1
Les 6 – Handout 5 november 2018: Assimilatieprocessen in het Nederlands en
Tsjechisch
Assimilatie: fonologisch proces waarbij de naburige klanken zich aan elkaar
aanpassen in de manier/stem of in de plaats van articulatie of in allebei
Progressieve a.: de voorafgaande klank beïnvloedt de volgende klank (PA)
Regressieve a. : de volgende klank heeft invloed op de voorafgaande klank (RA)
Assimilatie in het Nederlands
1) progressieve en regressieve assimilatie van stem bij fricatieven en plosieven
2) assimilatie van plaats bij nasalen
1. Assimilatie van stem in het Tsjechisch en in het Nederlands
Tsjechisch: RA als regel; PA van stem bij de klanken [ɦ] a [r̝ ]
Nederlands: PA komt vaker voor dan RA, het vaakst bij de groep klanken waarin de fricatief
op de tweede plaats voorkomt, het vaakst gaat het dus om de combinatie plosief + fricatief en
fricatief + fricatief.
PA: binnen een woord, op de morfeemgrens en op de woordgrens
regel: stemloze obstruent + fricatief = stemloos
2. Regressieve assimilatie van stem
stemloze plosief of fricatief en plosief [b] of [d]
Stemloze
plosief of
fricatief
Stemhebbende
plosief
Stemhebbende
realisatie
[p] +
[b]
[d]
=
[bː]
[bd]
[t] + = [db]
[dː]
[k] + = [gb]
[gd]
[f] + = [vb]
[vd]
[s] + = [zb]
[zd]
[x] + = [ɣb]
[ɣd]
2
Voorbeelden opbouw, opdagen, meetbaar, ontdaan, kookboek, zakdoek, afbakenen, afdoen,
kaasboer, misdrijf, lachbui, lachduif
[ˈɔbːɑu], [ˈɔbdaːɣə], [mˈeːi
dbaːr], [ɔndˈːan], [kˈoːu
gbuk], [zˈɑgduk], [ɑvbˈaːkənə], [ɑvdˈun],
[kˈaːzbur], [mˈɪzdrɛif], [lˈaɣboey], [lˈaɣdoeyf].
3. Progressieve assimilatie van stem bij stemloze plosief en stemhebbende fricatief
een stemhebbende fricatief wordt stemloos na een stemloze plosief
Stemloze
plosief
Stemhebbende
fricatief
Stemloze
realisatie
[p]
[t]
[k]
+
[v]
[z]
[]
=
[f]
[s]
Voorbeelden: opvallend, opzoeken, opgeven, met vrienden, tot zo, ontgaan, ik vaar, ik zal, ik
ga
[ɔpfˈɑlənt], [ˈɔpsukə], [ˈɔpxeːi
və], [mɛtfrˈiːndə], [tɔtsˈoːu
], [ɔntxˈaːn], [ɪkfˈaːr], [ɪksˈɑɫ],
[ɪkxˈaː].
Let op: [p] [t] [k] + [z] !
4. Progressieve assimilatie van stem bij stemloze fricatief en stemhebbende fricatief
Stemloze
fricatief
Stemhebbende
fricatief
Stemloze
realisatie
[f] + [z]
[] =
[fs]
[fx]
[s] + [v]
[]
= [sf]
[sx]
[x] + [v]
[z]
= [xf]
[xs]
[f] + [v] = [fː]
[s] + [z] = [sː]
[x] + [] = [xː]
Voorbeelden: stofzuigen, Koch zat, bosvink, pechvogel, pasgeboren, afgaan, lachgas, afval,
Paaszondag.
[stˈɔfsœyxə], [kˈɔxsɑt], [bˈɔsvɪŋk], [pˈɛxvoːɣəl], [pɑsxəbˈoːrə], [ˈɑfxaːn], [lˈɑxːɑs], [ˈɑfːɑl],
[pˈaːsːɔndɑx]
3
5. Progressieve assimilatie van stem bij plosieven en fricatieven op het woordeinde in
combinatie met een stemhebbende fricatief
Stemhebbende
plosief of
fricatief
Stemloos
op het
woordeinde
Stemhebbende
fricatief
Stemloze
realisatie
[b]
[d]
[v]
[z]
[]
=
[p]
[t]
[f]
[s]
[x]
+
[v]
[z]
[ps]
[ts]
[tf]
[xf]
Voorbeelden:
Nederlands Tsjechisch
[ts] handzaam, (mijn) hand zal (jeuken)
[h ̍ɑntsaːm], [mɘn ̍hɑntsɑl ˈjøu
kɘ]
[ps] hebzucht, ik heb zoveel geld
[hˈɛpsʏxt] [ɪkɘps ̍oːu
veːi
ł ̍ɣɛłt]
[tf] woordvoerder [w ̍oːrtfurdɘr]
[xf] haagvors [h ̍aːxfɔrs]
[dz] odzbrojil
([ts]) odsát
[vz] vzdát se
([fs]) vsadit se
[dv] odvařit
([tf]) odfouknout
[xv] neochvějný
*([xf])
6. Assimilatie van de plaats van articulatie bij nasale consonanten in CZ en in NL
Tsjechisch: [n] + [k], [g] of [x] = [ŋ] op syllabeiende, vb.: venku [vŋku], tango, [taŋgo],
[m] = [ɱ], zoals in tramvaj [traɱvaj]
Nederlands: [n] wordt uitgesproken als:
als [m] voor [p], [b], [m] – aanpassen [̍aːmpɑsɘ], in België [ɪm ̍bɛłɣjɘ]
als [ŋ] voor [k], [γ], [χ] – aankomst [̍aːŋkɔmst], in Giethoorn [̍ ɪŋɣ ̍ ithoːrn]
als []voor [f], [v], [w] – aanvallen [̍ aːɱvɑłɘ], onfatsoenlijk [ɔɱfɑts ̍ unlɘk]
als [ɲ]voor [j], [c] – onjuist, in juni, oranje [̍ɔɲjoeyst], [ɪɲj ̍uni], [oːrˈɑɲə]