjtkiem wymienionych wyzej i uwagq, ze nie ma scislych regul wyst^powania obu tych koncowek. RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, zaimki, liczebnikiporzqdkowe i 'jeden' -ego po wszystkich spolgloskach, np. dobr-ego, obc-ego, tani-ego, daleki-ego Rzeczowniki wszystkie rzeczowniki rodzaju nyakiego maja. koricow^ke. -a, np. okno —t-ego okn-a, morze —czyst-ego morz-a RODZAJ ZENSKI Przymiotniki, zaimki, liczebnikiporzqdkowe po wszystkich spolgloskach, np. dobr-ej, tani-ej, obc-ej, drogi-ej Rzeczowniki -y 1. rzeczowniki rodzaju zenskiego zakonczone w M. 1.poj. na -a przed spolgloska. twarda. i funkcjonalnie mie.kka. (z wyjqtkiem k, g,1), np. woda - dobr-ej wod-y, praca - ciezki-ej prac-y, roza - piekn-ej roz-y 2. rzeczownikirodzaju zenskiego zakonczone w M. 1.poj. na spolgloske. funkcjonalnie mie.kka., np. mysz - poln-ej mysz-y, podroz - interesuj!\c-ej podrdz-y 3. rzeczowniki rodzaju m^skiogo zakonczonew M. 1.poj. na -a przed spolgloska. twarda. i funkcjonalnie twarda., np. poeta —mlod-ego poet-y, m^zczyzna —t-egom^zczyzn-y, znawca - dobr-ego znawc-y 1. rzeczowniki rodzaju zenskiego zakonczone na -a w M. 1.poj. przed spolgloska. mie.kka., np. ziemia - t-ej ziem-i, kawiarnia - ulubion-ej kawiarn-i; chemia - trudn-ej chemi-i, lilia - bial-ej lili-i 49 2. rzeczowniki rodzaju zeriskiego zakonczone w M. 1. poj. na spolgloske. miqkka. oraz na samogloske. -i, np. powiesc —ciekaw-ej powiesc-i, gospodyni —nasz-ej gospodyn-i, wies - moj-ej ws-i (w'// w;e// 0), pani - t-ej pan-i WYJ4TEK krew - czyst-ej krwi, brew- drugi-ej brwi (e// 0; w// w'), 3. rzeczowniki rodzaju zenskiego zakonczone na -a w M. 1. poj. przed spolgloska.: k, g,1, np. matka - nasz-ej matA-i (k// k'), dro^a - swoj-ej drog-i (g// g'), ro/a - nasz-ej roZ-i (1 //1') 4. rzeczowniki rodzaju m^skiego zakonczone w M. 1.poj.na -a przed spolgloska. k, g, np. kole^a - dobr-ego kole^-i (g// g') Liczba mnoga RODZAJMEJSKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzq.dkowe -ych po spolgloskach twardych (z wyjatkiem 'k, g*) i funkcjonalnie mie.kkich, np. dobr-ych,obc-ych,jedn-ych,zadn-ych po spolgloskach mie.kkich i 'k, g', np. tan-ich, dalek-ich, drog-ich, zaimkach: mo-ich, two-ich, swo-ich Rzeczowniki koricowk§ -6w majq rzeczowniki me.skoosobowe, me.skozywotne i me.skoniezywotne: 1. zakonczone na spolgloske. twarda. w M. 1.poj., np. pan - panowie - t-ych pan-6w kot - koty —mal-ych kot-6w stol - stoly - tan-ich stol-ow 2. zakonczone w M. 1.poj.na spolgioske. mie.kka. ('ri, j') i niektore na spolgloske. funkcjonalnie mie.kka. Cc, dz, z i 1' -jezeli M.1. mn. zakonczony jest na -owie), np. uczeri - uczniowie - zdoln-ych uczni-6w maz - m^zowie - swo-ich 50 rodzaj - rodzaje - t-ych rodzaj-6w wodz - wodzowie - zadn-ych wodz-6w ojciec —ojcowie —nasz-ych ojc-6w (e // 0) dworzec - dworce - brudn-ych dworc-6w (e //0) krol - krolowie - wielk-ich krol-6w (ale jezeli M. 1.mn. zakonczony jest na -e, to w D. 1.mn. jest koiicowka -i,np.nauczyciele - mo-ich nauczyciel-i, kowale - star-ych kowal-i,itp.) majq rzeczowniki me.skoosobowe, ni^skozywotne i skoosobowe zakonczone w M. 1.poj. na spolgloske. miejska. i niektoreme.skozywotne na b, p, w, np. gosc - swo-ich gosc-i, karp - tlust-ychkarp-i kon - pi^kn-ych kon-i, gol^b - szar-ychgol^b-i (^ //^) paw - kolorow-ych paw-i (w //w') majq rzeczowniki me.skoosobowe, m^skozywotne i me.skoniezywotne zakonczone na spolgloske, funkcjonalnie mie.kka. (z wyjatkiem niektorych na c, dz, z i 1,ktore w mianowniku majq koncowk^ - owie) np. pisarz - zdoln-ychpisarz-y miesia/3 - t-ych miesi§c-y zaj^c - mal-ych zaj^c-y pieniqdz - duz-ych pieni^dz-y koncowki -owie lub paralelnie -i // -y majq nieliczne rzeczowniki me.skoosobowe, me.skozywotne i niemejskoosobowe zakonczone w M. 1.poj.na spolgloske. mie.kka. lub funkcjonalnie mie.kka., np. pisarz - zdol-ych pisarz-y// pisarz-6w pokdj - mal-ych poko-i // pokoj-6w (6//o) leri - sam-ych len-i //leni-6w kosz - wielk-ich kosz-y //kosz-6w wqz - jadowit-ych wgz-y //w?z-6w RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzqdkoive -ych | po spolgloskach twardych (z wyjatkiem 'k, g*) i funkcjonalnie mie.kkich, np. dobr-ych, obc-ych, jedn-ych, zadn-ych 51 po spolgloskach mie.kkich i 'k, g', np. tan-ich, dalek-ich, drog-ich zaimkach: mo-ich, two-ich, swo-ich Rzeczowniki prawie wszystkie rzeczowniki zakoiiczone w M. 1.poj. na spolgloske. twarda., mie.kka, i funkcjonalnie mie.kka, maja. koricowke. zerowa.. Cecha^ charakterystycznq tego przypadka ste wymiany morfologiczne, np. okno —jasn-ych okien,jablko —dobr-ych jabfek swiatlo - ostr-ych swiatel, ale zakonczonesufiksem -isko // -ysko: nazwisko —rozn-ych nazwisk lozysko - star-ych lozysk swigto - sam-ych swiqt zwierze^ - dzik-ich zwierzqt niemowl^ - tygodniow-ych niemowlqt pole - mal-ych pdl zboze - jar-ych zbdz morze —czyst-ych mdrz serce —nasz-ych sere, miejsce —swo-ich miejsc oparcie - zadn-ych oparc (0 //e) (^ // a) (^ // aj (o // 6) (o // 6) (o // 6) -i//-y nieliczne rzeczowniki zakonczone w M. 1. poj. na spolgloske. mie.kka. lub funkcjonalnie mie,kka. majq koncowk^ -i lub -y, np. narz^dzie - mo-ich narz^dz-i wybrzeze - strom-ych wybrzez-y podziemie - ciemn-ych podziem-i, ostrze - t-ych ostrz-y -6w rzeczowniki zakonczone na -um w M. 1. poj. majq kohcowk^ -6w, np. liceum - nasz-ych lice-6w, muzeum - pi^kn-ych muze-6w RODZAJ ZENSKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzcfdkowe po spolgloskach twardych (z wyjqtkiem 'k, g') i funkcjonalnie miejkkich, np. dobr-ych, obc-ych, jedn-ych, zadn-ych po spolgloskach mie.kkich i 'k, g', np. tan-ich, dalek-ich, drog-ich zaimkach: mo-ich, two-ich, swo-ich 52 Rzeczowniki koncowk^ zerowa^ maja^ rzeczowniki zakonczonena -a i -i (z wyjatkiem zakonczonych na -nia i -ja i obcych na -a i ia). Podobnie jak w rodzaju nijakim mogq tu wyst^powac wymiany morfolo- giczne, np. noga —mo-ich nog, koza —star-ych kdz woda - czyst-ych wdd (o // 6), ale zakonczone na — ona: opona —dobr-ych opon,korona —zlot-ych koron strona —nasz-ych stron, zona —t-ych zon r^ka - two-ich rqk m^ka - straszn-ych mqk, ksigga - star-ych ksiqg (q II a^, ale kl^ska —ostatn-ich kl^sk, pot^ga - zadn-ych pot^g matka - dobr-ych matek, ksiazka - now-ych ksiqzek zlotowka - zadn-ych zlotowek (0 // e) koncowk^ -i lub -y majq rzeczowniki o tematach zakonczonych w M. 1. poj. na spolgloske. mie.kka. i funkcjonalnie mie.kka. oraz samogloskowych na: -nia i -ja i obcych na -a i -ia, np. kosc - star-ych kosc-i, cz^sc - rozn-ych cz^sc-i odpowiedz —t-ychodpowiedz-i noc - dobr-ych noc-y, podroz - mo-ich podroz-y kawiarnia - swo-ich kawiarn-i, pralnia - star-ych praln-i czytelnia - t-ych czyteln-i, armia - wielk-ich armi-i analogia - rozn-ych analogi-i, lekcja - ciekaw-ych lekcj-i sesja - interesuj^c-ych sesj-i, idea - star-ych ide-i epopeja —narodow-ych epope-i, Korea —rozn-ych Kore-i, ale aleja - nasz-ych ale-i // ale-j onomatopeja - t-ych onomatope-i //onomatope-j 53 Funkcje dopelniacza w zdaniu Dopelniacz wystqpuje: 1. w zdaniach zaprzeczonych w funkcji dopelnienia blizszego, i tozarowno w zaprzeczeniach formalnych z ,,nie" lub ,,ani", jak i wtedy, kiedy tresc czasownika ma charakter przeczacy. (Wykaz innych czasownikowposiadajacych negacj§ w znaczeniu podana jest w punkcie 3.) np. pisz§ zadanie —nie pisze. zadania \ubiq mleko i miod - nie lubie. ani mleka, ani miodu prawo pobytu - odmowic prawa pobytu 2. w zdaniach z czasownikiem ,,byc" w formic osobowej, po wprowadzeniu negacji, nast^puje zmiana podmiotu w mianowniku na podmiot w dopehiiaczu, a orzeczenie w czasie terazniejszym zmienia si§ na ,,nie ma" (dla liczby pojedynczej i mnogiej), w czasie przeszlym na forni§ 3 osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego ,,nie bylo", bez wzgl^du na liczbe^ i rodzaj podmiotu, w czasie przysziym na form§ 3 osoby liczby pojedynczej ,,nie be.dzie" (dla liczby pojedynczej i mnogiej), np. Chlebjest na stole. Chleba nie ma na stole. Chleby sa, na stole. Chlebow nie ma na stole. Chleba nie bylo na stole. Chlebow nie bylo na stole. Chleba nie be.dzie na stole. Chlebow nie be.dzie na stole. 3. bezposrednio po okreslonych czasownikach bez przyimka, np. Zyczyc szcze.scia. Pragnac spokoju. Spodziewac siq dziecka. Czasowniki implikujace dopelniacz najcz^sciej posiadajq znaczenie negacji i dzialania cz^sciowego. Natomiast dopelniacz, ktory po nich wystejmje, cz^sto pelni funkcj§ dopelnienia blizszego. Jest takze grupa czasownikow, najcz^sciej z przedrostkami: do-, na-, przy-, u-, po ktorych wyst^puje tylko dopelniacz lub dopelniacz i biernik. Podwojna implikacja nie jest czyms wyjqtkowym w polskim systemic czasownikowym i trudno w podrejczniku podac wszystkie jej przyklady. Lista najcze.sciej uzywanych czasownikow: bad si§, bronic, brakowac / brakn^c, chcied, dokonywac / dokonac, domagac si§, dotyczyc, dotykac / dotknqc, doznawac / doznac, (s)kosztowac, l^kac si§, lyknqc, obawiac si§, oczekiwac, odmawiac / odmowic, pilnowac, potrzebo- 54 wac, pragn^c, skqpic, (s)probowac, spodziewac si^, strzec, (po)szukac, ubywac / ubyc, (na)uczyc si§, udzielac / udzielic, unikac / uniknqc, uzywac / uzyc, wymagac, wstydzic si^, wystarczac / wystarczyc, wzywac / wezwac, zabraniac / zabronic, zaczerpnqc, zakazywac / zakazac, zapominac / zapomniec, zazdroscic, zalowac, (za)z^dac, zyczyc Czasowniki z przedrostkami do-, na-: (najcz^stsze znaczenie to: 'dodanie czegos do czegos, cojuz wczesniej zostalo zrobione, lub osiqgnqcjakis eel') D doczekac si§ (wiosny) ale dogotowac (zupy) ale dokroic (chleba) ale dokupic (wina) ale dolac (wody) ale doliczyc si^ (pieni^dzy) ale doprosic si$ (oddania dlugu) ale dorobic si£ (majatku) ale dosmazyc (plackow) ale dosypac (soli) ale dozyc (stu lat) ale nabrac (jablek) ale naczytac si^ (kryminalow) ale nadrobic (chleba) ale nagadac (glupstw) ale nagromadzic (zapasow) ale najesc si§ (owocow) ale nakupic (zabawek) ale nalamac (gal§zi) ale nalykac siq (powietrza) ale nanosic (w^gla) ale naopowiadac (ciekawostek) ale naparzyc (herbaty) ale narobic (powidel) ale narwac (jablek) ale nasadzic (pomidorow) ale naskrobac (ziemniakow) ale nasypac (ziarna) ale nazbierac (gal^zi) ale naznosic (desek) ale czekac (na wiosn§) gotowac (zup§) kroic (chleb) kupic (wino) lac (wod§) liczyc (pieniadze) prosic (o oddanie dlugu) robic (majqtek) smazyc (placki) sypac (sol) zyc (sto lat) brae (jablka) czytac (kryminaly) drobic (chleb) gadac (glupstwa) gromadzic (zapasy) jesc (owoce) kupic (zabawki) lamac (gal^zie) lykac (powietrze) opowiadac (ciekawostki) parzyc (herbat^) robic (powidla) rwac (jablka) sadzic(pomidory) skrobac (ziemniaki) sypac (ziarno) zbierac (gal^zie) znosic (deski) 55 np. kilkachlebow troch^jarzyn malo czasu kilo cukru 4. w zdaniach po liczebnikach okreslonych i nieokreslonych oddwu wzwyz w polqczeniu z rzeczownikami m^skoosobowymi i od pi^ciu wzwyz w polqczeniu z m^skozywotnymi, m^skorzeczowymi, nijakimi i zenskimi, + jest, bylo, be^dzie + jest, bylo, b^dzie (D. 1.mn. rzeczownikow policzalnych) + jest, bylo, be^dzie + jest, bylo, be^dzie (D. 1.poj. rzeczownikow niepoliczalnych) dwoch panow, pie.c pan + jest, bylo, b^dzie trzech mqzczyzn, szesc psow + jest, bylo, b^dzie czterech studentow, siedem stolow + jest, bylo, be.dzie pi^ciu kolegow, osiem okien + jest, bylo, be.dzie UWAGA: Liczebniki okreslone i nieokreslone oprocz przyslowkow (np.duzo, malo, troch^) w pol^czeniu z rzeczownikami rodzajume.skoosobo\vego maj^ formy: kilku, kilkunastu, kilkudziesi(jciu, kilkuset, paru, wielu, pi(jciu, szesciu... niem^skoosobowego: kilka, kilkanascie, kilkadziesi^t, kilkaset, pi^c,szesc... 5. w funkcji wyrazenia adwerbalnego i nie jest implikowany przez czasownik a) okresla daty np. Adam urodzil si§ dziesia.tego marca tysiqc dziewi^cset siedemdziesia.tego roku. b) wyraza relacje. czasowa. np. Zaj^cia sq od osmej do drugiej. Wakacje sq od lipca do pazdziernika. 6. po przyimkach Wybrane przyimki laczqce si^ z dopelniaczem: bez blisko dla 56 znaczeme brak, wylaczenie miejsce eel przyklad kawa bez cukru bankjest blisko poczty napil sie^ koniaku dla odwagi do przeznaczenie przedmiotu — kierunek na srodku niedaleko - obok - od granica czasu przeznaczenie dookola // dokola — miejsce kolo — miejsce ilosc w przyblizeniu czas w przyblizeniu naprzeciwko // naprzeciw - miejsce miejsce miejsce miejsce kierunek (sk^d?) kierunek (osoba) zrodlo pochodzenia czas (odkiedy) czas (trwanie) przeznaczenie element czegos strona obiektu przyczyna zewn«jtrzna specjalizacja osoby, rzeczy przyblizenie wylqczenie czas kierunek (sk^d?) odjakiegos punktu czas okolo oprocz podczas spod sprzed u w czasie — miejsce (skqd?) miejsce (osoba) bliskosc cz^sc calosci czas kwiatki dla Ewy ide^ do domu dojutra maszynka do golenia siedzielismy dookola stolu telewizor stoi kolo okna kolo dziesi^ciu studentow spotkajmy si$ kolo siodmej mieszkam naprzeciwko banku na srodku pokoju stal stol niedaleko domu jest park Marek siedzial obok mnie wiatr wiai od morza wracam od Marii wiem to od kolegi od jutra sie odchudzam glowa boli mnie od czwartku tabletki od bolu glowy klucz od szafy wejscie od podworza mokry od deszczu specjalista od sprzedazy okolo dwoch osob byli wszyscy oprocz Marka czytai gazete^ podczas sniadania wyjql list spod ksicizek pochodzi spod Gdanska tojest wiadomosc sprzed miesiqca ukradli mi samochod sprzed domu by! u fryzjera u podnoza gor palec u nogi odpocz^lem w czasie wakacji 57 w as(gu - czas w razie - warunek wsrod - miejsce (w otoczeniu) z - kierunek (skad) zrodlo informacji przyczyna wzor, model poczatek w czasie wyroznienie material (z czego) stopieri nasilenia przyczyna kierunek (skqd) nauczyl si§j^zyka w ciagu roku w razie deszczu, spotkamy si§ w srodku dobrze si^ czul wsrod swoich wraca z domu wiem o tym z gazet zemdlala z braku powietrza spiewala z nut rachunek z ubieglegoroku najmlodszy z braci; kolezanka ze szkoly filizanka z porcelany kochac z calego serca nie by!w pracy z powodu choroby patrzyla zza firanek z powodu zza 7. po przymiotnikach, imieslowach przymiotnikowych w funkcji predykatu, np. Byl pewny swojego zdania. Przymiotniki implikuja.ce dopelniacz: bliski, ciekawy (ciekaw),glodny, godny (godzien), pewny, spragniony, syty, swiadomy (swiadom), wart (warty), winny (winien), z^dny. 8. w konstrukcji przymiotnik + przyimek: dla, wobec, do, od, z np. skory do gniewu, dobry dla niego 9. w pola.czeniu z innym rzeczownikiem moze wyrazac: a) posesywnosc (opowiadana pytania: czyj? czyja? czyje?) np. buty dziecka brat Adama kolega siostry b) uzupelnia znaczenie innego rzeczownika np. milosnik teatru chwila spokoju bal aktorow c) cze.sc wydzielona. z calosci np. butelka piwa szklanka mleka kostka masla 58 d) osobe.dzialaja.ea. np. wyst^py studentow utwory Chopina odpowiedz studenta e) przedmiot czynnosci po rzeczownikach odczasownikowych np. ogladanie telewizji wyglaszanie wykladu f) ogolna. relacje. np. centrum miasta zapach kwiatow 59 Cwiczenia wdrazaja.ce Dopelniacz po czasowniku zaprzeczonym Cwiczenie 23 W miejsce kropek wstaw formy dopelniacza liczby mnogiej odrzeczownikow podanych w nawiasie. Wzor: (choroba) Boje^ si$ takich ...chorob... o//6 1. (grozba) Nie boj§ siq twoich 2. (osoba)Nie znam tych 3. (woda) Nie kupuj tych mineralnych. 4. (siostra) Mam pi^c 5. (ozdoba) Nie lubie^ takich 6. (jagoda) Musimy nazbierac troche^ 7. (zapora)Na rzece Wisle nie ma 8. (rozmowa)Nie cierpi§ takich 9. (droga) Wtym kraju nie ma dobrych 10. (szkola) W tym miescie nie ma dobrych ale 1. (zona) Szkoda, ze nie mam dwoch 2. (opona) Nie naprawiejuz tych 3. (zaslona) Nie pierz tych w tym proszku. 4. (antyfona)Zakonnice nie zaspiewaly 5. (ambona) Wtych kosciolach nie ma barokowych 6. (korona) Nie znaleziono krolewskich. 7. (matrona) Nie lubi§ apodyktycznych 8. (strona) Wksiqzce nie bylo ostatnich 9. (wrona) Dlaczego nie przep^dzq tych 10. (tona) Nie ma tutaj smieci. ale 0-e 1. (panna) Nie znam tych 2. (wanna) W tej fabryce nie produkuje 60 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ale 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 0 // -e (-ek) przed zakonczeniem -ka (pralka) W sklepie nie bylo polskich (sqsiadka) Nie zapraszam swoich (aktorka) W tym teatrze nie ma dobrych (sukienka) Nie lubie^ tych (zlotowka) Nie licz juz tych (przyjaciolka) Nie znasz moich nowych (walizka) Nie zabieraj dwoch (butelka) Nie oddawajtych (kuzynka) Nie znam wszystkich moich (ksia^zka) Nie przeczytalem jeszcze tych (pasieka) Sa.siad nie mial pszczelich. (powieka) Nie zamykaj (kaleka) Brakuje udogodnien dla (bazylika) W tym miescie nie ma (kronika) Nie musisz zagla.dna.c do starych (apteka) Na tej ulicy nie ma (Nauka) W tym maiym miescie nie ma siedziby Akademii (sztuka) Nie widziatem najnowszych S. Mrozka. (peruka) Ona nie ma (luka) W kodeksie karnym nie powinnobye prawnych. 0 // -e(-ek) przed zakonczeniem -ko 1. (zelazko) W tym sklepie nie mozna kupic 2. (lozko) Brakuje dwoch 3. (jablko) Nie lubie^ kwasnych 4. (biurko) Nie kupilismyjeszcze 5. (ciastko)Nie jem z kremem. 6. (jajko) Nie dalas jeszcze do ciasta. 7. (bialko) Z tych nie ubijemy piany. 8. (zoltko) Nie jedz , bo b^dziesz mial skleroz^. 9. (slowko) Nie musz§ uczyc si$ nowych 10. (oczko) Nie zlapiesz tych w ponczosze. ale 1. (wysypisko) Wsz^dzie brakuje smieci. 2. (palenisko) Nie wolno zostawiac nie dogaszonych w lesie. 3. (siedlisko)W organizmie nie odkryto zakazenia. 4. (pogorzelisko) Nie zdecydowanosi§ na odbudow^ tych 5. (boisko) W miescie brakowalo sportowych. 6. (zjawisko) Nie zaobserwowano innych niezwyklych . . . . w przyrodzie. 7. (lowisko)Rybacy nie powrocili jeszcze z swoich 8. (tozysko) Nie wyczysciles jeszcze tych brudnych 9. (legowisko) Niedzwiedzie nie wyszlyjeszcze ze swoich 10. (nazwisko)Nie znam tych studentow. C w i c z e n i e 24 Zamiefi podane zdania w formic twierdzacej na przeczaca^. Wzor: Znam t^ starszEj paniq. Nie znam tej starszej pani. A. rodzaj mqski 1. Kupi§ ten stary samochod 2. Poznaje^ tego czlowieka 3. Zmieni§ swoj sposob bycia 4. Zaplace^ ten duzy rachunek 5. Ogladne^ ten ciekawy film 6. On zdal trudny egzamin 7. Przeczytalem ten artykul 8. Lubi$ swoj akademik 9. Masz trudny charakter 10. Poznalem nowego kolege^ 11. Widzielismy te rasowe psy . 12. Rozumielismy swoje bl^dy 13. Zatrzymali nasze dokumenty 14. Przeprosili tych chlopcow 15. Poznalismy naszych lektorow 16. Znalezlismy wasze listy 17. Skonczylismy te projekty 18. Poprosilismy o autograf tych poetow . . 19. Zerwalismy z nimi wszystkie kontakty 20. Oddali wszystkie podr^czniki B. rodzaj nijaki 1. Znam to dziecko 2. Lubi§ nasze miasto 3. Czytam cz^sto to czasopismo 62 4. Zatrzymam to sympatyczne zwierze^ 5. Widzielismy to jezioro 6. Zwiedzilismy muzeum historyczne . 7. Rozumiem twoje post^powanie . . . . 8. Udowodni^ to twierdzenie 9. Znam Nowy S^cz 10. Ceni^ twoje zdanie 11. Lubi§ grzeczne dzieci 12.Rozumiemy wasze stanowiska . . . . 13. Widzielismy pi^knejeziora 14. Zamkn^lismy te dzikie zwierz^ta . . 15.Zwiedzilismy wszystkie planetaria . 16. Wymienilismy nasze okna 17. Znam twoje imiona 18. Rozumiemywasze pytania 19. Lubi^ amerykanskie sniadania 20. Lubi$ kwasne jablka C. rodzaj zeriski 1. Znam t^ dziewczyn^ 2. Odwiedzilem moj^ przyjaciolk^ . . . 3. Mam interesujqcq prac^ 4. Zwiedzilismy t§ cerkiew 5. Lubi^ swojq wies 6. Przerw§ wasz^ dyskusj^ 7. Chyba polubi^ t^ okolic^ 8. Rozumiem wasz^ radosc 9. Znamy ich odpowiedz 10. Ogl^dam nasz^ telewizj^ 11. Czytalem nowe powiesci J. Pilcha 12. Znam wszystkie dzielnice 13. Ogladalismy wszystkie premiery . 14. Poprawilismy wasze prace 15. Rozumiem ich krytyczne uwagi . . 16. Lubi^ czytac powiesci kryminalne 17. Odwiedzilismy nasze kolezanki . . 18. Zwiedzimyte miejscowosci 19. Lubi^ ich twarze 20. Nosz^ czerwone sukienki 63 C w i c z e n i e 25 W miejsce kropek wstaw odpowiednia^ form§ zaimkow osobowych: ja, ty, my, wy. Wzor: Nie bylo (ja) ...mnie... w domu. a) 1. Nie znam (wy) od tej strony. 2. Nie widzieliscie (ja) , dzisiaj wieczorem. 3. Nie widzialem (ty) dzisiaj na zaj^ciach. 4. Nie przerazaj (ja) ! 5. Nigdzie nie moglem (wy) znalezc. 6. Nie namawiali (my) dowyjazdu. 7. Nie bylo (my) w domu po poludniu. 8. Nie wini$ (ty) za t§ pomylk^. 9. Nie bylo (ja) na tym zebraniu. 10. Nie zrozumielismy (wy) jak nalezy. b) 1. Wczoraj nie dostalem list od (ty) 2. Kolega nie pozyczyl ode (ja) stu zlotych. 3. On nie mieszka kolo (ja) 4. Nie skorzystam z tej ksi^zki od (ty) 5. Nie siedzialem w kinie obok (wy) 6. Nie b^dziesz dzisiaj jesc u (my) obiadu? 7. Nie przychodzcie do (my) dzis wieczorem, tylko jutro rano. 8. Nie mamy do (wy) zalu. 9. Nie siadaj obok (ja) ! 10. Nie napisalem do (ty) zadnego listu. 64 Cwiczenie 26 Uzyj wlasciwych form zaimkow osobowych: on, ona, ono, oni, one. a) Podkreslone rzeczowniki zastap odpowiednia^ forma^ zaimka osobowego. b) Podane w nawiasach formy zaimkow w mianowniku zastap formami w dopelniaczu. 1 Wzor: a) Znasz Marte,? b) To nie sa^ (oni) Nie, nie znam ...jej... To nie sa^ ...ich...rzeczy a) 1. Spotkaliscie Marka? Nie, nie spotkalismy 2. Widzialas Agate/? Nie, nie widzialam 3. Znasz Adama i Marka? Nie, nie znam 4. Znacie Nowakowskich? Nie, nie znamy 5. Spotkales s^siadow? Nie, nie spotkalem 6. Znasz Ewg i Krysiq? Nie, nie znam . . 7. Zaprosimy Basic/? Nie, nie zaprosimy 8. Przeprosisz kolege/? Nie, nie przeprosz^ 9. Zapytasz kolegow? Nie, nie zapytam 10. Spotkalas Zbyszka z Halina/? Nie, nie spotkalam b) prac. 1. Wracam od (on) 2. Nie widzielismy (oni) 3. Nie spotkalem (on) w rmescie. 4. Nie bylo (one) w domu. 5. Nie znalazlem (ona) w parku. 6. Bez (ona) nie byloby swiat. 7. Zawsze siedze^ obok (on) 8. Oprocz (oni) nikt nie przyszedl. 9. PozyczQ od (one) pieni^dzy. 10. Zatrzymam si^ u (on) w domu. 65 C w i c z e n i e 27 Zapytaj o podkreslone wyrazy w zdaniu odpowiedniq formq zaimkow pytajqcych: jaki?, jaka?, jakie?, jacy?, jakie?; ktory?, ktora?, ktore?, ktorzy?, ktore? Wzor: Nie lubie^ wytrawnego wina. Jakiego wina nie lubisz? 1. Nie znam tych ludzi ludzi nie znasz? 2. Nie kocham tego dziecka dziecka nie kochasz? 3. Nie spotkalem tej dziewczyny dziewczyny nie spotkales? 4. Nie lubi§ nerwowych kolegow kolegow nie lubisz? 5. Nie ubieraj czarnego garnituru! garnituru mam nie ubierac? 6. Nie toleruJQ nieslownych przyjaciol przyjaciol nie tolerujesz? 7. Nie widzialem tego spektaklu spektaklu nie widziales? 8. Nie kupi§ drogiej sukienki sukienki nie kupisz? 9. Nie przeprosz^ tych kolezanek kolezanek nie przeprosisz? 10. Nie zwiedzilismy muzeum historycznego. muzeum nie zwiedziliscie? 11. Nie chcialem ubrac tych butdw butow nie chciales ubrac? 12. Nie czytam nudnych ksiqzek ksiajsek nie czytasz? 13. Nie szukam ladnej, ale mqdrej dziewczyny dziewczyny szukasz? 14. Nie lubie^ duzych psow psow nie lubisz? 15. Nie zazdroszcz^ ci takiego dziecka dziecka mi nie zazdroscisz? C w i c z e n i e 28 Odpowiedz na zadane pytania, uzywajqc w odpowiedzi zaimkow nieokreslonych w negatywnej formie: nikt, nie, zaden, zadna, zadne, zadni, zadne. Wzor: Czy znasz jakiegos Francuza? Nie, nie znam ...zadnego... Francuza. 1. Czy widziales ktoregos z naszych profesorow? 2. Czy spotkaliscie po drodze jakiegos turyst§? 3. Czyczytaliscie jakqs powiesc J. Andrzejewskiego? 66 4. Czy zdawaliscie jakis egzamin? 5. Czy poznales ktora.s z polskich aktorek? 6. Czy ktos byl w pokoju? 7. Czy cos z tego rozumiesz? 8. Czy w pokoju byli jacys ludzie? 9. Czy po wykladzie byla jakas dyskusja? 10. Czy byly jakies problemy? 11. Czy zmieniono jakies przepisy? 12. Czy cos ruszales na moim biurku? 13. Czy kogos szukalas? 14. Czy czegos potrzebujesz? 15. Czy cos znalazlas? 16. Czy oni kogos oszukali? 17. Czyjakies dziecko zachorowalo? 18. Czy poznaliscie jakichs cudzoziemcow? 19. Czy znasz ktora,s z tych dziewcza,t? 20. Czy b^dziesz hodowacjakies zwierzeta? 67 Cwiczenie 29 Odpowiedz na zadane pytania w formie przecz^cej. Wzor: Czy widziales kogos? Czy uczysz si§czegos? Nie, nikogo nie widzialem Nie, niczego sie. nie ucze,. 1. Czy bales si§ czegos? 2. Czy wszedles do czyjegos pokoju? 3. Czy uciekasz od czegos? 4. Czysluchasz czyichs rad? 5. Czy czegos zalujesz? 6. Czy dzwoniles do kogos? 7. Czy czegos sie^ napijesz? 8. Czy wstydziliscie sie^ czegos? . . . . 9. Czy korzystaliscie z czyichs rad? 10. Czy potrzebujesz czyjejs pomocy? Dopelniacz w zdaniach z czasownikiem ,,byc" w formie osobowej. C w i c z e n i e 30 W miejsce kropek wstaw odpowiednia^ form^ rzeczownikow podanych w nawiasie. Wzor: W lodowce jest kefir, ale nie ma (maslo, kielbasa, szynka) .. .masla, kielbasy, szynki... . 1. Wpokoju jest szafa, ale nie ma (tapczan, kredens, stol) 2. Na polce bylo radio, ale nie bylo (telewizor, magnetowid, magnetofon) 3. Na podlodzejest linoleum, ale nie ma (dywan, chodnik, futrzak) . . . . 4. Wkuchni byl stol, ale nie bylo (lodowka, zlewozmywak, piec) 5. W szufladzie byla gumka, ale nie bylo (dlugopis, linijka, olowek) .... 6. Na piecu jest rondel, ale nie ma (garnek, patelnia, czajnik) 7. Na przyj^ciu b^dzie Maria, ale nie b^dzie (Janek, Zosia, Agata) 8. W przedpokoju jest wieszak, ale nie ma (garderoba, lustro, polka) . . . 9. W lazience jest r^cznik, ale nie ma (mydlo, szampon, pasta do zejjow) 10. W miescie b^dzie muzeum, ale nie b^dzie (kino, teatr, sala wystawowa) 11. Na stole SEI talerze, ale nie ma (noze, widelce, lyzki) 12. W szafie byly krawaty, ale nie bylo (koszule, spodnie, ubrania) 13. W mieszkaniu byly dywany, ale nie bylo (krzesla, stoly, lozka) 14. Na parkingu s^ wolne miejsca, ale nie ma (auta, motocykle, rowery) . 15. W schronisku byly lozka, ale nie bylo (poduszki, koldry, przescieradla) 16. W sklepie jarzynowym sq ziemniaki, ale nie ma (pomidory, ogorki, rzodkiewki) 17. W tym sklepie b^d^ tylko spodnie, ale nie b^dzie (garnitury, plaszcze, kostiumy) 18. W sklepie rybnym byly makrele, ale nie bylo (dorsze, karpie, sledzie) 19. W piekarni sa. chleby, ale nie ma (bulki, rogaliki, ciastka) . 20. W kiosku sq gazety, ale nie ma (bilety, kosmetyki, ksi^zki) 69 Dopelniacz implikowany przez czasownik Cwiczenie 31 W miejscekropekwstaw odpowiedniaform§ rzeczownikow podanychw nawiasie. Wzdr: Brakuje mi (czas, odpoczynek, cierpliwosc) ...czasu, odpoczynku, cierpliwosci... 1. Chce^ (spokqj, zrozumienie, twoje dobro) . . . . 2. Pragniemy (milosc, szacunek, spokojnezycie) 7. Boimysi§ (zycie, smierc, grozne choroby) . . 8. Wystarczy nam (sila, pieniadze, dobra wola) 9. Brak im (kultura, wychowanie, dobry smak). 10. Sprobujemy (perswazja, negocjacje, twqj tort) 11. Szkoda (czas, zdrowie, twoje nerwy) 12. Uzywamy (komputer, kalkulator, ta maszyna) 13. Bronimy (majatek, ojczyzna, swoje poglady) . 14. Sluchamy (radio, audycja, nowe wiadomosci) 15.Udzielamy (pozyczka, pomoc, dobre rady) . . . 70 3. Zadamy (sprawiedliwosc, porzadek, wysokie zarobki) 4. Zal mi (brat, kolega, ostatnie wakacje) 5. Zycz§ warn (zdrowie,powodzenie,dlugie zycie) 6. Domagamy si§ (opieka, uczciwosc, sprawiedliwe sady) 16. Spodziewam si§ (nagroda, goscie, nowe problemy) . . . . 17. WstydzQ si§ (nieuctwo, niewiedza, swoje post^powanie) 18. Poszukujemy (mieszkanie, korepetytor, dobra praca) 19. Zabronili nam (picie alkoholu, palenie papierosow, nocne odwiedziny) 20. Unikam (ludzie, klopoty, nasze sqsiadki) 21. Obawiamy si$ (zima, przezi^bienie, silnemrozy) 22. W pracy potrzebujemy (spokoj, zadowolenie, mila atmosfera) 23. Nauczycielewymagali (wiadomosci, postgp w nauce, prace domowe) 24. Rodzice oczekujq od nas (milosc, opieka, dobre slowa) 25. Zapomnielismy (pieniadze, klucze, nasze parasole) 26. Powinnas skosztowac (zupa, salatka, drugie danie) . . . 27. Policjanci pilnujq (porzqdek, dyscyplina, nasze mienie) 28. Oni zazdroszczq nam (powodzenie, szcz^scie, dobre samopoczucie). 29. Uczymy sie^ (matematyka, chemia, j^zyki obce) 30. Ubywa (dzien, noc, lata) 71 Dopelniacz po wyrazach okreslaja,cych ilosc Cwiczenie 32 Uzyj w podanych zdaniach liczebnikow nieokreslonych i przyslowkow: duzo, malo, troche^ (Pami^taj o regule: D. 1. mn. - rzeczowniki policzalne, D. 1. poj.- rzeczowniki niepoliczalne.) Wzor: a) W sali sa^ uczniowie.(kilku) b) Ania zjadla cukierki. (duzo) W sali jest kilku uczniow. Ania zjadla duzo cukierkow. a) 1. W szkole uczq sie^ dzieci. (duzo) 2. W auli sq studenci. (malo) 3. Na polce lez^ gazety. (par^) 4. W poczekalni sq pasazerowie. (malo) 5. U lekarza czekaj^pacjenci. (duzo 6. Koledzysluchali radia. (kilku) 7. W lodowce jest maslo. (malo) 8. W tej fabryce pracuja^ cudzoziemcy. (kilku) 9. W sklepie byli klienci. (niewielu) 10. Whotelu mieszkajq Francuzi. (paru) b) 1. Spotkalismy naszych znajomych. (kilku) 2. Kupilismy ser. (trochej 3. Podaj mi cukier. (trochej 4. Kup mijablka. (kilogram) 5. Posadzilem kwiatki. (duzo) 6. Przyniesjarzyny z ogrodka. (troch^) . . . 7. Jedlismy owoce. (duzo) 8. Wypilismy piwo. (duzo) 9. Wylalem mleko. (troch^) 10. Przegralismy mecz. (kilka) 72 C w i c z e n i e 33 Wstaw po liczebnikach nieokreslonych 'ile', 'tyle' forme^ dopelniacza liczby mnogiej (rzeczownikipoliczalne)lub pojedynczej (rzeczownikiniepoliczalne). Wzor: a) Ile (kolezanka) ...kolezanek... przyjdzie na przyj^cie? b) Skad tyle (brud) ., .brudu... w tym domu? a) 1. Ile masz (pieni^dze) ? 2. Ilu (uczen) zdalo egzamin? 3. lie trzeba dac (jajko) do tego ciasta? 4. lie (rok) b^d^ budowac t§ autostrad^? 5. Ile (cukier) dajesz do szklanki herbaty? 6. lie zjesz (kielbasa) ? 7. Ilu masz (przyjaciel) ? 8. lie (osoba) b^dzie na przyj^ciu? 9. Ile zjecie (ciastko) . ? 10. lie (roza) mam kupic? b) 1. Czy oni maj^ az tyle (dziecko) ? 2. Az tyle (kilometr) : jest doWarszawy? 3. Tyle (cwiczenie) jest do zrobienia na zadanie domowe? 4. Tylu (m^zczyzna) wzie^o udzial w konkursie? 5. Az tylu (cudzoziemiec) uczy sie^ j^zyka polskiego? 6. Mam tyle (zmartwienie) , ze nie wiem, jakje rozwicjz^? 7. On ma tyle (energia) , ze nas wszystkich przezyje! 8. Miales tyle (okazja) , zeby z nim porozmawiac! 9. Ona ma tyle (rok) ile moja mama. 10. Mqj syn zje tyle (mi^so) ile mqj maz. 73 Cwiczenie 34 Podane w nawiasie cyfry napisz literami, a rzeczownikow uzyj w dopel- niaczu. Wzor: W sali jest (15, krzeslo) ...piqtiiascie krzesel... W sali nie ma ...piqtnastu krzesel... W sali jest (15, pose!) ...pie.tnastu poslow... W sali nie ma .. .pie.tnastu poslow... 1. Na stole lezy (6, zeszyt) i (7, ksiqzka) 2. Na boisku gra w pilkej (2, chlopiec) 3. (22, uczen) uczy sie^ w tej klasie. 4. W tym teatrze jest (500, miejsce) 5. W naszym instytucie studiuje (100, student) 6. W hotelu mieszka (300, gosc) 7. W konkursie wzi^lo udzial (13, zawodnik) 8. W brydza gralo tylko (4, kolega) 9. W poczekalni czekalo (18, pacjent) 10. Do pracy nie przyszlo (3, nauczyciel) 11. W naszym miescie zyje (150, bezdomny) 12. W naszej rodzinie jest (2, lekarz) 13. Na moim osiedlu nie ma (6, sklep) 14. Na moim osiedlujest (20, blok) 15. Nie napisalem (8, cwiczenie) 16. Nie zdalem (2, egzamin) 17. Nie bylo mnie (5, miesiqc) 18. (9, osoba) nie przyszlo do pracy. 19. Nie zarobilem (4, tysiqc) 20. Zamkni^to (7, szkola) C w i c z e n i e 35 Uzywajqc podanych liczebnikow i przyslowkow okreslaj^cych ilosc, przeksztalc podane zdania wediug wzoru. Wzor: W mieszkaniu spali mlodzi m^zczyzni. (kilku) W mieszkaniu spalo kilku mlodych me.zczyzn. 1. Protestujqcy studenci zebrali si Kilkuset Rynku. 74 2. Leniwi uczniowie poszli na wagary. Kilkunastu 3. Starsze kobiety staly przed sklepem. Kilka 4. Mlodziludzie poszli na dyskotek^. Kilku 5. Zaproszeni goscie przyszli na spotkanie. Nieduzo 6. Starsi robotnicy wykorzystali swoj urlop. Niewielu 7. Polamane krzesla staly na strychu. Kilka 8. Moje kolezanki uczq si§ w tej szkole. Pifjc 9. W sklepie pracuj^ nowe ekspedientki. Kilka 10. W ogrodzie rosnq drzewaowocowe. Duzo 11. Male dziecipojadq na wakacje. Duzo 12. Nowe samochody staly na parkingu. Niewiele 13. Egzotyczne zwierz^ta byly wZOO. Duzo 14. Moje kolezanki zdaly juz egzamin. Dziesi^c 15. Bogaci Polacy wyjezdzaj^ na wakacje doAfryki. Wielu 16. Znani aktorzy grajq w tym teatrze. Paru 17. Slawni naukowcy przyjadq na konferencj^. Kilku 18. Wzorowizolnierze dostali przepustki. Trzech 19. Bezdomnepsy chodzily po parku. Part? 20. Moi przyjaciele 8S( inzynierami. Kilku 75 Dopelniacz w funkcji wyrazenia adwerbalnego a) dopelniacz po okresleniu daty Cwiczenie 36 Podane w nawiasie daty uzyj w dopelniaczu i zamien cyfry na wyrazy. Wzor: Urodzilem si§ (21marzec) ...dwudziestego pierwszego marca. 1. Mqj ojciec urodzil si§ (13 kwiecieri) 2. Moja mama urodzila sie^ (2 maj) . 3. Zdalem mature^ (25 maj) 4. Rozpoczalem studia (1 pazdziernik) 5. Obronilem prace^ magisterska^ (17 czerwiec) 6. Poznalem Ew§ (10 grudzien) 7. Ozenilem sie^ (3 wrzesien) 8. Syn urodzil sie^ (1 styczen) 9. Corka urodzila si§ (4 luty) 10. Przyjechalem do Polski (30 sierpieri) b) dopelniacz w relacji czasowej C w i c z e n i e 37 Podanych w nawiasach wyrazow uzyj w dopelniaczu. Wzor: Od (sroda) ...srody... do (sobota) ...soboty... nie bylo wody. Od (piqta) ...pia.tej... do (siodma) ...siodmej... padal deszcz. 1. Zaj^cia trwaly od (osma) do (dwunasta) 2. Zima trwa od (grudzien) do (marzec) 3. Wiosna trwa od (marzec) do (czerwiec) 4. Lato trwa od (czerwiec) do (wrzesien) 5. Jesien trwa od (wrzesien) do (grudzien) 6. Zebranie trwalo od (druga) do (czwarta) 7. Nie b^dzie mnie w domu od (pi^c) do (szesc) godzin. 8. Jajko na mi^kko nalezy gotowac od (trzy) do(cztery) minut. 9. Jutro b^dzie chlodniej od (cztery) do (pi^c) stopni. 76 10. B$d$ w iniescie od (jedna) do (dwie) godzin. 11. Na wynaj^cie pokoju musisz przeznaczyc od (trzysta) do (pi^cset) zlotych. 12. Na wynaj^cie mieszkania musisz przeznaczyc od (osiemset) do (tysiqc) zlotych. 13. B^d^ na ciebie czekac tylko od (dziewiqta) do (dziesi^ta) 14. Lekarz przyjmuje od (szesnasta) do (osiemnasta) 15. Od (dwudziesta druga) do (szosta) rano obowiqzuje cisza nocna. 16. Syn moze sluchac muzyki rockowej od (rano) do (wieczor) 17. Od (swit) do (noc) uczylem sig do egzaminu. 18. Sklep by! zamkni^ty od (poniedzialek) do (sroda) 19. Weekend trwa od (piatek) do (niedziela) 20. Hotel kosztuje od (sto) do (dwiescie) zlotych. 77 Dopelniacz po wybranych przyimkach Przyimki kierunku i miejsca C w i c z e n i e 38 Uzyj odpowiedniego przyimka i formy dopelniacza od rzeczownikow w na- wiasie: a) 'do' (okresla miejsce, doktorego kieruje si^ czynnosc - dokacd?, do czego?, do kogo?) i 'z' (okresla ruch na zewnqtrz, zjakiegos miejsca - skqd?, zczego?) b) 'do' (okresla miejsce, wktorym znajduje si§jakas osoba - dokqd?, do kogo?) 'od' (okresla ruch na zewna^trz od jakiejs osoby - od kogo?) 'u' (okresla miejsce, wktorym ktos jest ujakiejs osoby - u kogo?) Wzor: a) Jad§ ...do... (Poznari)...Poznania... Wracam ...z... Poznania. b) Jade^ ...do... (brat) ...brata... Wracam ...od... brata. Bylem ...u... (brat) ...brata... Wracam ...od... brata. a) 1. Wchodzimy (restauracja) Wychodzimy 2. Oni ida, (kino) Oni wracaja. 3. Ta droga prowadzi (wies) Ta droga prowadzi 4. Ucieklismy (dom) Ucieklismy 5. On wszedl (pokoj) On wyszedl 6. Pojechalem (miasto) o pia.tej. Wrocilem o osmej. 7. Wsiedlismy (tramwaj) Wysiedlismy 8. Wysiedlismy (pociqg) i przesiedlismy sie^ (autobus) 78 9. Niesiemy zakupy (sklep) (dom) 10. Ona wiezie dziecko (przedszkole) (dom) b) 1. Id^ (kolega) Wracam Bylem (kolega) Wracam 2. Jade> (kuzyn) Wracam Bylem (kuzyn) Wracam 3. Jedziemy (ojciec) Wracamy Bylismy (ojciec) Wracamy 4. Cz^sto chodzimy . . . . (dziadkowie) Teraz wracamy Bylismy (dziadkowie) Wracalismy 5. Idziemy (krewni) Wracamy Jestesmy (krewni) Wrocilismy 6. Przyszli (tesciowie) Wrocili Byli (tesciowie) Wrocili 7. Przyszlam (Maria) o pia.tej. Wyszlam o szostej. Bylam (Maria) o piqtej. Wyszlam o szostej. 8. Wstajnly (my) o dziesiactej. Wyszly ojedenastej. Byly (my) o dziesia.tej. Wyszly ojedenastej. 79 9. Przyjechalismy (oni) o pierwszej. Wyjechalismy o trzeciej. Bylismy (oni) o pierwszej. Wyjechalismy o trzeciej. 10. Przyszlismy (on) o drugiej. Wyszlismy o czwartej. Bylismy (on) o drugiej. Wyszlismy o czwartej. Cwiczenie 39 Uzyj wlasciwych przyimkow 'do' + dopelniacz (ruch w kierunku, gdzie cos lub ktos sie^ znajduje), 'na'+ biernik (gdzie cos ma miec miejsce, ma sie. odbyc, ma zostac spozyte) 'po'+ biernik (po kogo?, po co?w jakim celu?). Wzor: Ide^ ...do... restauracji ...na... lub ...po... obiad. Ide/ ...do... sklepu ...po... cukier. 1. Wybieramy sie^ 2. Id? 3. Jutro idziemy 4. Wracam 5. Poszedl 6. Id^ piwiarni 7. Poszlismy parku .filharmonii koncert. . . . . kiosku gazety. opery balet. domu brata. . . biblioteki ksia.zki. lub piwo. spacer. 8. Poszlysmy kina ciekawy film lub bilety. 9. Wrocilismy domu kolacje. lub pieni^dze. 10. Poszlismy holu przerwe^ lub krzesla. 11. Poszlismy muzeum wystaw? lub foldery. 12.Janek zaprosil mnie siebie kolacje^ 13. Musz? isc dziekanatu zaswiadczenie. 14. Mam zamiar pqjsc . . Jacka kawe^ lub ksia_zki. 15. Musze^ isc profesora egzamin lub zaliczenie. 16. Mam isc szpitala badania lub . . . wyniki badan. 17. Wybieram sie^ klubu dyskotek^. 18.Wpadn? mamy plotki lub porad^. 19. Wyjedziemy Gdanska wakacje. 20. Pojdziemy baru placki lub pierogi. 80 C w i c z e n i e 40 Odpowiedz na zadane pytania uzywajqc podanych w nawiasie slow i odpowiednich przyimkow: do + dopelniacz (kierunek); na, po + biernik (eel, przyczyna). Wzor: Dokqd tak p^dzisz? (kino, ostatni seans) Do kina na ostatni seans. 1. Doka^d wyjezdzasz? (Zakopane, narty) 2. Gdzie idziesz? (sklep, proszek do prania) 3. Gdzie pojdziesz w niedziel^? (mama, urodziny) 4. Gdzie pojdziemy w sobot^? (klub, dyskoteka) 5. Doka^d si$ tak spieszycie? (szkola, lekcje) 6. Doka.d pojedziecie na wakacje? (Francja, Riwiera) 7. Gdzie ona idzie? (apteka, lekarstwo) 8. Gdzie idziesz po zajfjciach? (akademik, kolacja) 9. Gdzie pojdziemy po pohidniu? (muzeum, wystawa) 10. Gdzie on wyjezdza? (Warszawa, konferencja) 11. Gdzie masz zamiar pojsc teraz? (dom towarowy, zakupy) 12. Doka.d jedziesz? (stacja benzynowa, benzyna) 13. Doka.d tak wczesnie wychodzisz? (szpital, wyniki badan) 14. Gdzie to dziecko codziennie chodzi? (przychodnia, gimnastyka) 15. Gdzie mnie zapraszasz? (teatr, komedia muzyczna) 16. Dokqd idziesz? (Robert, imieniny) 81 17. Gdzie ona idzie? (Zbyszek,ksiqzki) 18. Gdziewychodzisz?(piwnica, konfitury) 19. Dokad ida^ ci ludzie? (centrum, manifestacja) 20. Gdzie lecisz? (kolezanka, kawa) C w i c z e n i e 41 Wpisz wlasciwe dokontekstu przyimM, a podanych wyrazowuzyj wdopekliaczu. Przyimki: 'z' (skad, zjakiego miejsca) - 'do' (dok^d, do jakiego miejsca) 'z' (z jakiejs instytucji) - 'do' (do jakies osoby, instytucji) 'od' (od jakiegos punktu, miejsca) - 'do' (do jakiegos punktu, miejsca) 'od' (odjakiejs osoby)- 'do' (jakiejs osoby) Wzor: (Warszawa, Krakow)...Z Warszawy do Krakowa... jechalismy prawie 3 godziny. (ministerstwo, dyrektor) To jest list ...z ministerstwa do dyrektora... (dworzec, centrum) ...Od dworca do centrum... jest tylko 5 minut. (Marek, Ewa) Przynioslem list ...od Marka do Ewy... 1. (Krakow, Katowice) jest juz autostrada, a potem pojedziemy dwupasmowkq. 2. (dom, miejsce pracy) mam tylko 5 minut piechota^ 3. (osiedle, miasto) Jest bardzo dobra komunikacja 4. Byl telefon (Marysia, Marek) 5. Przyszedl rachunek (elektrocieplownia, ty) 6. (boisko, szatnia) Zawodnicy szli bardzo zm^czeni. 7. (Gdansk, Toruri) Droga byla okropna, bo padal deszcz. 8. (to miejsce, most) Ta rzeka jest niebezpieczna 9. Procesja szla (Wawel, rynek) 10. Tramwaj (ja, uniwersytet) jedzie okolo pi^ciu minut. 82 11. Przyszlo pismo (rektor, dyrektor Instytutu) 12. (Bronowice,poczta) mozesz dojechac tramwajem. 13. (Wroclaw, Poznan) jezdzq dwa ekspresy dziennie. 14.(ty,ja) jest taka sama droga jak (ja, ty) 15. (poczqtek drogi, koniec drogi) czulem si^ bardzo dobrze. 16. (szczyt gory, wies) Zejscie trwalo prawie dwie godziny. 17. Sekretarka rozniosla pisma (dziekan, wszystkie instytuty) 18. (p^tla tramwajowa, my) jest tylko 3 minuty. 19. Chodze^ (koledzy, kolezanki) proszac ich o pomoc, ktorej nikt mi nie chce udzielic. 20. Przyszlo wezwanie (wojsko, twoj brat) C w i c z e n i e 42 Wpisz wlasciwe dokontekstu przyimki, a podanych wyrazow uzyj w dopelniaczu lub miejscowniku. 'u' + dopelniacz (wskazuje na osob$, do ktorej si^ ktos zwraca lub u ktorej sie^ znajduje) 'w', + miejscownik (okresla miejsce, w ktorym osoba si§ znajduje) 'na' + miejscownik (okresla miejsce, w ktorym cos si§ dzieje i osoba bierze w tym udzial, lub tylko miejsce, jezeli rzeczownik Iqczy si§ z przyimkiem 'na' +biernik w znaczeniu kierunku, np. Id§ na uniwersytet. Bylem u profesora na uniwersytecie.) Wzor: Mieszkalismy (ciotka, Krakow) ...u ciotki w Krakowie. Bylem (profesor, konsultacja) ...u profesora na konsultacji. 1. (lekarz, badania) Bylem 2. (dyrektor, konferencja) Sekretarka byla 3. (ojciec, gabinet) Biblioteka jest 4. (krewni, wies) Wakacje sp^dzilismy 83 5. (sqsiad, przyj^cie) Bylismy 6. (przyjaciel, Katowice) W czasie ferii bylem 7. (one, szpital) Bylam 8. (ja, obiad) Koledzy byli 9. (rodzice, imieniny) Bylismy 10. (tesciowie, rocznica slubu) Oni byli 11. (Kowalscy, Krynica) Zatrzymalismy sirawy z (to) i m w Krako- •akademiku. Lajmowalem . . . . do(80) . . ozenilem upilismy so;iszego slubu Ijestesmyjuz [.dorobilismy Liczba pojedyncza Rodzaj m m^skoosobowy e 8 k m^skozywotny i m^skoniezywotny nijaki zeriski Koncowki rzeczownikow (-yM-i) (odmiana zenska) -a -u (-a) -a -via -y -i Koncowki przymiotnikow, zaimkow, liczebnikow porz^dkowych i jeden" -ego -ej Zaimki pytajne kogo? czego? Przyklady dobrego studenta mojego (kolegi) jednego (poety) drugiego kota dobrego stolu mojego dworca jednego walca jednego okna mojego liceum dzikiego zwierz^cia dobrej zony mojej pracy jednej kawiarni drugiej ksiqzki Zaimki osobowe mule ciebie ci^ Nie ma mnie, ciebie. Mnie, ciebie nie ma. Nie widzisz mnie. Nie widz§ ci^. Beze mnie. Bez ciebie. Zaimki ,,on, ono" go.jego, niego Nie ma go. Jego nie ma. Bezniego. ona jej niej Nie ma jej. Jej nie ma. Bez niej Zaimek ,,sie/' siebie // si§ Nie widz§ siebie // siq Liczba mnoga Rodzaj m^ski nijaki zenski Koncowki rzeczownikow -6w -i -y 0 -i -y -6w 0 -i -y Koncowki przymiotnikow, zaimkow, liczebnikow porza.dkowych i ,jeden" -ych -ich Zaimki pytajne kogo? czego? przymiotniki, zaimki, liczebniki jeden" i porzadkowe dobrych studentow naszych kolegow drogich lekarzy moicb.katow jednych lisci drugich koni dobrych okien, narz^dzi naszych wybrzezy drogich muzeow dobrych zon naszych prac drogich ksiazek lekkich kolacji jednych nocy Zaimki osobowe ims was = Msc Zaimek oni, one ich nich Nie ma ich. Ich nie ma. Bez nich Liczebniki 2,3,4 dwoch, dwu trzech czterech = Msc Liczebniki g!6wne pi^ciu dwunastu dwudziestu pi^cdziesi^ciu dwustu trzystu pi^ciuset = C, N, Msc