[13|[7Ve clerici arma offensibilia portent]1
Volumus eciam, quod omnes clerici nostre dyocesis et presertim preláti et canonici nostre kathedralis ecclesie armis offensibilibus non utantur et habitům et tonsuram deferant clericalem; quod si infra hinc et festům Natale Domini adimplere neglexerint, contra ipsos prout visum fuerit, Dei suffulti auxilio, procedemus.
[14j[De ieiunio]1
Ceterum, quia statutům nostrorum antecessorum de ieiunando [in] vigilia Epyphanie Domini et beati Viti et Modesti et Corporis Christi, quod nullum actenus fructum aitulit, quin ymo tetendit transgressoribus laqueum venenosum, unde volentes animarum periculis, que procul dubio ex ipso statuto proveniunt, obviare, ipsum statutům et ipsius penam [revocamus, volentes] alia ieiunia, que per ecclesiam instituta sunt, firmiter observari. Mandantes autem auctoritate Dei omnipotentis et ea qua fungimur revocare in toto [ieiunia supradicta] devocioni sue quoad hoc per quemlibet non erogando.
In cuius rei testimonium presens statutům sigillorum nostrorum appressione fecimus communiri. Actum et datum Prage anno Domini M°CCCXLIII in die sancti Luce, pontiftcatus vera nostri anno primo.
[l I Bcrcdcntcs K bsecus add K 'promulgates K ^quos K "prout K fcxccutioni dcbitc K «in proximo K hnos add K
'Designatio rubricarum nostra propria. In manuscripts nobis notis dccst [2] 'add nd K
|3] "asccnso K bnobis - doputatis om K 'XIII, c. 69 141 "gcncratur K
|5| "tcncatur K. bcxcommtinicacionis scntcncic proccllantur K cin textu lectio melior in K ^mandamus K 'alioquin incurrissc om K Jlectio melior in lextu elcctio K hinvocata - secularis adilK
'Cf. XIII, 71-72 -Cf. Hartzhf.im, Concilia Cermaniae, p. 2i4b dc usuris, summar. I, 2 [6] -'libcllos - notariis ads K b!cctio Kb * annis - studcatis addK [7j 'Cf. XIII, 65
[8| "lectio K '•lectio K 'pro bonorum K 'XIII, 83
|9| "per prcscntcs add K   bct Carum K 'absolvcndos K äfinit K 'XIII, 30 [Kli 'Cf. XIII, 29
Cf. X, 5, 35, 1-3 et hic IV, 3 [12] 'XIII, 9 [13] 'Cf. XIII, 28 |14| Cf. V, 1 et XIII, 56.
- 114-
XIII. STATUTA PROVINCIALIA [Praga, 11.-12. novembris 1349]
REGISTRUM STATUTORUM
1. De fide catholica et summa Trinitate
2. De constitutionibus
3. De rescriptis
4. De consuetudine
5. De electione prelatorum
6. De excommunicatione eorundem
7. De renuntiatione ecclesiastici beneficii
8. De etate et qualitate ad sacros ordines et curata benefícia promovendorum
9. De clericis peregrinis
10. De officio archidiaconi
11. De vicariis
12. De officio delegáti
13. De officio ordinarii
14. [Quod episcopi habeant penitentiarios et confessores]
15. De hiis, qui post mortem plebani dotem spoliant
16. De maioritate et obedientia
17. De capellanis in castris servientibus
18. De hiis, cum clericus detinetur
19. [De oratione pro rege facienda (KB)]
20. De advocatis, qui sunt presbyteři vel preláti
21. De hiis, que vi metusve causa fiunt
22. De hiis, qui communicant cum excommunicatis
23. De alienatione mutandi iudicii
24. De iudiciis
25. De foro competenti
26. De fide instrumentorum
27. De appellationibus vel de hiis, qui sibi iudicium iniuste usurpant
28. De vita et honestate et habitu clericorum et de hoc quod vagi non debent colligi et clerici non debent esse uxorati et presbyteři debent habere superpellicia in ecelesiis
29. De cohabitatione clericorum et mulierum, de plebanis, qui vicarios coneubinarios fovent, presbyter in mortali peceato existens excom-municaťus est
30. De clericis non residentibus circa benefícia
- 115-
31. De hiis, qui benefícia occupant violenter
32. De institutionibus i. e. qui debent confirmari, de hiis qui sine confirmatione benefícia obtinent
33. De concessione prebende non vacantis
34. De rebus quibuscumque clericorum servandis
35. De rebus ecciesie alienandis vel non
36. De venditione et emptione
37. De pignonbus
38. De testamentis et ultimis voluntatibus
39. De testamentis quibus et cui debent
40. De sepulturis
41. De electione sepulture
42. De hiis, qui debent in ecclesiis sepeliri
43. De parochiis
44. De statu monachorum
45. De capellis monachorum
46. De iure patronatus
47. De hiis, qui symoniaci putantur
48. De consecratione ecciesie vel altaris
49. De celebratione missarum
50. Vacat [Quod clerici ioculatores non habeantur]
51. De novis missis
52. De altari viatico
53. De baptismo
54. De custodia eucharistie, chrismatis, vestimentorum et sacramentorum ecciesie
55. De festivitatibus celebrandis
56. De observatione ieiuniorum
57. De ecclesiis edificandis
58. De immunitate ecclesiarum et ecclesiasticarum personarum, de captivatione clerici, de eo qui clericum occidit
59. [Rescripta] De thelonio
60. [Rescripta]
61. De sponsalibus et matrimoniis, de clandestina desponsatione
62. De cognatione spiritual!
63. De consanguinitate et affinitate
64. De eo, qui duxit in matrimonium, quod polluit per adulterium
65. De symonia ne aliquid pro spiritualibus exigatur
66. De Iudeis
67. Vacat [Item aliud de Iudeis]
68. Vacat [De Iudeis]
69. De hereticis
70. De raptoribus
71. De usuris et usurariis
72. Vacat [de eodem]
73. De falsariis
74. De sortilegiis
75. De clerico excommunicato vel irregulari celebrante
76. De iniuriis et dampno dato
77. Vacat [De rancore]
78. De penitentiis et remissionibus
79. De confessione: qui debent coartari tempore quadragesime ad confessionem
80. De fratribus predicatoribus et minoribus
81. De indulgentiis et penitentiis
82. De electione confessoris
83. De sententia excommunicationis, suspensionis et interdicti
84. De eo, quod nullus teneatur communicare maiori excommunicatione excommunicatum
85. De verborum significatione
86. De regulis iuris
STATUTA Proemium
In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen.
Arnestus, Dei et Apostolice Sedis gratia sancte Pragensis ecciesie archiepiscopus, universis preiatis, capitulis, conventibus, plebanis, ecclesiarum rectoribus, clero, clericis et ceteris Christi fidelibus tarn religiosis quam secularibus per Pragensem civitatem et diecesim et provinciam constitutis, in omnium Salvátore salutem et presentium observantiam frequenti lectionis studio salutarem.
Rex magnificus, qui facit mirabilia magna solus, sue munificentie synum aperiens, nuper nostram Pragensem ecclesiam, per sanctissimum in Christo
-116-
-117-
cotridiano victu de una ecclesia ad aliam se transferunt facientes que non licet loqui in cleri obprobrium et scandalum laicorum. Nos attendentes quod nullus sine superioris sui licentia ecclesiasticum benefícium recipere vel diniittere potest,3 temeritatem huiusmodi volentes compescere statuimus, quod tales per diecesanos suos suspendantur ab executione ordinum susceptorum et nichilominus in exaggeratione facti subdantur pene carcerali. Verumtamen cum benefícium suum aliquis ad manus superioris sui renuntiare voluerit, superior ipse de renuntiationis causa, an sit rationabilis et iusta ac per consequens admittenda, an vero simoniaca vel in fraudein expectaníium aut ordinum, ut predicitur, susceptorum. seu per vim et metum extorta et sic non admitenda, inqutsitioiiem faciat diligentem.b
|7| Tit am UH, UJ el viile lahell. mxs. adhibit.; ecclesiastic! benctieii om WA. UB. L/C el al Mi-ligcritcm om Li
'Cf. X I, 9, l-15; c. 1-2 in VI" t, 7; c. I Clem 1,4 2Cf. C 2 in V!" 1, 7 Kf. X !, 9, 4; Mogunt. p. 177M78" sub codem titulo statutům strictissimum: „Nullus ccclcsiam vel benefícium ecclesiasticum diniittere vcl recipere praesumal, sine superioris sui auctoritatc, quod sub pena cxcommunicatioiiis omnibus firmitcr inhibemus."
181 De etate et qualitate ad sacros ordines et curata beneficia promovendorum'
Cum clericorum ordinatio vel beneficiorum provisio imminuerit facienda, preláti ex sui officii debito diligenter inquirant, an promovendus ad sacros ordines vel curatum benefícium sit gravis in moribus, etatis legittime et scientie competentis et utrum sit de thoro legittimo generatus, nam cum illegittime natus, si in seculo remanet quoad sacros ordines vel curatum benefícium obtinendum solus Papa poterit dispensare2 et an ipse promovendus vel aliquis suorum progenitorum usque ad quartum gradům per paternam lineám ascendendo occiderit vel mutilaverit aliquem clericum in sacris ordinibus constitutum et pro clerico se gerentein et utrum habeat perpetuum benefícium ecclesiasticum vel sufficiens patrimonium valens ad sacros ordines promoveri; et si est de alia diecesi utrum habeat commendatitias seu dimissorias superioris sui litteras. Quern autem criminosum vel defectuosum invenerint in premissis vel aliquo premissorum, hunc omnino repellant. Precipimus insuper quod episcopi excommunicationis sententiam proferant in illos, qui furtive ad receptionem ordinum accesserint priusquam ordinationem inchoent clericorum.
[8| 1 Cf. X. 1, 14. 4; c. I Clem 1. 6 2 Cf. X. I. 17, 4 et c. 1 in VI" I, 11 3Cf. c. 3 in VI" I, 9 ci Quaesliuncuiae nr. 144: R. Zelený, The Qitestiunculae ofSiephan of Roudnice, „Apollinaris" 38 (1965), lín. 108, 236, 372. Mogunt, o. c, p. 178ab in 3 summariis et 3 capitibus. Amcslus clarius.
|9| De clericis peregrinis*1
Nullus in ecclesia sua ignorum seu peregrinum clericum de alia diecesi venientem ad celebrationem divinoruin in publico presumat adimttere, licet formatas suas seu litteras ordinationis sue exhibeat nisi etiam ostendat litteras diecesani episcopi vel eius vicarii in cuius se diecesi petit admitti, in quibus contineatur expresse quod in eius diecesib habeat licentiam celebrandi. Contrarium faciens in uno fertone grossorum Pragensium pro admissione qualibet per loci archidiaconum puniatur, pro militate fabrice cathedralis ecclesic convertendum.
(91» seu de alicna diecesi add Br A - Vide labellam msš. adhibit hsc - diecesi om WC. UO, KD. IU 'Cf. X I 22, 3 ct Quaesliuncuiae, nr. 43; Mogunt, p. 178b sub eodent tilulo idem, sine pena pecuniaria.
jl0| De officio archidiaconix
Permittimus ut archidiaconi iuxta antiqua statuta ecclesie Maguntine2 per consuetudinem approbata, personaliter in suis sedibus residentes, si iuris habeant peritiam sive assessores peritos, causas matrimoniales et usurarum audire et diffinire valeartt, causis aliis diecesanis episcopis et ipsorum officialium examini reservatis.3 Iudicata per eos, preterquam in casibus supradictis, sint irrita ipso iure et nichilominus per loci diecesanum a suis officiis suspendantur nec absque suorum episcoporum speciali licentia ex causa quacumque a clero suorum archidiaconatuum possint petere subsidium moderatum.
)t0| 'Cf. X I, 13, 1-10 2Mogimt, p. 178, „Dc officio arcliidiaconatus" - statutům analogicum 3Cf. W. PlöChl, Geschichte des Kirchenrechts, Wien 1962, II, 146 ss.; H. E. FEINE, Kirchliche Rechtsgeschichte, Weimar 1955,1, 325 ss.; Cancellaria, VI. Processus 8 [413], III. Commissiones 35 [348-349).
[11] De vicariis]
Multorum querelis et propria experientia nos docente didieimus quod nomiulli preláti seu canonici cathedralium et collegiatarum ecclesiarum secularium et regularium, quorum dignitatibus, prebendis seu monasteriis parochiales ecclesie incorporate sunt vel annexe, perpetuis vicariis earundem assignant sie tenuem portionem quod de ea ipsi vicarii nequeanta sustentari.b Nos in his dispositionem iuris communis observari volentes, omnibus ad quos talium vicariorum institutio seu investitura pertinet, presentis statuti serie districte precipimus quod de cetero nullatenus ad vicarias ipsas presentatos admittant nisi prius ipsis pro
- 122-
-123-
|25| 'Alii tiluli: „Nota: actor scquituf forum rci" BrA; „De iudiciis" OA, KO, TA, MkE. Bt ^nova rubr. cum titulo: „De cis qui sibi judicium iniustc usurpant" UA
'Cf. X 2, 2, 1-20; Quaešíiuncutae, nr. 51; Cancelluria Arn., III. Commissioncs 12 (327-328); Mogwil. p. 184-lb in 3 summaries idem sub codem titulo.
[26] De fide instrumentorum3-'
Cum ex eo quod plerique rüdes et ignari per se prothocollab facere nescientes et alii se notaries publicos mentientes, conficere instrumenta presumunt ex quibus plurima incommoda et pericula oriuntur, quibus nos obviare volentes prohibemus ne pro notario publico quisquam se gerat vel quevis instrumenta conficiatc antequam de creatione sua loci diecesano vel eius officiali fecerit plenam fidem. Contrarium faciens excommunicationis sententiam incidit et instrumenta per eum confecta sint irrita ipso facto.
[26] -'Alii tiluli; „Dc officio notariorum" OA. TA, MkE; „De publicis notariis" BrA, BrB KB Vothobclla UL, VR 1 UA, UB, UC, UE ct alii
'Cf. X 2 22, 216; Mogwil om. hoc slalutum; Cancelhria Arn., XXIV Diversa: 66 (556); VI Processus, 6 (441). Cf. E. Orr, Beiträge zur Rezeplionsgeschiclile des röm. canon. Prozesses in bähm. Ländern, Leipzig 1879, p. 77-84.
[27] De appellationibus* 1
Iuris beneficio appellans nonnumquam abutitur qui revocatione per appellationis iudicem attemptatorum post sententiam obtenta contentus, de iustitia forsitan principalis cause dubitans, appellationem suam prosequi pretermittit. Ut igitur parti appellanti et honori iudicis a quo appellavit provideatur de remedio opportuno, present! constitutione statuimus quod si appellans ipse, iusto impedimento cessante suam appellationem non prosequatur, ex tunc iudex ipse a quo appellavit eum in pristinas reducat sententias quousque iudicatis pareat vel appellationem suam debite prosequatur.
[27| 'Alii tiluti: „De appcllationibus tertius casus in quo quis sententiam incidit ipso facto per istas
constirutioncs" UR; „Quod appellans suam appellationem prosequi teneatur" BrA
'Cf. X 2, 28 2-73; c. 1-12 in VI" 2, 15; c. 1-7 Clem 2, 12; Mogunt, p. 185b idem sub codem titulo
[28] De vita et hones täte clericorum1
Dolenter referimus quod multorum est adeo reprehensibilis vita clericorum ut ipsi per exempli perniciem mores non instruant sed destruant potius laicorum. Quapropter universi clerici mores et vitam reforment in melius et ea que ad
ipsorum statum et honestatem pertinent cum magna cautela custodiant, nec solum a malo sed etiam ab omni mali specie se prudenter studeant cohibere, continenter et caste vivant, a erapula et ebrietate abstineant, que sunt libidinis incentiva. Et etiam quando convivia preparant, que rara sint clericis, sex ciba-riorum seu ferculorum numerům non excedant. Tabernas non visitent et arma non portent nisi propter necessitatem et viarum pericula in itinere constituti.2 OfFicia vel commercia secularia3 et presertim carnificum seu macellariorum aut tabernariorum prorsus evitent. Nam clerici, si huiusmodi carnificum aut tabemariorum officium personaliter et publice exerceant et cum hoc deferant habitům clericalem et per diecesanum tertio moniti ab huiusmodi offieiis non destiterint vel desistent vel postea reassumunt, in rebus propriis clericorum immunitate non gaudeant. Si vero cum hoc abiieiunt habitům clericalem etiam quoad personas perdunt privilegium clericale.4 Decet etiam ut clerici coronam seu tonsuram clericalem, patentibus auribus, cum habitu deferant clericali. "Et quicumque clericus publice virgata vel partita veste utetur nisi rationabilis causa subesset, si beneficiatus extiterit per sex menses a pereeptione fruetuum beneficiorum que obtinet, est ipso facto suspensus. Si vero beneficiatus non fuerit, in sacris tarnen ordinibus infra sacerdotium constitutus, per idem tempus redditur eo ipso inhabilis ad benefícium ecclesiasticum obtinendum. Et idem est de aliis clericis qui nec beneficiati sunt nec in sacris ordinibus, vestem talem simul et tonsuram publice deferentibus clericalem. Dignitatem vero vel personatum seu benefícium aliud obtinens cui cura imminet animarum nec non ceteri in sacerdotio constituti ac religiosi quilibet, quos oportet per decentiam habitus extrinseci morum intrinsecam honestatem ostendere, si preterquam ex causa rationabili publice vestem ferant huiusmodi sunt eo ipso beneficiati a pereeptione fruetuum beneficiorum que obtinent suspensi per annum; ceteri vero sacerdotes et religiosi quilibet per idem tempus annuale redduntur inhabiles ad quecumque benefícia ecclesiastica obtinenda. Clerici insuper maxime beneficiati caligis scacatis rubeis ac viridibus uti non debent5 nec ioculatores se faciant et si per annum vel post trinam monitionem artem illam ignominiosam exerceant, eo ipso privati sunt omni privilegio clericali.6 Alearum et taxillorum ludos fugiant, corearum, torneamentorum et hastiludiorum et aliis publicis spectaculis non intersint.7 Clausuram monasteriorum monialium absque causa rationabili et manifesta et sine superioris licentia ingredi non presumant.8 Clericos qui vagi communiter nuneupantur in domibus suis non recolligant nec eis aiiquod munus parvum vel magnum tribuant. Ecclesiam cathedralem vel collegiatam in qua quis beneficiatus existit infra divinum officium sine religione non intrent. Presbyteři parochialium ecclesiarum campanatores literatos seu clericos, non laicos uxoratos habeant, qui cum eis cantare et legere
- 130-
-131-
non ignorent et cum divinum officium celebrant vel fidelibus ecclesiastica sacramenta ministrant uterque presbyter et campanarius superpelliceis desuper sint induti. Insuper nullus presbyterorum sine ministro missam audeat celebrare.
|28| 'Cf. X 3, I, 1-16; c. 1 in VI" 3, 1; c. 1-2 Clem 3, 1; Mogunt, p. 185b-188» sub cadcm inscrip. cum aliquibus additamcntis longioribus, sicut de clcricis vagabundis [s. d. Ebcrbardinis], de quibus agitur in 3 summariis ct de sacerdotibus Eucharistiam ad infirmos deferentibus 2 Cf. X 3, I, 15 'Cf. Quaestiuniutae, nn. 128, 129 4Cf. c. I Clem 3, 1 5Cf. c. 2 Clem 3, 1 6Cf. X 3, I, f; c. I Clem 3, 1: in VI" 3,1 7Cf. X 3, 1, 15 et Quaenliunculae, nr. 263 "Cf. X 3 I 8; vide cliam ad banc matcriam Cancelhria Arn., II Monitioncs 9 (310-311), Commissioncs 7 (324), 28 (433), 32 (346) 36 (350), 53.
[29| De cohabiiatiom clericorum et mulierum*
Quamvis fornicationis crimen inter cetera crimina sit detestabilius clericis utpote quia inter ceteras virtutes principaliter carnis continentiam profitentur, multi tarnen clerici sue salutis et professionis immemores, non solum temptationibus victi desideria carnis perficiunt sed etiam temptationem preveniunt, dum ne frustra temptentur in domibus propriis vel vicinis, paratas ad malum fornicarias nutriunt3 mulieres. Ne igitur crimen ipsum videamur per tollerantiam approbare, omnes clericos qui de cetera in domibus suis suspectas mulieres vel etiam extra domum in sua procuratione publice detinent coneubinas, si sint beneficiati beneficiis suis privandos, si vero non habeant beneficia abb executione ordinum per suos superiores fore decrevimus perpetuo suspendendosc quos demum eorum malitia exigente ipsi superiores carcemm penis afficiant vel de suis diecesibus eiciant et expellant, si nec sie curaverint suam vitam emendare. Archidiaconos autem locorum, qui clericos sui archidiaconatus et plebanos, qui vicinos sive socios hac labe respersos scienter tolerant, tamquam pro coneubinatu proprio volumus condempnari.4 Licet autem clericus per fornicationis crimen vel alio mortali quolibet quoad se ipsum sit suspensus, non tarnen debet ab aliis in divinis offieiis evitari nisi crimen ipsum sit notorium per sententiam seu per confessionem factam in iure aut evidentiam rei que tergiversatione d aliqua celari non possit.5 Notorium etiam coneubinarium dieimus per canones ab ocio nedum quoad se verum etiam quoad alios suspensum, qua suspensione durante, si divinis se ingerit sicut prius, irregularitatis notam ineurrit a qua nisi per Summum Pontificem poterit liberari.e 6
|29| "Hic sequitur OE - vide adnot. apud c. 2 Tinit KS et om usque ad c. 36 donce salisfaciat talitcr dampnum passo 'Hic ineipit denuo MkA (vide c. 14) dAdnotatio in marginc: Tcrgivcrsor oris i. c. in varias partes sc vettere et accipcrc animum quasi hue illucque verterc. Undc hic tergiversator oris i. c. deeeptor vcrsipollis, quia animum quasi tergum hue et illuc vertat, nc qualis sit intclligatur et hec
tcrgivcrsio i. c. deccptio ct hic ct dec tcrgivcrstbilis i. c. deccptionis habilis ad decipiendum, MkB cct absolvi add BrB, MkD
'Vide tabcll. mss. adhib. alii tituli: „Dc concubinariis" BrB, .,Dc fornicariis" MkE; ..Dc notono cohabitatorc ct pena ipsorum" KO, cf. X 3, 2, 1-10; Cancellaria Arnesti, 111. Commissioncs 53 (364), Dispcnsat. IV 9, 10(377); 19(38:3); 32(391) 2Cf.X3 2 2-4 % rcgistro lit.: .,Dc plcbanis qui vicarios concubinarios fovent" 4Dcnuo in rcgistro inscr.: Prcsbitcr in mortali peccato cxislcns excommunicatus est sCf. X 3, 2, 7 ct X 3, 2, 10 6Cf. X 3, 3, I.
[30] De clericis non residentibus in beneficiis1
Si parochialis ecclesie rector vel alius quivis clericus a beneficioa suo quod obtinet sine sui superioris licentia se presumpserit absentare, eodem beneficio per superiorem suum est privandus quacumque contraria consuetudine non obstante, cum de iure communi quodlibet beneficiumb requirat residentiam personálem.
[30) "officio WS;   b curarum add BrA ct aliqui alii;    'corporalcm WA, UK 'Cf. X 3, 4, 6 ss.; Mogunt, p. 190" sub codem titulo in 2 summariis: in primo agitur dc eodem sicut Arncstus, in sccundo dc prohibitionc tenerc benefícium curarum ct simul aliud in collcgio nisi cx gratia cpiscopi rctincrc pcrmittatur;   cf. Cancellaria Arnesti, 1. Citationcs 1-15 (292-304), Commissioncs III, 48 (360-361).
[311 [De hiis, qui beneficia occupant violenter]*1
Eum qui benefícium cui cura imminet animarum vi occupat seu se scienter intrudit in eo, decrevimus ipso iure privatum beneficio quod cum cura simili primitus obtinebat. Non enim decet, ut stultus melioris quam peritus conditionis existat vel quod invasor eo qui iuste ingreditur privilegio gaudeat potiori. Insuper ut violenti qui auctoritate vel verius temeritate propria occupare dignitates, personatus aut alia quecumque benefícia eeclesiastica non verentur, et si non virtutis amore, pene saltem formidine a sue temeritatis audacia refrenentur, eo ipso ius si quod in dignitatibus, personatibus et beneficiis occupatis taliter vel ad ea ipsis forsitan competebat, amittant.b
[31] "Inscriptio solum in registra, alii tituli: „Dc prebendis ct dignitatibus" UO el alii; „Dc beneficio et cura animarum" BrB; „Dc occupatoribus iniustis bcncficiorum" KB bc. 18 in VI" 3,4 ad verbum 1 Mogunt om. hoc statutům.
[32] De institutionibus*1
Statuimus quod persona ecclesiastica quecumque, regularis aut secularis, in dignitate, personatu, officio seu ecclesiastico beneficio quocumque non
-132-
- 133-
predicta baptismi et confirmationis sacramenta, per que tanrum compatemitates huiusmodi contrahuntur, solum unus vir vel mulier cum compatre levante de cetera admittatur, non obstante in contrarium prava consuetudine,b cum sit contra sacrorum canonum instituta.
|62| "Alii lituli: „De compatemitate" MkE: „De spirituali cognationc que dirimit matrimonium" TO. „De impediments matrimonii" MuC bcf. c. 3 in V[° 4, 3, Quaesliunculae, nr. 15 ad verbum 'Cf. X 4, 11, 1-8; c. 1-3 in Vlu 4, 3; Mogunt, p. 270b sub codem tit. in 2 summariis brevissimis, Cancellaria Arnesti, IV. Dispens. 25 (386-387).
[63] De consanguinitate et qffinitate1
Qui divino timore postposito in anitnarum suarum periculum scienter in quarto vel infra consanguinitatis vel affinitatis gradu aut cum monialibus contrahere matrimonialiter non verentur, nec non religiosi et moniales ac clerict in sacris ordinibus constituti matrimonia contrahentes, preter alias penas iuris, excommunicationis sententiam incidunt ipso facto.3
[631 'Clem 4, 1, 1 ad verbum
'Cf. Quaesliunculae, nr. 106; Mogunt on. hoc caput; Cancellaria Arnesti, IV. Dispens. 13 (378), 14 (379), 31 (320-321).
[64] De eo, qui diixit in matrimonium quodpolluit per adulterium"1
Habens uxorem legittimam, si adultere sue, hoc scienti, promittit fidem de ea ducenda post mortem uxoris vel cum ea de facto contrahit carnali copula precedente vel sequente, non potest cum ipsa, legittima mortua, in matrimonio permanere. Si vero secunda dueta contractum cum alia ignorabat, tunc secunda instante cum ea compellitur remanere; compulsione autem huiusmodi durante, si vir cum tertia contrahit, tenet contractus, est tarnen propter hoc penitentia sibi imponenda. Similiter si ipse vel adultera sua mortem uxoris legittime effectualiter procuravit, non potest adulteram aliquatenus ducere in uxorem. Item si uterque etiam sine adulterio in mortem legittime esset machinatus cum effectu.
[64] 'Alii titulk „Dc illis qui committunt adultcrium" MkC
1 Cf. X 4, 7, 1-8; Quaesliunculae, nn. II, 12, 107, 108, 109; Mogunt om. hoc caput.
[65[ De simonia et ne aliquid pro spiritualibus exigatur vel promittatur*1
In tantum peccatis exigentibus corda quorumdam presbyterorum simoniaca pravitas depravat quod nec baptismi. eucharistie, penitentie aut extreme
- 150-
unetionis sacramenta nec benedictionem nubentium aut exequias aut sepulturam mortuorum sive alia quecumqite spiritualia, suis volunt subditis ministrare, nisi pro huiusmodi seu administratione ipsorum eis solvatur seu promittatur pretium, pro sue turpitudinis excusatione imo verius accusatione diuturnam consuetudinem pretendentes. Ne igitur tarn pernitiosam venalitatem simoniace pravitatis per impunitatem vendentium videamur nostris teinporibusb approbare, huius sacri approbatione concilii duximus statuendum quod singula predicta sacramenta et res sacre, non obstante quacumque consuetudine in contrarium que censenda est potius corruptela, per presbyteros sine exaetione cuiuscumque temporalis emolumenti libere conferantur. Et quicumque de cetera premissorum vel alieuius ex predictis venditor fuerit deprehensus, si est rector ecclesie perpetuo ipsa privetur, si vero vicarius seu socius rectoris fuerit, ad episcopales carceres, ut ibi perpetuam agat penitentiam, detrudatur. Verumtamen si laici nollent rationabiles et approbatas consuetudines ecclesiarum observare, tunc non per ipsos presbyteros, cum in propria causa iudices esse nequeunt sed per episcopum vel eius officialem summarie et de piano de hoc veritate cognita ad earumdem observationem per censuram ecclesiasticam compellantur.2 Preterea archidiaconi locorum sive decani rurales, si pro sacris liquoribus et chrysmate vel oleo per se vel per alios presumpserint aliquid extorquere, suis benefieiis perpetuo spolientur.c
[6sj 'Alii lituli: „Dc clcricis qui vendunt sacramenta" MkE '•partibus WA, UK. opertbus O Lac priventur add UJ, priventur UM
'Cf. X 5, 3, 8-9; X 5, 3, 29; Quaesliunculae, nr. 162; Mogunt, p. 207" in 3 summariis sub codem lit. 2Cf. X 5, 3, 42; Quaesliunculae, nr. 157,
[66] De ludeis31
Etsi Iudeos, quos perpetua culpa perpetue servituti subiecit, pietas Christiana reeeptat et sustineat cohabitationem illorum, ingrati tarnen esse non debent ut reddant christianis pro gratia contumeliam et de familiaritate contemptum et illam retributionem inpendant quam iuxta vulgare proverbium mus in pera. serpens in gremio et ignis in sinu suis consueverur.t hospitibus exhibere. Accepimus autem quod Iudei Christianas puerorum suorum ntttrices, quod non tantum dicere sed etiam nephandum est cogitare, cum illas reeipere Corpus et Sanguinem Jesu Christi contingit, per triduum antequam eos lactent, lac effundere faciunt in latrinam. Alia insuper contra fidem catholicam detestabilia et inaudita committunt propter que est fidelibus verendum ne divinam indignationem ineurrant, cum eos perpetrare sustinent que fidei nostre
-151-
J74| De sortilegiis3'
Parochiales presbyteři plebes suas frequenter informent ut sciant sortilegas artes et incantationes sub prolatione quorumcumque verborum vel scriptura caracterum qtiibuslibet infirmitatibus hominum seu anímalium nichil posse conferre remedi: vel sterilita ti agrormn ve i arborum seu tempestati tonitruum vel grandinum providere et eis sub excommunicationis pena precipiant quod a sortilegiis et superstitioníbus quibuscumque abstineant nec sortilegos consulant vel ad domos suas recipiant sed quod ipsi plebano tales deiuintient ut titrpiter dehonestati eiiciantur de plebibus ne per eos simplicium conscientie polluantur.
|74]       tittili: „Dc incantatoribus" MkC, „De incanlatrícibus" VRA
■Cí". X 5,21. 1-3: Qiuiestiunculae, nn.14,44, 124, 164-168. 253; Mogunt, p. 216b idem sub eodem lit. [75] De cleríco excommunicato vel interdicto vel irregulari celebrante*
Is qui celebrat maiori exeommunicatione tigatus aut cui est ingressus ecclesie interdictus, si in ea se divinis ingerat celebrando vel concelebrando in suo agens officio sieut prius et ille, qui scienter celebrat in loco supposito interdicto irregularitatem incurrit a qua nequit per alium nisi per Romanům Pontificem liberari. Talis etiam cui est ingressus ecclesie interdictus, si interdicto huiusmodi durante decedat, non debet sieut et communicatus exeommunicatione maiori in ecclesia vel cimiterio ecclesiastico sepeliri. Ille vero qui scienter celebrat pre-sente excommunicato exeommunicatione maiori est ingressus ecclesie interdictus et si hoc interdicto durante celebrat3 irregularis ecitur, ab ea tantum per Summum Pontificem est liberandus. Qui autem sic irregularis in contemptum clavium divina presumpserit prophanare, beneficiis suis privetur perpetuo et nichilominus subiciatur penitentie carcerali.
|75] -'In margins adnol. alia manu:,,Tempore interdieli sacerdos ncquaquam missam cclcbrct ncquc concelcbrcl ncquc omnia que ad cxsccutioncm ordinum pcrlincnt, sed diligcntcr sc in omnibus circumspiciat rte irregularis flat ab officii sui nichil facial, exceptis tribus, scil. dare hominibus saeramentum Corporis Christi, X 5 39. 57. confessionem ct baptismum. Rccurrc ad Summam Martiani, inter secundum, ibi invenics dc ista materia. Item ibidem X 4, 1, 11. Item dc Corporc Christi X S, 38, II"
!Cť. X 5, 27, 1-10; Ouaesliunculae, nn. 51-53, 95"; Mogunt, p. 216b idem dc eodem.
[76] De inhtriis et dampmo datox
Si culpa tua alicui factum est dampnum vel iniuria irrogata seu aliis irrogantibus auxilium prebuisti aut hec imperitia tua seu negligentia evenerunt, de iure super
his satisfacere te oportet; nec ignorantia te excusat, si scire debuisti, ex facto tuo iniuriam verisimiliter posse contingere vel iacturam. Quod si animalia tua alicui nocuerint tu ad satisfactionem teneris nisi eadem animalia dando passis dampnum velis liberare te ipsum, quod tamen ad liberationem tuam non proficeret, si fera animalia vel que naturaliter consueverunt nocere dato quod domestica fuissent et licet3 debueras non curasti diligentiam adhibere. Sane licet ille, qui occasionem dampni dat, dampnum videtur dedisse, secus tamen est in illo dicendum, qui ne dampnum accideret de contingentibus nil obmisit.b
|76| "quantum UB. UD, UK et a!; ct quam OE. KC et al bX 5, 26, 9 ad verbum
1 Cf. Quaestiunctilae, nr. 38; Mogunt, p. 217b ct 218a sub codem litulo scd dc aiia materia.
(77] Vacat [De rancorep 1
Et si iniuriam passus secundum christianitatis legem iniuranti rancorem ex corde, gratis pro Deo dimíttere teneatur, satisfactionem tamen pro eadem coram competenti iudice potest petere, dimissione rancoris huiusmodi non obstante.2
[77| 'Alii tituii: „Dc dimissione iniuric" OB, „Dc paticntibus iniuriam" MkC 'Mogunt om. hoc caput materiamquc 2Ct". Quaestiimculae, nr. 93.
[78] Depenitentiis et remissionibttsi
Omnis utriusque sexus fídelís, postquam ad annos discretionis;l pervenerit omnia sua solus peccata saltern semel in anno confiteatur fideliter proprio sacerdoti,b iniunctam sibi penitentiam pro viribus studeat adimplere, suscipiens rcverenter ad minus in Paschac eucharistie sacramentum,2 nisi forte de proprii sacerdotis consilio ob aliquam rationabilem causam ad tempus ab eius perceptione duxerit abstinendum; alioquin et vivens ab ingressu ecclesie arceatur et moriens Christiana careat sepultura.*1 Unde hoc salutare statutům frequenter in ecclesiis publicetur, ne quisquam ex ignorantie cecitate velamen excusationis assumat. Si quis autem alieno sacerdotie votuerit iusta de causa sua confiteri peccata, licentiamf prius postulet et obtineat a proprio sacerdote, cum aliter ipse ilium non possit solvere vel ligare. Sacerdos autem sit discretus et catitus ut more periti medici superinfundat vinum et oleum vulneribus sauciati, diligenter inquirens et peccatoris confitentis, non alterius, circumstantias et peccati per cir-cumlocutiones cautas, maxime circa inusitata peccata, quibus prudenter intelligat, quale ei debeat přebere consilium et remedium adhibere, diversis experiments utendo ad sanandum egrotum.s 3 Nam si peccator dicat se non posse vel nolle in futurum ab aliquibus peccatis mortalibus abstinere, dato quod
- 156-
- 157 -