EuskalHerria PaísVasco Basque Country Euskal dantza La danza vasca Basque Dance EuskaldantzaLadanzavascaBasqueDance Oier Araolaza Arrieta Euskal Kultura Saila Colección Cultura Vasca / Basque Culture Series EuskalKulturaSaila 8 KULTURA SAILA DEPARTAMENTO DE CULTURA Euskal dantza La danza vasca Basque Dance Oier Araolaza Arrieta EUSKAL HERRIA PAÍS VASCO BASQUE COUNTRY Euskal Kultura Sailaren editorea Editora de la Colección Cultura Vasca Basque Culture Series Editor: Mari Jose Olaziregi © Testua / Texto / Text: Oier Araolaza Arrieta CC-BY-SA © Translation into English: Cameron Watson © Diseinua / Diseño / Design: Tiktak multimedia © Azala / Portada / Front Cover Asier Uriagereka Inprimatzailea / Imprime / Printed by: Gráficas Dosbi L.G. / D.L. / L.D.: VI-74/2012 ISBN: 978-84-614-9756-0 Etxepare Euskal Institutua Instituto Vasco Etxepare / Etxepare Basque Institute Prim 7, 1 E- 20006 Donostia-San Sebastián etxepare@etxepare.net www.etxepareinstitutua.net Euskal Kultura Saila Colección Cultura Vasca / Basque Culture Series 1 Euskararen historia laburra / Breve historia de la lengua vasca / A Brief History of the Basque Language 2 XX. mendeko euskal literatura / Literatura vasca del siglo XX / Basque Literature in the Twentieth Century 3 Euskal musika klasikoa / Música clásica vasca / Basque Classical Music 4 Euskal kantagintza: pop, rock, folk / La canción vasca: pop, rock, folk / Basque Songwriting: Pop, Rock, Folk 5 Estanpa bilduma / Colección de estampas / A Collection of Prints 6 Euskal zinema / Cine vasco / Basque Cinema 7 Arkitektura eta diseinua / Arquitectura y diseño / Architecture and Design 8 Euskal dantza / La danza vasca / Basque Dance 9 Bertsolaritza / El bertsolarismo / Bertsolaritza 10 Tradizioak / Tradiciones / Traditions 11 Euskal sukaldaritzaz / Sobre cocina vasca / On Basque Cuisine 12 Euskal antzerkia / Teatro vasco / Basque Theater En 1545, se publicó el primer libro en euskara Linguae Vasconum Primi ae de Bernart Etxepare, quien formuló un deseo: “Euskara, jalgi hadi mundura” (Euskara, muéstrate al mundo). El Ins tuto Vasco Etxepare toma su nombre de este primer autor vasco, y convierte, además, su deseo en nuestro lema. Siendo el obje vo y la misión del Ins tuto la de promocionar y difundir la lengua y la cultura vasca por todo el mundo. Por un lado, es nuestra tarea fomentar el conocimiento sobre nuestra lengua, y su aprendizaje en el ámbito académico. Y por otro, queremos dar a conocer internacionalmente las manifestaciones ar s cas de nuestros creadores: ar stas plás cos, músicos, bailarines, escritores, directores de cine, actores, etc. Una de las primeras tareas en la internacionalización de nuestra lengua y cultura ha sido crear esta colección con el obje vo de informar sobre nuestro idioma, el euskara, y sobre todas las disciplinas ar s cas y culturales que conforman la riqueza de nuestra cultura. In 1545 the first book in Euskara, Linguae Vasconum Primi ae, was published by Bernart Etxepare, who expressed one wish: Euskara, jalgi hadi mundura Euskara, go forth into the world. The Etxepare Basque Ins tute takes its name from this first Basque author and, moreover, converts his wish in our mo o. The Ins tute’s objec ve and mission is to promote and diffuse the Basque language and culture throughout the world. On the one hand, our task is to promote knowledge about our language, and its study in the academic sphere. And on the other, we want to introduce the crea ve expressions of our ar sts: visual ar sts, musicians, dancers, writers, film directors, actors, and so on. One of the first tasks in the interna onalisa on of our language and culture has been to create this collec on with the aim of informing people about our language, Euskara, and about the ar s c and cultural disciplines that make up the wealth of our culture. Aizpea Goenaga Etxepare Euskal Ins tutuko zuzendaria Directora del Ins tuto Vasco Etxepare Director of the Etxepare Basque Ins tute 1545. urtean, Bernart Etxeparek bere Linguae Vasconum Primi ae, euskarazko lehenengo liburua, argitaratu zuenean, desira bat adierazi zuen: “Euskara, jalgi hadi mundura”. Etxepare Euskal Ins tutuak gure lehenengo idazlearen omenez hartu du izena, eta, haren desira gure izatearen ardatz bilakaturik, euskara eta euskal kultura mundura ateratzea eta zabaltzea du helburutzat. Bate k, gure eginkizuna euskararen ezaguera sustatzea da eta haren ikasketa bultzatzea esparru akademikoan; eta beste k, gure sortzaileak eta haien adierazpen ar s koak nazioartean ezagutarazten ahalegintzen gara: gure ar sta plas koak, musikariak, dantzariak, idazleak, zine-zuzendariak, antzezleak... Gure hizkuntza eta kultura munduan barrena zabaltzeko ahalegin horretan, liburu-sorta bat sortzea izan da gure lehenengo lanetako bat, horren bidez informazioa emateko euskarari buruz eta gure kultura osatzen eta aberasten duten alor ar s ko eta kultural guz ei buruz. Euskara, jalgi hadi mundura Euskara, muéstrate al mundo Euskara, go forth into the world Dantza, komunikazioa eta nortasuna Danza, comunicación e iden dad Dance, communica on and iden ty 6 Pas de Basque 12 Negua joan, uda etorri, eta dantzan berriz Marcha el invierno, llega el verano y vuelta a bailar Winter Goes, Summer Comes, and Dance Goes On 28 Dantza tradizionalen loraldia La revitalización de las danzas tradicionales The Flourishing of Tradi onal Dance 40 Dantzaldi gidatuak eta dantzazaleak Bailes guiados y aficionados a la danza Guided Dances and Dance Aficionados 52 Euskal dantzarien diaspora La diáspora de los bailarines vascos The Basque Dance Diaspora 54 Dantza maitaleak Amantes de la danza Dance lovers 62 Sortzaile glokalak Creadores glocales Glocal Ar sts 66 Dantza egutegia / Calendario de danzas / Dance Calendar 74 Bibliografia / Bibliogra a / Bibliography 77 Argazkiak / Fotogra as / Photographs 78 Oier Araolaza Arrieta 80 Aurkibidea Índice Index Tokian tokiko dantza tradizionalekin hasi eta abangoardiako antzerki-fisikoraino, euskal dantzak nortasun bereziko eskaintza zabal eta anitza du dantzaz gozatu nahi duenarentzat. Euskaldunek beren kulturarekiko erakutsi duten atxekimenduari esker, tradiziozko dantza errepertorio aberats eta ikusgarriak iraun du Euskal Herrian, eta gizarte aldaketei egokitu ahal izateko bere burua berritzen asmatu du. Ohiko festa egutegian txertatuta, ikuskizun programazioan integratuta edo gizarte media koaren protokolo beharrei erantzunez, dantza bizi-bizi dago euskal kulturaren egunerokoan. Kultura orotan, gizarte guz etan, ahozko hizkuntzarekin batera, bada beste lengoaia bat komunikatzeko, sen tzeko, adierazteko, konpar tzeko, bizitzeko azken batean, erabiltzen duguna: dantza. Gorputza patroi erritmikoen arabera mugimenduan jarri eta, hitz egiteko beharrik gabe, komunikazioaren txinparta pizten da. Kultura guz etan dantzatzen dira emakume eta gizonak, eta euskaldunek ere badute dantzarako sena, gorputza musikarekin as ntzeko premia. Dantzarako zaletasunak, eta ahozko hizkuntza bezala, gorputzaren lengoaia biziberritzeko grinak nabamendu ditu euskaldunak. Ondare koreografiko aberatsa eta sorkuntzarako dantza lengoaia garaikidea ditu eskura euskal dantzariak. Dantzarako zaletasun horrek tokian tokiko festak, ospakizunak eta erritoak dantzaz betetzen ditu gaur egun ere. Kultura koreografiko indartsuak dantzari trebeak eman ditu, bai euskal dantza tradizionalean, eta bai dantza klasiko eta garaikidean arrakastaz ari direnak munduan barrena dantzari. Parisen, XVII. mendean sortu zen lehen dantza konpainia dantzari euskaldunez bete bazen, gaur egun ere, nazioarteko ballet konpainia handietan ari dira euskal dantzariak. Euskaldunon dantzarako zaletasuna erakusten duten zenbait aipu, erabiliaren erabiliaz, topiko bihurtu ditugu. Estrabonek, Kristo aurreko II. mendean, Iberiar penintsulako iparraldeko herritarrei buruz idatziDantza, komunikazioa eta nortasuna Danza, comunicación e identidad Dance, communication and identity 7 Desde los bailes tradicionales de ámbito local hasta el teatro sico de vanguardia, la danza vasca ofrece a todo aquel que desee disfrutar del baile una amplia y variada oferta de marcada personalidad. Gracias al apego que los vascos han mostrado hacia su cultura, en el País Vasco se ha preservado un rico y vistoso repertorio tradicional que, además, ha sabido renovarse para adaptarse a los cambios sociales. Dentro del calendario fes vo, la danza está muy presente en el panorama cultural vasco, bien integrada en programas de espectáculos, bien respondiendo a las necesidades protocolarias de la sociedad mediá ca. Además del lenguaje verbal, toda cultura y sociedad cuenta con otro lenguaje para comunicar, sen r, expresar, compar r y, en defini va, vivir: la danza. Sin pronunciar palabra, con sólo poner el cuerpo en movimiento al son de patrones rítmicos, surge la chispa de la comunicación. Al igual que los hombres y las From tradi onal local dances to vanguard physical theatre, Basque dance offers a wide and varied spectrum reflec ng a par cular iden ty for anyone who enjoys dance. Thanks to the a achment Basques like to show towards their culture, a rich and spectacular repertoire of tradi onal dance has been preserved in the Basque Country. Moreover, it has also been able to modernise in the face of social change. An essen al part of the tradi onal fes val calendar, an integral part of performance programmes and responding to the necessary protocols of a media society, Basque dance is a key feature of daily cultural life. Within culture in general in all socie es, including those based on oral culture, there is another language we use to communicate, feel, express, share and, ul mately, to live: dance. The body starts moving according to rhythmic pa erns and, without any Soka-dantza, Mendaron (2010) / Soka-dantza en Mendaro (2010) / Soka-dantza in Mendaro. 8 takoetan, dantzan irudikatu zituen, eta harrezkero dantza maiz agertu da bidaiariek euskaldunoi buruz egindako deskribapenetan. Baina topikoek, oinarri zuzena duten kasuetan ere, eremu bat argiztatu ahala beste bat itzaleratzen dute. Euskaldunon hizkuntza, euskara, inguruko hizkuntzekiko egitura eta jatorriz berezia dela jakinik, euskal dantzari ere nolabaiteko apartekotasuna egotzi izan zaio topiko horien bidez. Europako dantza tradizionalen testuinguru aberatsean, ezaugarri komunak eta bereizleak ditu euskal dantzak. Festa-egutegia, neguko eske errondak, mozorroen arke poak, inauterien ospakizun egiturak edo genero koreografikoak aintzat hartuz, Europako mendebalde osoa hartzen duen dantza, musika, festa eta tradizioen familia handi baten lehengusu-lehengusinak garela ohar gaitezke. Kultura tradizional zabal eta aberats bat konpar tzen dugu, nahiz eta nork bere ezaugarri propioak ere baditugun. Bereizgarri horietako batzuk asko indartu ditu euskal dantzak XX. mendean eta ondorioz, erabat desberdinak garela sinestera iritsi gara. Erroman zismoaren eta nazionalismoaren eraginez, kultura tradizionalarekiko interesa piztu eta folklorea Fandangoa, Oiartzunen (1839) / Fandango en Oyarzun (1839) / Fandangoa in Oiartzun (1839). 9mujeres de todas las culturas, los vascos también enen ese ins nto para la danza, esa necesidad de mover el cuerpo llevado por la música. Los vascos han destacado por su afición a la danza y por su pasión por revitalizar tanto su lenguaje verbal como corporal. El bailarín o dantzari vasco cuenta con un rico patrimonio coreográfico y un lenguaje de creación contemporáneo. La afición por la danza sigue llenando de bailes fiestas locales, celebraciones y ritos de hoy en día. Esa fuerte cultura coreográfica ha dado grandes figuras, tanto en la danza tradicional vasca, como en la clásica y en la contemporánea. No hay más que ver el éxito que diferentes bailarines vascos han cosechado por todo el mundo. La primera compañía de danza, fundada en París en el siglo XVII, pronto se llenó de bailarines vascos, y hoy en día los bailarines vascos siguen presentes en las grandes compañías internacionales de ballet. A fuerza de u lizarlos, hemos conver do en tópicos algunos dichos que reflejan la afición de los vascos por la danza. Ya en el siglo II antes de Cristo, cuando Estrabón escribió sobre los habitantes del norte peninsular, los retrató danzando; y en las descripciones posteriores que los viajeros han hecho de los vascos, la mención a la danza ha sido habitual. Pero los tópicos, incluso en los casos en los que están fundamentados, oscurecen tanto como lo que aclaran. Así como la lengua de los vascos, el euskera, es muy diferente a las lenguas colindantes tanto en lo que a estructura como en lo que a orígenes respecta, también a la danza vasca se le ha atribuido cierta singularidad fruto de la extrapolación de dicho tópico. En el rico contexto de las danzas tradicionales de Europa, algunas caracterís cas de las danzas vascas son comunes y otras específicas. Si tenemos en cuenta el calendario fes vo, las rondas de cuestación en invierno, los arque pos de los disfraces, las estructuras de celebración de los carnavales o los géneros coreográficos, observaremos que pertenecemos a need to speak, produces sparks of communica on. Women and men dance in all cultures, and Basques also have the dance ins nct, the need to move their bodies to music. The devo on to dance and the passion to revive body language in the same way as oral language are clear amongst Basques. Basque dancers share both a rich choreographic heritage and a crea ve language. Such devo on to dance means that, even today, local fes vals, celebra ons and ceremonies are full of dances. A strong choreographic culture has bequeathed solid dance skills in tradi onal Basque dance as well as classical and contemporary dance. One only has to look at the success of so many Basque dancers all over the world. The first ever dance company, created in Paris in the seventeenth century, was full of Basques and s ll today one finds Basques among the most important interna onal ballet companies. Numerous repeated references to Basques’ proclivity for dance have made them a cliché. Strabo, in his descrip on of the peoples inhabi ng the northern part of the Iberian Peninsula in the second century BCE, imagined them dancing; and since then, dance has o en appeared in travellers’ descrip ons of Basques. Yet clichés, even when grounded in some truth, may clarify one area at the expense of confusing another. Realising that the Basques’ language, Euskara, differs significantly from the structure of the languages that surround it, this cliché has also imbued Basque dance with a kind of separate or disnct quality. In the rich context of tradi onal European dance, Basque dance has both common and dis nc ve features. As regards the fes val calendar, winter request circuits, archetypal masquerades, carnival celebratory programmes or choreographic genres, one might say we are the cousins of a large family of dance, music, fes vals and tradi ons throughout Western Europe. We share a broad and rich tradi onal culture, 10 Aurresku, Elorrion (1880) / Aurresku en Elorrio (1880) / Aurresku in Elorrio (1880). babesteko saiakerak egin dira azken ehun urteotan. Euskal dantzak berpiztuak, lurperatuak, eraldatuak, berreginak, berreskuratuak eta berrasmatuak izan dira behin eta berriz. Gizarte media ko eta globalizatuan, moda eta periferia konplexuen eraginez, berdintzeko, homogeneizatzeko indarrak nagusi dira. Horien aurrean, desberdintasunak, bereizle markak, nortasunari eusteko defentsak bilakatzen dira. Tradiziozko dantzek herrien nortasun bereziak irudikatzeko funtzioa bereganatu dute. Berritzearen zoroak liluratzen gaitu, baina sustraietara itzultzen gara behin eta berriz, uniformitatearen itsasoan bereiztuko gaituen ezaugarrien bila. 11una gran familia de danzas, música, fiestas y tradiciones que abarca todo el occidente europeo. Compar mos una amplia y rica cultura tradicional, aun manteniendo las caracterís cas propias de cada una de ellas. En el caso de las danzas vascas, muchas de sus caracterís cas dis n vas se reforzaron mucho en el siglo XX, hasta el punto de llegar a creer que son totalmente diferentes. Con la influencia del roman cismo y del nacionalismo, en los úl mos cien años ha crecido el interés por la cultura tradicional y se han llevado a cabo numerosas inicia vas en defensa del folclore. Las danzas vascas han sido resucitadas, enterradas, transformadas, rehechas, recuperadas y reinventadas una y otra vez. En una sociedad mediá ca y globalizada, bajo el influjo de modas y complejas periferias, prevalecen las fuerzas igualadoras y homogeneizantes. Anteponiéndose a dichas tendencias, las diferencias, las marcas dis n vas, se han conver do en referentes iden tarios. Las danzas tradicionales han hecho suya la función de representar las diferentes iden dades de los pueblos. Nos maravilla el arrebato de la novedad, pero siempre volvemos a las raíces en busca de las caracterís cas que nos dis ngan dentro del mar de la uniformidad. even though there are specific features as well. Some of these par culari es acquired a growing importance in Basque dance during the twen eth century and, consequently, we began to believe that we were quite different. Influenced by Roman cism and na onalism, and following a new interest in tradi onal culture, many essays have been published in defence of folklore during the last hundred years. Basque dances have been resurrected, buried, transformed, reconstructed, recovered and reconfigured me and me again. In a globalised media society influenced by complex trends and peripheries, levelling and homogenizing forces now dominate. In the face of such forces, difference and dis nc veness have become pillars of defending iden ty. Tradi onal dances have taken on the func on of represen ng peoples’ different iden es. The shock of the new fascinates us, yet we return to our roots over and over again in search of features that will separate us from the sea of uni- formity. Ezpata-dantzak, trokeo-dantzak eta soka-dantzak dantza-molde zabalduak izan dira XVI. mende k aurrera Euskal Herrian. Erritual, protokolo, ospakizun berezi, Corpus Chris , San Joan eta tokian tokiko santutegiaren araberako jai egun handienetan ezpata-dantzak izan dira izar dis ratsuenak. Erritualaren ondoko festan zein iganderoko olgetan, soka-dantzak dantzatzeko zaletasuna izan dute eus- kaldunek. Protokolorako zein festarako, ondo prestatutako dantzariak izango ziren 1660ko maiatzean, Luis XIVak Lapurdin ikusi zituenak. Luis eta Maria Teresaren artekoa estatu ezkontza izan zen, eta ezteiak neurrikoak ospatu zituzten Donibane Lohizunen. Bertan ikusitako dantzarien oroitzapena Parisera eraman omen zuen Eguzki Erregeak eta urtebete beranduago, 1661an dantzaren akademia sortu zuenean, hogeitabost euskal dantzari deitu omen zituen bertara. Horren ondorio ote dira dantza klasikoaren izendegian ageri zaizkigun euskal urratsak? Pas de basque edo saut de basque ballet eskola guz etan dantzatzen dira. Dantza klasikoaren izendegian jatorrizko izendapena duten urrats bakarrak dira. Ez dakigu Parisko lehen dantza akademia horretan aritu ziren euskal dantzariek zer nolako arrastoa utzi zuten. Dantza klasikoan jasotako izen deigarri horiez gain ezer gutxi dakigu balletaren bilakaeran euskaldunek izan zezaketen eraginaz. Gipuzkoako eta Zuberoako dantzek dantza akademikoarekin dituzten antzekotasunak azpimarratzen dira maiz euskal dantza ballet klasikoaren ama izan daitekeela argudiatzeko. Baina aitortu behar dugu, luzeagoa dela mitoaren itzala, gaiari buruzko ikerketen soka baino, eta ezer gutxi dakigula horri buruz, aipatutako datu urrietaz haratago. Antzekotasun koreografikoak daudenik ez da zalantzan jartzen, eta ez bakarrik euskal dantza eta dantza klasikoaren artean. Ingalaterrako morris dantzak, Espainiako Eskola Boleroa, Provenzako karaktere Pas de Basque 13Las danzas de espadas, de troqueo y en cadena han sido géneros de baile comunes en el País Vasco desde el siglo XVI. Las danzas de espadas o ezpata-dantzak han sido las estrellas indiscu bles en ritos, protocolos, celebraciones especiales, Corpus Chris , San Juan y en las fes vidades señaladas por cada santoral local. Los vascos han tenido afición y costumbre de bailar danzas de cuerda en las fiestas posteriores a los rituales y en el asueto de los domingos. Luis XIV probablemente ya vio bailarines vascos en los actos protocolarios y fes vos de mayo de 1660 en Laburdi. La boda entre Luis y María Teresa fue una boda de estado y, por tanto, las nupcias celebradas en San Juan de Luz fueron dignas de tal acontecimiento. Parece ser que el Rey Sol se llevó consigo a París el recuerdo de los dantzaris que vio porque, un año después, al crear en 1661 la academia de danza, hizo llamar hasta allí a vein cinco bailarines vascos. ¿Será ésta la razón por la que la nomenclatura de la danza académica incluye pasos vascos? El pas de basque y el saut de basque se bailan en todas las escuelas de ballet. Son los únicos pasos de la nomenclatura de la danza clásica con denominación de origen. No sabemos qué huella imprimieron los bailarines vascos en esa primera academia de danza de París. Aparte de esos sugerentes nombres recogidos en la danza clásica, no sabemos gran cosa de la influencia que los vascos pudieron tener en la evolución del ballet. Se suelen subrayar las similitudes de las danzas de Guipúzcoa y Zuberoa con la danza académica para argumentar que la danza vasca es la madre del ballet clásico. Pero debemos confesar que la sombra del mito es más larga que el hilo de la inves gación sobre el tema y que poco o nada sabemos más allá de los escasos datos mencionados. No hay duda de que existen similitudes coreográficas, y no solo entre la danza vasca y la clásica. Estudiadas paso por paso, las danzas Morris de Inglaterra, la escuela bolera de España, las danses de caractére de la Provenza o las Calusari rumanas son The ezpata-dantzak (sword-dances), trokeo-dantzak (dances with s cks and small shields) and soka-dantzak (rope-dances) have been widespread forms of dance in the Basque Country since the sixteenth century. The ezpata-dantzak have been the shining stars of major fes vals associated with ceremonies, protocols, special celebra ons, Corpus Chris , San Joan (Saint John’s Eve) and local saint’s day commemoraons. Basques have had a penchant, too, for dancing the soka-dantzak in post-fes val rituals as well as during leisure me on Sundays. Whether because of protocol or a fes val, the dancers that Louis XIV witnessed in May 1660 in Lapurdi (Labourd) would have been well prepared. It was the state wedding of Louis and Maria Theresa, and they held the wedding celebra ons in Donibane Lohizune (Saint-Jean-de-Luz). These dancers are reputed to have made strong impression on the Sun King back in Paris and a year later, in 1661, when he created a dance academy he apparently called on twenty-five Basque dancers to join. Perhaps this is why the term pas de Basque (Basque step) appears in the classical dance repertoire. The pas de Basque or saut de Basque are danced in all ballet schools. They are the only steps that maintain their original name in the classical dance repertoire. We do not know what traces the Basque dancers who appeared in that first dance academy in Paris le . Apart from that striking name taken from classical dance we have no idea whether Basques influenced the evolu on of ballet. Similari es between the dances of Gipuzkoa and Zuberoa and academic dance are o en emphasised, with the conten on that Basque dance may be the mother of classical ballet. But one should note that the shadow of myth stretches a long way, further than any line of research into a topic, and we know next to nothing about this apart from these scarce pieces of data. Yet there are clearly choreographic similari es, and not just between Basque dance and classical dance. 14 dantzak, edo Errumaniako Calusari dantzak urratsez urrats aztertuta harrigarriak dira aurki daitezkeen antzekotasunak. Juan Antonio Urbeltzek azaldu duenez, XVI. mende k aurrera Europako gorteetan dantza-maisuek jorratzen zuten errepertorio eta dantzaren didak ka bera aurki daiteke XVIII. eta XIX. mendeko akademia militarretan, eta baita Juan Inazio Iztueta zaldibiarrak 1824an argitaratutako Gipuzkoako dantzei buruzko liburuan ere. Mugimendu erroman koak lehenengo, eta nazionalismoak ondoren, nekazal gizartearen krisiaren ondorioz bertan behera geratzen ari ziren musika eta dantza moldeak sustatzeko joera hartu zuten. XIX. mende bukaeran eta XX.aren hasieran Euskal Festek desagertze bidean antzematen zen kultura tradizionalaren ale batzuk apartatu eta ez-ohizko ospakizun programa batean aurkezten zituzten. Aldi berean, Eusko Alderdi Jeltzaleak bere programa poli koaren osagarri, programa ludiko-sinboliko bat egokitu eta barreiatzeari ekin zion. Durangaldeko dantzari-dantza hautatu zuen Sabino Aranak euskal nortasuna egokien islatzen zuen irudi gartsutzat, eta Batzokien sarearen bidez Euskal Herri osoko gazteak jarri zituzten ezpata-dantzan. Resurreccion Maria Azkue eta Jose Gonzalo Zulaika Aita Donos a gidari zirela, folklore alorrean ustez desagertzen ari zen kultura erreskatatu, edo gutxienez biltzeko ahaleginak egiten ari ziren alde bate k, eta abangoardiako korronte ar s koen emankortasunak erakarrita sorkuntza puri-purian zegoen Arku-dantzariak, XX. mende hasieran / Bailarines de arcos a principios del siglo XX / Early twen eth-century arku-dantzariak. 15sorprendentemente parecidas. Como ha observado Juan Antonio Urbeltz, en las academias militares de los siglos XVIII y XIX se observan el mismo repertorio y la misma didác ca de la danza que trabajaron los maestros del danza a par r del siglo XVI en las cortes de Europa, y que describió el zaldibiarra Juan Inazio Iztueta en el libro sobre las danzas guipuzcoanas publicado en 1824. Primero los movimientos román cos, y los nacionalismos después, se inclinaron por la promoción de los géneros de música y danza que, como consecuencia de la crisis de la sociedad agrícola, estaban en declive. En las Fiestas Vascas de finales del siglo XIX y principios del XX, se escogieron algunos retazos de la cultura tradicional que se percibía en declive y se presentaron en programas fes vos de carácter excepcional. Al mismo empo, el Par do Nacionalista Vasco comenzó a preparar y difundir un programa lúdico y simbólico como complemento de su programa polí co. Sabino Arana escogió la ezpata-dantza del Duranguesado como vigorosa imagen que mejor By studying step-by-step the Morris dances in England, the Bolero school in Spain, the Karaktare dances in Provence, or the Căluşari dances in Romania, one can find some remarkable similari es. As Juan Antonio Urbeltz explains, one can find in eighteenthand nineteenth-century military academies the same repertoire and dance didac cs employed from the sixteenth century onwards by dance instructors at European courts; as well as in a book on Gipuzkoan dances published in 1824 by Juan Inazio Iztueta, from Zaldibia. Ini ally the Roman c movement, and later na onalism, began to champion music and dance styles that were disappearing as a result of a crisis in rural society. In the late nineteenth and early twen eth centuries, several Basque Fes vals chose some examples of tradi onal culture that they believed to be on the road to disappearing and presented them in a non-typical celebratory programme. At the same me, the Basque Na onalist Party adapted and disseminated a symbolic leisure programme as a complement to its poli cal programme. Sabino Arana (the founder of Basque naonalism) chose a dancer from the district of Durango as the passionate image that best reflected Basque iden ty; and through the Batzoki (the party social centre or club) network, young people from all over the Basque Country began to do the ezpata-dantzak. On the one hand, led by Resurreccion Maria Azkue and Jose Gonzalo Zulaika (known more commonly as Aita Donos a), a culture thought to be disappearing was recovered, or at least efforts were made to record it, in the field of folklore; on the other, ar s c crea vity was blossoming as a consequence of avant-garde ar s c currents. The Russian folklore ballets touring throughout Europe le in their wake astonishment and profound emo onal effects. Since Basque music and dances were excellent raw material, many performers embraced them as good as any other and worthy of bringing to the stage in ballet form. Segundo Olaeta formed the Elai-Alai dance group in Saski Naski emanaldia, Parisen, Champs Elisees antzokian, 1929ko otsailaren 8an / Saski Naski en el teatro Champs Éliseés de París, el 8 de febrero de 1929 / Performance of Saski Naski in Paris, in the Champs-Élysées theatre, 8 February, 1929. 16 beste k. Europa osoa korritu berri zuten Errusiar Ballet folklorikoek harridura eta emozio arrasto sakonak utziak zituzten. Euskal musika eta dantzak lehengai bikainak izanik, eszenaratze eta balle zazio joerak baliatuz beste horrenbeste egiteko batu ziren hainbat ekintzaile. Segundo Olaetak Elai-Alai taldea sortu zuen Gernikan 1927an, eta urtebete beranduago, Saski Naski ikuskizuna aurkeztu zen Donos an, Orfeoiko kantariak, Orkestra sinfonikoa, eta Donosa, Berriz, Izpura eta Atharratzeko dantzariak parte hartuz. Bilketa, ikerketa, sustatze eta sorkuntza lanetan bizibiziak izan ziren gerra aurreko urteak. Espainiako Gerra Zibilak erro k eten zuen mugimendu hori, baina hondamendiaren erdian, bi ekimen loratu ziren. Olaetaren Elai-Alai-ek hegoak as ndu eta Europara hegal egin zuten umezurtz talde bat euskal kulturaren enbaxadore bilakatuz. Eusko Jaurlaritzak berak antolatutako enbaxada koreografiko eta musikalarekin egin zuten topo Frantzian: Eresoinka. Gerra zelai kultural eta komunika boan jokatzeko asmoarekin, euskal kantari, musikari, sortzaile eta dantzari talde handi bat bildu zuen Jaurlaritzak, eta Saran prestaketa lanak burututa besteak beste Paris, Brussela, Amsterdam, La Haya, Ro erdam edo Londres-en eskaini zituen emanaldiak. Gerra galduta, etxera itzuli ezinda aurkitu ziren Eresoinka eta Elai-Alaiko dantzariak, eta batzuk Lapurdin ezarrita, eta beste batzuk ar sta-nomada bihurtuta Hego Ameriketan birak eginez segi zioten euskal kultura eta dantza lau haizetara zabaltzeko lanari. Dantza klasikoan trebatu eta euskal dantza tradizionalak eszenaratzeko eredu akademiko-errusiarra jorratzen jarraitu zuten. Hazi horreta k ernaldu ziren ondoko hamarkadetan XX. mendeko euskal dantzaren hainbat ekimen. Schola Cantorum eta Kresala Donosan, edo Oldarra eta Etorki Lapurdin besteak beste. Tradizioari lotuago, Gipuzkoako dantzen interpretazio dis ratsuari esker ospea irabazia zuen Donos ako Goizaldi dantza taldeak. Euskal musika eta dantzak lehengai bikainak izanik, eszenaratze eta balle zazio joerak baliatuz beste horrenbeste egiteko batu ziren hainbat ekintzaile. 17reflejaba el carácter vasco y, a través de la red de Batzokis del Par do Nacionalista Vasco, puso a bailar la ezpata-dantza a jóvenes de todo el País Vasco. Con Resurrección María de Azkue y José Gonzalo Zulaika, Aita Donos a, a la cabeza, se hicieron esfuerzos para rescatar o por lo menos recoger la cultura que se percibia que se estaba perdiendo en el ámbito del folclore. Esto sucedía en un momento en el que la irrupción de nuevas corrientes ar s cas de vanguardia propiciaban un fecundo tejido crea vo. Los ballets folclóricos rusos que acababan de recorrer toda Europa habían dejado a su paso un profundo rastro de admiración y emoción. Algunos emprendedores, considerando que disponian en la musica y danza vasca excelente materia prima para emular a los ballest rusos, comenzaron a aplicar las nuevas corrientes de puesta en escena y es lización. Segundo Olaeta creó en 1927 el grupo Elai-Alai en Gernika. Un año después se presentó el espectáculo Saski Naski en San Sebas án, en el que par ciparon cantantes del orfeón, la orquesta sinfónica y bailarines de San Sebas an, Berriz, Izpura y Atharratze. Los años anteriores a la guerra fueron muy intensos en labores de documentación, estudio, promoción y creación. La Guerra Civil española cortó de raíz aquel movimiento pero, en medio de la catástrofe, surgieron dos inicia vas. El grupo Elai-Alai (literalmente, golondrinas alegres) de Olaeta desplegó sus alas y voló hacia Europa para conver r un grupo de huérfanos en embajadores de la cultura vasca. En Francia se encontraron con la embajada coreográfica y musical que el mismo Gobierno Vasco había organizado: Eresoinka. Con la intención de par cipar en el campo de batalla comunica vo y cultural, el Gobierno Vasco reunió un gran grupo de cantantes, músicos, creadores y bailarines vascos que, tras su preparación en Sara, ofrecieron espectáculos en París, Bruselas, Ámsterdam, La Haya, Ro erdam y Londres, entre otros. Perdida la guerra, los bailarines de Eresoinka y ElaiAlai se encontraron sin posibilidad de volver a casa. Gernika in 1927. The following year, the performance Saski Naski premiered in Donos a-San Sebas án with the par cipa on of the Donos a Choral Society, the symphony orchestra, and dancers from Donos a-San Sebas án, Berriz, Izpura and Atharratze (Tardets). In the years before the outbreak of the Spanish Civil War (1936-39), a great deal of me and effort were devoted to the work of collec ng, researching, promo ng and crea ng. The war put a stop to this movement, but in the midst of the destruc on, two ini aves flowered. Olaeta’s Elai-Alai spread its wings and an orphans’ group flew to Europe, becoming ambassadors of Basque culture in the process. In France, the group met with choreographic and musical ambassadors organised by the Basque Government itself: in other words, with the Eresoinka group. The Basque Government had gathered together Basque singers, musicians, dancers and ar sts in a large group with the aim of waging a cultural and publicity war. A er rehearsing in Sara (Sare) in Lapurdi, they performed in (amongst other places) Paris, Brussels, Amsterdam, The Hague, Ro erdam and London. With the war lost, the dancers of Eresoinka and ElaiAlai were unable to return home. Some of them remained in Lapurdi while others became nomadic artists. Touring through South America, they con nued to promote Basque culture and dance. Skilled in classical dance and bringing tradi onal Basque dances to the stage, they con nued to follow the Russianacademic model. From these roots many twen ethcentury Basque dance ini a ves emerged in the following decades: the Schola Cantorum and Kresala in Donos a-San Sebas án, as well as Oldarra and Etorki in Lapurdi, amongst others. Bound even closer to tradi on, and thanks to a brilliant interpreta on of Gipuzkoan dances, the Goizaldi dance group in parcular achieved great renown. In the 1960s, the Contemporary Basque Art Schools inspired by Jorge Oteiza rejuvenated Basque culture with a jolt. Therea er, the group Ez dok hamairu pro- 18 Maskaradak, Larrainen (2010) / Mascaradas en Larrain (2010) / The Maskaradak in Larraine (2010). 60ko hamarkadan euskal kulturaren zuzperraldia eragin zuen Jorge Oteizak akuilatutako Arte Garaikidearen Euskal Eskolak, eta haren ondo k musikan Ez dok hamairuk lurrikara eragin zuen bezala, dantza jarduerak erro k irauli zituen Argia dantzari taldeak. Juan Antonio Urbeltzen gidaritzapean, dantza tradizionalen erroak ikertu, tokian tokiko folklore bilketa lana abiatu, eta ondare koreografiko tradizionala balioztatu, berreskuratu eta birsortzeko olatu handi ba eragin zitzaion. Neguko festak, inauteriak dantzan Animen gaua eta Domu Santu egunarekin hasi eta Hausterre asteazkena bitartean neguko festak ospatzen dira Euskal Herrian eta Europako mendebalde osoan ere. Animen gauaren edo gau beltzaren ospakizunak ahazturaren putzuan galtzekotan izan dira, baina orain, Halloween ekarri du zinearen industriak eta badirudi berriz ere indartzen hasiak direla. Izan ere, festa bera da bien oinarrian dagoena. Gaurko gazteentzat Hollywoodeko pelikuletako kontuak dira 19Algunos se afincaron en Lapurdi, y otros, conver dos en ar stas nómadas, con nuaron con la labor de difusión de la cultura y la danza vasca a los cuatro vientos, realizando giras por Suramérica. Se formaron en danza clásica y siguieron aplicando el modelo académico ruso para la puesta en escena las danzas tradicionales vascas. De aquella semilla brotaron en las décadas posteriores numerosas inicia vas en la danza vasca del siglo XX. Entre otras, Schola Cantorum y Kresala en San Sebas án u Oldarra y Etorki en Laburdi. Más ceñido a la tradición, el grupo de danzas Goizaldi de San Sebas án ya se había granjeado un renombre gracias a su brillante interpretación de las danzas de Guipúzcoa. En la década de los 60, comenzó un resurgimiento de la cultura vasca ac vado por Jorge Oteiza a través de la Escuela Vasca de Arte Contemporáneo. El grupo Ez dok hamairu hizó estremecer el panorama musical, y en la misma medida, el grupo de danza Argia revolucionó el ámbito de la danza. Bajo la dirección de Juan Antonio Urbeltz, se puso en marcha una ingente ac vidad de inves gación de las raices de las danzas tradicionales, de recogida y documentación del folclore propio de cada localidad, y de puesta en valor, recuperación y regeneración del legado coreográfico tradicional. Fiestas de Invierno, el carnaval en danza Desde el dia Todos los Santos hasta el miércoles de Ceniza, el País Vasco y toda Europa occidental se sumerge en la celebración de las fiestas de invierno. Las celebraciones de la Noche de Todos los Santos o noche de brujas han estado a punto de caer en el pozo del olvido pero, ahora, como consecuencia de que la industria del cine ha impulsado Halloween, parecen estar resurgiendo. De hecho, el origen de ambas celebraciones es la misma fiesta. Para los jóvenes de hoy en día son historias de las películas de Hollywood, pero aún antes de ver nada parecido en las películas, sus padres y abuelos ya tenían la cosvoked an earthquake in music and the dance group Argia revolu onised dance ac vity from the roots up. Under the guidance of Juan Antonio Urbeltz, Argia researched the roots of tradi onal dance, began work collec ng local folklore and a empted to evaluate, recover and recreate the tradi onal choreographic heritage. Winter Fes vals, Carnivals in Dance Winter fes vals are held in both the Basque Country and throughout Western Europe beginning on All Souls’ Day and All Saints’ Day and las ng un l Ash Wednesday. The celebra on of All Souls’ Day (somemes known as the Day of the Dead) was on the point of being lost, but now, with the growth of Halloween brought about by the film industry, it would appear to be gaining strength once more. In fact, this fes val (Halloween) is at the root of both. For young people today, Halloween stories are associated with Hollywood films, yet their parents and grandparents used to hollow out pumpkins, fill them with candles and put them all over the place to scare people, in order to celebrate All Souls’ Day, way before they had ever seen films like this. A group of young people would meet and go from farm to farm, house to house, visi ng the front doors of every place in town. They would sing or dance in front of each house, and then ask for an aginaldoa: something to eat or a li le money. They were circuits, requests and absolutely necessary during winter fes vals: The oilasko biltze (gathering of chickens) on San Mar n (Saint Mar n’s Day), the excuse of San Nikolas (Saint Nicholas Day) for demanding an aginaldoa, Olentzero (a mythical charcoal burner akin to a Basque Father Christmas), making requests of the saints, gathering bits and bobs for carnival... The winter circuits were full of singing and dancing, and not just any old kind of dances. One can find amazingly rich ancient European rituals embodied in the striking dance tradi ons of the Basque carnivals. 20 horiek, baina beraien guraso eta aiton-amonek Animen eguna ospatzeko kalabazak hustu, kandelak jarri eta bide-bazterretan bizilagunak izutzeko ohitura zuten, filmetan horrelakorik ikusi aurre k. Gazte kuadrila bat elkartu, eta baserriz baserri, etxez etxe abiatzen da, herriko atari guz ak bisitatuz. Etxe bakoitzaren aurrean kantuan edo dantzan egin, eta ondoren aginaldoa eskatzen du: jatekoa edo dirua. Errondak dira, kuestazioak, neguko festetan ezinbestekoak. Oilasko biltzeak San Marnetan, aginaldo eskeak San Nikolasen aitzakian, Olentzero, Santa eskea, inauterietako puska biltzeak... Neguko errondak kantuz eta dantzaz beteta ageri dira, eta ez edonolako dantzak. Europa zaharreko erritual aberats bezain harrigarriak dantza tradizio ikusgarriz gorpuztuta aurki daitezke euskal inauterietan. Zuberoako maskaradak inauterien funtzio soziala, aztarna sinbolikoa eta dantza miragarriak biltzen dituen erritual ikusgarriak dira. Herri bateko gazteek hartzen dute bere gain maskaradak prestatu eta herriz herri eramateko ardura. Ez da erabaki erraza, herri txikiak bai ra gehienak, eta horrelako erronka ba aurre egiteko, herriko ia-gazte guz ek hartu beharko baitute lanen bat. Ongi trebatutako dantzariak behar dira, ahots gozoko kantariak, trufa eta ankerkerietarako prest dauden kankailuak, probokatzaileak eta esatari txukunak izango diren antzerkilariak, eta baita musikariak ere. Urtarrileko bigarren edo hirugarren asteburuan hasita, pazko iganderarte luzatzen dira azken urteotan maskaraden egutegiak. Igande goizean iristen da maskaradarien taldea dagokien herrira. Barrikada sinboliko bat dute harrera eginez. Dantzan eta kantuan eginez iragan, eta lehen jan-edanetaz gozatzeko eskubidea irabaziko dute. Barrikadak, dantzak, kantuak eta jan-edanak goiz osoan errepikatzen dira auzorik auzo. Konpartsa koloretsua eta zaratasua osatzen dute maskaradariek. Dantzari finak dira gorriak. Basa ak, Neguko errondak kantuz eta dantzaz beteta ageri dira, eta ez edonolako dantzak. Europa zaharreko erritual aberats bezain harrigarriak dantza tradizio ikusgarriz gorpuztuta aurki daitezke euskal inauterietan. 21tumbre de vaciar calabazas, introducir velas en su interior y dejarlas en los caminos para asustar a los vecinos en la noche de ánimas. Las cuadrillas de jóvenes se juntaban para visitar todos los portales del pueblo, caserío a caserío y casa por casa. Se bailaba o cantaba ante cada casa para pedir después el aguinaldo: comida o dinero. Las rondas y pe ciones son fundamentales en las fiestas de invierno. La recolecta de pollos en San Mar n; las cuestaciones por San Nicolás, Olentzero o Santa Águeda; las recogidas de carnaval (puska biltzeak)... Las rondas invernales están llenas de cantos y danzas realmente especiales. Bajo la forma de vistosas tradiciones de danza, en los carnavales vascos podemos encontrar rituales de la vieja Europa, tan variados como asombrosos. Las mascaradas de Zuberoa son rituales espectaculares en los que se observan la función social, la herencia simbólica y las maravillosas danzas de los carnavales. Cada año, los jóvenes de una población adquieren la responsabilidad de preparar y llevar las mascaradas al resto de localidades. No es fácil la decisión, pues la mayoría son pequeñas aldeas y, para hacer frente a tamaño desa o, casi todos los jóvenes del pueblo enen que asumir alguna tarea. Se necesitan bailarines experimentados, cantantes de voz dulce, brabucones dispuestos para la mofa y el jaleo, interpretes teatrales provocadores y versados en declamación, y también músicos. En los úl mos años, las mascaradas suelen celebrarse desde el segundo o tercer fin de semana de enero hasta el domingo de Pascua. El grupo de par cipantes de la mascarada llega el domingo por la mañana a su correspondiente pueblo. Les recibe una barricada simbólica. Tras bailar y cantar, enen derecho a gozar del primer aperi vo. Barricadas, bailes, cantos, tragos y bocados se repiten de barrio en barrio durante toda la mañana. Los par cipantes de la mascarada conforman una colorida y ruidosa comparsa. “Los rojos” (gorriak) The maskaradak (masquerades) of Zuberoa (Soule) are spectacular rituals which reflect the social funcon of carnival, its symbolic remains and marvellous dances. The young people of a village take it upon themselves to prepare the maskaradak and the responsibility of taking it from village to village. It is not an easy decision because most of these villages are very small and, in order to confront this challenge, almost all the young people in the village must take on some dimension of the work involved. Very skilled dancers, sweet-voiced singers, actors who will be wasters, agitators and storytellers ready to taunt and jeer, and musicians are all required. The maskarada calendar begins on the second or third weekend in January and in recent years has lasted un l Easter Sunday. The maskarada group arrives in the appointed village on Sunday morning. They are greeted by a symbolic barrikada (barricade). A er dancing and singing, they will earn the right to enjoy their first session of ea ng and drinking. This cycle of pu ng up barricades, dancing, singing, ea ng and drinking is repeated all morning throughout all the village neighbourhoods. The maskarada performers make up a colourful and noisy group. The gorriak (reds) are excellent dancers, while the beltzak (blacks) are rowdy and provoca ve. The txorrotxak (knife-grinders) use their fine voices in a dual role whilst hos ng the spectacle, whereas the kautereak ( nkers) and buhameak (gypsies) have come to use mischief as a way of provoking social cri cism and laughter. In the special technical dance of Zuberoa, five skilled aitzindariak (leaders) –the zamaltzain (hobbyhorse), txerreroa (man with horsemane s ck), kan niersa (water-bearer), gathuzaina (cat-man) and entseinaria (flag-bearer)– perform amazingly gi ed dances. They dance in carefully measured jumps coming so ly down to the ground, although these Zuberoan dancers also defy gravity in their jumping over the barrikada, in the branlea (a group dance performed by stepping from side- 22 zirikatzaileak eta zalapartatsuak beltzak. Eztarri finez bi ahotsetara kantatzen dute txorrotxek aurkezle lanak eginez, eta kri ka soziala eta irria eragiteko etorri bihurria darabilte kautera eta buhameek. Zuberoako dantza teknika berezian trebatutako bost aitzindariek –zamaltzainak, txerreroak, kan niersak, gathuzainak eta entseinariak– dantzarako dohain harrigarriak erakusten dituzte. Dantza-jauziak urrats neurtuz eta lurra laztanduz dantzatzen dituzte, baina barrikada, gabota, branle k jaus a edo godaletean grabitateari desafio egiten diote dantzari zuberotarrek. Gora jauzi eta frijat eta antrixatekin lurre k askatzen dira, baina ez dira zerura begira ari dantzan. Europako mendebaldeko dantza tradizional gehienetan bezala, lurrarekin dantzatzen dute zuberotarrek ere. Jauzi egiterakoan ahalik eta goren egiten dute, baina goi k beherakoa ere indarrez burutzen dute. Txirula, un- una, atabal eta arrabiten doinuek markatzen dituzte dantzarien oinek lurra hartzen duten puntuak. Maskaradekin batera, Lapurdin ere urtarrila amaieran edo otsaila hasieran martxan izaten dira inauteri goiz arrenak. Baina Zuberoan ez bezala, Lapurdin ez dago talde bakar bat herrialde osoa bisitatzen. Herri Zamaltzaina eta kan niersak, maskaradak Gameren (2006) / Zamaltzain y dos can neras en las maskaradak de Gamere (2006) / The zamaltzaina and kan niersak in Gamere (Camou) (2006). 23son grandes bailarines. “Los negros” (beltzak) son salvajes, provocadores y bulliciosos. “Los afiladores” (txorrotxak) cantan a dos voces haciendo las veces de presentadores y cronistas. Los kauterak (gitanos caldereros) y buhameak (gitanos bohemiens) u lizan su irreverente elocuencia para arrancar sonrisas y hacer crí ca social. Los cinco aitzindariak instruidos en la depurada técnica de baile de Zuberoa (zamaltzaina, txerreroa, kan nersa, gathuzaina y entseinaria) demuestran sus excelentes dotes para el baile. Los bailarines sule nos bailan los dantza-jauziak (danzas de saltos) con pasos medidos y acariciando la erra, pero desa an a la gravedad en barricadas, gavotas, branles y baile del vaso (godalet-dantza). Cuando ejecutan pasos como el frijat o el antritxat se despegan de la erra, pero no los bailan mirando al cielo. Como en la mayoría de danzas tradicionales de la Europa occidental, los sule nos bailan unidos a la erra. Al saltar, ascienden lo más alto posible, pero imprimen también fuerza en la bajada. La pequeña flauta denominada txirula, el un- un o salterio, el tambor y el violin marcan los puntos en los que los pies aterrizan en el suelo. Junto con las mascaradas, los primeros carnavales de Laburdi arrancan a mediados de enero o primeros de febrero. Pero, a diferencia de Zuberoa, en Laburdi no hay un solo grupo que visite toda la comarca. Cada localidad organiza su propio grupo, que visita los caseríos, casas y barrios en empo de carnaval. En algunos pueblos la ronda puede durar dos, tres e incluso cuatro fines de semana. Los personajes principales del carnaval de Laburdi son los kaskarot. Ataviados con sombreros de vistosas flores y coloridas cintas y adornos, los kaskarotak empuñan dos palos cortos. Organizados en grupos de ocho, bailan danzas de palos, dantza-jauziak, marmutx, xinple, kontra-dantzak, dantza-luze, fandango y arin-arin. Junto a los jóvenes bailarines, los banderari (abanderado), besta-gorri, ponpier, ko lun-gorri, jaun-andre y el hartza (oso) completan la comparsa to-side), the gabota dantza (gavo e dance) and in the godalet dantza (dance of the glass). They jump up from the ground in what are termed frijat and antrixat movements (special movements incorpora ng jumping from one foot to another), but they are not looking up at the sky whilst they are dancing. Like most tradi onal dances in Western Europe, the Zuberoans also dance with the ground. When jumping, they go as high as they can, but they also concentrate on landing strongly as well. The points at which the dancers’ feet touch the ground follow the melodies of the txirula (three-holed pipe), ununa (psaltery), atabala (snare drum) and arrabitea (fiddle). Together with the maskaradak, the first inauteriak (carnivals) also take place in Lapurdi at the end of January or beginning of February. However, unlike in Zuberoa, one group alone does not go from village to village. Instead, each town or village organises the event, and this group visits all the farms, houses and neighbourhoods in its respec ve area during carnival me. This circuit can last as long as two, three and even four weeks. The main figures of the Lapurdi carnivals are the kaskarotak (Cascarots, akin to gypsies). The kaskarotak appear in hats adorned with flowers, colourful ribbons and decora ons on their clothes and two makilak (s cks) in their hands. They are arranged into groups of eight, and perform makila-dantzak (s ck dances) as well as dantza-jauziak (jauzia or circular dances interspersed with jumps), the marmutx, the xinple (simple dance), kontra-dantzak (contra or counter dances), the soka-dantza (rope dance), fandangoa (fandango) and the arin-arina (very fast dance). Together with these male and female dancers, there are several carnival groups in Lapurdi such as the banderariak (standard-bearers), besta-gorriak (fes ve reds), ponpierak (fire-fighters), ko lun-gorriak (red pe coats), jaun-andereak (ladies and gentlemen) and hartzak (bears), as well as local fancy dress 24 bakoitzean talde bat antolatzen da eta herriko baserri, etxe eta auzoak bisitatuko ditu inauteri aroan. Zenbait herritan bi, hiru edo lau asteburuz luzatu daiteke erronda. Kaskarotak dira Lapurdiko inauterietako pertsonaia nagusiak. Lorez apaindutako kapelak, xingola eta apaingarri koloretsuak soinean, eta bi makila eskuan dituztela aritzen dira kaskarotak. Zortziko taldetan antolatuta, makila-dantzak egiten dituzte, eta baita dantza-jauziak, marmutx, xinple, kontra-dantzak, soka-dantza, fandangoa eta arin-arina ere. Neskamu l dantzariekin batera, Lapurdiko inauterietako konpartsa banderariek, besta-gorriek, ponpierek, kolun-gorriek, jaun-andereak, hartzak eta tarteka eta herrien arabera ager daitezkeen bestela mozorroek osatzen dute. Lapurdiko kaskaroten oso hurbileko inauteria Gipuzkoan, Abaltzisketan aurki daiteke. Zortzi dantzari zapi koloretsuz apainduak, makila-dantza egiten dutenak baserriz baserri puska biltzean. Txantxoak dira, eta soinujole batek lagunduta aritzen dira makila-dantzan. Konpartsa soilago ageri zaigu hemen, eta txantxoekin batera bi mozorro aritzen dira. Erratza eskuan dantzatu aurre k baserriko ataria garbitzen du batek, eta baserritarrak emandako jakiak biltzen ditu bigarrenak, zesteroak. Txantxoek dantzatzen duten makila-dantza beretsua, baina biziagoa, egiten dute Amezketan talai-dantzariek. Gipuzkoa k Bizkaiara sartu orduko, mugan bertan, Markina-Xemeinen beste makila-dantzari talde bat aurki daiteke inaute igandean. Zahagi-dantzan aritzen dira hauek, eta hartzaren dantzarekin osatzen dute saioa. Ihoteak, inauteak, inauteriak, karnabalak edo aratusteak non, dantzak han izaten dira neguan. Nafarroako iparraldean inauteriak bizi-bizi dira gaur egun ere, eta eskean ateratzen diren gazte taldeak ugari dira eta dantzarako prest gehienetan. Lesakako Goitarrek fandangoa eta arin-arina bizi-bizi dantzatzen dute baserri bakoitzaren aurrean. Talde Ihoteak, inauteak, inauteriak, karnabalak edo aratusteak non, dantzak han izaten dira neguan. Nafarroako iparraldean inauteriak bizi-bizi dira gaur egun ere, eta eskean ateratzen diren gazte taldeak ugari dira eta dantzarako prest gehienetan. 25 or masquerade groups that might spring up from me to me in different towns. One can find a carnival that is very similar to the kaskarotak of Lapurdi in Abaltzisketa, Gipuzkoa. There, eight dancers dressed in colourful shawls go from farm to farm and in return for something to eat, do the makila-dantza (s ck dance). They are the txantxoak (jokers) and they perform the makiladantza accompanied by a soinujolea (accordionist). Here, there is just one group and two people in fancy dress accompany the txantxoak. One of them cleans up the main entrance to the farmhouse with a broom before they begin to dance, while the second (the de los carnavales labortanos, además de los enmascarados que pueden aparecer en cada pueblo. Se puede encontrar un carnaval muy parecido al de los kaskarot de Laburdi en la localidad guipuzcoana de Abaltzisketa. Ocho bailarines con coloridos pañuelos bailan una danza de palos (makil-dantza) y hacen una cuestación (puska biltzea) de caserío en caserío. Son los txantxos y bailan la makil-dantza ayudados por un acordeonista. La comparsa es más sencilla en este caso, pues son dos los personajes que acompañan a los txantxos. Uno barre la entrada del caserío antes del baile y el otro, denominado cestero, recoge los alimentos donados por el anfitrión. Txantxoak, Abaltzisketan (2005), baserri baten aurrean dantzan / Los “txantxoak” en Abaltzisketa (2005) bailando frente a un caserío / The txantxoak in Abaltzisketa (2005), dancing outside a farmhouse. 26 Inauteriak, Lantzen (2009) / Carnavales en Lantz (2009) / The inauteriak (carnivals) in Lantz (2009). zuri-gorriak kolorea eta alaitasuna eramaten ditu Endara, Auzoberri eta Zala auzoetako baserri saka- banatuetara. Euskal inauteriaren beraren sinboloetako bat bihurtu da Lantzekoa, eta ez alperrik, mozorro festa eta konpartsaren aberastasuna ez-ohikoak bai ra. Perratzaileek edonor izutu eta perratuko dute oharkabean, txatxoen oihu eta joan-etorriak, zaldikoaren jauzi eta os koak, ziripot mozorro itzela eta oreka arazoak, eta Miel Otxin, epaitua eta heriotzera kondenatua izango den gaizkilearen irudia. Plazara iritsi eta zortzikoa dantzatuko dute guz ek txistulariaren doinura. Inaute asteartea dantzan ari da urtero Lantzen eta beste hainbat herritan. 27Los talai-dantzariak de Amezketa bailan una danza de palos parecida a la de los txantxos, pero con un aire más vivo. Nada más pasar de Guipúzcoa a Vizcaya, en la misma frontera, encontramos en MarkinaXemein a otro grupo que baila una danza de palos el domingo de carnaval. Se trata de la zahagi-dantza, que recorre la localidad acompañada de un oso y su domador quien hace bailar a la bes a. En invierno, las danzas están allá donde se celebre el carnaval. En el norte de Navarra, los carnavales gozan, aún hoy en día, de buena salud, ya que son numerosos los grupos de jóvenes que salen en cuestación y dipuestos a bailar en cuanto la ocasión lo permita. Los goitarrak (los de arriba) de Lesaka bailan con brio el fandango y el arin-arin frente a cada caserío. Ves dos de blanco con adornos rojos, el grupo lleva color y alegría a los dispersos caseríos de los barrios de Endara, Auzoberri y Zala. El carnaval de Lantz se ha conver do en un símbolo de todos los carnavales vascos, y no en vano, pues la fiesta de disfraces y la riqueza de la comparsa son inusitadas. Los herreros atemorizan con su atuendo, y lo hierran a uno en cuanto se descuida, los txatxoak van gritando de un lado a otro, el zaldiko salta y da coces, ziripot ene serias dificultades de movilidad por su enormidad y Miel Otxin, imagen de un malhechor, es juzgado y condenado a muerte. Al llegar a la plaza, todos bailan el zortziko al son del chistu y el tambor. El martes de carnaval baila todos los años en Lantz y en otros muchos pueblos. zesteroa or basket man) collects the food given to them by the farmers. In Amezketa the talai-dantzariak (watchtower dancers) perform almost the same makila-dantza as the txantxoak, but faster. Moving from Gipuzkoa into Bizkaia, on the border between the two provinces itself, one can find another makila-dantza group on Carnival Sunday (the last Sunday before Lent) in Markina-Xemein. This group performs the zahagi-dantza (wineskin or bota bag dance), coupled with the hartzaren dantza (bear dance). Dances associated with carnivals (called inauteriak, karnabalak or aratusteak) are winter events. In northern Nafarroa (Navarre) carnival is s ll alive and well today, with many groups of young people being formed to go about their local towns and villages asking for things, and most of them ready to dance for their efforts. The Goitarreak of Lesaka dance extremely fast versions of the fandangoa and the arin-arina outside all the farms. These zuri-gorriak (red and whites) groups bring colour and joy to the dispersed farms in the Endara, Auzoberri and Zala neighbourhoods. The Lantz carnival in Nafarroa has become a symbol of all the Basque carnivals, and not for nothing, because it is one of the richest and most unusual fancy dress and group fes vals. Perratzaileak (farriers) go around frightening everyone and will try and shoe anyone who is not paying full a en on to what they are doing; txatxoak (fools) rush about shou ng and screaming; a zaldiko (a kind of horse) jumps around playfully striking out at everything; the huge and clumsy figure of ziripot has a hard me keeping upright; and Miel Otxin, represen ng the figure of evil, is put on trial and condemned to death. Once they all reach the town square, they all dance the zortzikoa (“of eight”, a typical 5/8 dance-melody) to the tune of a txistularia (Basque pipe and tabor player). They perform these dances on Carnival or Shrove Tuesday every year in Lantz and many other towns. Maiatzan sartzearekin batera festak hasten dira herriz herri eta jai-egutegiak ez du atsedenik izango urrirarte. Santuen egutegiak data zehatzak ditu tokian-tokiko festak ospatzeko, eta beste k Pazko igandearen arabera, inauterieta k hasi eta Corpus Chris bitartean antolatzen diren jai mugikorrekin tartekatzen dira. Ezpata-dantzen, trokeo-dantzen eta soka-dantzen garaia da. Besta Berri Festaren egitura erritual, osagaien aniztasun eta dantzen eta janzkeren aberastasunari erreparatuta, luzaroan Corpus Chris jaia izan da dis ratsuena. Oña ko Corpus Chris festak gorazarre egiten dio eliz prozesioen protokolo eta barrokoaren apainduren loriari. Apostoluen, San Migelen eta Kristoren irudi bizien artean, kaskaineta eta txistu hotsek aurNegua joan, uda etorri, eta dantzan berriz Marcha el invierno, llega el verano y vuelta a bailar Winter Goes, Summer Comes, and Dance Goes On 29Once May comes, the fes val season begins from town to town and the fes val calendar will not rest un l October. The specific dates when local fes vals are held follow the calendar of saints, and elsewhere, according to when Easter Sunday falls, there are non-fixed fes vals between the carnivals and Corpus Chris . This is the season of the ezpata-dantzak, the trola-dantzak and the soka-dantzak. Besta Berri As regards fes val structure, ritual, the range of elements involved and an awareness of the richness of dances and costumes, the Corpus Chris fes val has for some me been the most glowing example of these fes vals. The Corpus Chris fes val in Oña pays homage to the glory of church procession protocol and Baroque decora ons. The ra ling sound of castanets and txistuak (three-holed pipes) introduce the dancers of Oña groups amongst the living images of Christ, Saint Michael and the apostles. The measured and elegant way of dancing livens up the Korpus Dantzak (Corpus Dances) that take place on Corpus Chris day: San Sebas an (the Saint Sebas an dance), the banakoa (one-by-one dance), launakoa (four-by-four dance), zortzikoa and arkudantza (arch dance), and to finish off the day, the aurreskua (the hand-in-front or first hand dance) or soka-dantza. Corpus Chris or Besta Berri (New Fes val) celebraons have been maintained faithfully in several towns in inland Lapurdi and Nafarroa Beherea (Lower Navarre). Smartly dressed in military and ceremonial marching a re, the colourful Heleta (Héle e) Besta Berri group is striking. This group presents a fine ceremony made up of zapurrak (bear men), oilarrak (cocks), sarjentak (sergeants), kaporalak (corporals), alabardariak (pike men) and banderariak (standard bearers) marking out a march with which to enter the church that takes six steps forwards and four backwards, and advances very slowly. Al entrar mayo, empiezan las fiestas de los pueblos y el calendario fes vo no da tregua hasta octubre. En el santoral hay fechas precisas para celebrar las fiestas de cada lugar, pero, además, dependiendo del domingo de Pascua, se intercalan las fiestas de fecha cambiante que van desde carnaval a Corpus Chris . Es el empo de las danzas de espadas, de las danzas de troqueo y de los bailes de cuerda. Besta Berri La estructura de la fiesta, el ritual, la variedad de componentes y la riqueza de danzas y ves menta, han hecho del Corpus Chris la fiesta más brillante durante mucho empo. En el Corpus Chris de Oñate el sistema protocolario y la ornamentación fes va barroca de estas procesiones se muestra en su máxima expresión. Las imágenes de los apóstoles, San Korpus dantzak, Oña n (2006) Danzas del Corpus en Oñate (2006) Korpus dantzak in Oña (2006) 30 kezten dituzte Oñatz taldeko dantzariak. Dantzakera neurtu eta dotorez aletzen dituzte Gorpuz egunari lotuta iraun duten Korpus Dantzak: San Sebas an, banakoa, launakoa, zortzikoa eta arku-dantza, eta eguna bukatzeko, aurreskua edo soka-dantza. Corpus Chris ren edo Besta Berri ospakizunak predikamendu handiz eutsi dira Lapurdiko barnealdeko eta Nafarroa Behereko zenbait herritan. Agerraldi militar eta martxa zeremonialen dotoreziaz jantzita, ikustekoa da Heletan Besta Berriko konpartsa koloretsua. Zapurrak, oilarrak, sarjentak, kaporalak, alabardariak eta banderariak martxa markatzen elizara sartzeko zeremonial ederra eskaintzen dute, sei urrats aurrera eta lau atzera eginez, geldo-geldo aurreratzen doana. Ezpata-dantzak Maiatzaren 3an, Santa Kurutz egunean, herriko jai egun handian, ezpata-dantzak erakartzen du legazpiarren atentzioa. Ezpata-dantzen aroa hasten da Legazpian, eta ondoko asteetan hainbat herritan izango dira ezpata-dantzak: Donos an, Zumarragan, Tolosan, Markina-Xemeinen, Deban, Lesakan, Beran. Azken urteotan beste zenbait herritan hasi dira beren ezpata-dantzak egiten aipatutakoen egiturak imitatuz, eta beraz, Elgoibarren, Eibarren, Beasainen, Iruñean, Añorgan edo Andoainen ere egiten dira ezpata-dantzak gaur egun. Ezpatak darabiltzate dantzariek, baina ez elkarrekin borroka egiteko. Europako beste hainbat eskualdetan ezaguna den hilt and point edo helduleku eta punta ezpata-dantza es loan aritzen dira. Horrek esan nahi du, dantzari bakoitzak ezpata bat kirtene k hartzen duela eta beste ezpata bat punta k. Horrela, dantzariek, ezpaten muturrak elkarri emanez kate bat osatzen dute. Ezpata-dantzariak izenarekin ezagutzen dira gehienak, baina zenbaitek ez darabilte benetako ezpatarik ere. Deban eta Lesakan koloretako xingolaz apaindutako makilak darabiltzate, Tolosan alabardak, eta Beran sokak. Ezpata-dantza, Xemeinen, Arretxinagako San Migel ermita ondoan, Markina-Xemeinen (2008) Danza de espadas en Xemein, junto a la ermita de San Miguel de Arretxinaga, Markina-Xemein (2008) Ezpata-dantza in Xemein, next to the Saint Michael Hermitage in Arretxinaga, Markina-Xemein (2008) 31Ezpata-dantzak On 3 May, Santa Krutz day (the day of the cross) and the main day of the local fes val in Legazpi, locals’ a en on turns to the ezpata-dantzak. This is the beginning of the ezpata-dantza season, and in the weeks that follow several towns will celebrate their own ezpata-dantzak: Donos a-San Sebas án, Zumarraga, Tolosa, Markina-Xemein, Deba, Lesaka and Bera. In recent years, people have started to perform the ezpata-dantzak in several other towns, copying the structure already noted. As a result, the ezpatadantzak are today also performed in Elgoibar, Eibar, Beasain, Iruñea-Pamplona, Añorga and Andoain. The dancers carry swords but not in order to fight with each other. Instead, they perform a kind of “hilt and point” dance that is typical in many regions of Western Europe. This means that each dancer takes one sword by the hilt and another by the point. That way, the dancers make up a chain composed of the sword ps coming together. Most of these are known by the term ezpata-dantzak although some of them do not even use real swords. In Deba and Lesaka, for example, they use s cks decorated with colourful ribbons; in Tolosa they use pikes and in Bera ropes. The swords are usually over a metre long. In Euskara, they are called bi eskuko ezpatak (two-handed swords) because two hands are needed to use them due to their size and weight. The group is joined together by these swords, arranged into two or four rows with a leader in front binding all the rows together. The group moves according to the instrucons of a leader, dance-master, guide or old teacher, and the swords make several choreographic figures without coming undone from one another. Then, in order to form a bridge, the leader makes a half turn and goes backwards, taking with him the dancers at the front with their swords held alo and passing over the remaining dancers. Those that follow from behind do the same thing, un l the whole group has Miguel y Cristo, representadas por fieles se abren paso con los sonidos del chistu y las castañuelas percu das de los bailarines del grupo Oñatz. Interpretan con solemnidad y precisión un bello conjunto de danzas que han perdurado en estrecha relación con el Corpus Chris : San Sebas an, banako, launako, zortziko y arku-dantza. Y, para acabar el día, el aurresku o soka-dantza. La celebración del Corpus Chris o Besta Berri se ha mantenido con gran fuerza en el interior de Laburdi y en algunos pueblos de la Baja Navarra. Con la elegancia de las marchas militares y ceremoniales, la colorida comparsa de la Besta Berri de Heleta es digna de ver. Los zapurrak, oilarrak, sarjentak, kaporalak, alabardariak y banderariak ofrecen un bello ceremonial marcando la marcha que avanzado seis pasos y retrocediendo cuatro cada vez entra lentamente en la iglesia. Danzas de espadas (Ezpata-dantzak) El 3 de mayo, día de la Santa Cruz y día grande de las fiestas locales, la ezpata-dantza concentra la atención de los habitantes de Legazpi. Comienza el es o fes vo, plagado de danzas de espadas, que con nuará en las semanas siguientes con ezpata-dantzas en San Sebas án, Zumárraga, Tolosa, Markina-Xemein, Deba, Lesaka y Bera entre otros. Junto a las citadas, en los úl mos años varias localidades han recuperado y recreado sus propias danzas de espadas, de modo que hoy en día también se baila la ezpatadantza en Elgoibar, Eibar, Beasain, Pamplona, Añorga y Andoain. Estos ezpata-dantzaris usan espadas, pero no para luchar entre sí. Estas danzas de espadas son de es lo hilt and point o “empuñadura y punta”, conocido en muchas otras regiones de Europa. En esta modalidad, cada bailarín coge una espada por la empuñadura y otra por la punta. De esa manera, los bailarines construyen una cadena unidos por las espadas. Se les conoce como ezpata-dantzariak (bailarín de 32 Ezpatak metro-bete k gorako luzerakoak izan ohi dira. Euskaraz bi eskuko ezpatak direla esaten da, haien pisu eta tamainaga k bi eskuak erabili behar izaten bai ra. Taldea ezpata horien bidez elkarlotuta, bi edo lau lerrotan antolatu eta buruzagi batek lotzen ditu aurrean lerro guz ak. Buruzagia, dantza-maisua, gidaria edo maisu zaharraren aginduetara mugitzen da taldea, eta zenbait figura koreografiko egiten dira ezpatak askatu gabe. Zubiak egiterakoan buruzagiak bira erdi egin eta atzeranzko norabidea hartzen du, berarekin aurrealdeko dantzariak eramanez, ezpatak altxatu eta gainontzeko dantzarien buru gaine k pasaz. Atze k datozenek gauza bera egiten dute, talde osoa zubi k pasa eta atzera begira geratzen den arte. Zubi hauek lerroak txandakatuz edo denak batera egin daitezke, eta zenbait tokitan, Deban adibidez, azpi k ere egiten dira, dantzari guz ak ezpaten gaine k salto egitera behartuz. Zubiak dira euskal ezpata-dantzetan ageri zaizkigun egitura koreografiko arruntenak. Ganbaradun arkuak ere egiten dira, ohorezko pasabidea eskainiz agintari eta omenduei. Arrosak ere egiten dira bi ezpata-dantzatan, Xemeinen eta Legazpian. Dantzariek ezpatak elkar-gurutzatuz izar erako egitura borobila osatzen dute eta maisu zaharra altxatzen dute bertan. Aipatutako egitura koreografikoak arruntak dira Espainia, Frantzia, Ingalaterra, Austria, Italia edo Alemaniako ezpata-dantzetan, baina bada ezaugarri bat euskal ezpata-dantzak bereizten dituena. Bakarlariak elkar-lotuta dagoen talde k aske izaten dira eta bina ezpata txikirekin beraien erakustaldia egiten dute taldearen aurrean. Ezpata-dantzari hauen dantzetan jauziak, muriskak, oin-altxatzeak eta bestelako urrats indartsuak izaten dira. Ezpatak batera eta bestera biraraziz egindako mugimendu bihurrekin borobiltzen dituzte beraien emanaldiak. Trokeo-dantzak Esan bezala, katean egindako ezpata-dantzak dira orain arte aipatutakoak, baina badira beste egitura Aipatutako egitura koreografikoak arruntak dira Espainia, Frantzia, Ingalaterra, Austria, Italia edo Alemaniako ezpata-dantzetan, baina bada ezaugarri bat euskal ezpata-dantzak bereizten dituena. 33passed under the bridge and is looking backwards. These bridges can be done row by row or by everyone together at the same me, and in several places –such as Deba, for example– they are also done from below, forcing all the dancers to jump over the swords. Bridges are the most common choreographic structure we see in the Basque ezpata-dantzak. High arches are also formed, crea ng a passage of honour for the authori es and those people being honoured. In Xemein and Legapzpi, meanwhile, “roses” are formed during the ezpata-dantzak. Here, the dancers form a round star-like structure by crossing swords in which they li the old master or teacher up. The choreographic structures men oned here are common in the sword dances of Spain, France, England, Austria, Italy and Germany, but there is one thing that sets the Basque ezpata-dantzak apart: Solo dancers break free of the group they are joined to and perform a display in front of the group with two small swords. These sword dancers perform different steps –jauziak (jumps), muriskak (capers or hops), oin-altxatzeak (raising their feet) together with other strong steps– in these separate dances. They round off their performances with twis ng movements by spinning their swords around and around. The trokeo-dantzak As noted, the ezpata-dantzak perfumed in chains have been un l now the most talked about of all the Basque dances, yet there are ezpata-dantzak that follow a different structure. These are what I will classify amongst the trokeo-dantzak. The trokeodantzak group is made up of eight dancers arranged into two rows and holding s cks, swords, small shields, hoops or another instrument with which to dance. The composi on of the group starts out like this and the dancers change places with one another throughout the dance. Changing places or this exchange (trokeo) is what gives this suite or the trokeoespadas), aunque muchos ni siquiera usen espadas verdaderas. En Deba y Lesaka usan palos decorados con cintas, en Tolosa alabardas y en Bera cuerdas. Las espadas suelen medir más de un metro. Son mandobles, “esku biko ezpatak” o espadas de dos manos, porque hay que empuñarlas con ambas extremidades por su peso y tamaño. El grupo se organiza en dos o cuatro filas con sus espadas entrelazadas y un capitán une todas las filas en la parte delantera. Bajo las órdenes del guía, maestro de danza, líder o “maisu zaharra” (viejo maestro), el grupo ejecuta varias figuras coreográficas sin soltar las espadas. Para realizar los puentes, el capitán da media vuelta y marcha hacia atrás llevándose a los bailarines de la parte delantera, que levantarán y pasarán las espadas por encima de las cabezas del resto de bailarines. Los que vienen detrás harán lo mismo hasta que todo el grupo pase bajo el puente y quede mirando hacia atrás. Para efectuar los puentes se pueden turnar las filas o hacerlos con todas a la vez, y en algunos lugares, por ejemplo, en Deba, las espadas se colocan al ras del suelo, lo que obliga a los bailarines a saltar sobre las espadas. Los puentes son las figuras coreográficas principales de las danzas de espada vascas. También se hacen arcos con cúpula para ofrecer una pasarela de honor a las autoridades u homenajeados. En las ezpata-dantza de Xemein y Legazpi se hacen también rosas. Los dantzaris construyen con sus espadas una estructura circular en forma de estrella y levantan sobre ella al capitán. Las estructuras coreográficas mencionadas son comunes en las danzas de espadas de España, Francia, Inglaterra, Austria, Italia y Alemania, pero las vascas enen un elemento dis n vo. Los solistas suelen estar separados del grupo y, empuñando dos puñales o espadas pequeñas, hacen su exhibición al frente del grupo. Cabriolas, elevaciones de pies, giros en el aire y otros pasos que combinan fuerza y técnica se suceden en las danzas de estos bailarines de espadas. 34 ba erantzuten dioten ezpata-dantzak. Trokeo-dantzen artean sailkatuko ditugunak dira. Zortzi dantzari, bi lerrotan antolatuta eta makila, ezpata, brokel, uztai edo dantzarako tresnaren bat eskuan dutela egiten diren dantzek osatzen dute trokeo-dantzen multzoa. Talde osaketa horreta k abiatuta, dantzariek postuak elkarren artean trukatuko dituzte dantzan zehar. Toki aldaketa edo truke horrek ematen dio izena sortari, trokeo-dantzari. Truke horietan, urrats bereziak dantzatu, edo eskuetan dituzten tresnak elkar-kolpatuz aritzen dira. Durangaldeko dantzari-dantza edo ezpata-dantza da multzo honetako dantza sorta ezagunenetakoa. Ezpatak eta makilak txandakatzen dituzte, eta artazi edo os ko indartsuek, eta gurpil edo grabileta biziek eman dituzte ezagutzera. Agintarienarekin hasi eta zortzinangoa, banangoa, binangoa, launangoa, ezpata joko txikia, ezpata joko nagusia, makil-dantza eta txotxongiloarekin osatzen da Durangaldeko dantzaridantza osatzen duten dantzen sorta. Berrizen San Pedro jaietan, Iurretan San Migeletan, Garain Sanago jaietan edo Abadiñon San Trokazetan ikusi ahal izaten dira herriko dantzarien emanaldietan dantza hauek. Gipuzkoan, brokel-dantzaren zikloan zortzikoak urrats neurtu eta garbiekin dantzatzen dira, eta ondoren makil handi, makil txiki, uztai handi, uztai txiki, brokel-makil eta zinta-makila erabiltzen dira tresnen jokoak egiteko. Goierriko dantza-maisuek herrialde osora zabaldu zuten brokel-dantza, baina badira zenbait herri sorta bereziak egiten dituztenak, Antzuolan Mairuaren alardean edo Berastegin San Juan Iantzetan adibidez. Arabako Errioxan Eltziego edo Guardian trokeo-dantzak egiten dira, eta Villabuenan eta Oyon-en XX. menderarte egin izan dira. Soka-dantzak Ezpata-dantzen eta trokeo-dantzen emanaldien bukaeran, ohikoa izaten da aurreskua edo sokadantza egitea. Beste dantzaren beharrik gabe ere, Dantzari-dantza, Abadiñon, San Trokaz jaietan (2004) / Dantzari-dantza en las fiestas de San Trocaz de Abadiño (2004) / Dantzari-dantza in Abadiño during the Saint Trokaz fes val (2004). 35Los giros de los puñales en una y otra dirección son el colofón del espectáculo. Danzas de troqueo (Trokeo-dantzak) Las danzas de espadas hasta ahora mencionadas son en cadena, pero existen danzas de espadas con otras estructuras. Las que consideraremos dentro del grupo de las danzas de troqueo. Para los bailes que conforman el grupo de danzas de troqueo, ocho bailarines se organizan en dos filas, empuñando herramientas como palos, espadas, broqueles o arcos para cada baile. Par endo de esa disposición del grupo, los dantzaris intercambian sus puestos durante la danza. Ese intercambio o trueque de posiciones es el que da nombre a la danza. En los intercambios se ejecutan pasos de danza o se hacen chocar las herramientas que empuñan. La dantzari-dantza o ezpata-dantza del Duranguesado es uno de los conjuntos de danzas más conocidos de este po. Usan tanto espadas como palos y han dado a conocer pasos como las poderosas jeras o artaziak y los molinetes o grabiletak. El ciclo de bailes conocido como dantzari-dantza lo completan agintariena, zortzinango (de ocho), banango (de uno), binango (de dos), launango (de cuatro), ezpata joko txikia (juego pequeño de espadas) ezpata joko nagusia (juego prinicipal de espadas), makil dantza (danza de palos) y txontxongilo. Los dantzaris interpretan estos bailes en las fiestas patronales de su localidad, como San Pedro en Berriz, San Miguel en Iurreta, San ago y Santa Ana en Garai o San Trocaz ene Abadiño. En Guipúzcoa, los zortzikos (de ocho) del ciclo conocido como brokel-dantza se bailan con pasos de depurada técnica y brillante ejecución, a los que siguen diversos juegos con herramientas como palos de madera, arcos, broqueles y cintas. Los maestros de danza de la comarca del Goierri guipuzcoano difundieron la brokel-dantza por toda la provincia, aunque algunos pueblos conservan sus propios ciclos de dandantza its name. In these exchanges, special steps are danced or whatever tools the dancers carry are banged together. In the district of Durango the dantzari-dantza (dancer’s dance) or ezpata-dantza is the best known suite of this group of dances. They alternate between using their swords and s cks, and undertake powerful steps such as the artazia (a scissor-like movement which involves li ing one leg straight up as high as will go into the air), os koa (a kind of kick, which involves first bending the knee while raising the leg, then li ing it as high as it will go), and the gurpila or the grabileta (where the dancer li s one leg and draws a circle in the air with it, while all the me spinning around). The dance suite of the dantzari-dantza in the district of Durango starts with the agintariena (the authori es’ dance) and is made up of the zortzinakoa (eight-by-eight dance), banakoa (one-by-one dance), binakoa (two-by-two dance), launakoa (fourby-four dance), ezpata joko txikia (small sword-game dance), ezpata joko nagusia (main sword-game dance), makil-dantza (s ck dance) and txotxongiloa (puppet dance). One can see all these dances in local dance performances during the fes val of San Pedro (Saint Peter the Apostle) in Berriz, the fes val of San Migel (Saint Michael) in Iurreta, San ago (Saint James) in Garai and San Trokaz (Saint Trokaz) in Aba- diño. In Gipuzkoa, during the brokel-dantza (a dance involving banging small s cks and shields together) cycle, zortzikoak are danced with clear and measured steps. The makil handia (big s ck), makil txikia (small s ck), uztai handia (big hoop), uztai txikia (small hoop), brokel-makila (shield and s ck) and zinta-makila (sash and s ck) are used to play the game of implements. Dance masters of the Goierri district there introduced the brokel-dantza to all the towns in the area, but there are some places where special suites are performed: for example, as part of the Mairu parade in Antzuola or the San Juan Ian- 36 bere baitan, ematen da maiz. Garai batean erromeria eta dantzaldi irekietan ohikoak ziren soka-dantzak erritualizatuta ageri zaizkigu gehienetan gaur egun. Aurreskua, dantza-soka, gizon-dantza, karrika-dantza, esku-dantza, erregelak eta tokian-tokiko beste hainbat izenekin izendatzen da soka-dantza. Mediterraniar isuraldian ingurutxoak dira soka-dantzen baliokideak, bikoteka dantzatzen diren zirkulo irekiko dantzak. Soka-dantzan, dantzariek elkarri eskuak emanda kate edo soka bat osatzen dute eta horrela plazaratzen dira, ordulariaren kontrako norabidean biratuz. Sokaren buru egiten duen dantzaria, aurreskua –aurreko eskua– izenekoak garrantzia berezia izaten du soka-dantzan. Sokaren beste muturrean, azken tokian, atzeskua izaten da. Bien artean gidatzen dituzte taldearen joan-etorriak, eta aurreskuak eta atzeskuak dantzatzen dituzte dantzaren bakarkako erakustaldi gehienak. Hain zuzen ere, aurreskuak soka-dantzan egiten dituen dantza horiek dira testuinguru horreta k atera, eta XX. mendeko azken herenean, edozein ekitaldi, omenaldi, protokolo, onSoka-dantza, Elgoibarren San Bartolome egunean (2006) / Soka-dantza en Elgoibar en el día de San Bartolomé (2006) / Soka-dantza in Elgoibar on Saint Bartholomew’s Day (2006). 37zas, como los que se bailan en el alarde del moro de Antzuola o en las danzas de San Juan de Berastegi. En la Rioja Alavesa, en Elciego y en Laguardia por ejemplo, se bailan danzas de paloteo y, hasta el siglo XX, también se bailaron en Villabuena y en Oyón. Soka-dantzak (danzas en cadena) Es habitual que al finalizar las danzas de espadas o las danzas de troqueo, se baile el aurresku o la danza en cadena. Pero no siempre acompañan a las danzas de troqueo, a menudo se bailan solas. Estas eskudantzas o danzas de manos, habituales en los bailes abiertos y romerías de antaño, se nos presentan ritualizadas hoy en día. Según el si o, a la danza de cuerda se le da el nombre de aurresku, dantza-soka, gizon-dantza, karrika-dantza o esku-dantza, entre otros. Los ingurutxoak son el equivalente de las danzas de cuerda de la ver ente mediterránea y se bailan por parejas, en círculo abierto. En la soka-dantza, los bailarines conforman una cuerda dándose las manos para salir a la plaza girando en el sen do contrario a las agujas del reloj. El bailarín que encabeza la cuerda, denominado aurresku (primera mano o mano de delante) ene una importancia especial en la danza de cuerda. En el otro extremo de la cadena va el atzesku (mano de atrás), en úl ma posición. Entre los dos dirigen las evoluciones del grupo y son los que realizan las principales demostraciones de virtuosismo a lo largo del baile. De hecho, esas mismas danzas que el aurresku baila dentro de la soka-dantza son las que, sacadas de contexto, se bailan a par r del úl mo tercio del siglo XX en eventos, homenajes, protocolos, inauguraciones y eventos de todo po. Aunque hoy en día el aurresku se conozca como demostración individual de honor, la soka-dantza ha mantenido su carácter colec vo. La guían y bailan principalmente los solistas, pero es el conjunto el que llena de significado la danza. El grupo de bailarines que entra de la mano en la plaza transmite tzak dances in Berastegi. In the Rioja region of Araba, the trokeo-dantzak are s ll performed in Eltziego and Guardia, and they were performed in Villabuena and Oion un l the twen eth century. Soka-dantzak At the end of an ezpata-dantza or trokeo-dantza performance, it is commonplace to perform the aurreskua or soka-dantza. The la er is also o en performed without the other dances. At one me, the soka-dantzak, which we see today in their ritualised form, were typical during open-air and free dances. The soka-dantza goes by several names: aurreskua, dantza-soka, gizon-dantza (male dance), karrikadantza (street dance), esku-dantza (hand dance), erregelak (the rules), as well as several other local names. There are equivalents to the soka-dantzak in the tradi onal round or circular dances of the Mediterranean slopes –open circle dances that are danced by pairs. In the soka-dantzak the dancers form a chain or rope by holding hands with one another and this is how they enter the square or public area where the performance takes place, moving round and round an clockwise. The dancer at the head of the rope or chain, termed the aurreskua or aurre (forefront, first) eskua (hand), is especially important in the soka-dantza. At the other end of the rope or chain, in last pace, is the atzeskua (the last hand). The two of them direct the group’s movements, and the aurreskua and atzeskua perform most of the solo dances in the suite. Indeed, the dances performed by the aurreskua in the soka-dantza were taken out of their original context, and from the late twen eth century onwards, became commonplace dances at different kinds of ceremonies, tributes, protocols, welcomes and inaugura ons. Although the aurreskua has become a typical individual presenta on, the soka-dantzak have maintained their collec ve nature. Solo performers mainly lead 38 gietorri edo inaugurazioetan ohorezko dantza bezala zabaldu direnak. Aurreskua ohorezko agerpen indibidual bezala hedatu bada ere, soka-dantzak bere izaera kolek boari eutsi dio. Bakarlariek gidatzen eta dantzatzen dute nagusiki, baina taldea da dantza esanahiz betetzen duena. Elkarri esku k emanda plazaratzen den dantzari multzoak batasun irudia, elkartzeko eta eskuk helduta dantza egiteko gaitasuna transmi tzen du. Luzaroan erromerietan agintarien ohoretarako zein herritarren olgetarako dantzatzen ziren sokadantzak, baina XXI. mendera iritsitako soka-dantza gehienak testuinguru erritual eta protokolarioetan dantzatzen dira. Dantza tradizionalen tokian-tokiko emanaldi gehienak soka-dantzekin borobiltzeko ohitura zabaldua dago. Ezpata-dantzak, trokeo-dantzak eta baita inauteri dantzetan ere ohikoak izaten dira soka-dantzak. San Joan egunaren inguruko ospakizunetan ere ohikoak dira soka-dantzak, bezperan suaren aurre k edo ondoren, eta egunean bertan festa egun handiko ohoreekin. Tokian tokiko jai egun handietan dantza taldeek, udal agintariek, auzo elkarteetako ordezkariek, gazteek edo ezkonduek beren soka-dantzak plazaratzeko ohitura dute herri askotan. Gizonezkoek plazaratzen dituzte soka-dantza gehienak gaur egun, baina garai bateko dokumentazioak erakusten duenez, ohikoa zen emakumeek beren sokak plazaratzea, eta Garai edo Lekei o moduko eredu zaharrei jarraituz, zenbait herritan emakumeen soka-dantzak berreskuratzen ari dira. Luzaroan erromerietan agintarien ohoretarako zein herritarren olgetarako dantzatzen ziren soka-dantzak, baina XXI. mendera iritsitako soka-dantza gehienak testuinguru erritual eta protokolarioetan dantzatzen dira. 39una imagen de unidad y cohesión. Las danzas de cuerda se han bailado en actos de autoafirmación de la clase gobernante y como simple diver mento en romerías, pero la mayoría de las que han perdurado hasta el siglo XXI se bailan en contextos rituales o protocolarios. Es habitual que las representaciones de danzas tradicionales de numerosos pueblos culminen con la soka-dantza. Las danzas de cuerda son también habituales como colofón a las danzas de espadas, a las de troqueo e incluso como úl mo número de las de carnaval. Asimismo, son comunes en las celebraciones del día de San Juan, tanto antes o después de prender la hoguera en la víspera, como en el mismo día, con los honores del día grande de la fiesta. En ocasiones son los grupos de danza, en otros casos las autoridades locales, los representantes de las asociaciones vecinales, los jóvenes o los casados los que bailan su soka-dantza. Hoy en día la mayoría de danzas de cuerda son dirigidas por hombres, pero la inves gación histórica ha mostrado que ha sido común que las mujeres interpretasen las soka-dantzas. A par r de esta constatación y a imagen de modelos que han pervivido, como es el caso de Garai, en algunos pueblos se están recuperando las danzas de cuerda femeninas. and dance, but the group gives meaning to the dance as a whole. The group of dancers which enters a square or public place holding hands transmits a sense of unity, capable of staying together and dancing whilst s ll holding hands. For a long me, the soka-dantzak were typical in open air dances, either in honour of some authority or just as a local form of entertainment. However, by the twenty-first century most soka-dantzak were part of a ritual or protocol context. There is an extensive tradi on surrounding most local performances of tradi onal dances involving the soka-dantzak. The soka-dantzak are also typical features of the ezpata-dantzak, trokeo-dantzak and the carnivals. The soka-dantzak are also characteris c of San Joan (Saint John’s Eve) celebra ons, both before and a er the bonfire celebra ons, and on San Joan (the feast day of Saint John) itself during the major fes val in honour of the saint. On the most important days of local fes vals dance groups, local poli cal authori es, neighbourhood organisa on representa ves, young people or married people typically lead the soka-dantza into the main square in many towns and villages. The soka-dantzak are mainly led into the square these days by men, but as the records of earlier mes show, it was typical for women to lead their own ropes or chains into the square. Indeed, following the model of the old ways used in Garai and Lekei o, women are once more leading the soka-dantzak in several towns. Tokian tokiko tradizioei eutsi eta dantza lokalak biziberritzen dituzten herri elkarteez gain, euskal dantzaren ikusmiran zeresan handia izan dute jarduera esparru handiagoak landu dituzten dantza taldeak. Gerra Zibilaren aurreko zenbait ikuskizun eta taldek –Saski Naski, Eresoinka eta Elai-Alai batez ere– frankismoaren lehen hamarkadetako taldeen lan-lerroa markatu zuten, suiteak, estanpa folklorikoen eszenaratzea eta dantzakera es lizatua haizatuz. Argiaren itzala 1965ean, Argia dantzari taldearen agerpenak ordurarteko dinamika irauli zuen. Tokian tokiko tradizioak ikertu eta, fideltasuna eta dis ra uztartuz herrietako dantzak antzokietan taularatzeari ekin zion. Horrekin batera, tradizioaren egitura koreografikoak eta sistema sinbolikoak aintzat hartuta sorkuntza lanak bultzatu zituen, bildutako errepertorio tradizionala osatuz. Juan Antonio Urbeltzen zuzendaritza teoriko eta koreografikoak, Marian Arregiren gidaritza musikalak, eta jantzi, dantza eta musikan buru-belarri aritzeko prest zen lan-taldeak gorpuztu zuen Argiak dantzari ekarri zion iraultza. Herrialde eta gai zehatzen inguruan antolatutako ikuskizun monografikoen bidez, itzalean maiz, desagertzear askotan, eta zenbaitetan erabat galduta zeuden errepertorioak berpiztu eta zirkulazioan jarri zituen Argiak. Nafarroa (1970), Gipuzkoa (1972), Lapurdi (1974) eta Zuberoa (1978) herrialdeei buruzko dantza-programa monografikoek goi k behera aldatu zuten euskal dantzen argazkia. Argiaren akuiluak zuzpertuta, beste hainbat taldek jarraitu zioten bideari. Aipatzekoak dira, besteak beste, Iruñeko Ortzadarrek Nafarroako folkloreaz egindako bilketa eta berregiteak, Galdakaoko Andra Mari dantza taldeak Bizkaiko eta Nafarroako dantzei buruz egindako ekarpenak edo Begiraleak taldeak Lapurdiko inauteriaren berrezartzean egindako lana, 30 urteren buruan Unescoren materia-gabeko ondare izendapena eskuratzeko bidean dagoena. Dantza tradizionalen loraldia La revitalización de las danzas tradicionales The Flourishing of Traditional Dance 41 As well as local organisa ons maintaining local tradi ons and reviving local dances, more ambi ous kinds of ac vi es developed by dance groups have also been important as regards the percep on of Basque dance. Before the Spanish Civil War several groups and performances –especially Saski Naski, Eresoinka and Elai-Alai– developed a working model for groups to follow during the ini al decades of the subsequent Franco regime, by encouraging suites, bringing folkloric images to the stage and stylised dance. The Shadow of Argia In 1965, the crea on of the Argia dance group revolu onised the dynamic that had existed to that me. A er researching local tradi ons, blending accuracy and elegance, the group began to perform tradional village and town dances in theatres. Together with this, it also promoted innova ve work based on tradi onal choreographic structures and symbolic systems, perfec ng the tradi onal repertoire it had compiled. The revolu on Argia brought to Basque dance was embodied by the theore cal and choreographic leadership of Juan Antonio Urbeltz, the musical direc on of Marian Arregi, and a working group determinedly ready to appear accurately dressed, dance and perform music. Through monographic shows arranged around specific territories and subjects, Argia revived and circulated repertoires that had o en been le in the shade, were frequently on the point of disappearAdemás de las asociaciones que man enen las tradiciones y recuperan las danzas locales, los grupos de danzas que han trabajado en ámbitos más amplios han tenido gran importancia en el panorama de las danzas vascas. Algunos espectáculos y grupos de danza anteriores a la Guerra Civil (principalmente, Saski Naski, Eresoinka y Elai-Alai) marcaron las líneas directrices de los grupos de las primeras décadas del franquismo e impulsaron modelos coreográficos con fuerte presencia de suites, estampas folclóricas y una fuerte es lización en la forma de bailar. La sombra de Argia La irrupción en 1965 del grupo de danza Argia revolucionó la dinámica seguida hasta el momento. Se inves garon tradiciones locales y, combinando el rigor con la brillantez interpreta va, se desarrolló un nuevo modelo de puesta en escena de las danzas tracionales. Se impulsaron trabajos de creación par endo de la base de las estructuras coreográficas y los sistemas simbólicos tradicionales y se ar culó un amplio un repertorio tradicional. El cambio de paradigma Argia trajo al mundo de la danza vasca se cimentó en la dirección teórica y coreográfica de Juan Antonio Urbeltz, la orientación musical de Marian Arregi y el tesón de un grupo de trabajo que abarcaba vestuario, danza y música. A través de espectáculos coreográficos monográficos sobre regiones y temas concretos, Argia recuperó y puso en circulación repertorios que estaban olvidados, a punto de desaparecer y, en ocasiones, Argia dantzari taldea, Muriska (1989) El grupo de baile Argia, Muriska (1989) The Argia dance group, Muriska (1989) 42 1988an estreinatu zen Zortziko ikuskizunarekin mugarri bat ezarri zen euskal dantzaren historian. Frantziako Confolens herrian nazioarteko folklore jaialdi entzutetsua antolatzen zen, eta bere zuzendariak, Henri Coursagetek pentsatu zuen urte hartan Euskal Herriak izan behar zuela jaialdiko herrialde gonbidatu nagusia. Iparraldeko dantzarien biltzarreko buruei proposamena bideratu, eta hauek Juan Antonio Urbeltzi eman zioten ikuskizun nagusia prestatzeko ardura. Horrela jaio zen Zortziko, Argiaren zuzendaritzapean 200 dantzari eta musikari biltzen zituen euskal dantzen ikuskizun erraldoia. Zortziko ikuskizunean hainbat dantza taldetako dantzariek parte hartu arren, Argiaren lan-moldeak antzematen ziren bai dantzakeran, bai jantzien disran, musikaren xalotasunean, eta baita tradizioa eta sorkuntza enbor bereko ezpal bezala aurkezteko gaitasunean. Confolensen estreinatu ondoren hiru urtez Euskal Herriko antzoki eta pilotalekuetan eman zen, eta 1991an Alakiketan izeneko segidarekin jarraitu zuen. 1994an, Saski-Naski euskal dantzen ikuskizuna Pariseko Champs Elysees antzokian eman izan zene k 65 urte betetzen zirenean, beste euskal dantzen ikuskizun bat, Alakiketan aurkeztu zen bertan. Kultura tradizionalean dantzak jokatutako rol sinbolikoak iden fikatu eta metafora horiek eszenatoki berrietan bizi-araziko dituzten dantza ikuskizunak sortzen jarraitu du azken hamarkadetan Argiak. Ipuin eta ele zaharren mundua dantzan jarri zuten Kondharian (1997) ikuskizunean, dantza klasikoan egiten den euskal urratsa aldarrikatu zuten Pas de Basque (2002) izenekoan, Japonia eta Euskal Herria elkartzen dituen atso tzarekin jolastu du Axeri-Boda (2008) sorkuntzan, eta lehen sorkuntza lana, Jaurrietako emakumeen dantza egin zutene k 40 urte bete direla ospatzeko, garai desberdinetako lanekin eta zenbait ekarpen berrirekin Axuri-Beltza (2009) egin du Argiak, Haritz (Elgoibar), Duguna (Iruñea) eta Kezka (Eibar) taldeetako dantzarien laguntzarekin. Zortziko ikuskizunean hainbat dantza taldetako dantzariek parte hartu arren, Argiaren lan-moldeak antzematen ziren bai dantzakeran, bai jantzien dis ran, musikaren xalotasunean, eta baita tradizioa eta sorkuntza enbor bereko ezpal bezala aurkezteko gaitasunean. 43ing or some mes that had even been lost altogether. The dance programme monographs Nafarroa (1970), Gipuzkoa (1972), Lapurdi (1974) and Zuberoa (1978) transformed the face of Basque dance from top to bo om. Encouraged by the mo va on of Argia, several other groups followed its lead. Of these, one should men on: the collec on and rearrangement of folklore in Nafarroa undertaken by Ortzadar in Iruñea-Pamplona; the contribu ons of the Andra Mari dance group in Galdakao to the dances of Bizkaia and Nafarroa; and the work done by the Begiraleak group to re-establish the carnivals of Lapurdi, which a er thirty years is on the point of being registered on the UNESCO World Non-Material Cultural Heritage list. The premiere of the performance Zortziko in 1988 marked a milestone in the history of Basque dance. During the organisa on of the renowned internaonal folklore fes val in Confolens, France, its director, Henri Coursaget, thought that the Basque Country should be the main guest country at the fes val that year. He sent his proposal to the associa on of dancers in Iparralde (the Northern Basque Country) and they put Juan Antonio Urbeltz in charge of the main show. This is how Zortziko came about, the huge performance of Basque dance directed by Argia involving two hundred dancers and musicians. Although dancers from several dance groups took part in the Zortziko performance, the work methods of Argia were evident in the show’s form of dancing, the sparkling costumes and the candid nature of the music, as well as in its ability to present tradi on and innova on as two branches of the same tree. A er premiering in Confolens, the show toured for three years in theatres and pilota (Basque handball) courts; and a er 1991, the touring con nued with its follow-up, Alakiketan. In 1994, sixty-five years a er the Basque dance show Saski Naski had been performed at the Champs-Élysées theatre in Paris, perdidos por completo. Los programas monográficos de danza sobre Nafarroa (1970), Gipuzkoa (1972), Lapurdi (1974) y Zuberoa (1978) cambiaron por completo la instantánea de las danzas vascas. Animados por el revulsivo de Argia, otros muchos grupos comenzarón a desarrollar sus propios programas de inves gación y divulgación. Cabe destacar, entre otros, el trabajo de recogida y reconstrucción del folclore navarro efectuado por Ortzadar de Pamplona, las aportaciones del grupo Andra Mari de Galdakao a las danzas de Vizcaya y Navarra y la labor de reinstauración que el grupo Begiraleak hizo con los carnavales de Laburdi, celebración que 30 años después está a punto de ser reconocida por la UNESCO como patrimonio inmaterial de la humanidad. El espectáculo Zortziko, estrenado en 1988, supuso un punto de inflexión en la historia de la danza vasca. Henri Coursaget, director del gran fes val internacional de folclore de Confolens decidió dedicar a la danza vasca la velada principal. La dirección de un espectáculo que representara el folclore coreográfico vasco recayó en Juan Antonio Urbeltz. Así nació Zortziko, un espectáculo de danza vasca de gran envergadura que reunió a 200 bailarines y músicos bajo la dirección de Argia. Dantzaris de varios grupos par ciparon en espectáculo Zortziko, pero el sello de Argia se adivinaba en el carácter que imprimian a la interpretación coreográfica, en la elegancia en el vestuario, en el brillo musical y en la capacidad para conjugar tradición y creación. Tras estrenarse en Confolens, Zortziko se representó durante tres años en teatros y frontones del País Vasco, y en 1991 dejó paso a su secuela que se denominó Alakiketan. En 1994, cuando se cumplían 65 años desde que el espectáculo de danzas vascas Saski-Naski se ofreciera en el teatro Champs Elysees de París, se presentó en el mismo lugar otra representación de danza vasca, Alakiketan. Argia ha con nuado iden ficando los roles simbólicos que ha desempeñado la danza en la cultura 44 Argiaren itzalak lursail asko estali ditu, eta soro horietan beste hainbat ekimen loratu dira. Claude Iruretagoiena, Be Betelu dantza-maisu lapurtarraren ikasle izana, hainbat urtez aritu da Argiarekin elkarlanean, eta Maritzuli konpainiarekin aurkeztu ditu bere lanak. Ondarearen transmisioa eszenaren bitartez gauzatzeko, ikerketa, jantzitegi aberatsa, eta eszenaratze koloretsuak proposatzen ditu Iruretagoienak. Ixtorio Mixtorio (1997), Ingura Mingura (2000) edo Kutxa ala Pil (2005) izan dira Maritzuliren sorkuntza lanetako batzuk, eta Aurrez-aurre (2009) azken ikuskizunarekin Italiako berpizkundeko dantzen eta euskal dantza tradizionalen arteko konparaketa aurkeztu du. Tradiziozko dantzak helburu Tokian-tokiko tradizio askotan herriko taldeak dira beren herriko dantzak mimoz eta dis raz zaindu eta plazaratzen dituztenak: Oñatz taldeak Oña ko Korpus dantzak, Oinarin taldeak Antzuolako trokeodantzak edo Oinkari taldeak Beskoitzeko inauteridantzak adibidez. Baina beste zenbaitetan, herrian bertan ez dago nahikoa gazte dantza-festari merezi duen mailan eusteko, eta herri-handi eta hiriburuetako taldeek eusten diete dantza-errepertorio zenbai . Badira zenbait dantza talde tradizioaren ikerketa eta berregite lanak burutu ondoren, errepertorio horiek eszenaratzen edo plazaratzen nabarmendu direnak. Galdakaoko Andra Mari dantzari taldeak Bizkaia eta Nafarroako zenbait errepertorio aztertu, bildu eta zabaltzen lan eskerga egiten ari da hainbat hamarkadatan. Bizkaian bertan, Portugaleteko Elai-Alai, Bilboko Basurtu auzoko Be Jai Alai edo Santutxuko Gaztedi taldeak dantza tradizionalekin osatutako ikuskizunak prestatu eta ezagutzera ematen gailendu dira, beste hainbat talderekin batera. Arabako dantzen bilketa eta hedapenean nabarmendu da Gasteizko Indarra taldea, eta Nafarroako folklore dantzak ikertzen eta ezagutzera ematen lan Maritzuli konpainiaren Aurrez aurre (2009) Aurrez aurre, de la compañía Maritzuli (2009) The Maritzuli company’s Aurrez aurre (2009) Andra Mari dantzari taldea jotak dantzatzen / El grupo de danzas Andra Mari bailando jotas / The Andra Mari dance group dancing jotak (par cipatory dances in 6/8 me). 45another Basque dance show –Alakiketan– was performed there. In recent decades, Argia has iden fied the symbolic role played by dances in tradi onal culture and con nued to create dance performances brought to life by these metaphors on new stages. It set the world of tales and legends to dance in the performance Kondharian (1997); it conveyed the Basque steps in classical dance in the performance Pas de Basque (2002); it played with a proverb linking Japan and the Basque Country in the crea on Axeri-Boda (2008); and, in order to celebrate the for eth anniversary of its first crea ve work, the women’s dance of Jaurrieta, Argia presented works it had previously performed at different mes as well as new contribuons in Axuri-Beltza (2009), together with the help of dancers from the Haritz (Elgoibar), Duguna (IruñeaPamplona) and Kezka (Eibar) groups. The shadow of Argia has been cast over a wide terrain, and on that land several ini a ves have flour- ished.ClaudeIruretagoiena,havingstudiedunderthe dance master from Lapurdi, Be Betelu, has worked for several years with Argia and presented his work with the Maritzuli company. In order to transmit this heritage on stage, Iruretagoiena proposes research, a rich wardrobe and colourful stage entrances. Some of Maritzuli’s crea ve works have included Ixtorio Mixtorio (1997), Ingura Mingura (2000) and Kutxa a la Pil (2005). Its latest show, Aurrez-aurre (2009), offers a comparison of Italian Renaissance dances and tradi onal Basque dances. The Goal of Tradi onal Dances In many local tradi ons home-grown groups look after their own village or town dances with care and grace as well as performing them in public: for example, the Oñatz group with the Korpus Dantzak of Oña , the Oinarin group with the trokeo-dantzak of Antzuola and the Oinkari group with the inauteridantzak (carnival dances) of Beskoitze (Briscous). In tradicional y creando espectáculos de danza que ponen sobre el escenario esas viejas metáforas. Pusieron el mundo de los cuentos y las leyendas en danza con el espectáculo Kondharian (1997), reivindicaron el origen vasco de algunos pasos danza clásica en Pas de Basque (2002), jugaron con el refrán que une Japón y País Vasco en la obra Axeri-Boda (2008) y para celebrar los 40 años de su primer trabajo de creación –la danza de mujeres de Jaurrieta–, Argia hiló Axuri-Beltza (2009) con trabajos de diferentes épocas, algunas aportaciones nuevas y la par cipación de dantzaris de los grupos Argia (Donos a), Haritz (Elgoibar), Duguna (Pamplona) y Kezka (Eibar) La sombra de Argia (literalmente luz, en euskera) ha abarcado muchos campos en los que han florecido numerosas inicia vas. Claude Iruretagoiena, alumno del maestro labortano de danza Be Betelu y par cipe del recorrido de Argia, ha desarrollado sus propios trabajos con la compañía Maritzuli. Iruretagoiena parte de la inves gación coreográfica, combinada con un variado vestuario y una colorida puesta en escena para transmi r el legado cultural. Algunos de los trabajos de creación de Maritzuli han sido Ixtorio Mixtorio (1997), Ingura Mingura (2000) o Kutx ala Pil (2005). En Aurrez-aurre (2009), su úl mo espectáculo, se acerca a la sorprendente semejanza entre danzas italianas del Renacimiento y las danzas vascas tradicionales. La danza tradicional en el punto de mira En muchas localidades son los propios grupos de danza del pueblo los que miman, cuidan y presentan las danzas tradicionales: por ejemplo, el grupo Oñatz interpreta con pasión las danzas del Corpus de Oñate, el grupo Oinarin las danzas de troqueo de Antzuola y el grupo Oinkari las danzas de carnaval de Beskoitz/Briscous. Sin embargo, en otros casos, los pueblos pequeños enen dificultades para mantener sus danzas, y son los grupos de los pueblos más 46 Aukeran dantza konpainia, Bideak (2006) / Compañía de danza Aukeran, Bideak (2006) / Aukeran dance company, Bideak (2006). handia egin du Iruñeko Ortzadar elkarteak. Iruñean bertan, Duguna taldeak, hiriburuko tradizioetan parte hartzea dantza tradizionaletan oinarritutako ikuskizunekin uztartu du. Aitzindariak elkarteak, Zuberoako hainbat herritako dantza taldeak biltzeaz gain herrialde horretako dantza-tradizioan oinarritutako ikuskizunak antolatzen ditu. Gipuzkoako Goierriko dantzen errepertorio adierazgarria, berrituta eta txukunduta plazaratu du Beasaingo Aurtzaka dantza taldeak. Donos ako Goizaldi, Añorgako Arkaitz, Irungo Kemen, Azkoi ko Sahatsa edo Elgoibarko Haritz dantza taldeak, Gipuzkoako dantza tradizionalak nagusi dituzten emanaldietan nabarmendu dira. Kresala taldeak berriz, luzaroan bere zuzendari izan zen Gene Yurrek landutako es loari jarraitu dio, eta euskal dantza tradizionalak eszenaratzeko dantzakera loratua eta teatralizatua darabil. Dantza tradizionalak abiapuntu Folklore dantzak abiapuntu hartuta eszenara begira ikuskizunak sortzen dituzten taldeak ugaldu dira azken urteotan. XX. mendearen lehen erdian Saski- 47other cases, however, there are not enough people to maintain a level of young people’s dance fes vals, and so groups from larger towns or ci es maintain several dance repertoires. There are several dance groups that, a er taking on the research and recupera on of a tradi on, present these on stage or in town squares. The Andra Mari dance group from Galadakao has for some decades undertaken a huge amount of work researching, collec ng and diffusing several repertoires from Bizkaia and Nafarroa. In Bizkaia itself, the Elai-Alai group from Portugalete, the Be Jai Alai group from Basurto and the Gaztedi group from Santutxu –the la er two both neighbourhoods of Bilbo (Bilbao)– have prepared and presented performances made up of tradi onal dances, as have several other groups. The Indarra group from Vitoria-Gasteiz has collected and diffused the dances of Araba, the Ortzadar associa on from Iruñea-Pamplona has done a lot of work on researching and promo ng the folkloric dances of Nafarroa. Likewise, in Iruñea-Pamplona the Duguna group has combined taking part in city tradi ons with performances based on tradi onal dances. The Aitzindariak associa on, as well as gathering together groups from several towns and villages in Zuberoa, organises performances based on the dance tradi ons of those towns and villages. The Aurtzaka dance group from Beasain has performed restored and polished versions of the significant repertoire of dances from the Goierri district of Gipuzkoa. The Goizaldi dance group from Donos a-San Sebas án, the Arkaitz group from Añorga, the Kemen group from Irun, the Sohatsa group from Azkoi a and the Haritz group from Elgoibar have all concentrated on the principal tradi onal dances of Gipuzkoa in their performances. The Kresala group, meanwhile, has followed the style established by its director for many years, Gene Yurre, and offers tradi onal Basque dances on stage in an elaborate and theatrical form of dance. grandes o capitales los que se encargan de ciertos repertorios. Hay algunos grupos que, tras realizar trabajos de inves gación y recuperación, han adquirido renombre por la calidad con las que las presentan en escenarios y plazas. El grupo Andra Mari de Galdakao, por ejemplo, ha realizado un enorme trabajo estudiando, recogiendo y divulgando algunos repertorios de Vizcaya y Navarra. También en Vizcaya, grupos como Elai-Alai de Portugalete, Be Jai Alai del barrio bilbaíno de Basurto o Gaztedi del barrio bilbaíno de Santutxu han destacado en la representación de espectáculos de danza tradicional. En lo que a la recogida y difusión de las danzas de Álava respecta, es reseñable la labor realizada por el grupo vitoriano Indarra. El grupo Ortzadar de Pamplona ha hecho lo propio estudiando y dando a conocer las danzas del folclore navarro. En Pamplona, el grupo Duguna ha conjugado la par cipación en las tradiciones de la capital con espectáculos basados en danza tradicional. La asociación Aitzindariak organiza espectáculos inspirados en la tradición de danza de Zuberoa, además de agrupar conjuntos de danza de numerosas localidades. El grupo de danza Aurtzaka de Beasain ha presentado un repertorio significa vo, renovado y pulido de las danzas del Goierri guipuzcoano. Los grupos Goizaldi de San Sebas án, Arkaitz de Añorga, Kemen de Irún, Sahatsa de Azkoi a o Haritz de Elgoibar han destacado en la interpretación de danzas tradicionales guipuzcoanas. Por otro lado, el grupo Kresala ha con nuado el camino iniciado por el que fue durante largo empo su director, Gene Yurre, que desarrolló un modelo es lizado y teatralizado para llevar las danzas tradicionales al escenario. Las danza tradicional como punto de par da En los úl mos años han proliferado los grupos de danza que crean espectáculos tomando como punto de par da las danzas del folclore. Siguiendo el camino abierto por Saski-Naski, Eresoinka y Elai-Alai en 48 Naski, Eresoinka eta Elai-alaik irekitako bide k Olaeta, Oldarra, Etorki edo Schola Cantorum modukoek segitako joera emankorra izan da. Dantza tradizionaletan oinarritutako suiteak, balletaren este kara hurbildu nahi duen dantzakera es lizatua, kantua eta dantza uztartzeko joera, eta dantzaren erabilera narra boa ditu ezaugarri eredu honek. Mende aldaketarekin batera, ordurarteko talde handien –40-50 lagunez osatutakoak– ondoan, talde txikiagoak –5-10 kide ingurukoak– sortzen hasi ziren. Es lo horretan aritzeko tamaina txikiko lehen taldea izan daitekeena Gozategi musika taldearen emanaldietan aurkeztu zen, 1996. urtean eta Jesus Mari Garateren ekimenez. Bertan parte hartu zuen besteak beste Edu Muruamendiarazek, garaiotan aurresku eta dantza solte txapelketetan nabarmendu zena, eta ordurarte Koruko Ama Birjinaren Eskola –Schola Cantorum– taldeko dantzaria. 1997an Aukeran dantza konpainia sortu zuen Muruamendiarazek, eta antzoki sarean arrakastaz zabaldu dira konpania honek egindako ikuskizunak. Gipuzkoako, Zuberoako, Bizkaiko dantzari-dantzako eta dantza-solte txapelketetako urratsak oinarrian hartuta, musika, janzkera eta argiztaketa berrietara egokitutako koreografiak ageri dira Aukeranen lanean. Sutargi (2001), Izena duen guz a omen da (2003), Bideak (2006) edo Burniak (2011) dira ezkoiztu dituen lanetako batzuk. Aurresku eta dantza solte txapelketetan parte hartzen ari zen laukote batek, formatu txikiko beste ikuskizun bat prestatu zuen 1999an. Upeletan Erronka ikuskizunaren hainbat emanaldi eskaini zituen Laxok taldeak, eta 2001ean, kideetako batek, Jon Mayak bere konpainia propioa sortu zuen: Kukai. Mireia Gabilondo eta Tan aka antzerki konpainiarekin elkarlanean hainbat lan egin ditu Kukaik azken hamar urteotan. Euskal dantza tradizionaleko urratsetan oinarritutako koreografiak eta dantza-lengoaia garaikideak uztartzen dira lan horietan. 1937, gogoaren bidezidorreta k (2002), Otehitzari Biraka (2005) eta Gipuzkoako, Zuberoako, Bizkaiko dantzaridantzako eta dantza-solte txapelketetako urratsak oinarrian hartuta, musika, janzkera eta argiztaketa berrietara egokitutako koreografiak ageri dira Aukeranen lanean. 49la primera mitad del siglo XX, la tendencia seguida por Olaeta, Oldarra, Etorki o Schola Cantorum ha resultado prolífica. Suites inspiradas en danzas tradicionales, formas de bailar es lizadas que quieren acercarse a la esté ca del ballet, propensión a combinar canto y baile, y el uso narra vo de la danza son algunas de las caracterís cas de ese modelo. Con el cambio de siglo, empezaron a formarse grupos de danza más pequeños (5-10 personas) que los conocidos hasta entonces (40-50 personas). Uno de los primeros grupos de formato reducido se presentó en 1996 en las actuaciones del conjunto musical Gozategi, a inicia va de Jesus Mari Garate. En él par cipó, entre otros, Edu Muruamendiaraz, que por aquel entonces había destacado en campeonatos de aurresku y baile al suelto y bailaba el grupo de danza de la Schola Cantorum. Muruamendiaraz creó en 1997 la compañía de danza Aukeran y, desde entonces, sus espectáculos se han representado con éxito en la red de teatros vasca. El trabajo de Aukeran muestra nuevas coreogra as que u lizan como base pasos de danzas tradicionales de Guipúzcoa, Zuberoa, la ezpata-dantza de Vizcaya, adaptadas a diferentes músicas, vestuarios e iluminación. Algunos de los trabajos que ha producido son Sutargi (2001), Izena duen guz a omen da (2003), Bideak (2006) o Burniak (2011). Un cuarteto de bailarines que venía par cipando habitualmente en concursos de aurresku y baile al suelto preparó otro espectáculo de danza de pequeño formato en 1999. Este grupo llamado Laxok ofreció numerosas actuaciones de su espectáculo Upeletan Erronka y, en 2001, el integrante de Laxok Jon Maya formó su propia compañía: Kukai. Junto a Mireia Gabilondo y la compañía de teatro Tan aka, la compañía Kukai ha producido varios trabajos en los úl mos diez años. En ellos se combinan coreogra as en las que se interpretan pasos de danzas tradicionales con lenguajes de danza contemporanea. 1937, gogoaren bidezidorreta k (2002), Otehitzari Biraka (2005) y Tradi onal Dances as a Point of Departure Taking folklore dances as a point of departure, in recent years groups that create shows with an eye to performing them on stage have increased greatly. During the first half of the twen eth century, the path opened up by Saski Naski, Eresoinka and Elai-Alai led to produc ve results for the models that followed: Olaeta, Oldarra, Etorki and the Schola Cantorum, for example. The characteris cs of this model were suites based on tradi onal dances, stylised forms of dance which sought to approximate the aesthe cs of ballet and the narra ve use of dance. Together with changes through the century, following the custom of having large groups up to that me (made up of forty or fi y members), smaller groups of around five to fi een members began to emerge. Perhaps the first group to adopt this new smaller form debuted during a performance by the musical group Gozategi in 1996, on the ini a ve of Jesus Mari Garate. Edu Muruamendiaraz, who stood out as a champion aurreskua and dantza solte (free dance) dancer at the me, and who also un l then had been a member of the Koruko Ama Birjinaren Eskola or Schola Cantorum, took part in this performance. Muruamendiaraz founded the Aukeran dance company in 1997 and this company grew successfully with its performances on the theatre circuit. Taking the steps of the dantzari-dantza and dantza-solte championships of Gipuzkoa, Zuberoa and Bizkaia as its foundaon, works by Aukeran featured choreographies adjusted to new forms of music, costume and ligh ng. Some of their works include Sutargi (2001), Izena duen guz a omen da (2003), Bideak (2006) and Burniak (2011). One four-piece group that was taking part in aurreskua and dantza solte championships prepared another smaller kind of performance in 1999. The Laxok group offered several performances of the show Upeletan Erronka, and in 2001, one member of the group, Jon Maya, formed his own company: Ku- 50 Hnuy illa… (2008) dira Kukaik Tan akarekin elkarlanean ekoiztutako lan nagusiak. Euskal dantza tradizionale k abiatuz este ka modernoko ikuskizunak proposatzen dituzten bi talde azpimarragarrienak dira Aukeran eta Kukai, eta azken hamarkadan Euskal Herrian dantza emanaldi kopuru altuenak egin dituztenak dira biak. Antzoki sareak, komunikabideek eta ikusleek harrera beroa egin diete bi talde hauek urratutako bideari. Oinarri tradizionale k abiatuta dantzakera es lizatua darabilte, eta folklore dantzetako urratsak beste lengoaia koreografikoekin lotzen dituzte. Hamar dantzari inguruko taldeak dira, eta horri esker antzoki txiki eta ertainetara egokitzeko moduko ikuskizunak dira. Argiztaketak garrantzi handia izaten du bi taldeen ikuskizunetan, eta musikari dagokionez folk eremuko zein musika garaikideko sortzaileen lanak darabiltzate. Zuzeneko musikariekin aritu izan dira, baina grabatutako soinu banda darabilte gehienetan. Aukeran eta Kukairen ereduari jarraituz hainbat talde sortu dira euskal dantza tradizionale k abiatuta koreografia berriak eta ikuskizunak sortzen ari direnak. Edu Muruamendiarazen esku k bilakaera egin dute Billabonako Oinkari taldeak eta Ibarrako Alurr taldeak. Azken hori Aukeran taldean hamar urte k gora egin dituen Aiert Beobide dantzariak zuzentzen du gaur egun. Kukai dantza konpainia / Compañía de danza Kukai / Kukai dance company. 51Hnuy illa… (2008) son las principales obras que Kukai ha producido en colaboración con Tan aka. Aukeran y Kukai son las más destacadas compañías que ofrecen espectáculos de esté ca moderna basados en danzas tradicionales, y también son las dos compañías que más espectáculos de danza han ofrecido en el País Vasco en la úl ma década. La red vasca de teatros, los medios de comunicación y el público han acogido de muy buen grado la propuesta de estos dos grupos. Par endo de la danza tradicional, trabajan un modelo de danza es lizada y combinan pasos la danza tradicional vasca con otros lenguajes coreográficos. Se trata de compañías con cerca de una decena de bailarines, que se ajustan bien a las caracterís cas de buena parte de los teatros vascos. Musicalmente recurren a composiciones del folk vasco y de creadores contemporáneos. También han trabajado con músicos en directo, pero es habitual que u licen bandas sonoras grabadas. Siguiendo el modelo de Aukeran y Kukai, se han formado varios grupos de danza que están realizando nuevas propuestas coreográ cas inspiradas en la danza tradicional vasca. Los grupos Oinkari de Villabona y Alurr de Ibarra han evolucionado de la mano de Edu Muruamendiaraz. Este úl mo lo dirige hoy en día Aiert Beobide, quien ha formado parte de la compañía Aukeran durante más de diez años. kai. Kukai has worked on several projects with Mireia Gabilondo and the Tan aka theatre company in the past ten years. It combines choreographies based on tradi onal Basque dance with a contemporary dance language in these projects. The main works developed by Kukai and Tan aka are 1937, gogoaren bidezidorreta k (2002), Otehitzari Biraka (2005) and Hnuy illa… (2008). Beginning from the founda ons of tradi onal Basque dances, two significant groups that offer performances with a modern aesthe c are Aukeran and Kukai. During the last ten years, both groups have performed the most number of shows in the Basque Country. These two groups have been received enthusias cally on the path they have forged by the theatre circuit, the media and the public. Star ng from a basis of tradi onal founda ons, they employ a stylised dance method and they combine folklore dance steps with another kind of choreographic language. They are groups made up of around ten dancers each, and thanks to this their performances are most suited to small and medium-sized theatres. Ligh ng plays an important part of both group’s performances and, as regards music, they both employ works from the field of folk and contemporary musical ar sts. They have appeared with live musical accompaniment, but mostly they use a recorded soundtrack. Following the Aukeran and Kukai model, several groups have emerged from a background in tradional dances which now create new choreographies and performances. Thanks to Edu Muruamendiaraz, the Oinkari group from Villabona and the Alurr group from Ibarra have evolved in this respect. The director of the la er, Aiert Beobide, was a dancer for more than ten years in the Aukeran group. Dantzaldi gidatuak eta dantzazaleak Bailes guiados y aficionados a la danza Guided Dances and Dance Aficionados Dantza tradizionalen emanaldiak ikusteko aukerez gain, gero eta zabalduago daude zuzenean dantza egin ahal izateko aukera eskaintzen duten dantzaldiak. Dantza taldeetako parte-hartzaileak dantzariak badira, erromeria gidatu hauetako parte-hartzaileak dantza-zaleak dira. Zuzeneko musikari talde baten doinura, dantza-maisu batek gidatzen du dantzaldia, egingo den dantza bakoitzari buruzko argibideak emanez eta aurre k dantzaren ezagutzarik ez duten parte-hartzaileak dantzan jarriz. 1990eko hamarkadan, Gasteizko Udalaren Folklore Eskolak dantzaldi egutegia antolatu zuen eta eskolako irakasleak jarri zituen dantzaldia dinamizatzen. Horiek eta hiriburuetako festetan antolatzen ziren dantzaldi irekiak izan daitezke erromeria gidatu hauen aurrekariak Euskal Herrian. Garai beretsuan, Lapurdiko kostaldean dantza-jauziak edo mutxikoak dantzatzen ikasteko ikastaroak zabaldu, eta asteburuetako mutxiko dantzaldiak zabalduz joan ziren. Bilboko Kafe Antzokian Urbeltzen Dantza Ganbara dantzaldia jarri zen abian. Dantzaldi gidatuen eztanda Patxi Perez dantza irakasle lapurtarraren esku k gertatu zen. Frantziako Genne nes herrian egiten den Le Grand Bal de l'Europe jaialdian erabiltzen zen eredua aplikatzen hasi zen euskal dantzekin eta Europan zabaldutako beste zenbait dantzarekin. Batbiru taldearekin, Tapia eta Leturiarekin, eta Patxi eta Konpainiarekin ehunka plaza dantzarazi ditu Patxi Perezek azken hamar urteotan. Dantzazaleen mugimenduak hazten jarraitu du XXI. mendeko lehen hamarkadan. Aiko taldeak, dantzaren irakaskuntza ereduak eraberritzeko ekarpenak egin ditu eta dantzazaleen bilkurak ugaldu eta sistema zatu dira. Lauetan Erdizka, Kokin edo Arrabots bezalako taldeen bidez, erromeria gidatuak txoko gehienetara iritsi dira. Dantzaldia Arrabots taldearekin Baile con el grupo Arrabots A dance with the Arrabots group 53Además de las oportunidades para ver actuaciones de danza tradicional, están cada vez más extendidas las sesiones de baile en las que se ofrece la posibilidad de par cipar. Al son de la música de un grupo en directo, un maestro de danza guía el baile dando instrucciones sobre cada danza y poniendo a bailar a los par cipantes que no tenían ningún conocimiento previo. En la década de los 90 la Escuela de Folclore del Ayuntamiento de Vitoria organizó un calendario de bailes dinamizados por los profesores del centro. Junto a estos, los bailes populares que se organizan en las fiestas de las capitales pueden ser los antecedentes de las romerías guiadas del País Vasco. En el mismo periodo, empezaron a extenderse por la costa de Laburdi cursos para aprender dantza-jauziak y los bailes abiertos o mutxikoak para bailarlos en público los fines de semana. Simultáneamente, en el café-teatro Kafe Antzokia de Bilbao se puso en marcha una sesión mensual que se denomina Urbeltzen Dantza Ganbara por ser Juan Antonio Urbeltz quien lo dirige. Los bailables guiados se extendieron por todo el país fundamentalmente de la mano del profesor labortano Patxi Pérez. Con un repertorio que conjuga danzas del lugar con otras extendidas por Europa, Perez aplicó en el País Vasco el modelo del fes val Le Grand Bal de l’Europe que se celebra en el pueblo francés Genne nes. Acompañado por los grupos Batbiru, Tapia eta Leturia o Patxi eta Konpania, Patxi Pérez ha puesto en danza centenares de plazas en los úl mos diez años. El movimiento de los aficionados a la danza ha seguido creciendo durante la primera década del siglo XXI. El grupo Aiko ha hecho aportaciones para renovar el modelo de enseñanza de la danza, mientras las oportunidades de bailar danzas tradicionales en sesiones abiertas se han mul plicado. Gracias a grupos como Lauetan Erdizka, Kokin o Arrabots, las romerías guiadas han llegado a la mayoría de rincones de la geogra a vasca. As well as the op on of watching tradi onal dance performances, there are more and more dances which offer people the opportunity to dance directly in a group. If people who take part in dance groups are dancers, people who take part in these guided dances are dance aficionados. To the tunes of a live musical band, a dance master guides or leads the dance by giving people informa on about each of the dances they will undertake; and helping those par cipants who do not know the dance to get dancing. In the 1990s, the municipal folklore school in VitoriaGasteiz organised a dance calendar and arranged for students at the school to help out by livening up the dances. These events, together with the open dances organised during big city fes vals could be considered the forerunners of these guided dances in the Basque Country. At the same me, courses were introduced on the coast of Lapurdi for people to study the dantzajauziak and the mutxikoak (young boy’s dances), and at weekends mutxiko dances were held more and more frequently. Meanwhile, the Urbeltzen Dantza Ganbara (Urbeltz’s dance chamber) began func oning at the Kafe Antzokia (Theatre Café) in Bilbo. This explosion in guided dances began with a dance teacher from Lapurdi, Patxi Perez. He started by applying the model used at the Le Grand Bal de l’Europe (Great European Ball) fes val in Genne nes, France, to Basque dances and many other dances from all over Europe. In the last ten years, together with the Batbiru group, Tapia eta Leturia (Tapia and Leturia, a triki xa or diatonic accordion player and panderoa or tambourine player), and Patxi eta Konpainia, Patxi Perez has brought hundreds of town squares to life with par cipatory dances. In the twenty-first century groups like Aiko have modernised dance teaching methods and encouraged more systema c mee ngs of aficionados. Similar contribu ons to guided dances have been made by groups like Lauetan Erdizka, Kokin and Arrabots. Euskal dantzarien diaspora La diáspora de los bailarines vascos The Basque Dance Diaspora 1661ean Parisen lehen balleta osatzera joan ziren euskaldunen bideari jarraituz, XXI. mendeko lehen urteotan ere, hainbat euskal dantzari ari dira bere dantzari iblbidea atzerrian egiten. Berrogeitamar dantzari k gora dira nazioarteko ballet konpainia eta proiektutan ari direnak. XX. mendean, zenbait gerrako umek eman zituzten lehen urratsak ballet konpainia entzutetsuetan. Bi izen nabarmentzen dira: Pirmin Treku eta Gerardo Viana. Gerra Zibila piztu eta 1937an gauzak okertzen hasi zirenean, atzerrira bidali ziren milaka euskal umeetakoak izan ziren Treku eta Viana. Fermin Aldabaldetreku edo Pirmin Treku, zazpi urte zituela iritsi zen Ingalaterrara bere arrebekin, eta bertan, nerabezaroan heldu zion dantzari. Sadler`s Wells Balletean, ondoren Royal Ballet bezala berrizendatu zuten konpainia entzutetsuan aritu zen 1948-1961 bitartean. Gerardo Viana Vladimiro berriz, Sobietar Batasunera atzerriratu zuten gerra k babes bila, eta Tulako Musika eta Komedian aritu zen dantzan 1940ko hamarkadan. Tantoka-tantoka zenbait dantzarik egin dute atzerrirako bidea dantzan trebatu eta dantzan bizibidea aurrera ateratzeko. Xabier Urbeltz Alemaniako zenbait Opera balletetan aritu zen 60ko hamarkadan; Jon Bei a New Yorken, Joffrey Balletean aritu zen; Hilde Koch eta Ion Garnika Frankfurt-en, William Forsythekin aritu ziren lanean. Donos an ereindako haziaren ondorioz, zenbait dantzarik hegoak as ndu eta Europako talde entzutetsuetan dantzari hasi zen. 80ko hamarkadan José Anjel Pelejero Katxua Europako hiru konpainia entzutetsutan aritu zen Maurice Bejart, Cullberg Balle eta Pina Bausch; Bejart-en balletean aritu zen baita ere Sandi Gorosdi; Iñaki Landa Bartzelonako Ballet Contemporaneo taldean; Leire Ortueta Royal Balletean aritu zen 90eko hamarkadan; Josu Mujika Van Hoeckek gidatutako Ensemble konpainian; Jose Antonio Begiristain Espainiako Dantza Konpainian. Dantza klasikoan zein garaikidean euskal dantzariak ez zeuden geldi 55Siguiendo el camino de los vascos que en 1661 fueron a París a formar el primer ballet, muchos bailarines vascos están haciendo carrera en el extranjero en estos primeros años del siglo XXI. Hay más de cincuenta bailarines en compañías y proyectos del extranjero. En el siglo XX, algunos “niños de la guerra” dieron sus primeros pasos en compañías de renombre. Dos son los nombres que destacan: Pirmin Treku y Gerardo Viana. Treku y Viana fueron dos de los miles de niños vascos enviados al extranjero durante la Guerra Civil. Fermín Aldabaldetreku, Pirmin Treku, llegó a Inglaterra con siete años, acompañado de sus hermanas. Allí, en su adolescencia, comenzó a bailar. Entre 1948 y 1961 estuvo en el afamado ballet Sadler`s Wells, que más tarde se rebau zó como el Royal Ballet. Por su lado, Gerardo Viana, Vladimiro, fue a parar a la Unión Sovié ca huyendo de la guerra y en la década de los 40 bailó en el Teatro de Música, Comedia y Opereta de Tula. Poco a poco, algunos bailarines se han encaminado al extranjero para completar su formación de danza y realizarse profesionalmente. Xabier Urbeltz estuvo en los ballets de algunas óperas alemanas en la década de los 60, Jon Bei a en el Joffrey Ballet de Nueva York y Hilde Koch y Ion Garnika trabajaron junto a William Forsyth en Fráncfort. Gracias a la semilla plantada en San Sebas án, algunos bailarines alzaron el vuelo y comenzaron a bailar en pres giosos grupos de Europa. En la década de los 80, José Anjel Pelejero, Katxua, trabajó en tres compañías europeas de renombre: Maurice Bejart, Cullberg Balle y Pina Bausch. Sandi Goros di fue también bailarín de la compañía de Bejart; Iñaki Landa en el Ballet Contemporáneo de Barcelona; Leire Ortueta estuvo en el Royal Ballet en la década de los 90; Josu Mujika en la compañía Ensemble, dirigida por Van Hoeck, y José Antonio Begiristain en la Compañía Nacional de Danza. El bilbaíno Juan Carlos García creó la compañía Lanonima Imperial, y más o menos al mismo empo, Following the journey undertaken by Basques to form the first ballet in Paris in 1661, in the twentyfirst century too numerous Basque dancers have found dance careers abroad. Indeed, there are at present over fi y Basque dancers in interna onal ballet companies and projects. In the twen eth century, several “war children” took their first steps in famous interna onal ballet companies. Two names stand out: Pirmin Treku and Gerardo Viana. When the Spanish Civil War broke out in 1936 and events took a turn for the worse in 1937 (with the victory of Franco’s forces in the Basque Country), Treku and Viana were amongst thousands of Basque children evacuated from the war. Fermin Aldabaldetreku or “Pirmin Treku” was seven years old when he arrived in England with his sisters, and he became a dancer there in his adolescence. Between 1948 and 1961, a er first appearing in the Saddler’s Wells Ballet, he joined the world famous Royal Ballet. Meanwhile, Gerardo Viana or “Vladimiro” was evacuated to the Soviet Union where he was later a member of the Tula Music and Theatre company in the 1940s. Li le by li le, in an effort to boost their careers, several dancers have gone abroad to become skilled professional dancers. Xabier Urbeltz appeared in several opera ballets in Germany during the 1960s; Jon Bei a danced in the Joffrey Ballet in New York; and Hilde Koch and Ion Garnika worked in Frankfurt with William Forsythe. A er these seeds had been sown, in Donos a-San Sebas án several dancers spread their wings and began dancing for renowned European companies. In the 1980s, José Anjel Pelejero or “Katxua” was a member of three famous companies under the choreographer Maurice Béjart, the Cullberg Ballet and the dancer and choreographer Pina Bausch; Sandi Goros di was also a member of Béjart’s ballet company; Iñaki Landa was part of the Barcelona Contemporary Ballet company; Leire Ortueta danced for the Royal 56 egoteko: Juan Carlos Garcia bilbotarrak Lanonima Imperial konpainia sortu zuen, eta garai beretsuan Alvaro de la Peña donos arrak Iliacan konpainia eta Ines Boza Iruindarrak Senza Tempo konpainia sortu zituzten. Zalantzarik gabe, Lucia Lakarra zumaiarra da milurte aldaketa garaian euskal dantzarien harrobiak eskaini duen izar dis ratsuena. Donos ako Thalia akademian eta Madrilgo Victor Ullateren konpainian trebatu ondoren, Marseillako Balletean Roland Pe t-en agindupean jo zuen gailurra, eta harrezkero laudorioak eta nazioarteko sari handienak jaso ditu Lakarrak. San Frantziskoko Balletean aritu da 1997 eta 2002 bitartean, eta 2003 k Municheko Operako Balleteko izarra da. Besteak beste Nijinski eta Benois sariak eskuratu ditu, nazioartean ballet alorrean ematen diren sari ospetsuenak, eta hamarkadako dantzari bikainena izendatu dute Moskun, Kremlimean. Lakarraren dantzakera zehatz, neurtu eta adierazkorrak munduko antzoki nagusietako ikusleak eta kri kariak liluratu ditu. Europako opera-etxe eta tradizio handiko ballet konpainia arranditsuetan ibilbide profesional arrakastatsuak burutzen ari diren izarren artean dis ratsuena da Lakarra, baina konstelazio oso bat osatzen du euskal dantzarien diasporak. Jiri Kylianek zuzendutako Nederlands Dans Theater-ean dantzari ibilbide oparoa burutu du Urtzi Aranburuk, eta laguntzaile lanetan jarraitzen du bertan orain, bere proiektu propioekin uztartuz. Besteak beste, Madrilgo Erkidegoko Balletean, Erromako Operako Balletean edo Bordeleko Operako Balletean lehen dantzari izan da Igor Yebra, eta free-lance dantzari moduan hango eta hemengo balletetan dantzari gonbidatu bezala aritzen da. Berrogeitamarre k gora dira gaur egun Europako lanean diharduten euskal dantzariak. Ameriketan, Asian eta Ozeanian ere badira zenbait, baina Europan dira gehienak. Ander Zabala, Jone San Mar n Lucia Lakarra 57el donos arra Álvaro de la Peña creó Iliacan y la irunesa Inés Boza, Senza Tempo. Sin lugar a dudas, Lucia Lakarra, de Zumaia, es la estrella que más brilla en el firmamento de la diaspora de la danza vasca de este cambio de milenio. Tras prepararse en la academia Thalia de San Sebas án y en la compañia de Víctor Ullate en Madrid, fue en el Ballet de Marsella donde llegó a la cúspide bajo las órdenes de Roland Pe t y, desde entonces, Lakarra no ha obtenido más que alabanzas y los mayores premios internacionales. Entre 1997 y 2002 bailó en el Ballet de San Francisco y desde 2003 es la estrella de la Ópera de Múnich. Entre otros, ha ganado los premios Nijinski y Benois, es decir, los premios del ballet más famosos a nivel internacional, y ha sido nombrada mejor bailarina de la década en el Kremlin de Moscú. La precisa, medida y expresiva manera de bailar de Lakarra ha maravillado a espectadores y crícos de teatros de todo el mundo. Lakarra es la más conocida de las estrellas vascas de la danza que están desarrollando su carrera profesional en óperas y compañías de ballet europeas de gran tradición, pero la diáspora de bailarines vascos forma toda una constelación. Urtzi Aranburu se ha labrado una prolífica carrera de bailarín en el Nederlands Dans Theater, dirigido por Jiri Kylian, y ahora sigue trabajando allí en calidad de ayudante a la vez que realiza sus propios proyectos. Igor Yebra ha sido bailarín principal del Ballet de la Comunidad de Madrid, del Ballet de la Ópera de Roma y del Ballet de la Ópera de Burdeos entre otros y, hoy en día, también trabaja como bailarín invitado en varios ballets. En la actualidad hay más de cincuenta bailarines vascos trabajando en Europa. Aunque haya representantes en América, Asia y Oceanía, la gran mayoría se concentra en el viejo con nente. Ander Zabala, Jone San Mar n y Amancio González en la Forsythe Company de Fráncfort; Alicia Amatriain y Oihane Herrero en el Ballet de Stu gart; Asier Uriagereka, Beatriz Uhalte y Asier Edeso en los Ballets de de Ballet in the 1990s; Josu Mujika was a member of the Micha Van Hoecke Ensemble; and Jose Antonio Begiristain danced for the Dance Company of Spain. Basque dancers also created both classical and contemporary dance ensembles: Juan Carlos Garcia from Bilbo formed the Lanonima Imperial company, and at the same me Alvaro de la Peña from Donosa-San Sebas án established the Iliacan company whilst Ines Boza from Irun created the Senza Tempo company. Clearly, though, Lucia Lakarra from Zumaia is the brightest star to have emerged out of a long list of Basque dancers during the new millennium. After familiarising herself with the profession at the Thalia academy in Donos a-San Sebas án and in Victor Ullate’s company in Madrid, she reached her peak under the choreographer Roland Pe t at the Marseilles Ballet. Since then, she has received the highest praise and the most important interna onal awards. She was a member of the San Francisco Ballet between 1997 and 2002, and from 2003 onwards has been the star of the Munich Opera Ballet. Amongst other prizes, she has won the Nijinsky and Benois awards, the most pres gious of their kind in the field of interna onal ballet. She was also named the best dancer of the decade in the Kremlin in Moscow. Lakarra’s precise, measured and expressive dance style has dazzled public and cri cs alike at major world theatres. Among the Basque stars leading successful careers in the most famous opera houses and longstanding ballet companies of Europe, Lakarra is the most brilliant. However, the Basque dance diaspora forms a whole constella on. Urtzi Aranburu led a long and produc ve professional dance career as part of the Nederlands Dans Theater, under the direc on of Jĭrí Kylián; and he con nues there in an advisory capacity, combining this with developing his own projects. Igor Yebra has been principal dancer for (amongst others) the Ballet of the Autonomous Community 58 eta Amancio Gonzalez Frankfurten dira, The Forsythe Companyn; Alicia Amatriain eta Oihane Herrero Stu gart Balleten; Asier Uriagereka, Beatriz Uhalte eta Asier Edeso Monte-Carlo balletetan; Iratxe Ansa eta Jorge Nozal Nederlands Dans Theaterean; Itziar Mendizabal Leipzigeko balletean; Amaya Lubeigt Bremengo dantza konpainian; Amaia Ugartetxe, Veronako Arenako Balleteko dantzaria da; Asier Orbelzu eta Sonia Se en Vienako Balletean ari dira; Elvis Val, Hannovereko Operako Balleteko dantzaria da; Eneka Bordato Lyoneko Operako Balletean ari da; Erick Odriozola Ballet D'Europen; Iker Murillo Zurich-eko Balletean; Ion Agirretxe Ballet Corellan; Iñaki Azpillaga Ul ma Vez-Wim Vandekeybus konpainian; Iñaki Urru a Irlandako balletean; Jaione Zabala Nuremberg Balleteko dantzaria da; Javier Amo eta Jon Bei a Fernandez Municheko Balleteko kideak dira; Jon Vallejo Dresdeko Operako Balletean ari da; Juan Kruz Diaz de Garaio Sasha Waltz & Guests konpainiako kide da; Juanjo Rodriguez English Naonal Ballet-ean ari da; Julliete Villemin Stu garten aritzen da; Mikel Jauregi Flandeseko Erret Balleteko dantzaria da; Nerea Barañano Danimarkako Operako balletekoa; Veronica Villar Wiesbadeneko Balletean dantzaria da; Cris na Garcia Fonseca Zaragozako La Mov konpainian ari da; Marta Coronado Belgikako Rosas konpainian; Liova Diez BMK companyko dantzaria da. Zenbait euskal dantzari Europa k kanpoko dantza konpainia profesionaletan ari dira. Iratxe Beorlegi Mexicoko konpainia nazionalean ari da; Jean Philippe Malatyk Aspen Santa Fen egin du bere bidea. Ipar Amerikan baita ere, Tulsa Ballet Theateren da dantzaria Alfonso Mar n. Japonian berriz, K-Ballet Companyko dantzaria da Carlos Mar n. Aipatutako gehienak dantza klasikoa eta neoklasikoan nabarmendu diren dantzariak dira, eta nagusiki es lo horretan aritzen diren antzoki publiko, opera etxe, dantza konpainia nazional eta dantza konpainia pribatuetan ari dira. Horietako gehienetan dantza gaAipatutako gehienak dantza klasikoa eta neoklasikoan nabarmendu diren dantzariak dira, eta nagusiki es lo horretan aritzen diren antzoki publiko, opera etxe, dantza konpainia nazional eta dantza konpainia pribatuetan ari dira. 59Monte Carlo; Iratxe Ansa y Jorge Nozal en el Nederlands Dans Theater; Itziar Mendizabal en el Ballet de Leipzig; Amaya Lubeigt en la compañía de danza de Bremen; Amaia Ugartetxe es bailarina del Ballet de la Arena de Verona; Asier Orbelzu y Sonia Se en están en el Ballet de Viena; Elvis Val es bailarín del Ballet de la Ópera de Hannover; Eneka Bordato está en el Ballet de la Ópera de Lyon; Erick Odriozola en el Ballet de Europa; Iker Murillo en el Ballet de Zurich; Ion Agirretxe en el Ballet Barcelona; Iñaki Azpillaga en la compañía Ul ma Vez-Wim Vandekeybus; Iñaki Urru a en el Ballet de Irlanda; Jaione Zabala es bailarina del Ballet de Nuremberg; Javier Amo y Jon Beia Fernández son miembros del Ballet de Múnich; Jon Vallejo está en el ballet de la Ópera de Dresde; Juan Kruz Díaz de Garaio es miembro del a compañía Sasha Waltz & Guests; Juanjo Rodriguez está en el English Na onal Ballet; Julliete Villemin en Stu gart; Mikel Jauregi es bailarín del Ballet Real de Flandes; Nerea Barañano es bailarina del ballet de la Ópera de Dinamarca; Verónica Villar es bailarina del ballet de la Ópera de Wiesbaden; Cris na García Fonseca está en la compañía La Mov de Zaragoza; Marta Coronado está en la compañía Rosas de Bélgica y Liova Diez es bailarina de la BMK company. Algunos bailarines vascos están en compañías de danza profesionales de fuera de Europa. Iratxe Beorlegi está en la compañía nacional de Méjico y Jean Philippe Malaty se está labrando su camino en el Ballet Aspen Santa Fe. También en Norteamérica, Alfonso Mar n es bailarín en el Tulsa Ballet Theater. Por otro lado, Carlos Mar n es bailarín de la K-Ballet Company de Japón. La mayoría de los mencionados son bailarines que destacan en la danza clásica o neoclásica y trabajan principalmente en los teatros públicos, casas de ópera, compañías de danza nacionales y compañías de danza privadas que trabajan esos es los. En la mayoría de esos si os la danza contemporánea se ha introducido a la fuerza en las úl mas décadas y la of Madrid, the Rome Opera Ballet and the Bordeaux Opera Ballet, and he now works as a freelance dancer invited as a guest dancer to perform with numerous ballet companies. There are over fi y Basque dancers working today in Europe and several others in the Americas, Asia and Oceania, although most ply their trade in Europe. Ander Zabala, Jone San Mar n and Amancio Gonzalez are in the Forsythe Company in Frankfurt; Alicia Amatriain and Oihane Herrero are at the Stu gart Ballet; Asier Uriagereka, Beatriz Uhalte and Asier Edeso are at the Monte Carlo Ballet; Iratxe Ansa and Jorge Nozal are at the Nederlands Dans Theater; Itziar Mendizabal is at the Leipzig Ballet; Amaya Lubeigt is at the Bremen dance company; Amaia Ugartetxe dances for the Verona Arena Ballet; Asier Orbelzu and Sonia Se en are at the Vienna Ballet; Elvis Val is a dancer for the Hannover Opera Ballet; Eneka Bordato is at the Lyon Opera Ballet; Erick Odriozola is at the Ballet D’Europe; Iker Murillo is at the Zurich Ballet; Ion Agirretxe is at the Corella Ballet; Iñaki Azpillaga is in the Ul ma Vez-Wim Vandekeybus company; Iñaki Urru a is at Ballet Ireland; Jaione Zabala is a dancer for the Nuremberg Ballet; Javier Amo and Jon Bei a Fernandez are members of the Munich Ballet; Jon Vallejo is at the Dresden Opera Ballet; Juan Kruz Diaz de Garaio is a member of the Sasha Waltz & Guests company; Juanjo Rodriguez is at the English Na onal Ballet; Julliete Villemin is in Stu gart; Mikel Jauregi is a dancer at the Royal Ballet of Flanders; Nerea Barañano is at the Opera Ballet of Denmark; Veronica Villar is a dancer for the Wiesbaden Ballet; Cris na Garcia Fonseca is at the La Mov company in Zaragoza; Marta Coronado is at the Rosas company in Belgium; and Liova Diez is a dancer for the BMK company. Several Basque dancers are at professional dance companies outside Europe as well. Iratxe Beorlegi is at the na onal company of Mexico; Jean Philippe Malaty has had a career at the Aspen Santa Fe Bal- 60 raikidea indarrez sartu da azken hamarkadetan, eta dantzari gehienak es lo anitzetan lan egiteko prestatuta daude gaur egun. Badira ordea, antzerki-dantza berrian ari direnak, eta antzoki eta egitura sendorik gabe konpainia txiki eta malguetan ari direnak. Ikerketa eta sorkuntza, interpretazioa eta koreografia, lankidetza eta erresidentzia denboraldiak uztartzen dituzte, eta baita joan-etorrian bizitzeko jarrera ere bai. Euskal Herrian ondo kostata bultzatzen eta zabaltzen dituzte beraien dantza lanak, eta ondorioz, oin bat atzerrian eta bestea etxean dituztela bizi dira. Mikel Aristegi, Damian Muñoz, German Jauregi, Eider Rodriguez, Iker Gomez, Jon Ugarriza, Idoia Zabaleta, Fabian Thomé, Eneko Balerdi eta Saioa Ibañez dira horietako batzuk. Asier Uriagereka 61mayor parte de los bailarines están preparados para trabajar con varios es los. Pero también existen bailarines en nuevos grupos de danza y teatro, flexibles y pequeños, sin estructura ni sede estable. Compaginan inves gación y creación, interpretación y coreogra a, trabajo en equipo y temporadas de residencia, además de una manera de vivir en constante ir y venir. En el País Vasco promocionan y ex enden sus trabajos de danza con mucho esfuerzo y tesón y, como consecuencia, viven con un pie en el extranjero y otro en casa. Mikel Aristegi, Damián Muñoz, Germán Jauregi, Eider Rodriguez, Iker Gómez, Jon Ugarriza, Idoia Zabaleta, Fabián Thomé, Eneko Balerdi y Saioa Ibáñez son algunos de ellos. let; staying in the United States, Alfonso Mar n is a dancer for the Tulsa Ballet Theater; meanwhile, Carlos Mar n dances for the K-Ballet Company in Japan. Most of those men oned stand out as classical or neoclassical dancers, and mostly perform these styles in public theatres, opera houses, na onal dance companies and private companies. For most of them, however, contemporary dance has become more and more important in recent decades, and most dancers today are able to perform many styles. Some of them, though, are at new dance theatre groups, in small and flexible companies without a fixed theatre or solid structure. They combine research and crea vity, interpreta on and choreography, coopera on and residen al seasons, as well as a disposi on to tour. Not without difficulty, they have promoted and diffused their dance works in the Basque Country as well and as a result, they now live with one foot at home and one abroad. Some of these dancers include Mikel Aristegi, Damian Muñoz, German Jauregi, Eider Rodriguez, Iker Gomez, Jon Ugarriza, Idoia Zabaleta, Fabian Thomé, Eneko Balerdi and Saioa Ibañez. Dantza maitaleak Amantes de la danza Dance lovers Euskal Hiriren batek dantzaren aldeko apostu nabarmena egin badu, hori Biarritz da. Koreografia Zentro Nazionala sortu zen bertan 1998an, eta horrekin batera Ballet Biarritz konpainia. Thierry Malandain izan du ordu k zuzendaria, eta bere esku k ibilbide sendoa burutzen ari da. Balleta abiapuntu eta helburu ditu konpainiak, eta lan horretarako 20 dantzari ditu bere esanetara Malandainek. Ez da beste euskal konpainiarik tamaina horretara hurbiltzen denik, baina hala ere, talde txikia da ballet konpainien neurriarekin alderatuz. Irudimena, ausardia eta talentua baliatuz, nortasun berezia eman dio Malandainek Ballet Biarritzi. Teknika klasikoan trebatuta, gaur egungo eskema este ko eta aurkezpen moduak darabiltza Biarritzeko konpainiak. Thierry Malandain berak sortutako lanek osatzen dute konpainiaren errepertorioa. Dantzaren historiaren maitale handia izanik, lan klasikoen berrirakurketa ausartak egin ditu berriki Malandainek, eta Malandain Ballet Biarritz, Magnifique (2009) 63Si existe una ciudad vasca que haya apostado claramente por la danza, esa es Biarritz. Fue allí donde en 1998 se implantó un Centro Coreográfico Nacional y con él la compañía Ballet Biarritz. Thierry Malandain ha sido su director desde entonces. El ballet es punto de par da a la par que obje vo de esta compañía y, para ello, Malandain cuenta con 20 bailarines a sus órdenes. Aunque sea pequeña comparada con otras formaciones de ballet, no hay ninguna otra compañía vasca que se acerque siquiera a ese número. Con imaginación, la valen a y el talento, Malandain ha dotado de personalidad propia al Ballet Biarritz. La compañía de Biarritz trabaja modelos esté cos y de puesta en escena modernos, combinados con una depurada técnica de danza clásica. Los trabajos creados por el propio Thierry Malandain conforman el repertorio de la compañía. Gran amante de la historia de la danza, Malandain ha hecho atrevidas relecturas de las obras clásicas y está presentando con éxito trabajos como Romeo y Julieta (2010), Cascanueces (1997) o Magnifique (2009) en teatros internacionales de renombre. La compañía ene su sede y su centro coreográfico en Biarritz pero también ha firmado un acuerdo transfronterizo con San Sebas án, de manera que los trabajos de Malandain se pueden ver con frecuencia a ambos lados de la frontera. El vínculo que Biarritz ene con la danza comienza en el Centro Nacional de Coreogra a, pasa por el Malandain Ballet Biarritz y culmina en el fes val de danza Maitaldia. Se han celebrado más de veinte fes vales y en ese periodo de empo han pasado por Biarritz las compañías de danza más famosas, las propuestas de vanguardia más innovadoras y las principales compañías vascas. Sep embre es época de danza en la ciudad costera de Laburdi, donde el habito de disfrutar de la danza ha arraigado. El coreógrafo Juan Carlos Santamaría también centra su trabajo en la técnica clásica. Con la compañía Santamaría de Danza ha puesto en clave de danza las músicas del Barroco y del Renacimiento, ofreciendo One Basque city, Biarritz, stands out for its contribu on to dance. A Na onal Choreographic Centre was established there in 1998, together with the Biarritz Ballet company. Since then, its director has been Thierry Malandain and he has led it along a successful professional trajectory. The company’s point of departure and goal is ballet, and for this purpose Malandain has twenty dancers under him. There is no other Basque company that comes close to this size, but this is small when compared to the size of most ballet companies. Making use of imagina on, courage and talent, Malandain has imbued the Biarritz Ballet with its own special iden ty. The Biarritz company, which is skilled in classical technique, func ons according to contemporary aesthe c outlines and presenta on models. The company repertoire is composed of works created by Thierry Malandain himself. As a great lover of dance history, Malandain has recently undertaken a bold rereading of classical works. As a result, works like Romeo and Julie e (2010), Intxaur hauskailua (1997) and Magnifique (2009) have been presented with great success at pres gious interna onal theatres. The company has its headquarters and choreographic centre in Biarritz, but it has also signed an open agreement with Donos a-San Sebas án, and one can o en see Malandain’s work in both ci es. The special connec on between Biarritz and dance began with the crea on of the Na onal Choreographic Centre, con nued with the Malandain Biarritz Ballet and is rounded off with the Maitaldia dance fes val. Over twenty fes vals are held, in which the most famous ballet companies, the boldest avant-garde groups and the main Basque dance companies have taken part. September marks dance season in this city on the coast of Lapurdi, and a tradi on of watching and enjoying dance has taken root there. The choreographer Juan Carlos Santamaria is also grounded in classical technique. With his Santama- 64 Romeo eta Julieta (2010), Intxaur hauskailua (1997) edo Magifique (2009) moduko lanekin nazioarteko antzoki entzutetsuetan arrakastaz ari da bere lana aurkezten. Biarritzen du egoitza eta koreografia zentroa konpainiak, baina Donos arekin ere mugazgaindiko hitzarmena sinatua du, eta batean zein bestean maiz ikus daitezke Malandain Ballet Biarritzen lanak. Biarritzek dantzarekin duen lotura berezia Koreografia Zentro Nazionalarekin hasi, Malandain Ballet Biarritzekin segi eta Maitaldia dantza jaialdiarekin borobiltzen da. Hogei jaialdi k gora ospatu dira, eta tarte horretan ballet konpainia entzutetsuenak, abangoardiako talde ausartenak eta euskal konpainia nagusiak ikusi ahal izan dira Biarritzen. Irailean dantzaren aroa da Lapurdiko kostaldeko hirian, eta dantza ikusi eta dantzarekin gozatzeko ohiturak errotu dira bertan. Teknika klasikoan oiarritzen da bere lanean baita ere Juan Carlos Santamaria koreografoa. Santamaria de Danza konpainiarekin, berpizkunde eta barrokoko musikak dantzan jarri ditu, maila altuko proposamen neoklasikoa plazaratuz. Espainiako sari nazionala eskuratu zuen Santamariak 2008. urtean dantzaren alorrean egindako lana goraipatuz. Biarritzen erditu eta Donos an hazi eta burujabetu den Dantzaz konpainiak nortasun propioa landu du azken urteotan. Ballet Biarritzen babesean sortu zen, dantzari gazteak babesteko asmoarekin, baina sokak askatu eta Gipuzkoako Diputazioaren eta Eusko Jaurlaritzaren babesaz eta Filgi Claverieren eta Adriana Pousen gidaritzapean, ibilbide propioa egiten ari da. Konpania pre-profesionala da, eta Europa osoko hamar bat dantzari gaztek gorpuzten dute, ikasketak bukatu eta dantzari profesional moduan lana aurkitu bitartean, konpainia profesional baten dinamika formatzen segitzeko aukerarekin uztartzen baitu. Dantzarien prestakuntza teknikoa finkatu eta dantza garaikideko errepertorioa jorratzen ari da Dantzaz konpainia. Itzik Galili edo Eric Gauthier ibilbide sendoko koreografoen lanak bate k, Lukas Timulak moduko sortzaile gazte eta ausarten proposamenekin beste k, eta Hilde Koch edo Jone San Mar n euskal dantzari eta koreografia-laguntzaile nabarmenen ekarpenekin, dantza programa erakargarriak plazaratu ditu berriki Dantzazek. Euskal dantzazaleak sustatu eta dantzarekin goza araztea du helburu, eta ahalegin berezia egiten du bere ikuskizunak herriz herri eskaini eta dantza garaikidea euskal lurralde osora eramateko. Dantzaz konpainia, Flash de Lux (Itzik Galili) Compañía Dantzaz, Flash de Lux (Itzik Galili) The Dantzaz company, Flash de Lux (Itzik Galili) 65ria de Danza company, he has set Renaisaance and Baroque music to dance, bringing to public a en on quality produc ons. Santamaria won the Spanish naonal award in 2008. Born in Biarritz and raised in Donos a-San Sebas án, the Dantzaz company has developed its own iden ty in the last few years. It was created with the help of the Biarritz Ballet, with the aim of encouraging young dancers. Yet it broke free and, with the aid of the Provincial Council of Gipuzkoa and the Basque Government, and under the direc on of Filgi Claverie and Adriana Pouse, it is forging its own career path. It is a professional company, and has around ten young dancers from all over Europe who have just finished their studies and are there whilst they look for work in the professional dance world; they are there because it provides them with the opportunity to combine this search and con nue their training in the dynamics of a professional dance company. The Dantzaz company is crea ng an established technical prepara on and a contemporary dance repertoire. From the solid choreographic works of Itzik Galili or Eric Gauthier, on the one hand, to the bold produc ons of the young crea ve ar st Lukas Timula on the other, and the obvious contribu ons of the Basque dancers and assistant choreographers Hilde Koch or Jone San Mar n, Dantzaz has recently produced several a rac ve programmes. Its objecve has been to champion aficionados of Basque dance and encourage people to cherish dance, and it makes a special effort to offer its shows in as many towns as possible and take contemporary dance to the whole Basque Country. un espectáculo neoclásico de calidad. Santamaría ha sido galardonado con el Premio Nacional de Danza en 2008. La compañía Dantzaz, nacida en Biarritz y emancipada en San Sebas án, ha desarrollado su propia personalidad estos úl mos años. Se creó bajo el amparo del Ballet Biarritz con el obje vo de formar a los jóvenes bailarines, pero soltó amarras y, con el apoyo de la Diputación de Gipuzkoa, del Gobierno Vasco y la dirección de Filgi Claverier y Adriana Pous, ha consolidado su propio proyecto. Es una compañía pre-profesional y la conforman unos diez bailarines de toda Europa que han acabando sus estudios y se disponen a buscar trabajo como bailarines profesionales. Así, combina la dinámica de una compañía profesional con la oportunidad de seguir formándose. La compañía Dantzaz trabaja para asentar la preparación técnica y profundizar en la interpretación de sus bailarines. Dantzaz ha presentado atrac vos programas de danza con trabajos de coreógrafos de sólida trayectoria como Itzik Galili o Eric Gauthier, propuestas de creadores jóvenes y atrevidos como Lukas Timulak y aportaciones de destacadas bailarinas y ayudantes de coreogra a vascas como Hilde Koch o Jone San Mar n. Su obje vo es fomentar la afición por la danza de los vascos, para lo que se esmera en llevar sus espectáculos de pueblo en pueblo y difundir la danza contemporánea por todo el territorio vasco. Sortzaile glokalak Creadores glocales Glocal Artists Berrogei urte k gora dira euskal dantza garaikidearen aitzindariek lehen ahaleginak eta lehen joanetorriak egin zituztela. 1960ko hamarkada bukaeran Jose eta Concha Lainez bide erakusleak izan ziren ordurarte Euskal Herrian arrotzak ziren dantzaren forma berriak jorratuz. Herbeheretan, Het Na onal Ballet-ean aritu ziren dantzan, eta Donos an Anexa dantza garaikide taldea sortu zuten. Anexa taldearen bidez dantza garaikidearen lurra goldatu zuten, eta hainbat dantzari eta irakasle jarri zituen dantzan eragindako olatuak. Iñaki Landa, Julio Duran, Mentxu Medel, Mentxu Alkorta, Javier Legorburu, Katxua edo Ana Moreno besteak beste dantzari heldu zitzaizkion buru-belarri. Iruñera aldatuta, Laineztarrek Yauskari taldea sortu zuten. Iparraldean, Mizel Theretek Ekarle konpainia sortu eta dantza garaikidearen alorrean gaurdaino jarraitu duen sorkuntza ibilbide luzeari ekin zion. Ondo k etorri diren gehienek kanpora jo izan dute ikastera, eta dinamika profesionaletan hasi direnean, bate k bestera ibiltzera ohitu dira. Badira operazio-basea Euskal Herrian ezartzea erabaki dutenak, eta dantzaren alorrean sorkuntza eta hedapenak erakunde, programatzaile, komunikabide eta ikusleen alde k babes urria duela jakinda ere, bide hori jorratzea erabaki dute. Egoitza etxean, baina eserlekurik gabekoa, eta beraz, atzerrira joan eta etxera itzultzen jarraitu dute, ikasten jarraitu, ikusten segi, konpar tzen, irakasten, ikasten eta desikasten, eta askotan, emanaldiak eskaintzen, saltzen, eta Euskal Herrian jarraitu ahal izateko, ogia nola edo hala irabazten. Beste batzuk, bidea, harremanak, lankideak, proiektuak atzerrian dituzte, baina bihotzak etxera ekartzen ditu, eta ustez kontrako bidea egiten saiatzen dira. Bartzelonan ezarrita du egoitza azken hamarkadan Damian Muñoz gasteiztarrak eta bertan ekoiztu ditu Virginia Garciarekin batera bere lan gehienak. 1995ean bere konpainia sortu zuene k, giza-harremanak malenkoniaz dantzatuz ibilbide ar s ko sako- 67Han pasado más de cuarenta años desde que los pioneros de la danza contemporánea vasca dieron sus primeros pasos. Al final de la década de los 60, José y Concha Lainez abrieron nuevos caminos con lenguajes de danza hasta entonces desconocidos en el País Vasco. Habían bailado en el Het Na onal Ballet de los Países Bajos y crearon el grupo de danza contemporánea Anexa en San Sebas án. Mediante el grupo Anexa labraron el terreno de la danza contemporánea y pusieron en marcha a muchos bailarines y profesores. Iñaki Landa, Julio Duran, Mentxu Medel, Mentxu Alkorta, Javier Legorburu, Katxua o Ana Moreno entre otros se implicaron en la labor. En Pamplona, los Lainez crearon el grupo Yauskari. En Lapurdi Mizel Theret fundó la compañía Ekarle y comenzó un largo recorrido en la danza contemporánea que ha perdurado hasta hoy. Muchos de los que vinieron después han estudiado fuera y cuando han entrado querido desarrollar su carrera profesional, se han visto obligados a seguir viajando de un lado a otro. Algunos han establecido su base de operaciones en el País Vasco a pesar del escaso apoyo que la creación y la difusión en el campo de la danza enen por parte de ins tuciones, organizadores, medios de comunicación y espectadores. Tienen la sede en casa, pero sin asiento y, por tanto, han con nuado yendo al extranjero y volviendo a casa, aprendiendo, viendo, compar endo, enseñando y bailando. Siguen ganándose el pan como pueden para poder seguir impulsando la danza en el País Vasco. Otros disponen de los medio, las relaciones, los compañeros de trabajo y los proyectos en el extranjero, pero el corazón les trae a casa y siempre traen las alforjas llenas. El vitoriano Damián Muñoz lleva la úl ma década afincado en Barcelona, donde ha producido junto a Virginia García la mayoría de sus trabajos. Desde que en 1995 creó su compañía, Muñoz ha recorrido una fecunda trayectoria ar s ca bailando con sensibilidad las relaciones humanas. Dio sus primeros pasos It has been over forty years since the pioneers of contemporary Basque dance undertook their first efforts and first tours. In the late 1960s, Jose and Concha Lainez opened up new avenues of exploraon in what were un l that me unusual forms of dance in the Basque Country. They had been dancers at the Het Na onal Ballet in the Netherlands, and they founded the Anexa contemporary dance group in Donos a-San Sebas án. Through the Anexa group, they cul vated the contemporary dance terrain, and encouraged several dancers and teachers on a professional career path. Iñaki Landa, Julio Duran, Mentxu Medel, Mentxu Alkorta, Javier Legorburu, Katxua and Ana Moreno, amongst others, became dancers because of such determina on. Moving to Iruñea-Pamplona, the Lainez siblings established the Yauskari group. In Iparralde, meanwhile, Mizel Théret founded the Ekarle company and to this day, has con nued in a long crea ve career in the field of contemporary dance. Most of the people that followed have had to go abroad to study, and when they begin working professionally, they usually move around a lot. Some of them decide to base their opera ons in the Basque Country. They choose this path even knowing they enjoy li le support from organisa ons, promoters, the media and the public for their crea on and transmission in the field of dance. They have locales but usually without any public sea ng so they con nue to travel and return home intermi ently; they keep on studying, observing, sharing, teaching and, o en, presen ng and selling performances; in other words, in order to remain in the Basque Country they do whatever is needed to earn a crust. Others have their careers, contacts, colleagues and projects abroad, but their hearts bring them home and they try to forge a career against what their heads tell them. Damian Muñoz has been based in Barcelona for the last ten years and most of his work is there, together with Virginia Garcia. Since he founded his company 68 na borobildu du Muñozek. Traspasos dantza konpainian eman zituen lehen urratsak eta ondoren Puertas Abiertas eta Moaré konpainietan jardun zuen. Virginia Garciarekin sortu zuen La Intrusa konpainiarekin munduko 25 herrialdetan egin ditu emanaldiak. Por qué lloran las cebollas (1996), Daño (1998), Las menras del entusiasmo (2001), Tres tristes stripteases (2002) edo Ölelés (2004) dira bere lan nabarmenetako batzuk. Donos ara maiz itzultzen bada ere, Alemanian du ezarria bere egoitza aspaldiko urteetan Mikel Aristegik. Dantza garaikide ikasketak Essenen egin, eta Alemanian jardun du nagusiki, baina Suitza, Italia eta Euskal Herrian ere garatu ditu koreografia lanak. Aristegi dantza garaikideko nazioarteko sortzaile entzutetsu batekin, Sasha Waltzekin aritu da dantzari eta koreografo lanetan 2001 eta 2005 bitartean, eta besteak beste, DV8 Physical Theater konpainiarekin egin ditu sorkuntza lanak. Ekimen propioen artean Delirio (2005) eta Ezustekoa-Unerwartet (2006) dira bere lanetako batzuk. Asier Zabaletak joan-etorriko ibilbidea egin du, eta gogo k ari da azken urteotan bere egoitza profesionala etxean egonkortzeko ahaleginetan. Ezkioko dantzariak Adeshoras edo Hojarasca moduko konpainietan aritu ondoren, Suitzara jo eta 1999 eta 2004 bitartean Alias konpainiarekin jardun zuen, dantzari eta sorkuntza lanetan parte hartuz. Ertza konpainia sortu du eta harekin ari da Donos a k sorkuntza lanetan, emanaldi eskaera gehienak nazioartean jasotzen baditu ere. Ego (2003), Look (2006), Ostrukaren zuloa (2007), edo Next in line (2010) dira sortu dituen lanetako batzuk, eta azken horrekin, Errusian, Chelyabinskeko Contemporary Dance Theatereko saria eskuratu du. Dantza berria eta inprobisazioa ikasi zituen Idoia Zabaleta gasteiztarrak Bartzelonan, Amsterdamen eta New Yorken. Mal Pelo konpainarekin aritu zen dantzan eta Moare bere konpainia sortuta La puta inocencia (2001), El rato de José (2002) edo Piel (2007) Asier Zabaleta, Ertza dantza konpainia. Ostrukaren zuloa (2007) Asier Zabaleta, compañía Ertza. Ostrukaren zuloa (2007) Asier Zabaleta, Ertza dance company. Ostrukaren zuloa (2007) 69en la compañía de danza Traspasos y después estuvo en las compañías Puertas Abiertas y Moare. Junto con Virginia García creó La Intrusa, compañía con la que ha ofrecido actuaciones en 25 países. Por qué lloran las cebollas (1996), Daño (1998), Las men ras del entusiasmo (2001), Tres tristes stripteases (2002) u Ölelés (2004) son algunos de sus principales tra- bajos. Aunque vuelve a San Sebas án con frecuencia, Mikel Aristegi está afincado en Alemania. Estudió danza contemporánea en Essen y ha trabajado principalmente en Alemania, pero también ha hecho trabajos coreográficos en Suiza, en Italia y en el País Vasco. Aristegi ha trabajado como bailarín y coreógrafo en la reconocida compañía de danza contemporánea Sasha Waltz entre 2001 y 2005 y ha creado piezas coreográficas con la compañía DV8 Physical Theater, entre otras. Entre las inicia vas propias destacan Delirio (2005) y Ezustekoa-Unerwartet (2006). Asier Zabaleta ha hecho un camino de ida y vuelta y estos úl mos años ha trabajado duro para poder fijar su residencia profesional en el País Vasco. Tras pasar por compañías como Adeshoras u Hojarasca, el bailarín de Ezkio recaló en Suiza para trabajar entre 1999 y 2004 en la compañía Alias como bailarín y creador. Ha fundado la compañía Ertza y con ella realiza sus propuestas de creación desde San Sebasán, aunque la mayoría de las propuestas ar s cas le llegan del extranjero. Ego (2003), Look (2006), Ostrukaren zuloa (2007) o Next in line (2010) son algunos de los trabajos que ha creado y, con este úl mo, ganó el premio del Contemporary Dance Theater de Chelyabinsk, Rusia. La vitoriana Idoia Zabaleta estudió nueva danza e improvisación en Barcelona, Ámsterdam y Nueva York. Bailó con la compañía Mal Pelo y tras fundar su compañía, Moare, ha creado las piezas La puta inocencia (2001), El rato de José (2002) o Piel (2007), entre otras. Es licenciada en Biología y se interesa por campos mul disciplinares y por trabajos de creain 1995, Muñoz has completed his profound ar s c career by crea ng dances based on the melancholy nature of human rela ons. He took his first steps in the Traspasos company and he later worked for the Puertas Abiertas and Moare companies. Virginia Garcia, meanwhile, created the La Intrusa company which has performed in twenty-five countries all over the world. Her most notable works are Por qué lloran las cebollas (1996), Daño (1998), Las men ras del entusiasmo (2001), Tres tristes stripteases (2002) and Ölelés (2004). Although he o en returns to Donos a-San Sebas án, Mikel Aristegi has been based in Germany for some me. He studied contemporary dance in Essen and has worked mainly in Germany, although he has produced choreographic works in Switzerland, Italy and theBasqueCountry.Aristegiworkedindanceandchoreographic works with an interna onally renowned contemporary dance ar st, Sasha Waltz, between 2001 and 2005. Amongst other projects, he also carried out crea ve work for the DV8 Physical Theater company. His own ini a ves include the works Delirio (2005) and Ezustekoa-Unerwartet (2006). Asier Zabaleta has had a much travelled career, and in recent years he has been trying hard to concentrate his professional life at home. A er dancing with the Adeshoras and Hojarasca companies, this dancer from Ezkio se led in Switzerland between 1999 and 2004. He then created the Ertza company and it is here, in Donos a-San Sebas án, where he now concentrates his ar s c ac vity, even though most offers he receives to perform come from abroad. Some of his works include Ego (2003), Look (2006), Ostrukaren zuloa (2007) and Next in line (2010). For the la er, he won the Contemporary Dance Theater of Chelyabinsk award. Idoia Zabaleta from Vitoria-Gasteiz studied new improvisa onal dance in Barcelona, Amsterdam and New York. She was a dancer for the Mal Pelo company and with her own company, Moare, she cre- 70 piezak sortu ditu besteak beste. Biologian lizentziatua da eta disziplinartekotasuna eta ar sten arteko interakzio sorkuntza lanetan aritzen da maiz. 2008 k Juan Gonzalezekin batera sortu duen Azala eszena ikerketa, sustapen eta hedapen gunea kudeatzen du. Nazioarteko hainbat sortzailerekin dituen sorkuntza proiektuak tarteko, han eta hemen jorratu eta aurkezten ditu bere lanak. Gorputza, bestelako material eta instalazioekin batera arte sorkuntzarako tresna da Ion Munduaterentzat. Dantzan formatu zen Paris, Belgika eta Londresen besteak beste, eta bideo eta performance alorrean ikerketa eta ekarpen lanetan aritzen da ba k bat, Artelekun abiatu zen Mugatxoan programa kudeatuz Blanca Calvorekin batera. Bilbon bertan egoitza du Matxalen Bilbaok, sorkuntzarako oinarria gorputzean bertan jartzen duen koreografoak. Este ka zaindua eta musika berriak baliatzen ditu bere gorputza dantzan jartzeko. Lotura (2004), Capricho (2005) edo Sast! (2009) dira bere lan aipagarri batzuk. Blanca Arrieta gasteiztarrak berriz, gorputzak komunikatzeko dituen baliabide guz ak us atzen jarrita du gogoa, eta Ciento Cincuenta Cuerdas bere konpainiarekin eta Irish Modern Dance konpainiarekin elkarlanean egin ditu hainbat lan nabarmen. Zero (2002), Efecto Mariposa (2005) edo Frágil (2008) dira Arrietaren sorkuntza lanetako batzuk. Organik taldearen bidez plazaratzen ditu Natalia Mongek bere lanak. Probokazioa eta umorea darie bere sorkuntzei, eta Lilas (2008) edo Mania @as (2010) dira plazaratu dituen ikuskizun aipagarri batzuk. Pantxika Telleria lapurtarrak Elirale konpainiarekin heldu zein umeentzako lanak sortu ditu, eta horietan artean aipagarriak dira azken horiei begira prestatutako Lodikroko (2008) eta O o (2009). Antzerki fisikoa deritzana jorratuz ari da ezagutzera ematen Iker Gomez. Bartzelonako Ins tut del Teatren prestatu ondoren Suitzako Ballet Nazionalean, Alemanian Resenzurg Tanztheater edo Kataluinan Bilbon bertan egoitza du Matxalen Bilbaok, sorkuntzarako oinarria gorputzean bertan jartzen duen koreografoak. Este ka zaindua eta musika berriak baliatzen ditu bere gorputza dantzan jartzeko. 71 ción basados en la interacción entre ar stas. Desde 2008 ges ona el centro de inves gación, promoción y difusión escénica Azala, que creó junto a Juan Gon- zález. Junto con el resto de materiales e instalaciones, el cuerpo es para Ion Muanduate otro utensilio para la creación ar s ca. Se formó en danza entre otros en París, Bélgica y Londres y trabaja principalmente en la inves gación de danza, vídeo y performance. Dirige junto a Blanca Calvo el programa Mugatxoan en Arteleku. Matxalen Bilbao es una creadora que parte de su propio cuerpo para desarrollar sus proyectos coreográficos. Presta especial atención al aspecto estéco de sus piezas, para las que cuenta con música original y combina habitualmente con imágenes de video. Lotura (2004), Capricho (2005) o Sast! (2009) son algunos de sus trabajos. Por su parte, la vitoriana Blanca Arrieta ha puesto su empeño en explotar toated (amongst others) the pieces La puta inocencia (2001), El rato de José (2002) and Piel (2007). She has a degree in biology and she o en works crea vely with an interdisciplinary outlook, seeking interac on amongst ar sts. Since 2008, Azala, which she established together with Juan Gonzalez, has developed research, promo onal and diffusion areas. In the mean me, she has also worked on crea ve projects with several interna onal ar sts in many places and on presen ng her works. For Ion Munduate, together with other kinds of materials and installa ons, the body is a crea vely ar s c instrument. He trained as a dancer in Paris, Belgium and London, amongst other places, and he mostly works in research and produc on in the fields of video and performance art. Together with Blanca Calvo, he developed the Mugatxoan programme in Arteleku (the contemporary art centre of Donos aSan Sebas án). Matxalen Bilbao, Mu s (2003) 72 Gellabert-Azzopardi konpainietan aritu da. Digital Video Dance Art konpainia sortu eta eszena zuzendaritza, koreografia eta ikus-entzunezko sormenak uztartzen ditu bere lanetan. Absurdo (2007), Apple Street (2009) edo Les Sylphydes 45 (2011) dira egin dituen lanetako batzuk, eta dadaismoa zein dantza klasiko k abiatuz, dantza fisikoa eta ikus-entzunezkoak uztartzen dituzten sorkuntzak plazaratzen ditu Gomezek. Iker Gomez, La danza del Cisne (2008) 73dos los recursos que el cuerpo ofrece para expresarse y ha creado varias obras importantes con su compañía Ciento Cincuenta Cuerdas y la compañía Irish Modern Dance. Zero (2002), Efecto Mariposa (2005) o Frágil (2008) son algunos de los trabajos de Arrieta. Natalia Monge desarrolla su trabajo coreográfico mediante el grupo Organik. Sus creaciones incorporan provocación y humor. Dos de las más recientes son Lilas (2008) o Mania @as (2010). La labortana Pantxika Tellería ha creado obras para adultos y niños con la compañía Elirale. Entre las dirigidas al público infan l se encuentran Lodikroko (2008) y O o (2009). Iker Gómez es un ar sta visual que realiza propuestas de teatro sico. Tras formarse en el Ins tut del Teatre de Barcelona, pasó por el Ballet Nacional Suizo, por el Resenzurg Tanztheater de Alemania y por la compañía catalana Gellabert-Azzopardi. Creó la compañía Digital Video Dance Art y combina la dirección escénica, la coreogra a y la creación audiovisual en sus trabajos. Absurdo (2007), Apple Street (2009) o Les Sylphydes 45 (2011) son algunos de sus trabajos; par endo del dadaísmo y de la danza clásica, Gómez intercalan danza sica y elementos audiovisuales. Matxalen Bilbao, a choreographer who uses her own body as her main source of ar s c crea vity, is based in Bilbo itself. She pays a en on to aesthetics and the use of new forms of music in order to create dance movements for her body. Amongst her most notable works are Lotura (2004), Capricho (2005) and Sast! (2009). Blanca Arrieta from VitoriaGasteiz, meanwhile, seeks to exploit all the resources her body possesses in order to communicate. She has done her most outstanding work with her own Ciento Cincuenta Cuerdas company as well as with the Irish Modern Dance company. Some of Arrieta’s works include Zero (2002), Efecto Mariposa (2005) and Frágil (2008). Natalia Monge has presented most of her work through her involvement in the Organik group. Her crea ve work is provoca ve and humorous, and amongst her most significant works are Lilas (2008) and Mania @as (2010). Pantxika Telleria from Lapurdi creates work for both adults and children with the Elirale company. Amongst her most important works are the children’s shows Lodikroko (2008) and O o (2009). Iker Gomez presents work he has developed in the area of physical theatre. A er training in the Ins tut del Teatre in Barcelona, he worked for the Na onal Ballet of Switzerland, the Resenzurg Tanztheater in Germany, and the Gellabert-Azzopardi company in Catalonia. He founded the Digital Video Dance Art company and combines stage direc on, choreography and audio-visual crea vity in his work. Some of his works include Absurdo (2007), Apple Street (2009) and Les Sylphydes 45 (2011). Using Dadaism and classical dance as a point of departure, Gomez produces ar s c crea ons combining physical and audio-visual dance. 74 OTSAILA MARTXOA 3, San Blas: Txulalai. Guardia Otsaila, martxoa eta apirileko igandeetan: Maskaradak. Zuberoa Inaute igandea: Talai-dantza. Amezketa Txantxo-dantza. Abaltzisketa Zahagi-dantza. Markina-Xemein Sorgin-dantza. Antzuola Kaskarotak. Uztaritz Inaute asteartea: Zortzikoa. Lantz Sagar-dantza. Arizkun Momotxorroak. Altsasua APIRILA Pazko igandea: Bolantak. Luzaide MAIATZA 3, Santa Kurutz: Ezpata-dantza. Legazpi 15, San Trokaz: Dantzari-dantza eta erregelak. Abadiño Asenzio: Loinazko San Mar nen ezpata-dantza. Beasain EKAINA Corpus Chris : Korpus dantzak. Oña Besta Berri. Heleta 23: Soka-dantza. Donos a, Zarautz, Irun San Juanen kantaita. Urdiain 24, San Joan: Bordon-dantza. Tolosa Dantzak. Guardia Mu l-dantzak. Arizkun Axeri-dantza. Andoain 29, San Pedro: Dantzari-dantza eta erregelak. Berriz Kaxarranka eta Donibaneko aurreskua. Lekei o Trapatan. Doneztebe UZTAILA 2, Santa Isabel: Ezpata-dantza An on. Zumarraga Biarritz: Maitaldia (irailean) Bilbo: Dantzaldia (udazkenean) Donos a, Irun, Errenteria, Baiona: Dantza Hirian (irailean) Bilbo: Lekuz leku (ekainean) Iruñea, Gasteiz, Bilbo, Donos a eta Baionako jaietan Durango: Dantzaldi Ibiltaria Patxi eta Konpainia, Aiko taldea, Lauetan Erdizka edo Arrabots taldeen emanaldiak Gasteiz: Dantza Plazan, maiatze k urrira bitarteko asteburuetan Bilbo: Urbeltzen Dantza Ganbara Kafe Antzokian, hileko lehen asteazkenetan 4: Aurreskua. Hermua-Larrea 7, San Fermin: Ezpata-dantza. Lesaka 16, Karmen: Ezpata-dantza, brokel-dantza eta soka-dantza. Añorga Uztaileko hirugarren larunbata: Mairuaren alardea eta trokeo-dantzak. Antzuola 26, Santa Ana: Santaneroen esku-dantza. Ordizia ABUZTUA 3, San Esteban: Bordon-dantza eta makil-dantzak. Bera 5, Ama Birjina zuria: Arku-dantza. Lanestosa Zortzikoa. Gasteiz 10, San Lorentzo: San Juan iantzak. Berastegi San Lorentzo dantzak. Iruñea 11, San Tiburtzio: Ezpata-dantza eta ingurutxoa. Leitza 15, Ama Birjina: Ezpata-dantza eta aurreskua. Begoña (Bilbo) 16, San Roke: San Roke dantza. Deba 24, San Bartolome: Soka-dantza. Elgoibar IRAILA 8, Ama Birjina: Dantzari-dantza. Izurtzu Muskildako Ama Birjinaren dantzak. Otsagabia Arrateko Amaren dantzak. Eibar 29, San Migel: Dantzari-dantza. Iurreta Ezpata-dantza. Markina-Xemein Paloteadoa. Cortes Iraileko azken asteburua: Aldapako San Ferminen ezpata-dantza. Iruña URRIA Urriko lehen igandea: Errebonbiloen aurreskua. Elorrio Ingurutxoa. Amezketa Gorulariak. Iurreta TOKIAN TOKIKO DANTZA TRADIZIONALA BALLET ETA DANTZA JAIALDIAK DANTZALDI IREKIAK Iruñea-Eibar: Ezpalak dantza tradizionalaren nazioarteko jaialdia (maiatzeko azken asteburua) Donos a: Lauarin nazioarteko folklore jaialdia (ekaineko laugarren asteburuan) Portugalete: Nazioarteko Folklore Jaialdia (uztaileko laugarren astean) Galdakao: Folklore Bizian Nazioarteko Folklore Jaialdia (uztaileko hirugarren astean) Irun: Bidasoaldeko Gazteen Nazioarteko Folklore Jaialdia (uztaileko hirugarren astean) DANTZA TRADIZIONALEN JAIALDIAK Dantza egutegia 75 FEBRERO MARZO 3, San Blas: Txulalai en Laguardia Domingos de febrero, marzo y abril: Mascaradas en Zuberoa Domingo de carnaval: Talai-dantza en Amezketa Txantxo-dantza en Abaltzisketa Zahagi-dantza en Markina-Xemein Sorgin-dantza en Antzuola Kaskarotak en Uztaritz Martes de carnaval: Zortziko en Lantz Sagar-dantza en Arizkun Momotxorroak en Alsasua ABRIL Domingo de Pascua: Bolantak en Valcarlos MAYO 3, Santa Cruz: Ezpata-dantza en Legazpi 15, San Trocaz: Dantzari-dantza y erregelak en Abadiño La Ascensión: Ezpata-dantza en San Mar n de Loynaz, Beasain. JUNIO Corpus Chris : Danzas del Corpus en Oñate Besta Berri en Heleta 23: Gizon-dantza en San Sebas án, Zarauz, Irun; la kantaita de San Juan en Urdiáin 24, San Juan: Bordon-dantza en Tolosa Danzas en Laguardia Mu l-dantzak en Arizkun Axeri-dantza en Andoain 29, San Pedro: Dantzari-dantza y erregelak en Berriz; Kaxarranka y aurresku en San Juan en Lekei o; Trapatan en San steban JULIO 2, Santa Isabel: Ezpata-dantza en la An gua, Zumárraga 4: Aurresku en Hermua-Larrea Biarritz: Maitaldia (sep embre) Bilbao: Dantzaldia (otoño) San Sebas án, Irun, Rentería, Bayona: Dantza Hirian (sep embre) Bilbao: Lekuz leku (junio) En las fiestas de Pamplona, Vitoria, Bilbao, San Sebas án y Bayona Durango: Dantzaldi Ibiltaria Actuaciones de los grupos Patxi eta Konpainia, Aiko, Lauetan Erdizka y Arrabots Vitoria: Dantza Plazan (fines de semana de mayo a octubre) Bilbao: Urbeltzen Dantza Ganbara en el Kafe Antzokia (los primeros miércoles de cada mes) 7, San Fermín: Ezpata-dantza en Lesaka 16, El Carmen: Ezpata-dantza, brokel-dantza y soka-dantza en Añorga Tercer sábado de julio: Alarde del moro y danzas de troqueo en Antzuola 26, Santa Ana: Esku-dantza de santaneros de Ordicia AGOSTO 3, San Esteban: Bordon-dantza y makil-dantzak en Vera de Bidasoa 5, Virgen Blanca: Danza de arcos en Lanestosa Zortziko en Vitoria 10, San Lorenzo: Danzas de San Juan en Berastegi Danzas de San Lorenzo en Pamplona 11, San Tiburcio: Ezpata-dantza e ingurutxo en Leiza 15, Nuestra Señora: Ezpata-dantza y aurresku en Begoña (Bilbao) 16, San Roque: Danza de San Roque en Deba 24, San Bartolomé: Soka-dantza en Elgoibar SEPTIEMBRE 8, Nuestra Señora: Dantzari-dantza en Izurtza Danzas de Nuestra Señora de Muskilda en Ochagavía Danzas de Nuestra Señora de Arrate en Eibar 29, San Miguel: Dantzari-dantza en Iurreta Ezpata-dantza en Markina-Xemein Paloteado en Cortes Úl mo fin de semana de sep embre: Ezpata-dantza de Aldapako San Fermin en Pamplona OCTUBRE Primer domingo de octubre: Aurresku de los rebombillos de Elorrio Ingurutxo en Amezketa Gorulariak en Iurreta DANZAS TRADICIONALES LOCALES FESTIVALES DE BALLET Y DANZA BAILES Pamplona, Eibar: Fes val internacional de danzas tradicionales Ezpalak (úl mo fin de semana de mayo) San Sebas án: Fes val internacional de folclore Lauarin (cuarto fin de semana de junio) Portugalete: Fes val internacional de folclore (cuarta semana de julio) Galdakao: Fes val internacional de folclore Folklore Bizian (tercera semana de julio) Irun: Fes val internacional de folclore joven del Bidasoa (tercera semana de julio) FESTIVALES DE DANZA TRADICIONAL Calendario de danzas 76 Dance Calendar FEBRUARY MARCH 3, San Blas: Txulalai. Guardia Sundays in February, March and April: Maskaradak. Zuberoa Inaute igandea (Carnival Sunday): Talai-dantza. Amezketa Txantxo-dantza. Abaltzisketa Zahagi-dantza. Markina-Xemein Sorgin-dantza. Antzuola Kaskarotak. Uztaritze Inaute asteartea (Carnival Tuesday, Mardi Gras or Shrove Tuesday): Zortzikoa. Lantz Sagar-dantza. Arizkun Momotxorroak. Altsasu APRIL Easter Sunday: Bolantak. Luzaide MAY 3, Santa Krutz (Day of the Cross): Ezpata-dantza. Legazpi 15, San Trokaz (Saint Trolaz): Dantzari-dantza and erregelak. Abadiño Asenzio (Feast of the Ascencion): Loinazko San Mar nen (Saint Mar n of the Ascencion) ezpata-dantza. Beasain JUNE Corpus Chris : Korpus dantzak. Oña Besta Berri. Heleta 23, Saint John´s Eve: Soka-dantza. Donos a, Zarautz and Irun San Juanen kantaita. Urdiain 24, San Joan (Feast Day of Saint John): Bordon-dantza. Tolosa Dantzak. Guardia Mu l-dantzak. Arizkun Axeri-dantza. Andoain 29, San Pedro (Saint Peter the Apostle): Dantzari-dantza and erregelak. Berriz Kaxarranka and Donibaneko aurreskua. Lekei o Trapatan. Doneztebe JULY 2, Santa Isabel (Saint Elizabeth): Ezpata-dantza. An o, Zumarraga. Biarritz: Maitaldia (September) Bilbo: Dantzaldia (Autumn) Donos a-San Sebas án, Irun, Errenteria, Baiona: Dance in the City (September) Bilbo: Lekuz leku (June) At the fes vals of Iruñea-Pamplona, VitoriaGasteiz, Bilbo, Donos a-San Sebas án and Baiona Durango: Dantzaldi Ibiltaria Performances by the groups Patxi eta Konpainia, Aiko taldea, Lauetan Erdizka and Arrabots Vitoria-Gasteiz: Dantza Plazan (Dance in the Square), weekends from May to October Bilbo: Urbeltzen Dantza Ganbara (Urbeltz’s Dance Chamber) in the Kafe Antzokia, the first Wednesday of every month 4: Aurreskua. Ermua-Larrea 7, San Fermin (Saint Fermin): Ezpata-dantza. Lesaka 16, Karmen (Our Lady of Mount Carmel): Ezpata-dantza, brokel-dantza and sokadantza. Añorga Third Saturday in July: Mairuaren alardea and trokeo-dantzak. Antzuola 26, Santa Ana (Saint Anne): Santaneroen esku-dantza. Ordizia AUGUST 3, San Esteban (Saint Stephen): Bordon-dantza and makil-dantzak. Bera 5, Ama Birjina zuria (Virgin Mary): Arku-dantza. Lanestosa Zortzikoa. Vitoria-Gasteiz 10, San Lorentzo (Saint Lawrence): San Juan iantzak. Berastegi San Lorentzo dantzak. Iruñea-Pamplona 11, San Tiburtzio (Saint Tiburcio): Ezpata-dantza and ingurutxoa. Leitza 15, Ama Birjina (Assump on of the Blessed Virgin Mary): Ezpata-dantza and aurreskua. Begoña (Bilbo) 16, San Roke (Saint Roch): San Roke dantza. Deba 24, San Bartolome (Saint Bartholomew the Apostle): Soka-dantza. Elgoibar SEPTEMBER 8, Ama Birjina (Birth of the Blessed Virgin Mary): Dantzari-dantza. Izurtza Muskildako Ama Birjinaren dantzak. Otsagabia Arrateko Amaren dantzak. Eibar 29, San Migel (Saint Michael): Dantzari-dantza. Iurreta Ezpata-dantza. Markina-Xemein Paloteadoa. Cortes Last weekend in September: Aldapako San Ferminen ezpata-dantza. Iruñea-Pamplona OCTOBER First Sunday in October: Errebonbiloen aurreskua. Elorrio Ingurutxoa. Amezketa Gorulariak. Iurreta LOCAL TRADITIONAL DANCE BALLET AND DANCE FESTIVALS OPEN DANCES Iruñea-Pamplona, Eibar: Ezpalak interna onal tradi onal dance fes val (last weekend in May) Donos a-San Sebas án: Lauarin interna onal folklore fes val (fourth weekend in June) Portugalete: Interna onal Folklore Fes val (fourth week in July) Galdakao: Folklore Bizian (Living Folklore) Interna onal Folklore Fes val (third week in July) Irun: Interna onal Folklore Fes val for Young People of the Bidasoa District (third week in July) TRADITIONAL DANCE FESTIVALS 77LIBURUAK / LIBROS / BOOKS ARANBURU URTASUN, Mikel. Danzas y bailes de Navarra. Pamplona: Gobierno de Navarra, 2000. BIDADOR, Joxemiel. Dantzaren erreforma Euskal Herrian. Bilbo: Bilboko Udala, Kultura eta Euskara Saila, 2005. BIKANDI, Sabin. Alejandro Aldekoa: Master of Pipe and Tabor Dance Music in the Basque Country. Reno, Center for Basque Studies - University of Nevada, 2009. FERNÁNDEZ DE LARRINOA, Kepa. Fronteras y puentes culturales. Danza tradicional e iden dad social. Pamplona: Pamiela, 1998. FERNÁNDEZ DE LARRINOA, Kepa (dir. y estudio preliminar). Calendario de fiestas y danzas tradicionales en el País Vasco. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza-Gobierno Vasco, 2003. GUILCHER, Jean-Michel. La tradi on de danse en Béarn et Pays Basque français. Paris: La Maison des sciences d’homme Paris, 1984. IRIGOIEN, Iñaki. La danza en el País Vasco. Bilbao: Caja de Ahorros Vizcaína, 1985. ITZAINA, Xabier. “Danse et chant en Pays Basque nord”, p. 209-252, in Denis Laborde (dir.), Kantuketan, l’univers du chant basque. Bayonne-Saint-Sébas en: Elkar, Ins tut Culturel Basque, 2002. SAGASETA, Migel Angel. Luzaideko ddantzak. Bilbo: Herritar Berri-Astero/Baigorri-Gara, 2011. TRUFFAUT, Thierry. “La danse en Labourd”, La danse basque. Bidart: Lauburu, 1981. URBELTZ, Juan Antonio. Dantzak. Notas sobre las danzas tradicionales de los Vascos. Bilbao: Caja Laboral, 1978. URBELTZ, Juan Antonio. Danza vasca. Aproximación a los símbolos. Lasarte-Oria: Etor-Ostoa, 2001. WEB ATARIAK / PÁGINAS WEB / WEBSITES www.dantzan.com. Dantzaren inguruko albistegia / No cias sobre el mundo de las danzas / Dance informa on. www.dantzak.com. Gipuzkoako eta Bizkaiko dantzei buruzko gunea / Si o web dedicado a las danzas de Guipúzcoa y Vizcaya / A site about dances in Gipuzkoa and Bizkaia. www.dantzanet.net.Bizkaikodantzeiburuzkoinformazioa/ Información sobre las danzas de Vizcaya / Informa on about dances in Bizkaia. www.addedantza.org. Euskal Herriko Dantza Profesionalen Elkartea / Asociación de Profesionales de la Danza del País Vasco / The Professional Dance Associa on of the Basque Country. Bibliografia Bibliografía / Bibliography 78 Argazkiak Fotografías / Photographs* (Azala / Portada / Front Cover) © Asier Uriagereka (7, 52) © Iñaki Zugas (18, 26, 28, 44a, 44b) © Iñaki Zugas - dantzan.com. CC-BY-SA (30) © Oier Araolaza. CC-BY-SA (22, 25, 34, 36) © Oier Araolaza - dantzan.com. CC-BY-SA (8) © Bligh Barker. Zumalakarregi Museoa (10) © Eriz. Grabatzailea/Grabador/Engraver: Pannemaker. Zumalakarregi museoa (14) © Kutxa Fototeka (15) © Georges Sco o. Euskomedia (Eusko Ikaskuntzakoa) (41) © Lamia (46) © Aukeran dantza konpainia (50, 62) © Gorka Bravo (56) © Lucia Lakarra (60) © Asier Uriagereka (64) © Usoz (68) © Iker Urteaga (71) © Matxalen Bilbao (72) © Iker Gomez * Parentesi artean doaz argazkiak azaltzen diren orrien zenbakiak / Entre paréntesis se indican las páginas en las que aparecen las fotogra as / The pages on which the photographs appear are indicated in parenthesis. 79 80 Dantzaria da. Kazetaritza eta antropologia ikasketak burutu ditu, eta ETB eta Elhuyarren lan egin du kultura eta zientzia alorren komunikazioan. Dantzan.com gunea sortu zuen 2002an eta bere kudeatzailea da. Dantzaren alorrean komunikazioa, kudeaketa eta formakuntza lanetan aritzen da eta “Dantza Ikasi” formazio programaren zuzendaria da. Kezka, Argia eta Haritz dantzari taldeetan aritzen da dantzan. Kulturaren Euskal Kontseiluko kidea da. Dantza tradizionalaren inguruko zenbait lan argitaratu ditu, tartean Gregorio Santa Cruz dantza-maisua (Ego-Ibarra, 1998). Es dantzari (bailarín tradicional). Ha realizado estudios de periodismo y antropología, y ha trabajo en ETB (Televisión Vasca) y Elhuyar en divulgación de cultura y ciencia. En 2002 creó la página web dantzan.com de la que es editor. Trabaja en comunicación, ges ón y formación de danza, y es director del programa de formación “Dantzan Ikasi”. Baila en los grupos Kezka, Argia y Aritz. Es miembro del Consejo Vasco de la Cultura. Ha publicado varios trabajos sobre la danza tradicional vasca, entre ellos, Gregorio Santa Cruz dantza-maisua (Ego-Ibarra, 1998). A dancer, he has completed studies in journalism and anthropology, and worked in the fields of culture and science for ETB (Basque public television) and Elhuyar. He founded the Dantzan.com site in 2002, which he currently manages. He works in the fields of dance communica on, management and training, and directs the “Dantza ikasi” (Study dance) training programme. He dances in the Kezka, Argia and Aritz dance groups, and is a member of the Basque Cultural Council. He has published several works on tradi onal dance, including Gregorio Santa Cruz dantza-maisua (Ego-Ibarra, 1998). Oier Araolaza Arrieta (Elgoibar, 1972) EuskalHerria PaísVasco Basque Country Euskal dantza La danza vasca Basque Dance EuskaldantzaLadanzavascaBasqueDance Oier Araolaza Arrieta Euskal Kultura Saila Colección Cultura Vasca / Basque Culture Series EuskalKulturaSaila 8 KULTURA SAILA DEPARTAMENTO DE CULTURA