1
Les 6 – Handout 9 november 2016: Assimilatieprocessen in het Nederlands en
Tsjechisch
Assimilatie: fonologisch proces waarbij de naburige klanken zich aan elkaar
aanpassen in de manier/stem of in de plaats van articulatie of in allebei
Progressieve a.: de voorafgaande klank beïnvloedt de volgende klank (PA)
Regressieve a. : de volgende klank heeft invloed op de voorafgaande klank (RA)
Assimilatie in het Nederlands
1) progressieve en regressieve assimilatie van stem bij fricatieven en plosieven
2) assimilatie van plaats bij nasalen
1. Assimilatie van stem in het Tsjechisch en in het Nederlands
Tsjechisch: RA als regel; PA van stem bij de klanken [ɦ] a [r̝ ]
Nederlands: PA komt vaker voor dan RA, het vaakst bij de groep klanken waarin de fricatief
op de tweede plaats voorkomt, het vaakst gaat het dus om de combinatie plosief + fricatief en
fricatief + fricatief.
PA: binnen een woord, op de morfeemgrens en op de woordgrens
regel: stemloze obstruent + fricatief = stemloos
2. Regressieve assimilatie van stem
stemloze plosief of fricatief en plosief [b] of [d]
Stemloze
plosief of
fricatief
Stemhebbende
plosief
Stemhebbende
realisatie
[p] +
[b]
[d]
=
[bː]
[bd]
[t] + = [db]
[dː]
[k] + = [gb]
[gd]
[f] + = [vb]
[vd]
[s] + = [zb]
[zd]
[x] + = [ɣb]
[ɣd]
2
Voorbeelden opbouw, opdagen, meetbaar, ontdaan, kookboek, zakdoek, afbakenen, afdoen,
kaasboer, misdrijf, lachbui, lachduif
[ˈɔbːɑu], [ˈɔbdaːɣə], [mˈeːi
dbaːr], [ɔndˈːan], [kˈoːu
gbuk], [zˈɑgduk], [ɑvbˈaːkənə], [ɑvdˈun],
[kˈaːzbur], [mˈɪzdrɛif], [lˈaɣboey], [lˈaɣdoeyf].
3. Progressieve assimilatie van stem bij stemloze plosief en stemhebbende fricatief
een stemhebbende fricatief wordt stemloos na een stemloze plosief
Stemloze
plosief
Stemhebbende
fricatief
Stemloze
realisatie
[p]
[t]
[k]
+
[v]
[z]
[γγγγ]
=
[f]
[s]
Voorbeelden: opvallend, opzoeken, opgeven, met vrienden, tot zo, ontgaan, ik vaar, ik zal, ik
ga
[ɔpfˈɑlənt], [ˈɔpsukə], [ˈɔpxeːi
və], [mɛtfrˈiːndə], [tɔtsˈoːu
], [ɔntxˈaːn], [ɪkfˈaːr], [ɪksˈɑɫ],
[ɪkxˈaː].
Let op: [p] [t] [k] + [z] !
4. Progressieve assimilatie van stem bij stemloze fricatief en stemhebbende fricatief
Stemloze
fricatief
Stemhebbende
fricatief
Stemloze
realisatie
[f] + [z]
[γγγγ] =
[fs]
[fx]
[s] + [v]
[γγγγ]
= [sf]
[sx]
[x] + [v]
[z]
= [xf]
[xs]
[f] + [v] = [fː]
[s] + [z] = [sː]
[x] + [γγγγ] = [xː]
Voorbeelden: stofzuigen, Koch zat, bosvink, pechvogel, pasgeboren, afgaan, lachgas, afval,
Paaszondag.
[stˈɔfsœyxə], [kˈɔxsɑt], [bˈɔsvɪŋk], [pˈɛxvoːɣəl], [pɑsxəbˈoːrə], [ˈɑfxaːn], [lˈɑxːɑs], [ˈɑfːɑl],
[pˈaːsːɔndɑx]
3
5. Progressieve assimilatie van stem bij plosieven en fricatieven op het woordeinde in
combinatie met een stemhebbende fricatief
Stemhebbende
plosief of
fricatief
Stemloos
op het
woordeinde
Stemhebbende
fricatief
Stemloze
realisatie
[b]
[d]
[v]
[z]
[γγγγ]
=
[p]
[t]
[f]
[s]
[x]
+
[v]
[z]
[ps]
[ts]
[tf]
[xf]
Voorbeelden:
Nederlands Tsjechisch
[ts] handzaam, (mijn) hand zal (jeuken)
[h ̍ɑntsaːm], [mɘn ̍hɑntsɑl ˈjøu
kɘ]
[ps] hebzucht, ik heb zoveel geld
[hˈɛpsʏxt] [ɪkɘps ̍oːu
veːi
ł ̍ɣɛłt]
[tf] woordvoerder [w ̍oːrtfurdɘr]
[xf] haagvors [h ̍aːxfɔrs]
[dz] odzbrojil
([ts]) odsát
[vz] vzdát se
([fs]) vsadit se
[dv] odvařit
([tf]) odfouknout
[xv] neochvějný
*([xf])
6. Assimilatie van de plaats van articulatie bij nasale consonanten in CZ en in NL
Tsjechisch: [n] + [k], [g] of [x] = [ŋ] op syllabeiende, vb.: venku [vεŋku], tango, [taŋgo],
[m] = [MMMM], zoals in tramvaj [traMvaj]
Nederlands: [n] wordt uitgesproken als:
als [m] voor [p], [b], [m] – aanpassen [̍aːmpɑsɘ], in België [ɪm ̍bɛłɣjɘ]
als [ŋ] voor [k], [γ], [χ] – aankomst [̍aːŋkɔmst], in Giethoorn [̍ ɪŋɣ ̍ ithoːrn]
als [MMMM]voor [f], [v], [w] – aanvallen [̍ aːɱvɑłɘ], onfatsoenlijk [ɔɱfɑts ̍ unlɘk]
als [¯¯¯¯]voor [j], [c] – onjuist, in juni, oranje [̍ɔɲjoeyst], [ɪɲj ̍uni], [oːrˈɑɲə]
4
Praktijk
A: transcriptie:
In januari heb ik een aanbod gekregen om in Parijs of in Wenen onwijs lekker te
gaan eten.
Op paaszondag kun je de eieren verven.
Is zout echt ongezond?
Ja, dat vind ik handzaam.
Lekker op het strand zitten, dat is mooi.
Hij is hebzuchtig, die meneer.
Ik heb zin in koffie.
1) Hoe heb je dit fonetisch getranscribeerd? Duid plaatsen aan waarop assimilatie
voorkomt.
2) Luister naar de spreker, zijn er verschillen tussen jouw transcriptie en de realisatie
door de spreker?
3) Luister naar de moedertaalspreker: hoe realiseert hij de zinnen?
B: Luister naar een klein gedeelte van presentatie van Martin Šimek op RVU. Wat valt op op
zijn uitspraak in het algemeen?
https://www.youtube.com/watch?v=JvoY_rQ_m1Y
C. Huiswerk:
Luister naar de opname bij de volgende zinnen:
1. Ik ga stofzuigen. Waar is de stofzuiger? (3:38)
2. Wat kies je, goud of zilver? (3:41)
3. Weet je wat lachgas is? (3:55)
4. Je kunt daar je afval kwijt. (4:00)
Herschrijf fonetisch hoe de spreker deze zinnen realiseert. Lever jouw transcriptie ten laatste
op maandag 21/11 na de taalverwerving in bij de docent