РЕШЕНИЕ
за правописот на македонскиот јазик
Ha основание чл. 6 и 7 од Законот на народната влада на
Македонија, a нa предлог на Комисијата за јазик и правoпиc при
Министерството на народната просвета, Министepот на народата
просвета го донесуе следното
РЕШЕНИЕ
Чл. 1
Македонскиот правопис, предложен од комисијата за јазик и
правопис при Министерството на народната просвета се приема како
официален правопис.
Истиот ќе cc отпечати во засебни книшки, како издање
на Министерството на народната просвета.
Чл. 2.
Ова решение влегуе во сила со денот на објавуењето.
Скопје, 7 VI 1945 год.
Министер на просветата
Н. Минчев, с. p.
5
MАKEДОНСKИОТ ПРАВОПИС
1.- Македонскиот правопис се заснова вo прв ред на
фонетскиот принцип.
2.- При формите, се налага да ги утврдиме во правописот тие
што веќе се установени или силно изразени во сегашаниот стадиум
на развојот од нашиот литературен јазик. Така се добива преглед на
основните линии, пo кои што се централизира нашиот јазик.
I.
ОСНОВНИТЕ ПРАВОПИСНИ ПРАВИЛА
Азбуката
Македонската азбука има 31 буква:
a, 6, в, г, д, ѓ, е, ж, з, ѕ, и, ј, к, л, љ, м, н, њ, о, п, р, с, т, ќ, у, ф,
х, ц, ч, џ, ш.
Секој глас од нашиот литературен јазик се обележуе со
одделна буква.
Самогласниците
1.- Bo литературниот јазик влегуе замената a зa ст. сл. ж:
paка, пат, мака, тага, орач итн. (таму каде што во некои наши
говори имаме pъкa, pокa, рука и сл.)
2.- Некогашното слоговно л, денеска различно заменето во
нашите говори, се установуе во литературниот јазик како oл:
coлзa, долг, волк, болва, полно, волна, јаболко, олцкам
итн. 3амена у имаме во: Бугарија, Бугарин, бугарски.
3.- Самогласна функција носи и согласникот р: сpце, дрво,
крв, смрт, црвен, јатрва итн.
4.- Апострофот ’ се употребуе за ознака на призвукот што се
јавуе пред слоговното p во почетокот од зборот: ’рга, ’ржта,
’Рлевци итн.
6
Апострофот служи и за ознака на темниот вокал в
диалектни форми и турски зборои како: B'чко, п'но, к'смет,
с'клет итн. доколку тие, како локализми, би дошле во некој
литературен текст.
5.- Во наставката - зам: комунизам, фашизам,
pомантизам и сл. изпаѓа a во членуваната форма: комунизмот,
фашизмот, романтизмот, и сл.
6.- Вторично развиениот полуглас пред р, на крајот на
зборот, cе изјаснуе обично вo e: ветер, остеp, модер, бодер,
храбер, итер.
Во туѓите зборои остануе тука замената во каква што форма
влегла и e пообична вo живиот говор: министеp, бакар, метар,
километар, Днестар, Днепар, Димитар, Александар итн.
Согласниците
1.– Ј.- Пред е, ј не cе пишуе никогаш: есен, eлен, еден,
грее, пее, знае, знаеја, ние, вие, пиеше итн.
Ј не cе пишуе вo групата ио: тиок, виоp, нашиот,
добриот, сиот итн.
Ј не cе пишye пред и: змии, судии, трофеи, владинкa,
заим итн.
Ј cе пишуе вo rpyпата иja: пијам, пијам, спијам,
вријат, кријат, змија, ракија, сторија, носија, Русија,
Југославија, Македонија итн. Во туѓите зборои, вo средината,
таа група се пишуе без ј: материал, потенциал, инициал,
вариант итн.
Во групата - иски, после и, ј не се пишуе: змиски,
истоpиски, apaмиски, околиски и сл. Инаку: убиец убијци,
партиен - партијни.
Без ј се пишуат: пеам, пеат, ceaм, тpaaм, стоам, таа,
оваа, онаа, неа.
2.- Меките ќ, ѓ сe пишуат така, безразлично дали стоат пред
меките самогласници е, и: куќa - куќи, вреќа - вреќи, гаќи,
цвеќе, цвеќина, ќе, бидејќи, одејќи; меѓа - меѓи, преѓа преѓи,
преѓеска, туѓ- туѓи, луѓе итн. Во туѓи зборои пред
тврдите самогласници: ѓaвол, ѓон, дуќан, ќaр, ќуќуp итн.
Инаку: геврек, гердан, магија, калугер, ангел, шекер,
кепенци, кемане итн. (нo: Ѓорѓи).
3.- Ѕ. - Овој глас, слеан од д и з елемент, cе среќава напр., во
групата ѕв: ѕвезда, ѕвонец, ѕвер, ѕвечи, ѕвиска. Во групата нѕ:
јанѕа, ганѕало, мунѕоасам. После: ѕид, ѕидам, ѕирка,
наѕирам, ѕуни. Во туѓи зборои: ѕевгар, ѕиври, ѕенѕер, Ѕака
итн.
7
4. - Л, Љ. - Ce пишуе: недeлa, постелa, кошула,
молам, фалам, жалам, толку, желка, сол, учител,
пријател, лут, клуч, луѓе, лупа итн. (а нe: недеља,мољам,
жељка, сољ, учитељ, љут, љуѓе, како што e во извесни наши
говори).
Ce пишуе: зелје, колја, Лилјана, илјада, полјак,
далјан, крилја, волја – воли, ролја pоли и сл. Тука кај нас
не е извршено јотуење, туку од мекото л cе преминуе кон еден ј
елемент. Самото ј ја покажуе тука мекоста на претходното л (исто
како и: лице).
Љ cе пишуе во вакви примери: љубов, љубам, љуба,
Љубојно, Љубљана, пљачка, Каљуш, пељуш, пољка,
Кољо, Иљо итн.
5.- Њ. Ce пишуе: коњ, одење, бегaњe (нe којн, одејне,
бегајне). Исто: камење, ремење, планиње, годиње, полиња,
имиња, свиња - свињи, диња - дињи итн.
6.- Каде што, во извесни наши говори, имаме в загубено во
коренот од зборот, во литературниот јазик cе земаат тука формите сo
запазено в: глaва, човек, ѓавол, повеќе, говедо, повели,
правам, оставам, бивол.
B cе пишуе така насекаде, каде што станало од некогашното
х: тивко, нивно, ветво, страв, прав, зедов итн.
Согласниците на крајот од зборот
3вучните согласници на крајот стануат незвучни, но во
пишуењето не cе означуе таа промена: леб (изг. леп) - лебот, с н
е г (изг. снек) - снегот, мpaз (изг. мрас) - мpaзот итн.
Согласничките групи
1.- Едначење пo звучност. Нашиот фонетски правопис ги
означуе промените што настануат во допир меѓу звучен и незвучен
coгласник: тежок - тешкa, peдок - peтка, леб - лепче, сват свадба,
шетам - шедба, гостин - гозба итн.
Тука сe поставуат овие ограниченија:
a) - B, иако пред темен согласник звучи како ф, не cе
пишуе така: овчар, овца, чавка, Славка, мравка, мавтам,
повтам итн.
б) - Пред наставките - ски, - ство не cе означуе промената во
звучноста од д: гpaдски, белгpaдски, адски, охридски,
судски, судство, соседство.
в) Пред членот - та не cc обележуе промената во звучноста:
заповедта, челадта, 'pж т a.
2. - Редукција на согласниците поради едначењето. Кога
8
предлозите на согласник дојдат во сложеница сo збор што почнуе
сo еднороден согласник, се врши едначење, ако cе различни пo
звучност, и едниот од нив испаѓа: исечам (из - сечам),
истинам (ис - стинам), исекнам (из - секнам), расечам
(раз - сечам), расипам (раз-сипам), бесрамница (без –
срамница), бесмртен (без - смртен), одамна (од - дамна),
одавник (од - давник).
Имаме исто: раширам (од раз - ширам), кај што пo
едначењето по звучност, дошол и прелазот с вo ш, и
после редукцијата.
Редукцијата не cе врши кога конкретното значење на
предлогот е особено истакнато: се изѕиpa, pззеленам,
наддавам, оттука, оттишам, одделам, оддалечам итн.
3.- Пред ч префиксите из -, без -, раз - се пишуат ис -, бес-,
рас -: исчешлам, исчепам, бесчестам, расчешнам.
4.- Пред ч во демунитивната наставка с, з. ш, ж, минат во в
и така cе пишуат: мовче (од мостче), гpовче (од гроздче), тровче
(од трошче), крлевче (од крлежче) и cл.
За некои почетни и краесловни групи
a) Ce пишуе в на почетокот вo овие примери: втоp, вторник,
вдовец, вчера.
б) Групата вн-: внатре, внук, внука.
в) Ce пишуе многу (не: ногу).
г) Место старата група хв- cе зема ф: фалам (не валам),
фалба, фрлам (нe: врлам), фатaм, фркам.
д) Краесловните групи -жд,-ст сe пишуат потно: до жддождот,
глужд - глуждот, радост - радоста, младостмладостa,
маст- маста, свест-свеста,вест-вести, прост проста,
прости, тркалест - тркалеста, тркалести, мост –
мостот, пост - постот, пости итн.
Белешка. Формите како радоста, младоста идат од радост та,
младост - та, каде што едното т се загубило поради тешкиот
изговор. Во други случаи никогаш не cе врши пред членот
редукција: пролет - пролетта, пот - потта, смрт - смртта, живот –
животта, челад - челадта и сл.
9
II.
ПРЕГЛЕДHAФОРМИТЕ
Членот
1.- от, - та, - то, - те, - тa:човекот, жената,
детето, мажите, децата.
2. - ов, - ва,- во, - ве, - ва: човеков, женава,
детево, маживе, децава.
3. - oн, - на, - но, -не,-на: човекон, женана,
детено, мажине, децана.
Именките
1. - Именките сo проширена основа на - ов, - ев, - во
множината, денеска се употребуат во напоредни форми сo и без
загубено в,во што сеодразуе разликата меѓу нашите говори:
денои - денови
лебои - лебови
ножеи - ножеви
скутеи - скутеви итн.
Белешка. Изговорот на денои и сл. е деној и сл., нo треба да се
пишуе така, бидејќи кај нас и е знак за множина.
2.- Множинската наставка од среден род се установуе
во формата - иња (не: - ина): пoлe - п о л и њ а, т е л етелиња,
куче - кучиња, име - имиња итн.
Придавките
1.- Придавките со основа на в гласат: г о т о в, г о т о в
а, г о т о в о, г о т о в и (нe: готоа - готои), убав, убава,
убаво, убави, Велев, Велева, Велево, Велеви и сл.
2. - Поредбените честици пo и нaj, ce пишуат заедно сo
придавката: убав - поубав, најубав, лош - полош, најлош,
голем - поголем, најголем итн.
3. - Негираните придавки секогаш се пишуат заедно со
негацијата: неарен, неугоден, неубав, нетpпeлив итн.Исто и
придавките од глаголските основи:невиден, нечуен, неповикан,
недојден итн.
10
4. - Според радосна, о, и, чесна, милосна о, и, посна, о, и,
каде што се упростила групата - стн -, имаме и во машкиот род:
радосен, чесен, милосен, посен.
Броевите
1.- Прости: еден, два, три, четири, пет, шест, седум, осум,
девет, десет, единаесет, дванаесет, тринаесет, шеснаесет,
деветнаесет, дваесет, дваесет и пет, дваесет и девет, триесет,
четириесет, педесет, шеесет, седумдесет, осумдесет, деведесет, сто,
сто-и педесет, двесте, триста, четиристотини, петстотини,
шестотини, седумстотини, осумстотини, деветстотини, илјада,
милион.
2. - Редни: прв (први), a, о, и, втор (втори),
трет (трети), четврт (четврти), петти, шести, седми, осми,
деветти, десетти, единаесетти, деветнаесетти, дваесетти, педесетти,
деведесетти, стоти, (стотен), двестотен, петстотен, илјаден,
милионен.
3. - Збирни: двајца, тројца, четворица, петина, шестинашесмина,
седмина, осмина, - осуммина, деветина,-деветмина,
десетмина, двајсемина, пeдеceминa, стомина, илјадамина.
Заменките
1. - Лични:
јас - мене, ме, мене, ми
ти - тебе, те, тебе, ти
тој (он) - него, го, нему, му
таа, (она) - неа, ја, нејзе, и
тоа, това (оно) - него, го, нему, му
ниe - нас, не, нам, ни
вие - вас, ве, вам, ви
тие (они), нив, ги, ним, им
Белешка. Кратката дативна форма од женски и, се
припишуе со акцент, за да се разликуе во текстот лесно од
сврзникот и.
2. - Релативни: што, кој што, која што, кое што, кои што.
3. - Показните заменки:
овој, оваа, ова, овие
тој, таа, тоа, това, тие
оној, онаа, она, оние
таков, таква, о, и,
ваков, ваква, о, и,
онаков, онаква, о, и.
11
4.-Во множината се пишуат сo и: м o ј - м о и, т в о ј-т в о и,
с в о ј-с в о и, к о ј-к о и, с е к о ј-с е к о и, н е к о ј-н е к о и, н и к о јн
и к о и.
5.-Неодредената заменка се се пишуе сo акцентен знак, за да
се оддели од повратната сe, и од 3 л. едн. сег. вр. од
помошниот глагол: (тие) се.
Глаголи
Помошниотглагол
Сегашното време од помошниот глагол гласи: с у м, си, е,
сме, сте, се.
Сегашновреме
1. a - група:
бегам викам
бегаш викаш
бега вика
бегаме викаме
бегате викате
бегаат викаат
2. и - група:
носам стоам
носиш стоиш
носи стои
носиме стоиме
носите стоите
носат стоат
3. е - група:
идам паднамтраам пеам
идеш паднеш траеш пееш
иде падне трае пee
идеме паднеме траеме пееме
идете паднете траете пеете
идат паднат траат пеат
пијам чујам кажуам
пиеш чуеш кажуеш
пие чуе кажуе
пиеме чуеме кажуеме
пиете чуете кажуете
пијат чујат кажуат
12
Заповеденначин
бегај - бегајте
остани - останете (не: останите)
носи - носете (не:носите)
Минатоодреденовреме
бегав носев зедов сторив
бегаше носеше зеде стори
бегавме носевме зедовме сторивме
бегавте носевте зедовте сторивте
бегаа носеа зедоа сторија
пеев кажуев
пееше кажуеше
пеевме кажуевме
пеевте кажуевте
пееја кажуеја
Белешка. По таков начин, вo 3 л. мн. ј ce пишуе во наставкатапосле
и во групата - иja, (в. стр. 6), и кога имаме
натрупани три самогласници, за да ccзагубипроѕевот:пеејa, се смееја,
кажуеја, труеја и сл.
Минатонеодреденовреме
сум бегал сум сторил
си бегал си сторил
бегал (не: е бегал) сторил
сме бегале (нe: бегали) сме сториле
сте бегале сте сториле
бегале (не: са бегале) сториле
Глаголскиприлог
бегајќи, одејќи, носејќи, кажуејќи и сл.
Глаголскиименки
бегање, одење, носење, кажуење (He: кажување), качуење, (не:
качување) u сл.
Одречнитеформи
Негацијата секогаш се пишуе одделно од глаголот: не сум,
не си, не е, не сме, не сте, не се, не знам, не чинам, не одам, не
носам, не кажуам, не одејќи, не знаејќи итн. Одделно стоат:немам,
и нејќум, каде што имаме слевање со негацијата.
13
Предлозите
1. - Од. Ce пишуе од (нe: от), како што тој предлог
вистински гласи во нашиот јазик: о д о в д е, о д о з д о л a,
о д н е с а м, о д в е д а м итн.
2.- Во, в. - Употребата на овие две форми е јасно разграничена.
Формата в cc употребуе само при нечленувани именки: в
ceло, в гpaд, в нивa, в peка. Формата во се употребуе сo
членуваните именки: во сeл ото вo градот, во нивата, во реката.
Секогаш cо заменките: во мене, во нас, вo нив, во кого и сл. Пред
имeнки што почнуат со в и кога не се членувани: во вода, во
визбaизба, во Велес, во Варош. Предлогот во може да cтои и при
секоја нечленувана именка, нo тогаш нејзе и cc придава значение на
нешто определено, и з д в о е н о: во река (Јас во река сум се
капел, a во моpe не), пo планина, во пoлe u сл.
Белешка: Во народната поезија и предлогот в се среќава
покрај членувани именки: в cелото, в полето и сл.
3.- Предлогот сo вглегуе само со таа форма во литературниот
јазик.
Прилозите
1. - Co y на крајот cе пишуат: многу, мaлку, колку,
толку, олку, неколку, таму, близу, далеку, долу, инаку,
преку итн.
2.- Сложените прилози се пишyaт кaкo еден збор: потака,
отсега, досега, отстрана, одовде, одблизу, оддалеку,
отколку, одошто, пошто зашто, прекумерно, прекутрупа
итн.
3. - Што cе пишуе одделно сo oвиe примери: кaде што,
кaj што, како што, колку што.
4. Уште (не: оште).
14
III.
УПОТРЕБАHAГОЛЕМИБУКВИ
Co почетна голема буква се пишуат:
a) Лични имиња, презимиња, прекори и нивните составни
делои (Hикола Петроски; Илија Николов-Аџијата; Иван
Грозни).
б) Географски имиња на градои, села, острови, мориња,
езера, реки, планини и сл. Ако географското име е составено од два
збора, и двата збора се пишуат сo почетна голема буква (Крушево;
Прилепец; Охридско Езеро; Црна Река; Кожув; Тетовско;
Струшко итн.)
в) Имиња на држави, народи и племиња (Советска Унија;
Маедонија; Срби; Русин; Турци; Ѓупци; Евреи; Власи).
г) Присвoјните придавки, доколу место нив не се употребуе
предлог сo генитативна форма (Николовa куќa; Мариина
нива).
д) Имиња на книги, весниц, надлештва, претпријатија,
заведенија, улици, плоштади, административни единици и сл. Ако
името е составено од повеќе зборои, тогаш пак само првиот збор cе
пишуе сo голема буква, a другите пo oпштите правила (Капитал;
Македонска стопанска банка; Илинденска улица,
Плоштад маршал Tитo; Фабрика за цигари Скопје;
Велешка околија и сл.)
Белешка: Ако поради симетрија е нужно на наслови на
книги, весници, фирми и сл. да cc употребуат букви од еднаков
стил, горното правило не е задолжително. Акo место целото име на
имињата пo горната точка се употреби само еден збор, т.е. името cе
употребуе скратено на пр. Банката, a cе мисли Македонската
стопанска банка, тогаш тоа скратено ме ќе cе напише сo голема
почетнa буквa.
ѓ) Имиња на револуции, востанија, војни и сл. cе пишуат
исто така сo почетна голема буква (Октомвриска револуција;
Илинденското востание; Татковинска војнa).
е) Имиња на празници било да се национални или верски
(Пpви мај, Beликден и сл.).
15
ж) Имиња на небеските тела како астрономски поњатија
(Венера; Меркур; земја и сл.)
з) 3аменката Bиe, Bаш и сл. ако е употребена почесно.
ѕ) Имињата „другар" и "господин" во молби и почесно
обраќање (Другар Министре; Господин Министре).
и) Co голема буква се пишуе секое започнуење на
пишуење.
ј) После секоја свршена реченица, потполна и непотполна,
завршена сo точка, прашалник или извичник, или пак после две точки
и наводници, кога се наводат цели реченици, се пишуе голема буква.
к) Придавките на - ски, шки, чки напраени од разни видои
имиња (освен тиe што значат презиме и прекор, ce пишуат сo мала
почетна буква (прилепеки, полошки, криво речки и сл.).
Имињата на дните, месеците и годишните времиња cе пишуат сo
почетни мали букви (понеделник, втopник, јануари, пролет и
сл.).
16
IV.
ИНТЕРПУНКЦИЈА
Нашата интерпункција стои на принципите на слободната
интерпункција.
Употреба на точка
Точкасепишуе:
a) После свршена реченица, било да е проста или сложена, таму
каде што јасно сe чуствуе извесна пауза како свршеток на мислата
(Денеска бев кај вас. Таму те побарав тебе, ама не те
најдов).
б) Ако скратуеме еден збор (дин; кг.; о. м.).
в) После прости броеви што се употребуат како редни
при набројуење. - Напр. Должности на учителите cе:
1.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ;
2.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ;
3.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ;
4.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ;
5.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ;
При пишуење на редни броеви што се употребуат како датуми
или години пo ред, точка не се употребуе. После потписи и наслови
никојпат не се пишуе точка.
Извичник
Тој знак ce пишye таму каде што би cе употребила точка, ако сo
мислата се покажуе извесно чудење, заповед, протест, засилена жалба и
после извици (Уште тоа ми требаше! Донеси ми ja книгата!
Доста сме трпеле! Напред! Оф! Браво!).
Прашалник
Co тој знак cc завршуат мисли изразени во вопросителна форма,
било да се тие полни реченици или пак само прашања (Колку е
саатот? Дојде ли? Како?).
Белешка: Понекојпат cc употребуат и двата последни знака
еден до друг - ?! - за да се засили прашањето и чудењето (О, зaр
пак и тоa може ?!).
17
Две точки
Нивниот смисал е објаснителен, т. е. тиe cе пишуат пред cе
она што се набројуе, што се наводи или објаснуе еден збор, израз или
реченица.
Дветочкисeупотребуат:
a) Пред делои на реченици, особено предмети што cе повеќе и
cе набројуат, или кога сe набројуат извесни случаи, правила и сл. (Во
дуќанот на шпекулантот се најдени: платна, басми,
конци, кошули и др. По овој параграф идат:
1.Ситепрестапипротивнароднатачест;
2.- - - - - - - - - - - - - - - - - - -;
3.- - - - - - - - - - - - - - - - - - -;
4.- - - - - - - - - - - - - - - - - - -;
б) Kога ce цитираат туѓи зборои или мисли (Вчеpa
другарот ми рече: „Утре ќе одам на конфеpeнција").
в) Во случај каде извесен збор, израз, или мисал имаат
нужда од објаснуење на нивниот внатрешен смисал (Pацин беше
вистински поет: тој имаше дух, фантаазија, инвенција, и
силно чувство за маките и страданијата на слабите и
онеправдените. Ќе дојде ден: тоа треба да знаете!).
Цртичка
Ако треба нешто нарочно да cе потцрта, да cе застaне, тоа
потцртуење или зaстануење cc обележуе со цртичка.
Цртичкасепишуе:
a) Bo случај кога извесен збор, израз или мисал нe се доизјаснени
или пак треба да сe констатира нешто ново и го внесуе тоа истакнуење cе
пишуе цртичка (Е, дpy гap -до гледанје! A чуеш ли топои од
твојот роден град, знај - таму е мојата бригада).
6) Во диалог меѓу лица или животини во басни, раскази,
прикаски и драми за да cе одделат збoроите на разни лица еден од друг.
- Ами татко ми? - продолжи момчето.
- 3ар тoј никојпат не излегуе од дома?
- Навистина ..
в) Место предлогот до меѓу броевите (од 10-12. саатот ќе
има конференција).
г) Прекинуење или недоискажуење на една мисла може да
се заврши со цртичка, наместо три точки (Многу би сакале,
ама-).
д) Вметнати зборои, изрази или реченици што идат да
разјаснат некој дел од реченицата или пак целата реченица
18
a немаат внатрешна врска сo таа реченица, се одделуат сo цртичка
пред почнуењето и завршуењето на вметнатото (Тоа е рече Николa
- најголемата среќа).
Наводници
Под наводници стоат:
a) Цитирани туѓи зборои или мисли (Денескa мaјка ми рече:
„Синко, да си дојдеш дома веднаш од училиште").
б) Наслови на книги, весници, списанија и сл. ако cе употребени
во текст ("Војна и мир" од Толстој, весникот "Борба", сп. Нова
Јуославија").
в) Зборои и изрaзи употребени во иронија (Дојд е
"геројот"- а знаеме дека тој е страшлив).
Белешка: Наводници не се уотребуат кога на некој друг
начин јасно е обележено дека тоа сe туѓи зборои, изрази или мисли(Крвта вели
народот - не е вода).
Неколку точки (...)
Неколу точки се употребуат:
a) Ha крајот на недовршена или недоизјаснена мисал (Ке
има офанзива...; Топот ...).
б) При цитирање одсреде на некој текст или нe од почетокот на
некоја туѓ а мисал, или па ако е испуштен еден дел па после пак
прдолжуе цитирањето, за да cе потцрта тоа положение се зема прво тој
знак,a пocлe cе цитира текстот.
Точка и запирка
Кога склопот на сложената реченица е многу раширен, така да
има повеќе rpyпни реченици тогаш една група сродни реченици cе
одделуе од другата сo точка и запирка (Влегуеме вo
разрушениот Берлин. Ha едно место на големиот
плоштад, некогаш полн сo свет што дигаше раце и бесно
го акламираше својот Фирер, сега гледаме купои секaкво
оружје; на другo место убиенu луѓе, муниција и оружје
смешано – символ на трагичниот крај на човекoјадскиот
фашизам).
Кога една мисловна целост е поделена на периоди, во кои што
таа мисал сe разгледуе oд разни точки, меѓу периодите cе пишуе
точка и запирка (Тоa нe е никаква наука; такво нешто е суеверие,
мистика; тоа е caмo тенденциозно извртуење на фaктите).
Запирка
1.Заирка меѓу делоитенa реченицата,т.е.одделнитезборои
a) Секое повторение на делои сo еднaква функција во реченицата
19
или делoи што cе набројуат, cеодделуат со
запирка (Никола, Илија, Трајко и Петко играат; Го
видов брат му, сестра му и татко му.)
б) Апозицијата исто така cе одделуе со запирка (Мapшал
Јocип Броз Тито, геројот на Југославија, секојпат
мислеше само за ослободуењето на нашите народи).
в) Секој збор или израз употребен во функција на вокатив,
во израз за обраќање или во смисал на апострофирање, cе одделуе
со запирка. Ако тој збор е во средината на реченицата, тогаш ќе cе
употреби запирка пред тој збор и по тој збор. (Петре, дај ми ja
книгата; Така си е тоа, другари; Ho почуј, Вело, што ќе
ти кажам!)
г) Вметнати зборои, што инаку немаат органска врска co
збороите околу себе си, cе одделуат со запирка (Тој е, значи,
лош човек).
д) Кога со сврзниците и, или, ни-ни, нити-нити, било било,
cе подцртуат или одрекуат зборои што се најдуат еден до друг,
помеѓу нив cе пишуе запирка (И гол, и бос, и гладен, и пак
гepoj; He направивме ништо ни сo молба, ни сo
воспитание, ни со застрашуење).
2. Запирка меѓу реченици
Незвисни реченици
a) Наполно независни реченици cе одделуат една од друга со
запирка:
Гора му чува младост бунтовна,
народ му пее песна ајдушка,
време му пази машки стапалки,
a лик му крие горски кладенец.
б) Реченици сврзани со делои на друга реченица со
сврзниците a, aмa, но - се одделуат од нив со запирка, би - деќи тие
покажуат извесно ограничение или противност на кажаното вo
реченицата пред нив и тоа го особено потцртуат (Јас работев, a
брат ми седеше; Јa прочитав книгата, ама вo неа нe го
најдов тоа што ми требаше).
в) Пред сврзниците и, или, ни- ни, нити- нити кога се во
служба на составен или pa ставен сврзник, a таа нивна функција не
е особено потцртана, не сe пишуе запирка (Другарот Нецо чита
и пипшуе; Ќе дојде брат ми или сестра ми; Hи ќе те
послушам ни ќe дојдам).
г) Пред сврзникот и кога тој пo известен смисал ја променил
својата основна составна функција, може да сe напише запирка, вo
случај кога реченицата што е пред сврзникот и е еден подлог, а што
20
почнуе сo и e друг подлог (Ти дојде, и живот дојде нов).
д) Пред сврзникот како не се пишуе запирка (Јас го
разбирам светот само како полe за културно
натпреваруење меѓу народите).
ѓ) Вметнати реченици, ако не се одделени со цртичка, cе
одделуат co запирка. (Кpвта, вели нapодот, не е вода).
Зависна реченцци
Ако зависните рeченици се во својот нормален, редовен ред, т.
е. не се во инверзија, не ce одделуат сo запирка од своите глaвни
реченици овие зависни реченици:
a) Сите видои предметски реченици, бидејќи cc тие
дополнение на главната реченица (Му pеков дa молчи; Мислев оти
(дека) ќе дојдеш).
б) Намерните реченици (Ќе појдaм в чapшија да купам леб).
Белешка: Пред оти - дека и да, кога јасно се гледа оти сo нив
почнуе реченица што ја дополнуе главната реченица, не се пишуе
запирка.
в) Односните реченици, ако претставуат атрибут проширен пo
атрибутско - зависна реченица (Дa дојдaт сит е ученици што совесно
работат; Човекот што го пратив кај тебе, ми е близок пријател.)
Ако пак односната реченица што почнуе со односни заменки
врши служба на апозиција или е вметната реченица, тогаш пред нив се
пишуе запирка (Геpмaнија, што беше носителка на
фашизмот, е раздробена).
Co запирка cе одделуат од своите главни реченици овие
зависни реченици:
a) Сите видои погодбени реченици (Гледaј дa се видидиме,
ако дојдеш во нашиот град; Ќе можев да се јавам
на испит, да учев на време).
б) Допусните реченици (Отидов нa yчилиште иако бев
болен).
в) Временските реченици што почнуат сo кога (Донеси ми ја
книгата, кога ќе дојдеш на училиште).
г) Последичните реченици (Толку мног у читав, да ме
заболе главата),
д) Причински реченици што почнуат со затоа оти (дека), оти,
дека или бидејќи, cе употребуат сo запирка. (Не дојдов на
училиште затоа, (оти, дека) бев болен).
Инверзија
Ако зависната реченица може да дојде пред главната реченица, т. е. го
промени редовниот реченичен ред и cе најдуе пo инверзија, тогаш
зависната реченица cе одделуе од главната со запирка. (Да молчи,
му реков).