188
WILKEN ENGHLBRIiCHT
lijk als ecn Icxicaal-grammalicale of grammaticaal-lexicale categorie beschouwd. Hcl aspect is overigens gcen syntactisch middel, maar hct syntaclischc gebruik is ondcrgeschikl aan zowcl zincontext als zinsbouw; het aspect kan bijv. een conditie zijn voor verschillen in tijd, modali-teit, verbaal genus, hct als actueel of juist niet-actueel begrijpen van cen gcbeurtenis.
Als aspectualiteit komt het begrip ook in de Algemene Nederlartdse Spraak-kunst voor, waar de volgende omschrijving wordt gegeven9:
De aspectualiteit van de zin geeft weer hoe we ons de interne temporele strucluur van de situatie voorstellen waarop de zin betrekking heeft. Dal wil zeggen: aspectualiteit zcgt ieis over de manier waarop de situatie in de tijd begrensd is en de manier waarop het verloop. de interne temporele gelcding ervan, begrepen moet worden. Dcze stmcturcring is nict in dc situatie zel f aanwezig, maar wordt er door ons aan loegekend door de keuzc van de dementen in de zin die de betreffende situatie weergeeft. De aspectualiteit van de zin gecft dus aan hoe het concept dat wij van ecn bepaalde situatie hebben, gestructurecrd is.
De ANS geeft vervolgens verschillende mogelijkc indelingen, waar ik in mijn vergelijking met het Tsjechisch op terug zal komen. Voor het Tsjechische aspect geeft de rcccntere grammatica Příruční mluvnice češtiny cen duidelijkere omschrijving dan de eerder geciteerde academische grammatica10:
Ondcr het wcrkwoordelijk gezichtspunt (aspect) verstaan wij het feit dat cen Tsjechisch wcrkwoord in twee (tot drie) versies bestaat die dczclťde lexicale betekenis hebben, maar van elkaar verschillen in de rclatie tot dc bekroning (voltooidheid) van de handcling. Tcrminatieve (perfectieve) werkwoorden drukken uit dat de gcbeurtenis ofwel is becindigd, ofwel tot ecn hooglcpunt is gebracht {napsaljsem dopis, napíšu dopis). Duraticve (imperfectieve) werkwoorden drukken zieh niet uit over het feit van de afsluiting van de gebeurtenis: psal jsem dopis (het is nict duidelijk, of dc brief ook is klaargcschrcvcn); píšu dopis; budu psát dopis.
Uit het gezegde vloeit voort dat terminativitcit nict kan worden gccombineerd met tegen-woordigheid. Perfectieve (tcrminatieve) werkwoorden bestaan daarom alleen in hct practeri-tum en het futurum.
In de internationale taalkunde trekt het verschijnsel aspectualiteit al längere tijd de aandacht. Zo geeft Bernard Comrie in zijn inleidende monografie Aspect de volgende definitie'1:
Als algcmcne definitie van aspect kunnen wc de formulering gebruiken dat aspecten verschillende methoden zijn om de interne temporele constituentie van een situatie te bekijken.
Om de hcle situatie nog ingewikkelder te maken, duikt in de germanistiek sinds Karl Brugmannook nog het begrip Aktionsart op dat bij hem "im tegenstel-
Walter Haescryn c.a. (red.): Algemene Nederlandse Spraakkunst Band2. (Groningen: Nij-hoff/Deurnc: Wolters Plantyn, 19972), p. 1662.
10 Petr Karlík e.a.: Příruční mluvnice češtiny (Praha: NLN, 20032), p. 318 (accentuering van Karlík). Een uitvoerige moderně beschrijving van het begrip aspect van dc hand van Norbert Niibler bevindt zieh in Petr Karlík e.a.: Encyklopedický slovník češtiny (Praha: NLN, 2002), pp. 527-531.
11 Bernard Comrie: Aspect. An Introduction to the Study of Verbal Aspect and Related Problems (Cambridge: CUP 1976), p. 3 (mijn vertaling).