DYSGU GYDOL OES LIFELONG LEARNING CWRS Y GOGLEDD BANGOR • m>iitm PRIFYSGOL BANGOR UNIVERSITY ^HT^ i PRIFYSGOL CYMRU BANGOR ( CWRS WLPAN Y GOGLEDD Elwyn Hughes CYNNWYS - CONTENTS CYFLWYNIAD INTRODUCTION Diolchiadau Nodiadau i'r tiwtor Nodiadau i'r dysgwr Cymorth cynta Sbec sydyn UNEDAU RHAGARWEINIOL A Cyfarch, cyflwyno Rheolau ynganu B Cynnig ac archebu diod Ynganu u ac y C Bias ar y presennol a'r gorffennol Ynganu grwpiau o lafariaid CH Blasarytywydda'ramser Brawddegau defnyddiol i'r dysgwr Acknowledgements 4 Tutor's notes 5 Learner's notes 6 Survival kit 9 Quick reference 10 PRELIMINARY UNITS Greeting, introductions Rules of pronunciation 11 Offering and ordering drinks Pronunciation of u and y 15 Present and past tense taster Pronunciation of vowels 19 Weather and time taster Useful phrases for learners 25 UNEDAU Braslun o'r cynnwys Amser presennol Person laf/2ail Amser presennol Person laf/2ail Amser presennol Person laf/2ail Amser gorffennol Person laf/2ail Meddiant Person laf/2ail Amser presennol 3ydd person (cadarnhaol) Amser presennol 3ydd person (cwestiwn) Meddiannol 2ail berson Amser presennol 3ydd person (negyddol) UNITS Enghraifft/Example Broad content dw i / dach chi dw i / dach chi wyt ti / dan ni mi wnes i mae gen i mae o/hi ydy o/hi eich / dy dydy Present tense 29 Ist/2nd person (I live) Present tense 3 5 lst/2nd person (I like) Present tense 41 1 st/2nd person (are you?) Past tense 47 lsť2nd person (1 played) Possession 53 1 st/2nd person (I have got) Present tense 59 3rd person (positive: it is) Present tense 65 3rd person (question: is it?) Possessive 71 2nd person (your) Present tense 77 3rd person (negative: it isn't) Meddiant/salwch 3ydd person gynno fo/gynni hi Possession/illness 3rd person (He has got) Adolygu ac ymestyn Manylion personol, hoffter, anghenion Revision and extension Personal details, likes, needs Amser amherffaith 3ydd person roedd o/hi Imperfect tense 3 rd person (It was) Amser amherffaith Person laf/2ail ron i Imperfect tense 1 st/2nd person (I was) Amser amherffaith Lluosog / Teimladau roedden ni/nhw Imperfect tense Plural / Emotions (I liked) Amser gorffennol 3ydd person mi wnaeth o/hi Past tense 3rd person (She worked) Adolygu ac ymestyn Digwyddiadau yn y gorffennol Amser gorffennol mynd Revision and extension Events in the past Past tense of mynd (I went) Amhenodol mae 'na Indefinite (there is) Gorfodaeth rhaid Compulsion (must / have to) Cwestiynau / Cymalau sy Questions / Clauses (who is / who are) Gorchmynion / Gofyn ffafr (20A: chi 20B: ti) codwch I coda wnewch chi Commands / Asking favours (Don't / Will you?) Amser perffaith wedi Perfect tense (I have finished) Meddiannol Person laf Jy nghar i Possessive 1st person (my) Meddiannol 3ydd person (+ni) ei / ei / eu / ein Possessive (+ our) 3rd person (his/her / their) Amser dyfodol Person laf/2ail mijydda i Future tense 1 st/2nd person (I will be) Amser dyfodol 3ydd person mifydd o/hi Future tense 3rd person (it will be) Adolygu ac ymestyn Dyfodol, Gorchmynion, Darllen Revision and extension Future, Commands, Reading Adolygu ac ymestyn Amser, Arian, Sieciau/Ffurflenni Revision and extension Time, Money, Cheques/Forms Cymalau bod Clauses (I think that it is) 29 Ansoddeiriau 30 Cymharu ansoddeiriau 31 Cymharu ansoddeiriau 32 Amser amodol 33 Amser amodol 34 Adolygu ac ymestyn Atebion 35 Amser gorffennol cael 36 Goddefol 37 Gorffennol cryno Person laf/2ail 38 Gorffennol cryno 3ydd person 39 Arddodiaid: at / wrth 40 Arddodiaid: am / ar 41 Dyletswydd 42 Cyn / ar 61 43 Amser dyfodol neud 44 Meddiannol efo berfau pa mor oerach oera mifaswn i taswn i mi ges i mi ges ijy ngeni mi gysges i mi gysgodd o/hi ala i / wrtlia i arna i / amdana i mi ddylwn i cyn i mi fynd mi wna i dw i 'n dy garu di Adjectives 203 (How big) Comparison of adjectives 21 I (colder) Comparison of adj ectives 217 (coldest) Conditional tense 223 (I would) Conditional tense 229 (if 1 could) Revision and extension 235 Answers: Yes / No Past tense of cael 241 (I had) Passive 247 (I was born) Concise past tense 253 1 st/2nd person (I slept) Concise past tense 259 3rd person (he slept) Prepositions: at / wrth 265 (She wrote to me) Prepositions: am /ar 271 (She's waiting for me) Duty 279 (1 ought to) Before and after 285 (Before I go) Future tense of neud 291 (1 will) Possessive with infintives 297 (I love you) ATODIADAU 1 Gramadeg 2 Sgript yr Opera Sebon 3 Geirfa Cymraeg - Saesneg 4 Geirfa Saesneg - Cymraeg APPENDICES Grammar 303 Soap Opera Script 319 Welsh - English Vocabulary 365 English - Welsh Vocabulary 379 DIOLCH ARBENNIG: ► i Mona Jones am y gwaith teipio ► i Gareth Roberts am y lluniau gwreiddiol ► i WISS am eu gwaith ar y clawr a'r eirfa ► i Sara Davies am ddarllen y proflenni ► i Wasg Dwyfor am drefnu'r gwaith argraffu ► i Bev Jones, Stiwdio Pandy, Pentraeth, am y gwaith recordio ► i Glenys Garland am ei help efo'r tapiau ► i gast yr Opera Sebon; Sion: Dafydd Roberts Annie: Shan Wright Llinos: Karen Owen Beryl: Heledd Lewis Owen Nia: Sara Jones Barmed - Mrs. Jones - Gwen: Meri Rhiannon Lllis Dafydd - Gruff - Plismon: Gwynfor Roberts Gareth - Mr. Springbottom - Dr. Snip Gareth Jones ► i Steve Eaves am gerddoriaeth yr Opera Sebon, o'r gan Moderatofel Sinatra ar y caset Sbectol Dywyll gan Steve Eaves a'i Driawd, Stiwdio Les ► i bawb dw i wedi dwyn lluniau a syniadau oddi wrthyn nhw ► i ddosbatth Wlpan Porthaethwy 1997-98 a'm cyd-diwtor ar y cwrs hwnnw, Sioned Huws, am frwydro trwy'r fersiwn gynta o'r unedau newydd, ac i'r tiwtoriaid a'r dosbarthiadau sy wedi treialu'r fersiynau dilynol ► i'r holl diwtoriaid a dysgwyr ar gyrsiau Wlpan Gogledd Cymru am eu cefnogaeth a'u hymroddiad Elwyn Hughes Haf 1999 - 4 - Nodiadau i'r tiwtor Mae'r cwrs hwn yn cynnwys: 4 uned ragarweiniol 39 o unedau cwrs 5 o unedau adolygu ac ymestyn UNEDAU RHAGARWEINIOL Pwrpas yr unedau rhagarweiniol ydy rhoi ychydig o frawddegau sylfaenol i'r dysgwr, fel eu bod yn medru defnyddio'r Gymraeg ar lefel syml o'r cychwyn cyntaf. Dim ond cyffwrdd ä'r prif batrymau byddwn ni yma; byddant yn cael eu dysgu'n Ilawn yng nghorff y cwrs. Mae eisiau rhoi sylw manwl i'r ynganu yn ystod yr unedau hyn. UNEDAU CWRS Rhennir pob uned y n bump adran: Adran A Y patrymau a'r eirfa newydd i'w dysgu. Ymarfer y patrymau ydy'r nod, gan weithio llawer mewn parau with eu dysgu, yn hytrach na'u dadansoddi'n ramadegol. Wedi dweud hynny, mae'r is-adran Patrymau yn crynhoi'r rheolau i'r rhai sy'n dymuno cael arweiniad o'r fath. Adran B Lluniau ac ymarferion i'w trafod gan ddefnyddio'r patrymau sy newydd eu dysgu. Yn ami, mae mwy nag un set o luniau, fei eich bod yn medru troi at y lluniau ar ôl cwblhau rhan o Adran A. Dylech fynd trwy'r lluniau efo'r dosbarth gynta, er mwyn sicrhau bod pawb yn deall beth i'w wneud, cyn eu rhoi i weithio mewn parau. Adran C Deialog sy'n rhoi'r patrymau newydd mewn cyd-destun. Gan fod y deialog ar dáp, manteisiwch ar y cyfle i ddod ä lleisiau newydd i'r dosbarth. Rhowch sawl cyfle i'r dysgwyr wrando, gan ofyn iddynt wrando am elfennau penodol. Yna ymarfer y ddeialog mewn parau. Adran CH Mae'r opera sebon sy'n rhedeg trwy'r cwrs yn rhoi cyfle ychwanegol i'r dysgwyr feithrin eu sgiliau gwrando a deall ac hefyd, gobeithio, yn cynnig tipyn o adloniant ysgafn. Dilyn rhediad y stori ydy'r nod, yn hytrach na cheisio deall pob gair. Mae'r cwestiynau wedi'u gosod mewn 'haenau', gan annog y dysgwyr i chwilio am wybodaeth benodol bob tro ac i ddeall ychydig bach mwy ar bob gwrandawiad yn hytrach na cheisio deall y cyfan yn syth. Adran D Gwaith cartref i roi cyfle i'r dysgwyr roi ar bapur yr hyn maen nhw wedi'i ddysgu ar lafar yn y dosbarth. Cofiwch roi sylw i'r gwaith hwn yn y dosbarth nesa er mwyn dangos mor bwysig ydyw. UNEDAU ADOLYGU AC YMESTYN Pwrpas yr unedau hyn ydy adolygu prif batrymau'r grwp blaenorol o unedau ac ymestyn geirfa i'w defnyddio o fewn y patrymau hynny. Mae'r tasgau sy wedi'u hymgorffori o fewn yr unedau hyn yn galluogi'r dysgwyr i ennill credydau Rhwydwaith y Coleg Agored. - 5 - Notes for Students This course is aimed at getting you to speak Welsh, through constant practice of the basic patterns of conversational North-Walian Welsh. The course aims to be structured and thorough, but don't expect to remember everything. The patterns recur constantly, both in this book and in all our follow-up courses. Humour also figures strongly, to help you to enjoy the learning experience. The course includes: 4 preliminary units 39 course units 5 revision and extension units PRELIMINARY UNITS These units will give you some very basic everyday phrases so that you can start using your Welsh immediately. The language patterns themselves are merely brushed over and will be developed in full in the course units. There is also a lot of important work on pronunciation in these units. COURSE UNITS Each unit is divided into five sections: Adran A The new patterns and vocabulary to be learnt. New patterns will be absorbed through repetition and pair-work rather than through grammatical analysis. However, there is a sub-section in each Adran A outlining the grammatical rules for those who find such information helpful. Adran B Pictures and exercises for work in pairs to practise the new patterns. Adran C A short dialogue putting the new pattern into context. Useful as listening comprehension and for practice in pairs. Adran CH A soap opera runs through the whole course, to give further scope for developing listening skills and, hopefully, to provide some light entertainment. You should listen several times, and work at getting the gist rather than trying to understand every word. The questions are graded in such a way that you can glean a little more information each time you listen. Adran D The homework is there to repeat and consolidate the material learnt during the class. The classes will have been devoted to oral work, so writing the same phrases down will help to reinforce the learning process. REVISION AND EXTENSION UNITS These units will revise the main patterns of the previous block of units as well as introducing more vocabulary that can be used with those patterns. The tasks and activities that form part of these units will enable you to gain Open College Network credits as a record of your progress. - 6 - HITCH-HIKER'S GUIDE TO LEARNING CYMRAEG trwy garedigrwydd Emyr Davies, Coleg y Drindod, Caerfyrddin courtesy of Emyr Davies, Trinity College, Carmarthen 1. Don't panic 2. It is definitely not like learning languages at school. Expect to participate, play games and make a fool of yourself. 3. Grammar. The course is structured but not presented in a grammatical way. Assume that the tutor knows nothing about grammar: he/she won't expect you to. Anyway, you've come to learn to speak Welsh, not to talk about it. 4. How to annoy your tutor and your fellow-learners: ask questions about grammar. 5. As the course progresses, the tutor will be using less and less English. Refer back to Point 1. 6. Remembering, or rather, not remembering. Forgetting is normal. They say that you have to hear something at least 70 times before you start to remember it. Learning a language is a constant process of hearing, forgetting, being reminded, remembering and forgetting again. Don't worry: things will stick eventually. 7. Frustrations. Experienced learners talk about 'bridges' and 'plateaux'. This has nothing to do with geography, but that learners go through alternating periods of sinking/going backwards and of feeling on top of things. It's normal. 8. Don't expect too much too soon. Having mustered enough courage to talk to a native, don't feel discouraged if they answer in an incomprehensible torrent (refer to Point 1) or if they answer you in English to relieve your stress. Keep trying. 9. Say everything that you can say in Welsh in Welsh. It is important to think in terms of what you can say rather than what you would like to say. If this means adapting your lifestyle so that you only do the things that you can talk about, so be it. 10. Make the most of every opportunity to practise. Pair work is there to help you learn the patterns, not to give you time to exchange the latest gossip in English. 11. Dialect. The course teaches local words and phrases. Rumours that Hwntws/South Walians/Tibetans and the people of Caernarfon speak a completely different language are untrue. Be prepared for slight variations though. 12. Treigladau. Otherwise known as'mutilations'. Learners find these strange at first but they will gradually come naturally, just because they sound right rather than because you've learnt all the rules. Welsh could change a tomato into 'domato' 'nhomato' and 'thomato' long before anyone heard of genetically modified food. - 7 - 13. English words in Welsh. Welsh speakers borrow many words from English. You can do the same when you get stuck: throw in an English word, then carry on with your Welsh sentence. Learners tend to be a bit disparaging of borrowings, but just you try to speak English without using any words stolen from French or Latin. 14. Comprehension (listening or reading). You won't be in a position to understand everything in an authentic chunk of language for a long while. Get used to picking out words here and there, recognising the odd borrowed word (refer to Point 13) and guessing, to get the gist of what's being said. Ignore the unintelligible bits. 15. Absenteeism. The whole aim of doing an intensive course is to get through the material quickly. If you miss classes, you will feel left behind. Use the tapes and Patrymau to keep in touch. Missing a series of classes does not mean that you have to drop out however: patterns recur thoughout the course. 16. Look after your fellow victims: if someone's absent, ask your tutor for work-sheets and/or give them a ring - it could avoid dropping out. Frustrations shared are often lessened. 17. Find someone to practise with. Spouses, children and neighbours do have their uses: the family pet often makes a sympathetic listener. Talking out loud to yourself can also be very useful. 18. Essentially, the tutor can't teach you anything. This does not necessarily mean that he/she can't do his/her job, but that progress is directly linked to the commitment and application of the individual learner and how much he or she uses Welsh outside the classroom walls. - 8 - CYMORTH CYNTAF Survival Kit Mac'n ddrwg gen i Em sorry Mae'n ddrwg gen i mod i'n hwyr : Em sorry Em late Esgusodwch fi : Excuse me Ga' i fynd yn gynnar heddiw : May I go early today? Dw i ddim yn medru dwad dydd Mercher : I can't come on Wednesday Mae gen i broblem : I've got a problem Dw i ddim yn dallt hwn : I don't understand this Don i ddim yn dallt hwn : I didn't understand this Dw i ddim yn cofio : I don't remember Dw i wedi anghofio : I have forgotten Be' ydy yn Saesneg? : What is in English? Sut dach chi'n deud yn Gymraeg? : How do you say in Welsh? Wnewch chi siarad yn arafach, plis? : Will you speak more slowly, please? Wnewch chi ddeud hynna eto, plis? : Will you say that again please? Sut dach chi'n sillafu hynna? : How do you spell that? Be' ydy'r gwahaniaeth rhwng a ? : What is the difference between and ? Ydy hi'n amser coffi eto? : Is it coffee-time yet? Wela i chi dydd Llun : I'll see you on Monday Be'? : What? Help! : Help! - 9 - SBEC SYDYN Quick reference TABL TREIGLADAU Table of mutations Treiglad Meddal Soft Mutation Treiglad Trwynol Nasal Mutation Treiglad Llaes Aspirate Mutation t d nh th c 8 ngh ch p b mh ph d dd n g - ng b f m m f 11 1 rh r DYDDIAU'R WYTHNOS Days of the week Dydd Sul Dydd Llim Dydd Mawrth Dydd Mercher Dydd lau Dydd Gwener Dydd Sadwrn MISOEDD Months Ionawr Chwefror Mawrth Ebrill Mai Mehefln Gorffennaf Awst Medi Hydref Tachwedd Rhagfyr UNED RAGARWEINIOL A PRELIMINARY UNIT A Dcialog A. S' mae? B. Helo, s'mae? Sut dach chi heddiw/heno? A. lawn diolch. Sut dach chi? B. lawn. A. Chris dw i. B. Ceri dw i. A. Dw i'n byw yn Llandudno. B. Dw i'n byw yn Llanrwst. A. Dw i'n dysgu Cymraeg. B. Dw i'n dysgu Cymraeg hefyd. A. Parot dw i. B. Parot dw i hefyd. A. Ta ra rwan. B. Hwyl Geirfa Vocabulary byw to live hwvl bye Cymraeg Welsh (language) iawn fine, O.K. diolch thanks rwan now dysgu to learn (+ to teach) S'mae? Hi! heddiw today sut how hefyd also yn in heno tonight N.B. Feminine words are underlined Patrymau Patterns Dw i'n byw Dw i'n dysgu .............dw i Pat dw i Ficer dw i / live, I am living I learn, I am learning lam............... I am Pat lama vicar - 11 - Ynganu ch d dd e f ff g h i 0 Pronunciation tad, mam mab ci chi da dda de, del fi ffi gan ing hi ci, cinio jam) dal Rhaid ymarfer y llafariaid Practise your vowels: da good de south do yes du black dy - your D.S. (N.B.) 11 m n P ph r rh s t th u w (ond: lie mis nos do, bol pen phen car rhos sal, siop te beth du, pump swn, pwdin dyn, llyn dynion, Cymru hynny, ysbyty fy, dy, y, yr, yn) "ch", "ff, etc. count as single letters. In a Welsh dictionary "chwarae" will come later than "cysgu". In a Welsh crossword "rhwng" will fit into three squares. - 12 - Taflen waith Work sheet 1. Ffindiwch y brawddegau yma yn y ddeialog. Find these sentences in the dialogue. I live in Llandudno. How are you today? I am Ceri Fine, thanks I am learning Welsh I am a parrot 2. Cyficithwch - Translate I am Jo I am an actor I live in Amlwch I am learning Esperanto__ How are you tonight? _ 3. Dudwch dair brawddeg amdanoch chi eich hun. Say three sentences about yourself. - 13 - 14 UNED RAGARWEINIOL B PRELIMINAR Y UNIT B Deialog 1. yn y caffi A. S'mae? Sut dach chi heddiw? B. lawn diolch A. Be' dach chi isio i yfed? B. Ga' i banad o de, plis? A. Dach chi isio cacen? B. Mmm, oes plis A. (wrth y gweinydd) Ga' i un te, un coffi a deg eclair, os gwelwch chi'n dda? (to the waiter) 2. yn y dafarn A. S'mae? Sut dach chi heno? B. lawn diolch. A. Be' dach chi isio i yfed? B. Ga' i beint o lager, plis? A. Dach chi isio leim? B. Dim diolch A. (with y barman) Ga' i beint o lager a hanner o lemoned, os gwelwch chi'n dda? - 15 - Geirfa a/ac bach be' (< beth) bisgeden cacen dim diolch diolch yn fawr dyma chi hanner isio (< eisiau) llefrith os gwelwch chi'n dda) plis ) panad siwgr tafarn (> y dafarn) 'ta te tipyn bach y yfed and small, little what biscuit cake no thanks thank you very much here you arc half to want milk please cuppa sugar pub or tea a little bit the to drink N.B. Feminine nouns are underlined 1 2 3 4 5 un dau tri pedwar pump 6 7 8 9 10 chwech saith wyth naw deg Patrymau Dach chi isio.....? Ga' i Oes Do you want......? Yes May I have...... ? Panad > Peint > Ga' i banad Ga' i beint Te > Coffi > Llefrith > Panad o de Panad o goffi Tipyn bach oJefrith Un eclair Chwech eclair Un lager Pedwar lager (Singular after a number) - 16 - Ynganu Ymarfer "u" (ac "y" cfo'r un sain ) Practise "u " (and "y"with the same sound) Hir / Long Dyr / Short du drud pur un dyn cryf Llyn ty llyn hvn byr gwyn pump hapus munud plannu gwely plentyn menyn mclys 2. Ymarfer "y" (fel "under") dynion Cymru tybed trydan prysur dysgu cysgod syndod symud cymylog fy dy yn y yr Ymarfer y ddwy sain Practice both sounds ynys mynydd dyffryn tyddyn hynny yfory sydyn ysbyty - 17 - Taflen waith 1. Ffindiwch y bravvddegau yma yn y ddcialog. Find these sentences in the dialogue. What do you want to drink? _ May I have one tea? _ Do you want a cuppa? How are you tonight? _ Can I have a half of lemonade, please? _ Do you want milk and sugar? _ 2. Cyfieithwch - Translate Can I have a half of lager, please? _ Can I have six eclairs? _ Do you want sugar? _ No milk, a little bit of sugar _ 3. Be' mae B yn ddeud? What does B say? A. S'mae? Sut dach chi heddiw? B. _ A. Dach chi isio panad? B. _ A. Te 'ta coffi? B. _ A. Dach chi isio llefrith a siwgr? B. _ A. Dach chi isio cacen? B. _ - 18 - UNED RAGARWEINIOL C PRELIMINARY UNIT C Dydd Sul mynd i'r capel Nos Sul ffonio ffrind yn Amlwch Dydd Llun siopa yn Kwiks Nos Lun mynd i'r dafarn Dydd Mawrth chwarae tenis Nos Fawrťh ffonio ffrind yn Wrecsam Dydd Mercher nrynd i'r pare Nos Fercher chwarae dominos Dydd lau siopa yn Harrod's Nos lau mynd i'r sinema Dydd Gwener chwarae croquet Nos Wener ffonio ffrind yn Awstralia Dydd Sadwrn siopa yn B & Q Nos Sadwrn mynd i'r clwb Edrych ymlaen - Looking forward A. Dw i'n siopa dydd Llun. B. Dw i'n siopa dydd Sadwrn A. Dw i'n chwarae tenis dydd Mawrth B. Dw i'n chwarae donůnos nos Fercher A. Dw i'n mynd i'r capel dydd Sul B. Dw i'n mynd i!r capel dydd Sul hefyd A. Dw i'n mynd i'r clwb nos Sadwrn B. Dw i'n mynd i'r clwb nos Sadwrn hefyd A. Yr Octagon? B. Na, y clwb Darby a Joan - 19 - Edrych yn 61 - Looking back A. Mi wnes i siopa yn Kwiks dydd LIun. B. O? Mi wnes i siopa yn Harrod's dydd Iau. A. Mi wnes i ffonio ffrind yn Amlwch nos Sul B. O? Mi wnes i ffonio ffrind yn Awstralia nos Wenej A. Mi wnes i chwarae dominos nos Ferchcr B. O? Mi wnes i chwarae croquet dydd Gwener A. Mi wnes i fynd i'r dafarn nos Lun B. O? Mi wnes i fynd i'r clwb golff nos Sadwrn A. Jo dw i. B. O? Josephine Blenkinsop-Smythe dw i * Mi is often omitted in speech Edrych yn 61 ac ymlaen A. Mi wnes i fynd i'r pare ddoe B. Mi wnes i fynd i'r dosbarth Cymraeg ddoe. A. Dw i'n ffonio ffrind heno B. Dw i'n mynd i'r dosbarth Cymraeg heno A. Dw i'n chwarae dominos yfory B. Dw i'n mynd i'r dosbarth Cymraeg yfory. A. Swot! Be' ydy................? What is................? Be' ydy "to play" yn Gymraeg? Be' ydy "yfory" yn Saesneg? Be' ydy "ddoe" yn Saesneg? Be' ydy "car" yn Gymraeg? Be' ydy "coffee-time" yn Gymraeg? Chwarae Tomorr Yesterday Car Amser coffi - 20 - Geirfa chwarae - to play dosbarth - class dydd - day ddoe - yesterday ffrind - friend ffonio - to phone i'r - to the mynd - to go nos - night Saesneg - English siopa - to shop y / yr - the yfory - tomorrow N.B. yn Gymraeg - in Welsh Feminine words are underlined Patrymau Dw i'n mynd - I'm going, I go Dw i'n siopa - I'm shopping, I shop Mi wnes i ffonio - I phoned (Mi is often omitted in speech) Mi wnes i chwarae - I played Mynd > mi wnes i fynd the = y + consonant y car yr + vowel yr Octagon 'r after vowel i'r clwb Ynganu Llafariaid efo'i gilydd - Vowels together cae gair dau awr paent tai paun cawl (basai) (pethau) beic neu tew uwd peint neuadd Dewi byw Ta fieri waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: Find these sentences: I'm going to the club on Saturday night I went to the park yesterday I'm playing dominos tomorrow I phoned a friend in Australia on Friday night. I'm going to the Welsh class tonight 2. Cyfieithwch - Translate I'm playing badminton on Friday I phoned Radio Cymru yesterday I'm shopping in Llandudno on Monday I went to the theatre on Thursday night I'm going to the yoga class on Thursday - 22 - Dudwch be' wnaethoch chi * a) nos Sadwrn b) dydd Sul Say what you did * a) last Saturday night b) last Sunday Dudwch be' dach chi'n neud* Say what you're doing'1 c) nos Wener ch) dydd Sadwrn c) next Friday night ch) next Saturday a) . b) . ch) * mewn Cymraeg cyfarwydd, dim ots am y gwir! use only Welsh you know, forget about the truth! 4. Gofynnwch y cwestiwn iawn e.e. Be' ydy "mynd" yn Saesneg? Be' ydy "now" yn Gymraeg? Ask the appropriate question to go rwan _ a class _ also _ how _ to learn _ heddiw _ llefrith _ dydd Gwener hanner - 23 - - 24 - UNED RAGARWEINIOL CH PRELIMINARY UNIT CH A. Bore da / P'nawn da. Sut dach chi heddiw? B. lawn diolch. Sut dach chi? A. lawn diolch. Mae'n braf. B. Ydy, tydy. Mae'n fendigedig. A. Noswaith dda. Sut dach chi heno? B. Ofnadwy. A. Mae'n oer. B. Ydy. Mae'n ofnadwy. A. Sut mae'r teulu? B. Ofnadwy. A. Sut mae'r gwaith? B. Ofnadwy. A. Sut mae'r dosbarth Cymraeg yn mynd? B. Bendigedig. - 25 - S4C 12.00 Newyddion Hanner Dydd 1.00 Sali Mali 2.00 Home and Away 3.00 Oprah Winfrey 4.00 Columbo 5.00 Countdown 6.00 Heno 7.00 PobI y Cwm 8.00 Sion a Siän 9.00 Newyddion Naw 10.00 Sgorio 11.00 Brookside 12.00 Ffilm Pryd mae Sali Mali? Pryd mae Newyddion Naw? Pryd mae Brookside? Pryd mae'r ffilm? Un o'r gloch Naw o'r gloch Un ar ddeg o"r gloch Deuddeg o'r gloch / Hanner nos A. Pryd mae'r bws yn mynd o fama? B. Mae'n ddrwg gen i. A. Pryd mae'r bws yn mynd o fama? B. Esgusodwch fi, dw i ddim yn dallt. A. Pryd mae'r bws yn mynd o fama? B. Dw i'n dysgu Cymraeg. Eto, yn araf, os gwelwch chi'n dda. A. (yn araf) Pryd mae'r bws yn mynd o fama? B. Be' ydy "o fama" yn Saesneg? A. "From here" B. A! Dw i'n dallt rwan! Dau o'r...........Wps! - 26 - (Mae'r bws yn pasio) Geirfa araf slow bendigedig wonderful bore da good morning braf fine dallt to understand deuddeg twelve esgusodwch fi excuse me eto again gwaith work mae'n ddrwg gen i I'm sorry newyddion news noswaitli dda good evening oer cold ofnadwy awful o'r gloch o'clock p'nawn da (< prynhawn da) - good afternoon pryd when teulu family tydy? isn't it? un ar ddeg eleven mau Mae'n braf It's fine Mae'n oer It's cold Mae'n fendigedig It's wonderful Mae'n ofnadwy It's awful Ydy (pronounced 'yndy') Yes, it is Sut mae'r teulu? Pryd mae'r bws? How is the family? When is the bus? Dw i'n dallt Dw i ddim yn dallt I understand I don't understand Ynganu Dudwch y geiriau Cymraeg yma: Say these Welsh words: barn campus dull march blew call faint murmur blinder cell haul offer bore dawn her person brain draw hurt pump tail torch toes toll union - 27 - Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: Find these sentences: When is Brookside? How's the family? It's wonderful When is the bus? How is the Welsh class going? Excuse me, I don't understand 2. Cyfieithwch - Translate How is the work going? When is the class? It's cold, isn't it? I don't understand Pobl y Cwm 3. Ail-ysgrifcnnwch y ddeialog yma, gan newid yr elfcnnau sy wedi'u tanlinellu. Rewrite this dialogue, changing the underlined elements. A. Bore da. Sut dach chi heddiw ? A. B. lawn diolch. Mae'n braf. B. A. Ydy. tvdv? Mae'n fendigedig. A. B. Sut mae'r gwaith yn mynd? B. A. lawn. A. B. Sut mae'r dosbarth voga? B. A. Ofnadwv. A. B. Pryd mae'r dosbarth? B. A. Chwech o'r eloch. A. - 28 - UNED 1 (Un) ADRAN A Section A Sut dach chi heddiw? Pwy dach chi? Ceri dach chi? Lie dach chi'n byw? O le dach chi'n dwad? Be' dach chi'n neud? Da iawn, diolch Go lew Wedi blino Ofnadwy Ceri dw i la Dw i'n byw yn Abergele Dw i'n dwad o Aberdeen Postmon dw i Dw i'n gweithio yn y ty Dw i'n ddi-waith Dw i wedi ymddeol Geirfa Vocabulary 1 da iawn very good, very well lie where di-waith unemployed neud (< gwneud) to do, to make dwad ( Dwim yn licio Dw i ddim yn chwarae > Dwim yn chwarae yn Llandudno in + placename = yn yn y ty in +- the = yn mewn swyddfa in + a = mewn - 36 - ADRANB 1. Atebwch gwestiynau eich partner: Answer your partner's questions: Lie dach chi'n mynd ar wyliau? Sut dach chi'n mynd? Pryd dach chi'n mynd? Efo pwy dach chi'n mynd? LLE? SUT? PRYD? EFO PWY? Blackpool yn y car dydd Sadwrn efo'r teulu Ffrainc ar y trén yfory efo'r ci Aberystwyth ar y beic dydd Sul ar ben fy hun Pwllheli ar y bws dydd Gwener efo ffrindiau Lerpwl ar y fferi dydd Mawrth efo Gerry America ar Concorde nos lau efo'r bos 2. Dudwch wrth eich partner be' dach chi'n licio'n fawr a be' dach chi ddim yn Iicio o gwbl: Tell your partner what you like very much and what you don't like at all: Llandudno cyri coffi Cliff Richard Bangor pasta lemoned Cilia Black YRhyl jeli wisgi Tom Jones Manceinion bananas martini Shirley Bassey Porthmadog siocled llefrith Coronation St. Llundain sprowts coca-cola Match of the Day Lerpwl twrci lager Y Financial Times Caer (Chester) pore tomato Y Sunday Sport - 37 - ADRAN C: Dcialog A. Lie dach chi'n byw? B. Dw i'n byw yn Llandudno A. Efo pwy dach chi'n byw? B. Efo'r teulu. A. Lie dach chi'n gweithio? B. Dw i'n gweithio mewn busnes teulu yn Llandudno A. Efo pwy dach chi'n gweithio? B. Efo'r teulu. A. Lie dach chi'n mynd ar wyliau? B. Dw i'n mynd i'r Rhyl A. Efo pwy dach chi'n mynd? B. Efo'r teulu - 38 - A DRAN CH: Opera Sebon 1. AtaB? Pa noson ydy hi? Which evening is it? Be' mae Sion yn yfed? What does Sion drink? Yn lie pwy mae Si6n? Who is Sion replacing? Be' sy wedi digwydd iddo fo? What has happened to him? Pam mae o'n gadael? Why is he leaving? Be' mae'r banned yn feddwl o Llinos? What is the barmaid's opinion of Llinos? Be' mae Llinos isio i yfed? What does Llinos want to drink? A B Nos Wener Nos Sadwrn Peint Hanner peint Dafydd Gareth Wedi ymddeol Wedi symud (moved) Problemau ar Problemau teulu y ward Hogan neis Hogan ofnadwy Fodca Wisgi Gwrandewch am: Listen out for: cwrw chwerw bechod hogan cymryd beer bitter pity, shame girl to take Atebwch: Answer. Why is Sion worried by a) Dafydd's retirement b) Llinos' drink order - 39 - ADRAN D: fallen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: Find these sentences: I work for the council I talk to the dog Who do you work with? Where are you going on holiday? I don't like the class I like ironing very much 2. Cyfieithwch - Translate I'm going on the bus I work in a hospital Where do you shop? Who do you play with? I don't like milk I like living by myself 3. Atebwch - Answer Lie dach chi'n byw? Efo pwy dach chi'n byw? Lie dach chi'n gweithio? Lie dach chi'n siopa? Say what you like very much Say what you don't like at all - 40 - ADRANA Sut dach chi? UNED 3 (Tri) > Sut wyt ti? lawn diolch. Lie dach chi'n byw? > Lie wyt ti'n byw? Ym Mangor O le dach chi'n dwad? > O le wyt ti'n dwad? O Lerpwl Be' dach chi'n neud heno? > Be' wyt ti'n neud heno? Aros adra Dach chi isio panad? > Wyt ti isio panad? (> Tisio) Oes, plis Be' dach chi isio i yfed? > Be' wyt ti isio i yfed? (>tisio) Peint o lager, plis O le wyt ti'n dwad yn wreiddiol? A. Lie dach chi'n byw rwan? Dw i'n dwad o San Fransisco B. Dw i'n dwad o Hong Kong A. a B. Dan ni'n byw yn Llanerchymedd Lie wyt ti'n gweithio? Be' dach chi'n neud? A. B. Dw i'n gweithio mewn casino Dw i'n gweithio mewn banc A. a B. Dan ni'n rhedeg busnes preifat Be' wyt ti'n licio neud? A. B. Dw i'n licio nofio efo dolffins Dw i'n licio dringo yn yr Himalayas Be' dach chi'n neud heno? A. a B. Dan ni'n aros adra i smwddio - 41 - Wyt ti'n Dach chi'n iawn? Ydw, diolch (Ydan) mynd allan heno? Ydw / Nac ydw / Ella (Ydan/Nac ydan) chwarae golff? Ydw / Nac ydw / Weithiau edrych ar "Pobl y Cwm"? (Ydan/Nac ydan) mynd i'r sinema? smocio? medru mynd heno? Ydw / Nac ydw dwad yfory? (Ydan/Nac ydan) nofio? siarad Cymraeg? isio lifft? Oes plis / Dim diolch aros? mynd adra? diod? Dw i isio mynd Dw i ddim aros bwyd diod Geirfa adra at home gardd garden allan out yr ardd the garden aros to stay; to wait llun (-iau) picture (-s) bechod pity medru to be able to, can bwyd food neis nice (isio bwyd hungry) nofio to swim canu to sing rhedeg to run diod a drink teledu television dringo to climb weithiau sometimes edrych ar to look at yma here ella perhaps yn wreiddiol - originally Wyt ti'n Dach chi'n Wyt ti'n Dach chi'n Wyt ti'n Dach chi'n Wytti Dach chi - 42 - Patrymau Dw i = Dan ni = Wyt ti Dach chi = Wyt ti?/ Dach chi? I am, I do We are, we do Arc you, do you (singular familiar) Are you, do you, (singular courteous, all plurals) > Ydw (pronounced "yndw") Nac ydw yes, 1 am; yes 1 do no, I am not; no, I don't Pwyntiau ychwanegol - Additional points 1. Dach chi? (plural) > Ydan (pronounced "yndan") = yes, we are Nac ydan = no, we aren't 2. Isio is an exception in two ways: a) no "yn" before isio dw i isio dach chi isio? 3. 4. b) the "yes/no" to "isio" questions is "Oes / Nac oes" "Dw i ddim isio" is often pronounced "Dwim isio". Medru = to be able to dw i'n medru nofio dach chi'n medru mynd dw i ddim yn medru edrych I can swim can you go? I can't look ADRANB 1. Sticiwch bin yn y map ac atebwch gwestiwn eich partner: Stick a pin in the map and answer your partner's question O le dach chi'n dwad? Ar 61 tipyn, atebwch ar ran eich teulu, h.y. " dan ni'n dwad After a while, answer on behalf of your family, i.e. "we come from - 43 - Dewiswch un o'r cnwau. Chi ydy'r person yna. Atebwch gwestiynau eich partner: Choose one of the names. You are that person. Answer your partner s questions: Be' dach chi'n neud heddiw / heno / yfory? Ar 61 tipyn, mi fydd eich partner yn eich galw chi'n "ti", e.e. "Be' wyt ti'n neud?" After a while, your partner will start calling you "ti". HEDDIW HENO YFORY Make your partner some offers, using "chi"to begin with, then "ti" e.g. Dach chi isio gem o golff? 'Tisio panad? - 44 - ADRAN C: Dcialog A. Helo, sut wyl ti? Wyt ti isio panad? B. Dim diolch. Dw i ddim yn aros. Dw i'n mynd allan mewn munud. A. Lie wyt ti'n mynd? B. I'r theatr yn Llandudno. A. Efo pwy? B. Efo Ceri. Dan ni'n mynd i'r opera. A. Neis iawn. B. Wyt ti isio dwad? A. Fi? I'r opera? Dim diolch. Dw i'n mynd i'r clwb efo Jo heno. Dan ni'n canu karaoke. B. Bcchod! ADRAN CH: Opera Sebon 1. Faint o weithiau dach chi'n clywcd y canlynol: How many times do you hear the following: dw i'n dechrau gweithio - I start working lwcus iawn - very lucky....... weia i chi - I'll see you..... 2. Gwrandewch am: Listen for: trio - to try mewn munud -wrth y bar - by the bar adra diod arall - another drink wedyn ly bach - toilet in a minute home afterwards 3. Annie dach chi. Atebwch y cwestiynau yma: You are Annie. Answer these questions: Dach chi'n gweithio ar ward pump? Dach chi'n licio gweithio ar ward pump? Dach chi isio diod arall? Pryd dach chi'n dechrau gweithio bore yfory? - 45 - ADR AN D: Taflen waith 1. Newidiwch y brawddegau yma o "i" i "ni Change these sentences from "I "to '\ve" Dw i'n byw ym Mangor Dw i'n gweithio mewn banc Dw i'n aros adra Dw i'n rhedeg busnes 2. Newidiwch y cwestiynau yma o "chi" i "ti Dach chi'n mynd allan heno? Be' dach chi'n neud yfory? Dach chi isio gem o golff? O le dach chi'n dwad? 3. Atebwch y cwestiynau yma: Answer these questions: Be' dach chi'n licio neud? Be' dach chi'n neud heno? Be' dach chi isio? Be' dach chi ddim isio? 4. Atebwch y cwestiynau yma: Wyt ti'n smocio? Wyt ti isio panad? Wyt ti'n licio chwarae golff? Wyt ti'n mynd allan nos Sadwrn? UNED4 (Pedwar) ADRANA Mi wnes i edrych ar y teledu aros adra nofio smwddio siopa chwarae dominos ffonio'r teulu siarad Cymraeg neithiwr ddoe bore ddoe p'nawn ddoe nos Sul wythnos diwetha peintio Mi wnes i talu cerdded bwyta dwad gweithio mynd llenwi rhedeg beintio (P > b) dalu (t > d) gerdded (c > 8) fwyta brecwast (b > f) ddwad i'r dosbarth (d > dd) .weithio yn yr ardd (8 > -) fynd am dro (m > f) lenwi'r tanc (11 > D redeg (rh > 0 Be' wnest ti dydd Sadwrn? Mi wnes i nofio yn y bore Be' wnaethoch chi redeg yn y p'nawn gysgu yn y nos Elb pwy wnest ti fynd ar wyliau? Lie wnaethoch chi fynd? Lie wnaethoch chi aros? Sut wnaethoch chi fynd? Be' wnaethoch chi? Mi wnes i fynd efo ffrind. Mi wnaethon ni fynd i Lanberis. Mi wnaethon ni aros mewn pabell. Mi wnaethon ni fynd yn y car. Mi wnaethon ni ddringo. Wnest ti dalu'r bil? Naddo. wnes i ddim cofio Wnaethoch chi ffonio'r banc? lenwi'r tanc? smwddio? Wnest ti fynd i'r swyddfa? Do, ond wnes i ddim gweithio Wnaethoch chi fynd i'r dafarn? y fed fynd i'r caffi? bwyta fynd i'r gwely? cysgu - 47 - Geirfa brecwast breakfast llenwi to fill bwyta to eat mynd am dro - to go lor a walk (dudwch "buta") ond but cael to have, to get neithiwr last night cerdded to walk pa which cofio to remember pabell tent cysgu to sleep peintio to paint darllen to read talu to pay diwetha last wedyn afterwards hwyl fun wvthnos week llawer a lot N.B. Feminine nouns are ur Patrymau Amser gorffennol Past tense < gwneud (neud) ■ - to do Mi wnes i Mi wnaethon ni I did We did (Mi at start of positive statement) Wnes i ddim Wnaethon ni ddim I didn't We didn't (No mi in negative) Mi wnes i fwyta Wnes i ddim bwyta Wnest ti? Wnaethoch chi? I ate I didn't eat Did you? (No mi in question) Do / Naddo Yes / No Lie wnest ti aros? Sut wnaethoch chi fynd? Be' wnest ti? Be' wnaethoch chi? Where did you stay? How did you go? What did you do? ("to do" is part of wnest til wnaethoch chi) N.B. In speech: a) mi is often omitted, even in positive statements b) wnaethon/wnaethoch are often pronounced nathon/nathoch Treiglad Meddal - Soft Mutation t > d d > dd m > f c > g > - 11 > 1 p > b b > f rh > r First word after person mutates: Mi wnes i gysgu Wnes i ddim cysgu Be' wnaethoch chi fwyta Mi wnaethoch chi ddringo Wnest ti_dalu - 48 - ADRANB 1. Gweithiwch trwy'r lluniau efo'ch partner Work through the pictures with your partner Be' wnaethoch chi neithiwr / ddoe / dydd Sul? Ar 61 tipyn, atebwch efo "mi wnaethon ni" yn He "mi wnes i" After a while, answer using "we" instead of *I" 2. Dyfalwch ar ba lun mae eich partner yn edrych: Guess which picture your partner is looking at: Wnaethoch chi smwddio ddoe? Do / Naddo Ar 61 tipyn, newidiwch y cwestiwn i "wnest ti" After a while, change the question from "chi "to "ti" - 49 - ADRAN C: Deialog A. Be' wnest ti neithiwr? B. Dim llawer. A. Wnest ti fynd allan? B. Do. A. Efo pwy? B. Chris A. Be' wnaethoch chi? B. Dim llawer. A. Wnaethoch chi fynd i'r pictiwrs? B. Do A. Be' wnaethoch chi weld? B. Ffilm A. Pa ffilm? B. Dw i ddim yn cofio A. Be' wnaethoch chi wedyn? B. Dim llawer. A. Wnaethoch chi gael hwyl? B. Naddo, dim llawer. - 50 - ADRAN CH: Opera sebon Mae Ilawer o eiriau benthyg yn y bennod yma. Rhestrwch nhw. There are many borrowed words in this episode. List them: e.e. parti neis sticio Gwrandewch am: Listen for: dw i'n dalit mwynhau cysgu peth saith deg oed annifyr wythnos / understand to enjoy to sleep thing seventy years old unpleasant, miserable week Pa rifau dach chi'n eu clywed? Which numbers do you hear? a) Yn 61 Sion, be' mae person yn ei wneud ar 61 ymddeol fel arfer? According to Sion, what are the usual activities of a retired person? b) Be' ydy llysenw Annie Williams? What is Annie Williams' nickname? c) Pam wnaeth Dafydd gael y sac? Why was Dafydd sacked? ch) Am faint o amser wnaeth Dafydd weithio ar ward pump? For how long did Dafydd work on ward five? - 51 - ADRAN D: Tafien waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: I phoned the family last night__ 1 ate breakfast _ What did you do on Saturday? (ti) _ We stayed in a tent _ Did you pay the bill? (chi)__ I didn't sleep__ Where did you go? (ti) _ What did you do? (chi)__ 2. Cyfieithwch: I didn't speak Welsh yesterday _ I worked in the house _ We went to the cinema _ Did you sleep last night? _ I didn't go on holiday _ What did you eat? _ We had fun _ I didn't drink a lot _ 3. Atebwch: Be' wnaethoch chi ddoe? _ Wnaethoch chi fynd allan neithiwr? _ Lie wnaethoch chi fynd ar wyliau?___ Wnaethoch chi gael hwyl?_____ 4. Ysgrifennwch rai brawddegau am be' wnaethoch chi dros y penwythnos Write a few sentences about what you did last weekend - 52 - ADRANA Mae gen i ffrind yn America. Mae gen i deulu yn Siberia UNED5 (Pump) Mae gen i gi gaťh fyji Mae gen i sw! Mae gen i Mac gynnon ni un hogyn un hogan ddau hogyn ddwy hogan bump o blant Mae gen i sw! Sgen ti Sgynnoch chi anifeiliaid? blant? amser? bres? Oes Oes Nac oes Nac oes Faint o anifeiliaid blant amser bres sgen ti? sgynnoch chi? Deg Deg Dim Dim Sgen Sgen Sgen Sgen ddim ddim ddim ddim ffřindiau gwaith car pres ond Sgen i ddim problem! Geirfa amser anifeiliaid brawd cath Cymru chwaer time animals brother cat Wales sister faint (o) hogan hogyn plant pres how much, how many girl boy children money - 53 - Patrymau Mcddiant - Possession Mae gen i Mae gynnon ni Oes gen ti? Oes gynnoch chi? Does gen i ddim Does gynnon ni ddim Faint o sy gen ti? sy gynnoch chi? / have got We have got Have you got? I haven't got We haven 7 got How much / How many "Oes", "Sy" and "Does" are all contracted to "s" in speech You will hear "Gen i" said in several ways, e.g. "gin i", "gynna i" Treiglad Meddal - Soft Mutation 1. First word after person (subject) mutates. Mae gen j ires Sgenji Äres Sgynnoch chi fires Mae gynnon ni Ares Sgen j ddim pres Sgynnon ni ddim pres have you got? Mutation after "o" (= of/from) faint o bres dw i'n dwad o Lundain Rh if a u - Numbers 1. Three numbers have feminine forms: 2. dau tri pedwar > dwy > tair > pedair Everything in Welsh is either masculine or feminine, and there is no easy way of knowing which gender any noun happens to be. Numbers are followed either directly by a singular noun, or by "o" + plural noun (with soft mutation) three problems tair problem or tair o broblemau In general, the number + singular is much the more common, but"... o blant" is more usual than "... plentyn". 3. "Dau/Dwy" are followed by a soft mutation: Dau gar Dwy gath Numbers higher than two do not usually cause any mutations, so make sure that you have at least three of everything! - 54 - ADRAN B 1. Gweithiwch trwy'r lluniau efo'ch partner Work through the pictures with your partner. Mae gen i_ Ar 61 tipyn, newidiwch i "mae gynnon ni"_ After a while, change from "I" to "We". 2. Dyfalwch ar ba lun mae eich partner yn edrych.. Guess which picture your partner is looking at. Sgynnoch chi_? Oes / Nac oes Ar 61 tipyn, newidiwch o "chi" i "ti". ADRAN C: Deialog A. O le dach chi'n dwad yn wreiddiol? B. Dw i'n dwad o Lundain. A. Lie dach chi'n byw rwan? B. Dw i'n byw yn Aberdaron. A. Sgynnoch chi deulu yng Nghymru? B. Oes, mae gen i frawd yn Aberystwyth a chwaer yn Llanelli. A. Sgynnoch chi blant? B. Oes, deg. Pedair hogan a chwech hogyn. A. Sgynnoch chi gar? B. Oes, mae gen i Robin Reliant. - 56 - ADRAN CH: Opera sebon I. Pa rai sy'n berthnasol i: a) Beryl Which of the following are appropriate for : b) Sión c) y ddau / both smocio ddim yn smocio gweithio ar ward pump yfed Blue Moon yfed lemoned gweithio am saith o'r gloch bore yfory gyrru (driving) byw mewn fflat 2. Gwrandcwch am: Listen for: tan - fire, a light (for cigarette) del - love arferion drwg - bad habits o gwbl - at all 3. Faint o'r gioch mac Sion yn gadael y chvb? At what time does Sion leave the club? - 57 - ADRAN D: Taflen Waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: I've got a cat We've got a problem Have you got any money? How much time have you got? 1 haven't got any work 2. Cyfieithwch I've got five friends Have you got a car? I haven't got a television How much sugar have you got? We've got family in Llanelli 3. Atebwch ( mewn brawddegau llawn) Answer ( in full sentences) Sgynnoch chi deulu? Sgynnoch chi anifeiliaid? Sgynnoch chi gar? Sgynnoch chi broblem? - 58 ADRANA UNED6 (Chwech) Dach chi'n licio Rolf Harris? Dach chi'n licio Julie Andrews? Dach chi'n licio Manchester United? Ydw, mae o'n grét Mae o'n iawn. Nac ydw, mae o'n ofnadwy. Ydw, mae hi'n grét. Mae hi'n iawn. Nac ydw, mae hi'n ofnadwy. Ydw, maen nliw'n grét. Maen nhw'n iawn. Nac ydw, maen nhw'n ofnadwy. YTvwvdd Mae hľn braf heddiw Mae hľn wlyb Mae hľn oer Ydy wir, mae hľn fendigedig. Ydy wir, mae hľn ofnadwy ('Hi' is often omitted) Lie mae'r car? gath? plant? (Mae o) Yn y garej. (Mae hi) Yn yr ardd. (Maen nhw) Yn y gwely. Pryd mae'r dosbarth yn dechrau? mae coffi? mae'r dosbarth yn gorffen? Hanner awr wedi naw. Un ar ddeg. Hanner awr wedi deuddeg. Sut mae'r teulu? ond Mae'r gwr yn sal Mae'r plant yn sal Mae'r parot yn sál Dw i'n iawn. Pam mae'r bws yn hwyr? Mae'r traffig yn ofnadwy staff yn gweithio'n hwyr? Mae'r swyddfa'n brysur tiwtor y n gweithio'n hwyr? Stressl - 59 - Geirfa agor - to open gwraig - wife dechrau - to start gwyntog - windy felly - so, therefore hanner awr wedi - half past gorffen - to finish hwyr - late gwely - bed prysur - busy gwlyb - wet sal - ill gwr - husband tywydd - weather wir - indeed Patrymau a) Mae o - He is / It is Mae John / Mae'r ci - John is / The dog is Mae hi - She is / It is Mae Ann / Mae'r gath - Ann is / The cat is Maen nhw - They are Mae'r staff / Mae'r plant - The staff are / The children are "It" = "o" when referring to a masculine noun, "hi" when referring to a feminine noun and to the time and the weather. But don't worry: "it" is often dropped anyway: Mae o'n dda / Mae hi'n dda > Mae'n dda Use "maen" only with the word "nhw". Otherwise use "mae", even if the noun is plural b) Mae o'n sal ) Use "yn" (shortened to" 'n" after a vowel) to Mae John yn sal ) add on verb or adjective Mae'r ci'n sal ) Mae'r cwrs yn dechrau ) c) Sut mae - How is ) "Mae" is used in questions starting with these Pam mae - Why is ) words Lie mae - Where is ) Pryd mae - When is ) Treigladau - Mutations 1. Describing words (adjectives) take a soft mutation (Treiglad Meddal) after "yn" Doing words (verbs) don't. Bendigedig > Mae hi'n fendigedig Dechrau > Mae o'n dechrau Prysur > Mae'r swyddfa'n brysur Gweithio > Mae'r staff yn gweithio (Exception Braf > Mae hi'n braf) 2. Feminine words take a soft mutation after "y" Masculine words don't cath > y gath ci > y ci gwraig > y wraig dosbarth > y dosbarth tafarn > y dafara - 60 - ADRAN ß 1. Siaradwch am y rywydd: 2. LIcnwch y grid efo amserau (ar yr awr neu'r hanncr awr) ac atebvvch gwestiynau'eh partner: Fill the grid with times (on the hour and half-hour only) and answer your partner's questions: Pryd mae y bws yn dwad y swyddfa'n agor coffi cinio y post yn mynd y staff yn mynd adra te y newyddion ar y teledu 3. Rhowch le i bob un o'r rhain ac atebweh gwestiynau'eh partner: Allocate a place to each of the following and answer your partner's questions: (N.B. Answers are supposed to be absurdl) Lie mae..............? A. y ci 1. yn yr ardd B. ygwr 2. yn y ty bach C. y staff 3. yn y pare CH. y bos 4. yn y dafarn D. Julie Andrews 5. yn y gwely DD. y plant 6. ar y soffa E. y parot 7. ar y bws F. Rolf Harris 8. yn y swyddfa FF. y tiwtor 9. yn y bath G. y postmon 10. yn Nhimbyctw - 61 - ADRAN C: Ddalog A. Pryd mae'r disgo? B. Heno. A. Gret. Lie mac o? B. Yn y clwb rygbi. A. Bendigedig. Pryd mae o'n dechrau? B. Hanner awr wedi wyth. A, Da iawn. Pryd mae o'n gorffen? B. Dau o'r gloch yn y bore. A. Bendigedig. Wytti'nmynd? B. Nacydw. Dw i wedi blino a mae "The Sound of Music" ary teledu. A. Be? Mae "The Sound of Music" ar y teledu heno! O wel, dw i ddim yn mynd i'r disgo felly. Dw i'n aros adra. ADRAN CH: Opera sebon 1. Gwrandewch am: Listen for: be' gymi di? - what will you have? arferion - habits i ffwrdd - away trwy'r amser - all the time draenog marw - dead hedgehog 2. Rhestrwch y geiriau benthyg, e.e. soffa, lori List the borrowed words _ 3. a) Be' mae Beryl isio i yfed? b) Pam mae Sion yn licio'r fflat? c) Pwy ydy Gareth? ch) Be' mae Gareth yn neud? d) Pa record "ramantus" mae Sion yn dewis (choose)? ADRAN D: Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddcgau yma: How is the family? The children are ill When docs the class finish? Why are the staff working late? Where is the cat? They're in bed It's wet The traffic's awful 2. Cyfieithwch It's windy tonight When is breakfast? The husband is busy When do the staff finish? The dog's O.K. but the cat is ill Where is the parrot? - 63 - 3. Atebvvch Dach chi'n licio Elvis?___ Dach chi'n licio Cymru (hi)?___ Dach chi'n licio siopau Marks & Spencer (nhw)?___ Sut mae'r teulu?_________________ S ut mae' r tywydd heddiw? ___ Pryd mae'r dosbarth yn gorffen? _ 4. Gofynnwch gwestiwn addas. (Ask a suitable question) _ Mae hi'n fendigedig _ Maen nhw'n ofnadwy _ Mae o'n sal _ Deg o'r gloch _ Yn y gwely - 64 - ADRANA UNED7 (Saith) Pwy ydy hi? Pwy ydy o? Pwy ydyn nhw? Pwy ydy'r bos? Ffrind Y postmon Y bobl drws nesa / Y cymdogion Fi! Be' ydy ticket yn Gymraeg? Be' ydy "ceiniog" yn Saesneg? Be' ydy 1 don't know yn Gymraeg? Be' ydy enw'r ty? Be' ydy oed y plant? Be' ydy gwaith y gwr / y wraig / y cariad? Be' ydy méc y car? Tocyn Penny Dw i ddim yn gwybod "Cartref Pedair a dwy Seicolegydd Lada (ydy o) (ydyn nhw) (ydy hi / ydy o) (ydy o) Faint ydy o? Faint ydyn nhw? Faint ydy'r tocyn? Faint ydy'r bil? Punt Dwy bunt yr un Tair punt Pum punt saith deg chwech ceiniog Faint o'r gloch ydy hi? Chwarter wedi dau Chwarter i dri Tua deg Amser mynd adra Geirfa beth bynnag ceiniog cymdogion cynta drws enw gwybod nesa anyway penny neighbours first door name to know next oed pobl punt rhif tocyn tua y_ yma - yr un age people pound number ticket about this each N.B. Feminine words are underlined dwy bunt (£2) dwy geiniog (2p) dwy oed (2 years old) tair punt tair ceiniog tair oed pedair punt pedair ceiniog pedair oed pum punt pum ceiniog pump oed un deg un 11 dau ddeg pedwar 24 tri deg saith 37 un deg dau 12 dau ddeg pump 25 pedwar deg wyth 48 un deg tri 13 dau ddeg chwech 26 pum deg naw 59 - 65 - Patrymau Be' ydy o? Pwy ydy o? Faint ydy o? Pwy ydy hi? Pwy ydyn nhw? Sian ydy hi Sion ydy o Sion a Sian ydyn nhw Deud yr amser What is it? Who is he / it? How much is it? Who is she? Who are they? She is Sian He is Sion They are Sion and Sian Telling the time Faint o'r gloch ydy hi? - What time is it? (Time, like the weather, is abstract and therefore referred to as "hi") i un i ddau Idri I bedwar t bump i chwech I satth i wyth 1 naw i ddeg i unarddeg 1ddeuddeg o > gloch Chwarter /, Manner awr wedi Rhifo Counting There are two ways of counting in Welsh, The modern format is outlined in the Geirfa above and is very straightforward. The traditional pattern is much more complex, but is still very much in use: those forms will be introduced gradually. Traditional forms are required to tell the time, e.g.: Un ar ddeg Deuddeg (as opposed to the modern "un deg un") (as opposed to the modern "un deg dau") eleven twelve 4. PobI y Cwm! YnSaesneg: the people of the valley YnGymraeg: - pobl - y cwm Cf. the make of the car - mec y car the name of the house - enw'r ty - 66 - ADRAN B I. Dyma lun o'ch albwm. Atebwch gwestiynau eich partner: This is a picture from your album. Answer your partner's questions: Pwy ydy hi? Pwy ydy o? Pwy ydyn nhw? 2. Rhowch enw/oed/mec/brid addas i bob un ac atebwch gwestiynau eich partner, e.e. Be' ydy oed y car? Be' ydy bnd y ci? Give each one a name, make, breed and age as appropriate and answer your partner's questions 3. Rhowch bris ar y pethau yma {Price these items) ac yna atebwch gwestiynau eich partner: Faint ydy o? / Faint ydyn nhw? - 67 - ADRAN C: Deialog A. Be' ydy'r broblem? B. Dw i'n trio ffindio rhif ffôn. A. Rhif ffôn pwy? B. Rhif ffôn ffrind yn Wrecsam. A. Be' ydy enw'r ffrind yma? B. Jones A. Be' ydy'r enw cynta? B. Dw i ddim yn cofio. A. Be' ydy enw'r stryd? B. Dwiddimyn cofio. A. Be' ydy rhif y tý? B. Dw i ddim yn cofio. A. Pam wyt ti isio siarad efo'r ffrind yma beth bynnag? B. Dw i ddim yn cofio. - 68 - ADRAN CH: Opera sebon 1. Pwy ydy'r tri person sy'n siarad? 2. Be' ydy'r canlynol yn Gymraeg? What are the following in Welsh? suddenly _ about eleven lorry driver France Eiffel Tower a spare place 3. Gwrandewch am: Listen for: drws y Hofft swn ers pryd Iwerddon lie i un bach the bedroom door noise since when Ireland room for a small one 4. Noson siomedig i Sion yn y diwedd. Pam? Why does it turn out to be a disappointing evening for Sion? ADRAN D: Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: How much are they? _ What time is it? _ Who is the boss? _ How old are the children? _ What's the name of the house? _ She's a psychologist. _ It's a Lada. _ I don't know _ 2. Faint ydyn nhw? £3.00__ £5.96 _ £1.17 _ 65c. _ £2.50 each _ 3. Faint o'r gloch ydy hi? 3.15 _ 4.30 _ 4.45 _ I. 45 _ II. 00 approx.___ 4. Be'ydy'r cwestiwn? _ Chris Jones _ "Shangrila" _ Dwy bunt yr un _ Smot _ Skoda __ Hanner awr wedi saith __Chwech a naw Ficer - 70 - ADRANA UNED8 (Wyth) Be' ydy eich enw chi? Be' ydy eich cyfeiriad chi? Be' ydy eich rhif ffôn chi? Pwy ydy eich doctor chi? Be' ydy enw eich brawd / chwaer chi? oed eich mam / tad chi? gwaith eich cymdogion chi? Be' ydy dy enw di? Be' ydy dy oed di? Pwy ydy dy ffrindiau di? Be' ydy enw dy dad di? dy fam di? dy frawd di? dy dý di? Be' ydy mcc oed lliw dy gar di? Mercedes Dwy oed Gwyn Lie mae Be' mae Geirfa cyfeiriad lliw mam siwr syniad tad tei eich teulu chi dy deulu di eich brawd chi dy frawd di 'n byw? 'n neud? Yn Llandudno Nyrs ydy o address colour mother sure idea father tie coch du glas gwyn gwyrdd llwyd melyn red black blue white green grey yellow bobl bach! goodness me! - 71 - Patrymau i. YOUR. EICH CHI DY DI (familiar) + Dim treiglad + Treiglad Meddal + No mutation + Soft Mutation eich car chi car > dy gar di eich ty chi ty > dy dy di plant > dy blant di etc. gwaith > dy waith di doctor > dy ddoctor di brawd > dy frawd di mam > dy fam di llun > dy lun di rhif > dy rif di N.B. a) The vowel sound in "dy" sounds like the vowel in "dull". The vowel sound in "eich" is also pronounced the same in everyday speech ("yen") a) "Eich" or "dy" is the actual word for "your". The "chi" or "di" is added at the end only for reinforcement, and can be omitted 2. MAE/YDY (= is/does) Lie + Sut + Pryd + Pam + Be' + mae mae mae mae mae Be' + Pwy + Faint + yn neud? ydy ydy ydy ? ? - 72 - ADRAN B Chi ydy'r dyn neu'r ddynes yn y canol. Dyma cich cocdcn dculu. Rliovvch cnwau, swyddi ac oed i chi ac i aelodau'ch teulu (manylion dychmygol) ac yna atcbwch gwestiynau eich partner: Be' ydy eich enw chi? Be' ydy oed eich chwaer chi? Be' ydy gwaith eich tad chi? ac ati Ar 61 tipyn, newidiwch y cwestiynau o "chi" i "ti". You are the man or woman in the middle. This is your family tree. Give yourself and the members of your family names, jobs and ages (imaginary details) and then answer your partner's questions. After a while, change the questions from "chi "to 'ti". Rhowch liw i bob un o'r pethau yma ac yna atebwch gwestiynau eich partner: Give each item a colour and then answer your partner's questions: e.e. Be' ydy lliw eich car chi / dy gar di? ADRAN C: Deialog A. Lie mae eich tei chi? B. Pa dei? A. Eich tei du chi B. Dw i ddim yn cofio A. Ydy o yn eich ty chi? B. Ella, ond ella ddim A. 'Ta gan eich tad chi? B. Dw i ddim yn siwr. A. Bobl bach! Ydy eich tei du chi yn eich ty chi 'ta gan eich tad chi? B. Sgen i ddim syniad. Rwan, newidiwch (change)y ddeialogo "chi"i 'ti'\ N.B. 'Gan' is another form of 'gen/gynnoch' coming up in Uned 10! (= has your father got it?) - 74 - ADRAN CH: Opera scbon 1. Pa rifau dach chi'n eu clywed? Which numbers do you hear? 2. Gwrandewch am: Listen for: Mae'n ddrwg gen i mod i'n hwyr - I'm sorry I 'm late tudalen - page ar 61 - after felly - therefore i ffwrdd a chi - off you go a) Faint o waith sgan Sión? How much work has Sión got? b) Be' ydy'r gwaith cynta? What is the first job? 4. a) Pa mor hwyr ydy Siön? How late is Sión? b) Be' sy'n digwydd amser coffi felly? What happens at coffee time therefore? 5. Sylwch ar y defnydd o "ti" a "chi" yma Comment on the use of "ti"and "chi "here - 75 - ADRAN D: Taflcn waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: What's your address? (chi) _ Who are your friends? (ti) _ What's your sister's work? (chi) _ What's the colour of your car? (ti) _ What's the name of your house? (ti) _ How old are your children? (chi) _ Where do your family live? (chi) _ What does your brother do? (ti) _ 2. Be' ydy'r cwestiwn? a) CHI __ Jemima _ Du _ 716906 _ Tair oed Tiddles b) TI _ Coch _ Naw deg pump _ Plismon _____ Timbyctw Poli - 76 - UNED9 (Naw) ADRANA Ydy hi'n oer allan? Ydy, mae hľn ofnadwy boeth yma? brysur yn y gwaith? Ydy Ms. Jones i mewn? Mr. Jones yna? 'r pennaeth ynyswyddfa? Nac ydy, mae hi allan mae o mewn cyfarfod mae o/hi ar wyliau Be' am gael bwyd yn y Llew Du? Ydy'r bwyd yn dda? Ydy'r gwin yn dda? Ydy'r staff yn glen? Ydy'r prisiau'n rhad? Ydy, mae o'n dda iawn. Ydy, mae o'n dda iawn Ydyn, maen nhw'n glén iawn. Ydyn, maen nhw'n rhad iawn. Ydy hi'n oer wlyb wyntog allan? Dydy hi ddim yn ddrwg. Ga' i siarad efo Ms. Jones? 'r pennaeth? staff y gegin? Dydy hi ddim yma, Dydy o ddim yn y swyddfa, Dydyn nhw ddim i mewn, mae'n ddrwg gen i. Dach chi isio gadael neges? Dach chi'n licio'r Llew Coch? Pam? Nac ydw, dim o gwhl. Dydy'r bwyd ddim yn dda Dydy'r ystafell ddim yn braf Dydy'r staff ddim yn glén Dydy'r prisiau ddim yn rhad - 77 - Geirfa ar gael - available cegin - kitchen clen - kind, helpful clywed - to hear cyfarfod - meeting, to meet daliwchati! - keep going drwg - bad, naughty eto - yet, again gadael - to leave Hew i mewn neges pennaeth poeth prisiau rhad yna vstafell Patrymau Ydy hi'n brysur? Is it busy? Is she busy? Ydy o'n brysur? Is he busy? Ydy Ms. Jones yn brysur? Is Ms. Jones busy? Ydy'r pennaeth yn brysur? Is the boss busy? Ydy hi/o/ Ms. Jones/'r pennaeth ... > Ydy (pronounced Yndy) Nac ydy Ydy'r staff yn glen? > Ydyn (pronounced Yndyri) Nac ydyn Dydy hi ddim yn ddrwg Dydy o ddim yn ddrwg Dydy'r bwyd ddim yn ddrwg Dydy' r pri siau ddim yn ddrwg It/she isn't bad He isn't bad The food isn't bad The prices aren't bad lion in message boss, head hot prices cheap there room Yes (it/she/he is) No Yes (they are) No Ydyn and Dydyn are used only to say "are they/yes they are" and "they aren't". With plural nouns such as "plant", "prisiau", "staff, etc., the singular forms ydy and dydy are used. yn is usually required after mae hi, dydy o ddim, etc.: but not before an expression of place (allan, mewn ar....., etc.): mac hi'n mynd mae hi allan - 78 - ADRANB Dudwch beth dach chi'n feddwl o'r tafarnau/gwestai yma trwy roi J neu X neu Vi (dim yn ddrwg) i bob categori. Yna alebwch gwestiynau eich partner, e.e. Say what you think of these pubs/hotels by allocating a S or Xor V2 (not bad) to each category. Then answer your partner's questions, e.g. Ydy'r ystafell yn braf yn y Llew Coch? Ydy / Nac ydy / Dim yn ddrwg Ydy'r bwyd yn dda? Ydy / Nac ydy / Dim yn ddrwg Ydy'r staff yn glen? Ydyn / Nac ydyn / Dim yn ddrwg Ydy'r prisiau'n rhad? Ydyn / Nac ydyn / Dim yn ddrwg Y Llew Coch Y Llew Gwyn Y Llew Du Y Castell Y Goron Ystafell Bwyd Staff Prisiau Wedyn, efo partner newydd, gofynnwch: Dach chi'n licio'r Llew Du? Wei, mae'r staff yn glen, ond dydy'r prisiau ddim yn rhad,...... ac ati 2. Dach chi'n gweithio ar y switsfwrdd ac yn cadw dyddiadur pawb. Nodwch lie bydd pawb heddiw, gan ddefnyddio unrhyw rai o'r canlynol: allan, mewn cyfarfod, ar wyliau, yn brysur, yn yr ysbyty, yn y Llew Coch, ddim yma, ddim i mewn, ddim ar gael, ddim yn yr ystafell. ac yna atebwch gwestiynau eich partner: Ga' i siarad efo'r tiwtor? neu Ydy Mr. Williams i mewn? You work on the switchboard and keep everyone's diary. Note where everyone will be today by choosing from the above list and then answer your partner's telephone calls to all these people. Ms Jones Dr. Roberts Ms. Williams Y tiwtor Staff y gegin Mr. a Mrs. Evans Y Rheolwr Y ficer - 79 - AD RAN C: Deialog A. Ydy eich teulu chi'n siarad Cymraeg? B. Nacydyn. Mae Dad yn dallt tipyn bach, ond dydy Mam ddim. A. Dach chi'n clywed Cymraeg yn y gwaith? B. Mae pawb yn y swyddfa'n siarad Cymraeg, ond dydy'r bos ddim. Maehi'ndwad o Glasgow. A Sgynnoch chi ffrindiau Cymraeg? B. Oes, ond dydyn nhw ddim yn siarad Cymraeg efo fi. A Dim eto, ella, ond daliweh ati! Dach chi'n siarad Cymraeg adra? B. Ydw, efo'r ci. Corgi ydy o. Dydy o ddim yn dallt Saesneg. - 80 - ADRANCH: Opera sebon Be' ydy ymateb Mr. Springbottom pan mae Sion: What is Mr. Springbottom's response when Sion: a) yn siarad Cymraeg yn gyflym iawn speaks Welsh very quickly b) yn siarad Saesneg speaks English Gwrandewch am: Listen for. chwarae teg yn araf wnewch chi siarad ers pryd Swydd Efrog symud mis yn 61 fair play slowly will you speak since when Yorkshire to move a month ago a) b) c) ch) d) Lie mae Mr. Springbottom yn dysgu Cymraeg? Ers pryd mae o'n dysgu Cymraeg? O le mae o'n dwad yn wreiddiol? Ers pryd mae o'n byw yng Nghymru? Be' mae o'n feddwl What does he think i) o'r tywydd? ii) o'r bobl? 4. a) Pam dydy Annie ddim yn hapus? b) Be' mae Mr. Springbottom isio rwan? ADRAN D: Taflenwaith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: Is Ms. Jones in? Is it busy in the office It's not bad They're not in The food isn't good Are the staff helpful? Do you want to leave a message? They are very cheap 2. Atebwch "Yes/No" Ydy Mr. Jones yna? Ydy'r prisiau'n rhad? Dach chi'n licio'r Llew Coch? Ydy'r cymdogion yn glen? Ydy'r swyddfa'n brysur? Dach chi isio panad? 3. Trowch y brawddegau yma i'r ncgyddol Make these sentences negative Mae hi'n oer Mae'r bwyd yn dda Maen nhw'n rhad Mae Ms. Jones i mewn 4. Disgrifiwch dafarn neu dy bwyta Heol. Describe a local pub or restaurant. - 82 - ADRANA UNED 10 (Deg) Mae gen i gar Mae gan Pat gar Mae gan Nesta Fiesta Mae gan Joyce Rolls Royce Be' sy 'n bod? Mae gen i Mae gan y plant annwyd gur pen boen bol boen cefn ddolur gwddw Mae gen i aspirin os dach chi isio Be' sy'n bod ar y D.J.I y chef? y parots? Mae gynno fo gur pen Mae gynni hi boen bol Mae gynnyn nhw ddolur gwddw Sgan y bos gariad? Oes, Ann ^••Sgynni hi frawd? Oes, John ^Sgynno fo blant? Oes, Sián a Sidn **Sgynnyn nhw gi? Oes, corgi Wyt ti 7? nabody teulu? Nac ydw, dim o gwbl! Pam dydy Bil a Ben ddim yn dwad? Pam dydy Ann ddim yn dwad? Pam dydy Jac ddim yn dwad? Pam wyt ti ddim yn dwad? Sgynnyn nhw ddim amser Sgynni hi ddim pres Sgynno fo ddim car Sgen i ddim 'mynedd Dw i'n licio Eastenders, ond mae'n well gen i Bobi y Cwm criced rygbi garddio smwddio cwrw ddwr Mae'n gas gen i rygbi gwrw anifeiliaid weithio - 83 - Geirfa annwyd - a cold mor - sea be'sy'nbod - what's the matter mynedd ( Cewch (yes, you may) [chi] ar 61 - left Cei [ ti ] benthyg - borrow brechdan - sandwich Na chewch (no) gwerthu - to sell Na chei pwys - pound (weight) rhywbeth - something sudd oren - orange juice 1. A. Dach chi'n gwerthu tomatos? B. Ydan. Dymanhw. A. Faint ydyn nhw? B. Pedwar deg ceiniog y pwys. A. Ga' i ddau bwys, os gwelwch chi'n dda? B. Cewch, with gwrs. Dyma chi. Wyth deg ceiniog. A. Sgynnoch chi gaws Caerffili? B. Oes. Faint dach chi isio? A. Hanner pwys, plis. B. Dyma chi. 65 ceiniog. Rhywbeth arall? A. Dim diolch. B. £1.45, os gwelwch chi'n dda. A. Ga' i gopi o'r Financial Times? B. Mae'n ddrwg gen i, ond sgynnon ni ddim ar 61. A. Sgynnoch chi gopi o'r Telegraph? B. Nac oes, mae'n ddrwg gen i, sgynnon ni ddim ar 61. A. Ga' i gopi o'r Beano? B. Cewch, wrth gwrs. Dyma chi. Pum deg ceiniog, os gwelwch chi'n dda. - 95 - 3. A. Ga' i ddiod, plis? B. Cei, wrth gwrs. Be' wyt ti isio? A. Ga' i sudd oren? B. Cei, wrth gwrs. Dyma ti. A. Ga' i rywbeth i fwyta? B. Cei, wrth gwrs. Be' wyt ti isio? A. Ga' i frechdan ham? B. Cei, wrth gwrs. Dyma ti. A. Ga' i lifft adra? B. Nachei! A. Ga' i fenthyg pres am dacsi? B. Nachei! A. Pam? B. Wyt ti'n byw yn y stryd nesa. Ysgrifennwch ddeialog mewn siop A = staff B - cwsmer Write a dialogue set in a shop A. Greet the customer A. _ B. Reply. Ask whether they sell B. bananas A. Say yes A. B. Ask how much they are B. A. Reply A. B. Ask for however much you want B. A. Give the price and ask whether A. there's anything else B. Say no B. A. Say goodbye A. - 96 - UNED 12 (Un deg da it /Deuddeg) ADRANA Roeddhi'n braf ddoe oer brysur Rocdd hi'n o'n Ann yn y swyddfa'n brysur ddoe Mi wnes i weld Ann John Rocky 16 ddoe Sut oedd hi? Sut oedd o? Sut oedd o? lawn Go lew Ofnadwy Mi wnes i weld Smot ddoe Lie oedd o? Efo pwy oedd o? Be' oedd o'n neud? Yn y pare Siani Gael hwyl! Faint oedd y bil? Doedd o ddim yn ddrud rhad rhy ddrwg Pam doedd John ddim yma ddoe? Pam doedd Ann ddim yma ddoe? Pam doedd Smot ddim yma ddoe? Roedd o'n sal Roedd hi'n brysur Roedd o mewn cyfarfod! Sut oedd y gwyliau? Oedd y tywydd yn braf? Oedd y gwesty'n neis? Oedd y bwyd yn dda? Oedd y bwyd yn ddrud? Oedd y lle'n ddiddorol? Lie wnaethoch chi fynd? Da iawn diolch Oedd, roedd hi'n braf iawn Oedd, roedd o'n neis iawn Oedd, roedd o'n dda iawn Nac oedd, roedd o'n rhad iawn Oedd, roedd o'n ddiddorol iawn Wolverhampton - 97 - Geirfa byth diddorol drud ever, never interesting expensive ei hun gwesty yno herself / himself hotel there Patrymau Amser amherffaith roedd hi oedd hi? doedd hi ddim Imperfect tense she/it was was she/it? she/it wasn Y Oedd hi? > Oedd Nac oedd Yes No As in the present tense, the forms are usually followed by "yn" (or 'n after vowels) to "glue" the sentence together roedd hi'n oer oedd y tywydd yn braf? As in the present tense also, this "yn" is not used with expressions of place: roedd o _ mewn cyfarfod doedd hi ddim _ yma - 98 - ADRANB 1. Doedd y bos ddim yn y swyddfa ddoe. Heddiw, mae hi/o isio gwybod pwy oedd yn y gwaith ddoe, pwy oedd ddim yno am reswm da, a phwy oedd yn chwarae triwant. Llcnwch hanner y grid efo "yma", a'r gweddill efo dewis o : mewn cyfarfod, yn säl, yn swyddfa Cacrdydd, yn chwarae golff, yn y dafarn, yn pysgota, yn siopa, mewn parti. Yna atebwch gwestiynau'r bos: Llc oedd_? neu Oedd _yma ddoe? Fill in the grid with your colleagues whereabouts yesterday - half were in (yma), but the others were in some of the places noted above. You are the office snitch who answers all the boss' questions. Deiyth Geraint Siän Huw Glenys Gareth Nia Gwyn Rhiannon Dafydd 2. Dewiswch leoliad gwyliau diweddar a'ch barn am y tywydd, y gwesty a'r bwyd. Yna atebwch gwestiynau eich partner: Lie wnaethoch chi fynd? Sut oedd y tywydd? neu Oedd y tywydd yn braf? Sut oedd y gwesty? neu Oedd y gwesty'n neis? Sut oedd y bwyd? neu Oedd y bwyd yn dda? Choose the location of a recent holiday and your opinion of the weather, hotel and food. Then answer your partner's questions. k 4 TYWYDD GWESTY BWYD - 99 - ADRAN C: Deialog A. Sut oedd y parti neithiwr? B. Gret: parti bendigedig! Roedd y lle'n braf, roedd y bwyd yn dda a mi wnaethon ni gael lot o hwyl A. Oedd pawb yno? B. Doedd Pat ddim yno, with gwrs, ond roedd pawb arall yno. A. Sut oedd y bos? B. lawn. Roedd o/hi'n mwynhau ei nun, dw i'n meddwl. A. Oedd hi/o'n dawnsio? B. Oedd A. Elb pwy? B. Ar ben ei nun A. Sut oedd y disgo, beth bynnag? B. Ofnadwy. Dw i ddim isio clywed "Una Paloma Bianca" byth eto. - 100 - ADRANCH: Opera Sebon 1. Parwch yr enw a'r llyscnw Match the name and nickname Annie Niwrotig Beryl Annifyr (unpleasant) Nia Beryg (dangerous) 2. Faint o weithiau dach chi'n clywed "roedd", "oedd" neu "doedd" 3. Gwrandewch am: Listen for: cynta - first ar y ffordd - on the way ar y gair - talk of the devil (lit. on the word) prysur - busy heddlu - police cyrraedd - to arrive, to reach 4. Be' ydy problemau plant Nia? Francoise Carlos Hans 5. Be' mae Llinos yn ddeud (say) am: Annie _ Beryl _ Nia - 101 - ADRAN D: Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: How was he? It was cold yesterday It wasn't too bad The office was busy Was the food expensive? What was he doing? Ann wasn't here yesterday 2. Atebwch "Yes/No" Oedd hi'n braf ddoe? Oedd hi'n brysur yn y dre ddoe? Oedd "Mary Poppins" yn ffilm dda? Oedd y dosbarth yn dda? 3. Atebwch Pam doedd John dditn yma ddoe? Pam doedd Ann ddim yma ddoe? Pam doedd Pat ddim yn y parti? Pam doedd y tiwtor ddim yn y dosbarth?_ Newidiwch o'r prescnnol i'r gorffennol / Change from present to past e.e. Mae hi'n oer > Roedd hi'n oer Ydy hi'n brysur? > _ Lie mae o? > ___ Dydy hi ddim yn braf >___ Mae John yn sal > _ Ydy'r gwesty'n neis? >_____ Dydy Pat ddim yma > _ Be' mae Smot yn neud > - 102 - UNED 13 (Un deg tri/Tri ar ddeg) ADRANA Ron i'n sál ddoe (Roeddwn i) brysur hwyr Don i ddim yma ddoe Pam? Ron i'n gweithio (Doeddwn Don i ddim yn dda Ron i wedi blino Don i ddim yn medru dwad Lie oeddet ti ddoe? Ron i allan mewn cyfarfod i ffwrdd yn Wrecsam Sut oeddech chi'n teimlo ar 61 y cyfarfod? Ron i'n hapus Sut oeddet ti'n teimlo flin ddigalon Oeddet ti yma ddoe? On / Nac on (Oeddwn) Oeddech chi 'n brysur ddoe? 'n gweithio ddoe? Lie oeddech chi'n byw o'r blaen? Lie oeddech chi'n gweithio o'r blaen? Ron i'n gweithio yn . Be' oeddech chi'n neud o'r blaen? Ron i'n gweithio fel. Geirfa ar 61 - after hyrmy that (abstract) blin - cross, angry i ffwrdd away byd - world o'r blaen before, previously cyn - before pob every digalon - sad, downhearted rhwng between fel - as, like tan until hapus - happy teimlo to feel - 103 - Patrymau röni (< roeddwni) dön i ddim (< doeddwn i ddim) I was, I used to I wasn't oeddet ti? oeddech chi? were you? oeddet ti / oeddech chi? on - yes nac ön - no (< oeddwn) (< nac oeddwn) Fel ynUned 10: R dimR D yn y positif yn y cwestiwn yn y negyddol (rön i) (on i?) (dön i ddim) Fel yn yr amser presennol: As in the present tense: a) dim yn efo lie no yn with a place b) yn + dim treiglad efo berf yn + no mutation with verb c) yn + treiglad efo ansoddair yn + mutation with adjective rön i allan rön i'n gweithio ron i'n flin BEFORE ron i'n gweithio yn Wrecsam cyn dwad yma cyn cinio o'r blaen. (= previously) Cf. After: mi wnes 1 gysgu ar öl gweithio ar 61 cinio wedyn (=afterwards) - 104 - ADRAN B I. Roedd tipyn o broblem yn y dre ddoe, ac mae plismon isio gwybod lie oeddech chi. Dyma'r posibiliadau: yn y swyddfa, yn cdrych ar y teledu, yn cael bath, yn gweithio yn yr ardd, yn bwyta swper, yn y dafarn, yn y sincma, yn y car, yn golchi'r Ucstri, ar y ffon efo ffrind, yn siopa yn Kwiks, mewn cyfarfod. 4.00 7.30 5.00 8.00 5.30 8.30 6.00 9.00 7.00 9.30 Atebwch gwestiynau'r plismon, e.e. Lie ocddcch chi am bed war o'r gloch? am hanner awr wedi pump? Mae'n bosib bydd y plismon yn gofyn cwestiynau eraill hefyd, e.e. The policeman may also ask other questions; Be' oeddech chi'n neud? Efo pwy oeddech chi? ac ati 2. Dach chi wedi symud o gwmpas llawer dros y blynyddoedd. Atebwch gwestiynau eich partner: Lie oeddech chi'n bywyn 1987? Be' oeddech chi'n neud? You have moved around a great deal over the years. Answer your partner's questions, e.g. Byw : Bangor, Wrecsam, Lerpwl, Llundain, Caeredin, Ffrainc, Sbaen,Yr Eidal, Yr Almaen, America, Awstralia, Deiniolen Gweithio : mewn gwesty, mewn ty bwyta, ar fferm, mewn ysgol, mewn ysbyty, efo'r heddlu, mewn swyddfa, fel "au pair", mewn sinema, fel postmon, mewn bar, fel gyrrwr tacsi. Blwyddyn Lie Gwaith Blwyddyn Lie Gwaith 1968 1986 1972 1990 1977 1993 1981 1995 1984 1998 - 105 - ADRAN C: Dcialog A. Lie oeddech chi'n byw cyn dwad yma? B. Yn Aberystwyth. A. A He oeddech chi cyn hynny? B. Yn Llanelli. A. Llanelli? Pryd oeddech chi'n byw yn Llanelli? B. Rhwng 1983 a 1990. A. Wei, well Ron i'n byw yn Llanelli tan 1986. B. Wei, wel! Lie yn Llanelli oeddech chi'n byw? A. Yn Stryd y Pwll. B. Oeddech chi' n nabo d Twm Dwbl Top? A. On, wrth gwrs. Ron i'n byw drws nesa ond un i Twm. ii TvVM DVVBL TOP B. Wel, wel, ron i'n chwarae dartiau efo Twm yn y Rose and Crown pob nos Sadwrn. A. Wel, wel! Bydbach! ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pwyydy a) Gruff Gruffydd? b) Tom Springbottom 2. Llenwch y bylchau: _ y cwrs yn gret Fill the gaps: _ i'n dysgu llawer ar y dechrau _ i ddim yn y dosbarth 3. Faint o weithiau dach chi'n clywed y gair "treiglad(au)" ? How many times do you hear the word "treiglad"or treigladau " ? D.S. Cwestiwn 4 a 5 drosodd - 106 - 4. Gwrandcwch am: Listen for: anghofio drysu poeni to forget to get confused to worry 5. Ers pryd mae Gruff Gruffydd yn y gwely yn y gornel ? Ers pryd mae Mr. Springbottom yn dysgu Cymraeg? Dydy Mr. Springbottom ddim yn dallt dau beth. Be'? Pa gamgymeriad {mistake) mae Mr. Springbottom yn neud? ADRAN D: Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yraa: I was working yesterday I wasn't here Where were you? Were you busy? I was away I used to work in Amlwch I was tired What did you do before? I wasn't well How were you feeling? - 107 - 2. Atcbwch "Yes/No" Oeddech chi yma wythnos diwetha?___ Oeddech chi'n gweithio ddoe? _ Oeddech chi allan neithiwr? _ Oeddech chi'n byw yng Nghymru _ llynedd? Oeddech chi'n byw yng Nghymru _ yn 1990? 3. Atebwch Lie oeddech chi'n byw o'r blaen? _ Lie oeddech chi'n byw yn blentyn? _ Lie oeddech chi'n gweithio o'r _ blaen? Be' oeddech chi'n neud yn 1995? _ 4. Newidiwch o'r presennol i'r gorffennol / Change from present to past e.e. Dw i'n byw yn Llandudno > Ron i'n byw yn Llandudno Dw i wedi blino > Lie dach chi'n byw? > Dw i ddim yn dda > Wyt ti'n brysur heddiw? > Dw i mewn cyfarfod > Dach chi'n nabod Twin? > Dw i ddim yma > Dw i'n flin > Sut dach chi'n teimlo rwan? > Dw i ddim yn hapus > - 108 - UNED 14 (Un deg pedwar / Pedwar ar ddeg) ADRAN A Pan ôn i'n blentyn, rôn i'n licio........................................... dôn i ddim yn licio................................. rôn i'n licio chwarae............................. dôn i ddim yn licio gwisgo.................... Roedden ni'n byw yn Nefyn o'r blaen Roedden ni'n licio byw yn Nefyn OND Doedden ni ddim yn licio'r bobi drws nesa Doedden nhw ddim yn glen Roedden nhw'n swnllyd Roedden nhw'n licio canu gwlad! Oeddet ti yma wythnos diwetha? Ocdd Chris yma? Oedd Ann a John yma? Ôn / Nac on Oedd / Nac oedd Oedden / Nac oedden Be' oeddet ti'n feddwl Be' oeddech chi'n feddwl o'r ffilm? o'r nofel? o'r rhaglen? o'r gem? Ron i'n meddwl bod hi'n ardderchog iawn ofnadwy anobeithiol Pam wnest ti fynd i Landudno? Pam wnest ti symud yma? Pam wnest ti ffonio? Pam wnest ti godi am chwech o'r gloch? Rôn i isio dillad newydd Rôn i isio byw yn y wlad Dôn i ddim isio ysgrifennu Dôn i ddim isio cysgu - 109 - Geirfa anobeithio! hopeless llpfft(ydd) bedroom(s) ardderchog excellent Uysiau vegetables blodau flowers mcddai fo so he said codi to get up, to lift pan when (ddim mewn cwestiwn) del pretty rhaglen programme dillad clothes swnllyd noisy gormod (o) too much symud to move gwisgo to wear traeth beach gwlad country ysgrifennu to write hufen iä ice cream (sgwennu) Patrymau Amser amherffaith - Imperfect tense (= was, used to; also used for emotions in the past, e.g. / liked, I thought and / wanted) POSITIF CWESTIWN NEGYDDOL YES Ron i (< Roeddwn i) On i? (< Oeddwn i?) Don i ddim (< Doeddwn i ddim) On (Oeddwn) (Yes I was) Roeddet ti Oeddet ti? Doeddet ti ddim Oeddet (Yes, you were) Roedd o/hi/y bobl Oedd o/hi/y bobl? Doedd o/hi/y bobl ddim Oedd (Yes, he/she/it was) Roedden ni Oedden ni? Doedden ni ddim Oedden (Yes, we were) Roeddech chi Oeddech chi? Doeddech chi ddim Oeddech (Yes, you were) Roedden nhw Oedden nhw? Doedden nhw ddim Oedden (Yes, they were) D.S. 1. Ron i _ isio - dim "yn" efo "isio" 2. Be'oeddet ti'n feddwl - y ferf yn treiglo pan mac'r cwestiwn yn dechrau efo be' verbs mutate when question starts with be' 3. Ron i'n meddwl bod hi... - bod hi = that it was (a that it is) - 110 - ADRAN B 1. Dudwch be' oeddech chi'n licio a be' doeddech chi ddim yn licio ers talwm: Say what you liked and didn't like in the past: Ers talwm, ron i'n licio....... don i ddim yn licio..... Wedyn, bydd eich partner yn gofyn: Oeddech chi'n licio.......? 2. Mi wnacthoch chi weld pob un o'r rhaglenni yma ar y teledu w>'thnos diwetha. Rhowch sgor i bob un allan o ddeg ac atebwch gwestiynau'ch partner, e.e. Wnest ti weld...... nos Sadwrn? Do Be' oeddet ti'n feddwl o'r rhaglen? Ron i'n meddwl bod hi'n........ You watched each of these TV programmes last week. Give each a score out of ten and answer your partner s questions: SADWRN 5.30 Y Clwb Rygbi □ 6.45 Noson Lawen □ 7.45 Cwis: Pwy Ydy Pwy? □ 8.15 Ffdm: Un Nos Ola Leuad □ SUL 5.30 Pobl y Cwm (Omnibws) □ 7.30 Bryn Terfel □ 8.30 Drama: Y Twr □ 10.00 Ocs 'na Roc a R61? □ LLUN 4.00 Slot Meithrin □ 5.00 Planed Plant □ 6.00 Heno □ 7.00 Pobl y Cwm □ 7.30 Newyddion □ 8.00 Yn yr ardd □ 8.30 Y Jocars □ 9.00 Y Byd ar Bedwar □ 9.30 Sgorio □ ADRAN C : Deialog A. Wnaethoch chi fynd i weld y tý? B. Do. A. Be' oeddech chi'n feddwl? B. Wei, rôn i'n licio'r lie, ond doedd Chris ddim. Gormod o waith, meddai fo/hi. A. Oedd y llofftydd yn braf? B, Oedden, braf iawn, ond roedd Chris yn meddwl bod nhw'n rhy fawr. Gormod o waith peintio, meddai fo/hi. A. Oedd yr ardd yn ddel? B. O, oedd, roedd yr ardd yn fendigedig. Gardd fawr efo llawer o flodau a llysiau. A. A be' oedd Chris yn feddwl? Gormod o waith, mae'n siwr. B. Wei, roedd o/hi'n licio'r patio! - 112 - ADRAN CH: Opera Scbon 1. Pwy ydy'r pedwar person sy'n siarad? 2. Mae Mr. Springbottom yn teimlo Mr. Springbottom feels a) yn falch o gywiro pa gamgymeriad? proud of having corrected which mistake? b) yn euog am son am be' with Gruff? guilty for mentioning what to Gruff? 3. Nodwch pob ffurf o on / oedd / oedden ac ati dach chi'n ei chlywed. Note every form of on / oedd / oedden, etc. that you hear 4. Gwella - to cure, to make better Be' sy'n gwella pob tiwtor Cymraeg? ADRAN D : Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: We liked living in Nefyn What did you think of the film? I didn't want to sleep I thought it was hopeless They were noisy Were Ann and John here? Yes I didn't like vegetables They liked Country and Western 2. Atebwch Yes/No Oeddet ti'n licio'r ffilm? Oedd y gem yn dda? Oedden nliw'n iawn? Oeddet ti'n byw yng Nghymru yn blentyn? Oedd y bobl yn glen? Oeddech chi'n dallt Uned 13? Oedd hi'n brysur yn Llandudno? Oedd y plant yn swnllyd? 3. Ysgrifennwch dair neu bedair brawddeg am lie oeddech chi'n byw o'r blaen neu am eich plentyndod. Write three or four sentences about where you lived before or about your childhood. - 114 - UNED 15 (Un deg pump /Pymtheg) ADRANA Mi wnes i ffonio Ann Mi wnaeth hi ffonio John Mi wnaeth o ffonio Mr a Mrs. Evans Mi wnaethon nhw ffonio Mr. a Mrs. Jones...... ac mi wnaeth British Telecom anfon y bil! Be' wnest ti ddoe? Be' wnaeth Ann? Be' wnaeth y staff? Be' wnaeth y bos? Mi wnes i weithio Mi wnaeth hi weithio Mi wnaethon nhw weithio Mi wnaeth o chwarae golff Wnest ti weld y gern? Wnaeth Man U. ennill? Wnaeth Giggs sgorio? Do Do Naddo Pwy wnaeth ddringo Eferest? Hilary a Tensing Pwy wnaeth ganu "Goldfinger"? Shirley Bassey Be' wnaeth ddigwydd ar Bont Britannia yn 1970? Tan Be' wnaeth ddigwydd yn Chernobyl yn 1984? Damwain Mi wnes i fynd i Fflorida ond Mi wnaeth Ann fynd i Baris ond Mi wnaethon ni fynd i'r Swistir ond Mi wnaeth y cor fynd i Awstralia ond wnes i ddim gweld Mickey Mouse wnaeth hi ddim dringo Twr Eiffel wnaethon ni ddim prynu cloc wnaethon nhw ddim canu "Waltzing Matilda" Geirfa adeiladu to build felly so, therefore ail second hvsbvseb advert anfon to send mis mel honeymoon colli to lose, to miss peiriant machine cor choir priodi to get married damwain accident prynu to buy digwydd to happen tan fire diwedd end trio to try ennill to win ysgariad divorce - 115 - Patrymau Amser Gorffennol - Past tense GWNEUD (NEUD) - to do/to make Mi wnes i Mi wnest ti Mi wnaeth o/hi/ y bobl drws nesa Mi wnaethon ni Mi wnaethoch chi Mi wnaethon nhw (I went, I ate, etc.) {lit. I did go, I did eat, etc.) Positif - mi wnaeth o Cwestiwn - wnaeth o? Negyddol - _ wnaeth o ddim (Mi is often omitted in speech) Wnaeth is usually pronounced "nath". The "ae" in wnaethon/wnaethoch can be pronounced as "a" (nathori) or as in English "day" inaethon) Mi wnaeth o'r gwaith cartre = He did the homework Mi wnaeth o gacen = He made a cake Mi wnaeth o fwyta = He did eat = He ate 2. Mae'r gair cynta ar 61 y person yntreiglo: The first word after the person or subject mutates: mi wnaeth o fwyta wnaeth o ddim bwyta mi wnaethon nhw golli mi wnaeth Manchester United golli ac ar 61 Pwy wnaeth/Be' wnaeth : Pwy wnaeth ennill? = Who won? Be' wnaeth ddigwydd? = What happened? Gan fod "wnest/wnaeth" ac ati yn dwad o "neud", sylwch ar y canlynol: As "wnest/wnaeth" etc, come from "neud", note the following: Be' wnest ti weld? - What did you see? Be' wnaeth o weld? - What did he see? Be' wnest ti? - What did you do? Be' wnaeth o? - What did he do? 4. Dach chi'n deud "mi wnaethon" efo "nhw": mi wnaethon nhw .... Use "mi wnaethon" with "nhw": ond "mi wnaeth" efo geiriau lluosog eraill, e.e.: mi wnaeth y Beatles... but "mi wnaeth " with other plural words, e.g: mi wnaeth y bobl drws nesa mi wnaeth Mr. a Mrs. Jones - 116 - ADRANB Dewiswch un o'r gweithgareddau isod ar gyfer pawb ac atebwch gwestiynau'ch partner: Be' wnaeth__ddoe/dydd Sadwrn? Choose one of the activities below for everyone and answer your partner's questions. Ddoe Dydd Sadwrn Ddoe Dydd Sadwrn y tiwtor y bobl drws nesa y plant y ficer y pennaeth y postmon Nain a Taid Mr.a Mrs Jones - 117 - ADRAN C : Deialog A. Wnest ti weld Pobl y Cwm neithiwr? B. Naddo, ron i allan. A. Wnest ti ddim recordio'r rhaglen? B. Mi wnes i drio, ond wnaeth y peiriant fideo ddim gweithio. Be' wnaeth ddigwydd? Wnaeth Kath a Reg briodi? A. Do, ac mi wnaeth Kath gael babi cyn yr hysbysebion. B. Lie wnaethon nhw fynd ar eu mis mel? A. Wnaethon nhw ddim mynd. Mi wnaethon nhw gael ysgariad yn yr ail hanncr. B. Be' wnaeth ddigwydd ar y diwedd? A. Mi wnaeth Reg gael dam wain, mi wnaeth Kath gael cariad newydd ac mi wnaeüi y dafarn fynd ar dän. A. O, wel, wnes i ddim colli llawer felly. - 118 - ADRAN CH: Opera Scbon 1. Faint o weilhiau dach chi'n clywed "wnaeth"? How many limes do you hear "wnaeth " 2. Pa "Yes / No"s dach chi'n eu clywed? Which Yesses and Nos do you hear? 3 Gwrandewch am: Listen for: gwell diwetha gadael blynedd meddyg peidiweh ä siarad lol -gwaed better last to leave years doctor don't talk nonsense blood 4. Pam mae'r geiriau canlynol yn codi yn y stori? Why do the following words come up in the story? brandi _ tair wythnos _ dyn-neud-castanets__ S4C hypocondriac sos coch 5. Pam mae Gruff isio siarad efo'r Sister? - 119 - AD RAN D: Taflcn vvaith 1. Ffindiwch y brawddcgau yma: He phoned They worked Did Man. U. win? Who sang? We didn't eat What did the staff do? What happened? The machine didn't work 2. Atebwch Be' wnest ti ddoe? Be' wnaeth dy bartner di ddoe? Be' wnaeth y bobl drws nesa ddoe? 3. Gorffennwch efo brawddeg negyddol, fel yn yr enghraifft Complete with a negative sentence, as in the example Mi wnes i fynd i Rwsia ond.......... wnes i ddim yfed fodca Mi wnaeth John fynd i'r Himalayas ond___ Mi wnaethon nhw fynd i'r Alpau ond _ Mi wnaeth y plant fynd i'r ysgol ond _ Mi wnaeth Ann fynd i Hollywood ond _ Mi wnes i brynu tocyn loteri ond - 120 - UNED 16 (Un deg chwech / Un ar bymtheg) ADOLYGU AC YMESTYN: Digwyddiadau yn y gorffennol (Revision and Extension) (Events in the past) Llenwch y llinell gynta yn y grid efo manylion am eich gwyliau diwetha (gwir neu ddychmygol). Yna gofynnwch i bobl eraill yn y dosbarth am eu gvvyliau nhw (rhai efo "ti", rhai efo "chi"): Fill in the first line in the grid with details of your last holiday (real or imaginary). Then ask other people in the class about their holidays (some you will address as "ti", others as "chi'): Lie wnest ti/wnaethoch chi fynd ar wyliau? Sut wnest ti/wnaethoch chi fynd? Be' wnest ti/wnaethoch chi ar y gwyliau? Oedd y bwyd yn dda? Sut oedd y tywydd? Wnest ti/wnaethoch chi fwynhau? ac ati Ar 61 tipyn, gofynnwch gwestiynau am bobl eraill yn y dosbarth: After a while, ask questions about other people in the class: Lie wnaeth X fynd? Sut wnaeth hi/o fynd? Be' wnaeth o/hi? ac ati Geirfa newydd Sut? Prvd ? ar gefn beic on a bike gaea winter awvren aeroplane gwanwyn spring hedfan to fly haf summer llong ship hydref autumn Pam? Tvwvdd crwydro to wander bwrw glaw to rain o gwmpas around cymylog cloudy torheulo to sunbathe cynnes warm ymweld ä to visit niwlog foggy stormus stormy - 121 - Patrvvm newydd I ddweud be' wnaethoch chi yn y gorffennol, dach chi'n medru defnyddio ffurf hir neu ffurf gryno, e.e. To say what you did in the past, you can use a long form or a concise form, e.g. Hir / Long mi wnes i edrych mi wnes i weithio mi wnes i fwyta Cryno / Concise mi edryches i mi weithies i mi fwytes i Does 'na ddim gwahaniaeth o gwbl rhwng y ddau ac mi fyddwch chi'n clywed y ddau pan mae pobl yn siarad. Mi fydd y ffurfiau cryno'n cael eu dysgu'n llawn yn Unedau 37-38. There is no difference at all between the two forms and you will hear both used in speech. The concise forms will be covered in full in Units 3 7-38. D.S. KB Mae ffurfiau cryno "mynd" yn gyffredin iawn The concise forms of '"mynd" (to go) are very common indeed. Mi wnes i fynd = Mi wnest ti fynd Mi wnaeth hi/o fynd = Mi wnaethon ni fynd = Mi wnaethoch chi fynd = Mi wnaethon nhw fynd = mi es i mi est ti mi aeth hi/o mi aethon ni mi aethoch chi mi aethon nhw E.e. Mi es i allan = Mi es i i Sbaen - / went out I went to Spain Lie est ti? Lie aethoch chi? Where did you go? Sut aeth y dosbarth? Aethon ni ddim = Aethoch chi? Do = How did the class go? We didn 't go Did you go? Yes Does 'na ddim problem efo "mi wnes i fynd", ond mae'n bwysig bod chi'n dallt "mi es i". Os dach chi'n hapus efo'r ffurf gryno, triwch ei defnyddio wrth lenwi'r grid. You can still say 'mi wnes i fynd "if you prefer, but it is important that you at least understand "mi es i *. If you are happy with the concise form, try using it when filing the grid. GWAITH CARTREF Ysgrifennwch baragraff am wyliau cofiadwy. Write a paragraph about a memorable holiday. ENW LLE? PAM? PRYD? SUT? AROS MEWN? TYWYDD DA? BWYD DA? MYVYN-HAU? - 124 - UNED 17 (77/2 degsaith /Dau ar bymtheg) ADRAN A Dach chi isio panad? Wei ... Mae 'na de yn y tebot Mae 'na gwpan yn y cwpwrdd Mae 'na lefrith yn yr oergell (yn y ffrij) Mae 'na fisgedi yn y tun Helpwch eich hun! Oes 'na ffon yma? Oes / Nac oes le le chwech/dy bach rywun yn eistedd Ga' i bedwar tocyn? Does 'na ddim tocynnau ar 61, mae'n ddrwg gen i b\vyd lie rywbeth i fwyta? gadw lie ar y bws? amser i feddwl? amser Sut mae pethau yn y swyddfa? Mae 'na orrnod o waith Does 'na ddim digon o amser Mae 'na ormod o waith papur Does 'na ddim digon o staff Does 'na ddim digon o bres Pwy sy 'na? (with y drws/ar y ffon) Be' sy 'na ar y teledu heno? Faint o bres sy 'na yn y banc? Faint o "yes/nos" sy 'na yn Gymraeg? Dyn o'r Inland Revenue Chitty Chitty Bang Bang Pum ceiniog Cannoedd AAA!! AAA!! AAA!! AAA!! Pam dach chi'n hwyr? Roedd 'na draffig ofnadwy Roedd 'na ddamwain ar y ffordd Doedd 'na ddim petrol yn y car Doedd 'na ddim He i barcio Wei, dowch ar gefn beic yfory! - 125 - Geirfa cadw - to keep He chwech toilet cant - hundred oergell fffrij) fridge can punt - £100 peth(-au) thing(-s) cannoedd - hundreds rhywun someone cwpan - cup sgwrs chat, conversation cwpwrdd - cupboard tcbot teapot eistedd - to sit twll hole gorsaf - station ty bach toilet He - place, room with y drws at the door Patrymau Mae 'na there is / there are Oes 'na? is there /are there? Does 'na ddim there isn't / there aren't Pwy sy 'na? Who's there? Be' sy 'na? What is there? Faint sy 'na How much is there/How many are there? Treiglad ar 61 'na mae 'na broblem oes 'na broblem? Dim treiglad ar 61 ddim does 'na ddim problem Roedd 'na there was / there were Oedd 'na was there / were there? Doedd 'na ddim there wasn't / there weren't Pwy oedd 'na? Who was there? Faint oedd 'na? How much was there / How many were there? Gorchmynion {Commands): Helpwch eich hun Help yourself Dowch yfory - Come tomorrow Mwy o orchmynion i ddwad yn fuan! More commands coming soon! D.S. Dach chi'n clywed "Snam" yn lie "Does 'na ddim" pan mae pobl yn siarad - 126 - ADRAN B 1. Efo partner, dyfalwch be' ydy'r "broblem" ym mhob llun With your partner, guess what the 'problem "is in each picture e.e. Mae 'na dwll yn y siwmper Does 'na ddim bwyd ar 61 Pan dach chi'n barod, dach chi'n medru siarad am "be' oedd y broblem?" hefyd When you are ready, you can also discuss what the problem was 2. Dach chi'n gweithio mewn theatr. Mae eich partner isio tocynnau i weld drama. Mae pob perfformiad ond dau yn llawn. Dewisiwch chi pa berfformiadau sy'n llawn a'r ddau sy ddim, ac yna atebweh gwestiynau eich partner, e.e. Oes 'na le nos Fawrth? Nac oes, mae'n ddrwg gen i Oes 'na le nos Fercher? Oes Ga' i bed war tocyn am nos Fercher, pits? Cewch, wrth gwrs All performances are fully booked (llawn), apart from two. Take your partner's booking. Sul Iau Llun Gwcncr Mawrth Sadwrn (p'nawn) Mercher Sadwrn (nos) - 127 - ADRAN C : Deialog A. Oes 'na fws yn mynd o fama? B. Roedd 'na fws i Fangor hanner awr yn ôl, ond does 'na ddim bws arall tan yfory. A. Oes 'na drén? B. Trén! Does 'na ddim gorsaf yma ers 1966! A. Oes 'na gwmni tacsi yn yr ardal? B. Mae 'na gwmni yn y dre. A. Oes 'na giosg yma? B. Oes, ond does 'na ddim ffôn yn y ciosg. Mae 'na broblem efo randaliaid. A. Sgynnoch chj ffôn? B. Oes, ond dydy o ddim yn gweithio ers y storm. Roedd 'na storm ofnadwy nos Sadwrn. A. Oes 'na westy yma? B. Roedd 'na westy yma, ond doedd 'na ddim digon o fusnes. Mi wnaeth o gau ddoe. A. Be' dw i'n mynd i neud? B. Dach chi isio prynu beic? Bargen am gan punt! A. O wel, iawn. Ydy hi'n bosib talu efo Visa? B. Nac ydy. A. Siec? B. Na, dim ond pres. A. Oes 'na fanc yma? B. Nac oes! - 128 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pa eiriau benthyg dach chi'n eu clywed? Which borrowed words do you hear? e.e. karate, staff 2. Gwrandewch am: swn cwffio gwaed cymryd gwahanol pryd o fwyd noise to fight blood to take different meal 3. Atebwch: a) Ar ba raglen oedd Diana Rigg yn actio ers talwm? b) Ar ba raglen oedd Nia'n actio ers talwm? c) Be' oedd problem Nia efo thermomedr? ch) Be' ydy'r broblem yn yr ysbyty? d) Be' mae Llinos yn feddwl o Sion? dd) Be' sy 'na rownd y gornel o'r clwb? - 129 - ADRAN D : Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: Is there a phone here? _ There is too much work _ There are biscuits in the tin _ There isn't any food left _ There aren't enough staff _ There was an accident _ How much is there? _ There wasn't any room _ Is there anyone sitting here? _ There wasn't enough business _ 2. Atebwch efo "Mae 'na / Does 'na ddim....." Ga' i rywbeth i fwyta? _ Ga' i banad? Ga' i ddwad ar y bws? _ Ga' i eistedd yma? _ Ga' i ffonio'r cariad? _ Ga'i fyndi'rtybach? _ D.S. Cwestiwn 3 drosodd - 130 - 3. Parweh y cwestiynau a'r atcbion - A. Pam dach chi ddim yn gwisgo'r siwt? B. Pam dan ni ddim yn cael panad? C. Pam dach chi ddim isio mynd allan heno? CH. Pam wnaethoch chi ddim cysgu neithiwr? D. Pam wnaethoch chi gerdded adra? DD. Pam wnaeth y car stopio? E. Pam wnest ti ddim record io'r rhaglen? F. Pam wnaethon nhw ganslo'r cyfarfod? FF. Pam dach chi ddim yn talu efo siec? G. Pam mae pawb yn hwyr? Match the questions with the appropriate answers 1. Mae 'na ffilm dda ar y teledu 2. Roedd 'na broblem efo'r peiriant fideo 3. Doedd 'na ddim bws 4. Mae 'na dwll yn y trwsus. 5. Mae 'na lawer o draffig. 6. Doedd 'na ddim digon o bobl yno 7. Doedd 'na ddim petrol yn y car 8. Does 'na ddim pres yn y banc 9. Does 'na ddim te ar 61 10. Roedd 'na barti drws nesa - 131 - - 132 - UNED 18 (Un deg wyth / Deunaw) ADRAN A Rhaid i mi stopio smocio Rhaid i mi yfed llai Rhaid i mi ymarfer mwy Dw i ddim yn medru dwad yfory,..... rhaid i mi weithio rhaid i mi fynd i'r ysbyty rhaid i mi fynd at y doctor rhaid i mi warchod Mae gen i gur pen annwyd boen cefn ben mawr Rhaid i ti gymryd aspirin i chi yfed wisgi a mel gysgu ar y llawr yfed wy a Worcester sauce Oes rhaid i ni dalu? Oes, with gwrs. Oes rhaid i'r plant dalu? Oes rhaid i bawb dalu? Pam dydy Ann ddim yma? Pam dydy John ddim yma? Pam dydy'r plant ddim yma? Rhaid iddi hi weithio Rhaid iddo fo weithio Rhaid iddyn nhw weithio Pam doeddet ti ddim yma ddoe? Roedd rhaid i mi warchod fynd i'r ysbyty fynd a'r car i'r garej fynd ä'r ci at y fet Geirfa cloc larwm alarm clock llai less corff body llawr floor cymryd to take mynd ä to take cynnar early mwy more cyrraedd to arrive, to reach rhydd free chithau you too wy egg eleni this year ymarfer to exercise, gwarchod to baby-sit to practise i lawr down Patrymau rhaid necessity a) Mae rhaid i mi ffonio there is a necessity for me to phone I must phone, I have to phone ('Mae' is usually dropped in speech) b) i mi iti iddo fo iddi hi i ni i chi iddyn nhw i bawb i John i'r bos for me, to me for you, to you for him, to him etc. for everybody etc. c) Cwestiwn Negyddol Gorffennol (Past) oes rhaid i mi? = does dim rhaid i mi = roedd rhaid i mi = is there a necessity for me? = there isn 7 a necessity for me = there was a necessity for me - do I have to? I don't have to 1 had to ch) Rhaid + i + go&faychlsubject + TREIGLAD rhaid i mijynd rhaid iddo fo weithio rhaid i John gysgu rhaid i'r bos dalu rhaid i'r tren fynd to take cymryd mynd a to take time, tablets, care, etc., to take someone /something somewhere e.e mynd a'r car i'r garej mynd a'r plant i'r ysgol i/ at to go to a place to go to a person at mynd i'r ysgol mynd a'r car i'r garej mynd at y doctor mynd a'r ci at y fet - 134 - ADRANB 1. Mae eich partner isio i chi weithio rywbryd (sometime) wythnos nesa. RJiaid i chi neud llawer o bethau wytíinos nesa ac mae eich dyddiadur bron yn Ilawn (your diary is almost full), ond mae gynnoch chi ddau amscr rhydd (free). Atebwch gwcstiynau'ch partner: e.e. Dach chi'n medru gweithio dydd Llun? efo: Nac ydwj mac'n ddrwg gen i, rhaid i mi neu: Ydw, dw i'n rhydd dydd Llun Dydd Sul Nos Sul Dydd Llun Nos Lun Dydd Mawrth Nos Fawrth Dydd Mercher Nos Fercher Dydd lau Nos lau Dydd Gwener Nos Wener Dydd Sadwrn Nos Sadwrn Posibiliadau ar gyfer eich dyddiadur (Possibilitesfor your diary): mynd i'r ysbyty, mynd i'r dosbarth, gwarchod, gweld y doctor, mynd ä Mam i'r dre, neud gwaith tý, coginio, mynd i gyfarfod, mynd ä'r ci at y fet, chwarae efo'r tím dartiau, ac ati 1 (b) Be' am newid y personau, e.e. Ydy Ann yn medru gweithio dydd Llun? Nac ydy, rhaid iddi hi................ 1 (c) Be' am newid yr amser, e.e. Pam doeddet ti ddim yma nos Fawrth? Roedd rhaid i mi........................... 2. Edrychwch ar y lluniau. Gofynnwch i'ch partner be' ydy'r broblem. Rhowch gyngor i'ch partner (Give your partner some advicé), e.e. Be' ydy'r broblem? Mae gen i gtir pen. Rhaid i ti gymryd asprin. AD RAN C: Deialog A. Blwyddyn Newydd Dda! B. A chithau A. Dw i'n mynd i fod yn berson newydd eleni. Dw i'n mynd i gyrraedd y gwaith yn gynnar pob dydd. B. Ond mae hi'n chwarter wedi deg. A. Ia, wel, rhaid i mi brynu cloc larwm newydd. Hefyd, rhaid i mi yfed llai. B. Be' am y parti y n y clwb heno? A. Ia, wel, dw i'n mynd i ddechrau yfed llai yfory. Rhaid i mi stopio smocio hefyd. B. Roeddech chi'n smocio pan wnaethoch chi ddwad i mewn trwy'r drws. A. Ia, wel, rhaid i mi orffen y paced o "duty frees" wnes i brynu ar y fferi. Rhaid i mi fynd ar ddeiet hefyd. B. Pryd? A. Rhwng amser cinio ac amser te. A rhaid i mi neud mwy o ymarfcr corff. B. Be' am fynd i'r Ganolfan Chwaraeon i lawr y ffordd amser cinio? A. Syniad da. Ga' i lifft? ADRAN CH: Opera Sebon 1. Lie mae Siön a) yn hanner cynta'r bennod? in the first half of the episode? b) yn yr ail hanner? in the second half? 2. Gwrandewch am: y diwrnod cynta yn barod peidiweh ä siarad lol yn hollol cribo the first day already don't talk nonsense exactly, perfectly, completely to comb 3. Pam mae Siön isio cribo ei wallt? 4. Be5 ydy'r broblem ar y ward? Sut mae Annie'n ateb y broblem? ADRAN D: Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: You must take an aspirin Everyone has to pay I have to baby-sit I had to take the car to the garage They have to work Do we have to pay? I must exercise more She has to work 2. Atebwch Pam dach chi ddim yn dwad yma yfory? Pam dydy John ddim yn dwad yma yfory? Pam dydy'r plant ddim yn dwad yma yfory Pam doeddech chi ddim yma ddoe? 3. Rhowch gyngor - Give advice Mae gen i annwyd Mae gen i gur pen Mae gan Ann gur pen Mae Sión isio cariad newydd Mae Ann isio pres Mae'r tím isio bod yn ffit - 138 UNED 19 (Un deg naw / Pedwar ar bymtheg) ADRANA Pwy sy 'na? Fi (sy 'ma) Be' sy 'na i ginio? Cawl Faint o lofftydd sy 'na yn y fflat? Un Faint o bobl sy 'na yn y fflat? Chwech Faint o le sy 'na yn y fflat? Dim llawer Be' sy ar y teledu heno? Pump opera sebon Be' sy yn y Plaza ar hyn o bryd? Ffilm newydd Disney Be' sy yn y papur heddiw? Hanes y tiwtor yn Soho Pwy sy'n siarad? Pat Williams (sy'n siarad) Pwy sy'n galw? Rolff, o Awstralia Pwy sy'n talu? Chi Pwy sy isio panad? Pawb Faint sy isio coffi? Tri Pwy sy isio siwgr? Neb Pwy sy biau'r beiro 'ma? Fi (sy biau'r beiro 'ma) Pwy sy biau'r llyfr 'ma? Chi Pwy sy biau'r Porsche 'ma? Dimfi Pwy sy'n byw yma rwan? Mam Pwy oedd yn byw yma o'r blaen? Nain Faint sy'n gweithio yma rwan? Deg Faint oedd yn gweithio yma o'r blaen? Pum cant Dw i'n nabod y ddynes sy'n byw yma y dyn sy' n gweithio yma y bobl sy biau'r Porsche 'ma rhywun sy isio prynu'r tý Dw i'n nabod y ddynes oedd yn byw yma y dyn oedd yn gweithio yma y bobl oedd ar y teledu neithiwr Geirfa ar hyn o bryd - at the moment gwerthwyrtai - estate agents biau - to own haul sun cinio - dinner, lunch hyfryd lovely cynhesu - to warm, to heat cawl soup dyn - man nwy gas dvnes - woman pel ball galw - to call reit fawr quite big gal wad - a call trydan electricity - 139 - Patrymau SY Cwestiwn Who is + noun/pronoun = Pwy ydy hi? / Pwy ydy'r capten? on (I: Who is + anything else = Pwy sy... Who is speaking? Pwy sy'n siarad? Who is there? Pwy sy 'na? Who is on the phone? Pwy sy ar y ffön? Who wants coffee? (Who is wanting coffee?) Pwy sy isio coffi? Who owns the car? (Who is owning the car?) Pwy sy biau'r car? D.S. Dim yn efo isio, biau, 'na ac arddodiaid (prepositions) fel ar, wrth ac ati Hefyd: Be' ydy o? ond Be' sy'n digwydd? Faint ydy o? ond Faint sy'n mynd? Mae'n bosib ateb y cwestiwn efo sy hefyd i bwysleisio (emphasise) y person: It is possible to answer the question using sy to emphasise the person: Pwy sy 'na? Pwy sy'n siarad? Pwy sy biau'r car? > H sy 'ma > Pat Williams sy'n siarad > Hi sy biau'r car Cymal Clause Yn Saesneg, dach chi'n gofyn: In English, you ask: a dach chi'n deud: and you state: Yn Gymraeg, dach chi'n gofyn: In Welsh you ask: ond dach chi'n deud: but you stale: Who lives here? I know the man who lives here Pwy sy'n byw yma? Dw i'n nabod y dyn sy'n byw yma (Dim 'pwy'yny canol) OEDD Yn yr amherffaith (imperfect), mae oedd trwy'r amser: In the Imperfect, oedd is used in all the above contexts: Be' oedd y broblem? Pwy oedd 'na? Dw i'n nabod y bobl oedd yn byw yma - 140 - ADRAN B 1. Be' ydy'r cwcstiwn? 2. Pwy sy biau be'? e.e. Pwy sy biau'r car 'ma? Y plant 3. Pwy dach chi'n nabod? e.e. Dach chi'n nabod rhywun sy'n byw yn Ffrainc? Nac ydw Ydw, mae gen i deulu / ffrind sy'n byw yn Bordeaux - 141 - ADRAN C: Delalog A. Ga' i siarad efo Ceri Williams, os gwelwch chi'n dda? B. Pwy sy'n siarad, plis? A. Pat Evans. B. Un munud, os gwelwch chi'n dda.......... Ceri, galwad i chi gan Pat Evans C. Diolch......Helo, Ceri Williams sy'n siarad A. Helo, sut dach chi? Pat Evans sy'n siarad o swyddfa'r gwerthwyr tai. Mae gen i dy hyfryd i chi. Dw i'n nabod y bob! sy biau'r ty rwan - O! pobl glen - a dw i'n nabod y bobl oedd yn byw yn y ty o'r blaen hefyd - O! pobl hyfryd. C. Faint o lofftydd sy 'na? A. Tair C. Faint o ardd sy 'na? A. Mae 'na ardd reit fawr, efo pwll nofio yn y cefn C. Be' sy'n cynhesu'r ty? Trydan 'ta nwy? A. Yr haul C. Lie mae'r ty? A. Ym Mlaenau Ffestiniog - 142- ADRAN CH: Opera Sebon 1. Gwrandewch am: ar gau bob amser rheilffordd fel arfer gobeithio poen esbonio closed always railway usually to hope pain to explain 2. Cymharwch (compare) Dr. Snip a Sion Dr. Snip gweithio ar ward .... _ gwisgo _ car__ byw _ yn edrych allan dros ...__ steil _ Rice Kri spies Tair llofft Deg Dim llawer Y bobl drws nesa Fi 2. Cyfieithwch Who works here? _ I've got a friend who works here _ Who owns the house? _ I know the people who own the house_ Who wants a new car? _ I know someone who wants a new car_ 3. Oneupmanship! Dilynwch y patrwm: Follow the pattern: Mae gen i ffrind sy'n gyrru BMW > Mae gen i ffrind sy'n gyrru Mercedes Mae gen i ffrind sy'n byw yn Chicago Dw i'n nabod rhywun sy'n gweithio fel peilot Dw i'n nabod rhywun sy'n medru dawnsio tango Dw i'n nabod rhywun oedd yn nabod Elvis Presley ADRAN D: Taflcn waith I. Be'ydy'r cwestiwn? - 144 - ADRAN A UNED 20A (Dau ddeg/ Ugain) Wnewchchi arosamfunud os gwelwch chi'n dda? Wnai, siwr ddal y lein ffonio'n 61 roi neges i Mrs. Jones Cnoc ar y drws: Dowch i mewn Tynnwch eich cöt/cotiau (Ei)steddwch Cymwch banad Brysiwch yma eto Cymwch ofal Yn y syrjeri: Efo V teulu yn y bore: Codwch! (Y)molchwch! B(w)ytwch eich brecwast! Yfwch eich llefrith! Byddwch yn ddistaw! Cerwch o'ma! Caewch y drws! Wnewch chi agor eich ceg? Wnewch chi ddeud AAA? Wnewch chi dynnu eich dillad? Wnewch chi olchi cich clustiau? Be'? Agorwch eich ceg! Be? Dudwch AAA! Be'? Tynnwch eich dillad! Be'? Golchwch eich clustiau!!! Dw i'n mynd i ncud bungee Pcidiwch! Pcidiwch á bod yn wirion Peidiwch ä sbio i lawr Dw i'n hwyr Peidiwch ä brysio phoeni cholli'r trén Mae gen i annwyd Mae gen i boen bol Mae gen i ddolur gwddw Rhaid i chi beidio ä mynd i'r gwaith Rhaid i chi beidio ä bwyta Rhaid i chi beidio ä chanu Geirfa brysio to hurry gwynt wind, breath ceg mouth o'ma from here, away clustfiau) ear(s) poeni to worry dal to hold rhoi to give, to put deud to say, to tell sbio to look (fel "edrych") distaw quiet tynnu to pull, to take off ffenest window ymlacio to relax gofal care ymolchi to wash oneself gorwedd to lie down yn öl back, ago gwirion silly - 145 - Patrymau 1. GORCHMYNION Bon y ferf COMMANDS Stem of verb Y ferf yn gorffen efo cytsain, adio'r terfyniad: Verb ends with consonant, add ending: Y ferf yn gorffen efo llafariad, colli'r llafariad: Verb ends with vowel, drop the vowel: darllen edrych > darllenwch > edrychwch codi > bwyta > ffonio > gweithio > cod -bwyt-ffoni-gweithi- codwch bwytwch ffoniwch gweithiwch B6n afreolaidd Irregular stem cymryd > cym- cymwch aros > arhos- arhoswch deud > dud- dudwch yfed > yf- yfwch cerdded > cerdd - cerddwch cau > cae - caewch bod > bydd- byddwch Ffurfiau afreolaidd - Irregular forms mynd cerwch dwad dowch (gw)neud gwnewch GOFYN FFAFR Wnewch chi - Yes = No PEIDIO A (do) ASKING A FA VOUR Will you (please)... (+ treiglad: wnewch chi fynd ?) Wna i Na wna i (Yes, I will) (No, I won't) TO NOT TO Peidiwch ä mynd Rhaid i chi beidio ä mynd TREIGLAD LLAES don't go you mustn't go ASPIRA TE MUT A TION (it is a necessity for you not to go) T > th C > eta P > ph ar 61 ä: ac ar 61 a: e.e. peidiwch ä thalu e.e. cig a ttaatws a phys a chabaits - 146 - ADRANB Edrychwch ar y lluniau a a) penderfynwch pa frawddeg sy'n mynd efo pa lun decide which sentence goes with which picture b) newidiwch y frawddeg yn orchymyn change the sentence into a command A. Rhaid i chi beidio a smocio FF. Wnewch chi gau'r ffenest? B. Wnewch chi stopio bod yn wirion? G. Wnewch chi ddwad yma? C. Rhaid i chi beidio a siarad Saesneg NG. Wnewch chi dynnu eich cot? CH. Wnewch chi stopio? H. Wnewch chi fynd o'ma? D. Wnewch chi symud eich car? L Wnewch chi fynd i'r gwely? DD. Wnewch chi godi? L. Wnewch chi dynnu eich het? E. Wnewch chi orwedd? LL. Wnewch chi eistedd? F. Rhaid i chi beidio a bod yn hwyr/ M. Wnewch chi fod yn ddistaw? Wnewch chi frysio? - 147 - ADRAN C: Deialog A. Dowch i mewn, Mr. Jones, a 'steddwch. B. Diolch, doctor. A. Be' ydy'r broblem? B. Dw i ddim yn medru cysgu o gwbl. A. Wnewch chi dynnu eich dillad, os gwelwch chi'n dda, yna gorweddwch ar y "couch". Ers pryd dach chi ddim yn cysgu? B. Ers pedwar mis. A. Sut dach chi'n teimlo? B. Wedi blino. A. Dach chi'n poeni am rywbeth? B. Nac ydw, dw i ddim yn meddwl. A. Wnewch chi gymryd gwynt mawr, os gwelwch chi'n dda? Agorwch eich ceg. Dudwch AAA. Gwnewch ddeg o "sit-ups". lawn, ymlaciwch. B. Be' ydy'r broblem, doctor? A. Dw i ddim yn gwybod. B. Be'dw i'n mynd i neud? A. Cymwch dabledi cysgu, faliwm, steroids, betablockers a wisgi, a dowch yn 61 mewn mis. - 148 - ADRAND: Taflenwaith 1. Ffindiwch y brawddcgau yma: Will you hold the line? Yes Will you move the car? No Take off your coats Drink your milk Don't worry Take care Come in You mustn't go to work Open your mouth Don't be silly 2. Gofynnwch bedair ffafr Ask four favours 3. Rhowch gyngor - Give advice e.e. Dw i'n hwyr Brysiwch Dw i wedi blino _ Dw i'n nerfus _ Dw i'n mynd allan i ddringo _ Mae hi'n boeth yma _ Mae gen i fertigo __ UNED 20B ADRAN A Wnei di agor y ffenest os gweli di'n dda? plis? Wna i, siwT Na wna i, wir gau'r diws symud y car roi lifft i mi Cnoc ar y drws: Ty(r)d i mewn Tynna dy got (Ei)stedda Cyma banad Brysia yma eto Cyma ofal Efo'rteulu yn y bore: Coda! (Y)molcha! B(w)yta dy frecwast! Yfa dy lefrith! Bydda'n ddistaw Dos o' ma ! Caea'r drws! Dw i'n mynd am gyfweliad Paid ä phoeni Paid ä chodi'n hwyr Gwisga ddiilad smart Paid á bod yn nerfus Gwena Paid ä deud celwydd Gwna dy orau Wnei di ffonio? ofyn? dalu? glirio? Ffonia dy hun Gofynna dy hun Tala dy hun Curia dy hun - 150 - Geirfa apwyntiad appointment golyn - canol middle, centre gorau - clirio to clear gwenu - cyfweliad interview rheolwr - deud celwydd - to tell lies trefnu - dy hun yourself ymlaen - estyniad extension nefi blw! Patrymau GORCHMYNION COMMANDS to ask best to smile manager to arrange on, ahead goodness me! (Ti) Bon y ferf Fel Uned 20A; E.e. Bon afreolaidd Fel Uned 20A: E.e. Stem of verb darllen > darllena codi > coda ffonio > ifonia Irregular stem cymryd > cyma aros > arhosa deud > duda yfed > yfa cerdded > cerdda cau > caea bod > bydda Ffurfiau afreolaidd - Irregular forms mynd dwad gwneud peidio a (to not to) dos tyrd gwna (do) paid a (don't) GOFYN FFAFR - ASKING A FAVOUR wnei di - will you (please) ... (+ treiglad meddal - wnei di fynd?) - 151 - ADRANB Edrychwch ar luniau lined 20A eto a rhowch orchymyn efo ti b) gofynnwch ffafr efo ti ADRAN C: Deialog Neges peiriant ateb: Does na neb yma i gymryd eich galwad ar hyn o bryd. Os dach chi isio gadael neges, wnewch chi siarad ar 61 y ton, os gwelwch chi n dda? Diolch yn fawr. A. Helo, Pat sy 'ma. Wnei di roi lifft i mi i'r parti heno? Tua wyth o'r gloch, ia? Ffonia os oes 'na broblem. Hwyl. B. Helo, Garej Ceir Cymru yma. Mae :na lot o waith ar eich car chi ac mae'n mynd i gostio lot o bres. Dach chi isio mynd ymlaen efo'r gwaith neu dach chi isio gwerthu'r car fel sgrap? Wnewch chi ffonio'r garej cyn pump o'r gloch, os gwelwch chi'n dda? 372871 ydy'rrhif. Diolch. C. Helo, Ann Williams o Fane y Midland, Llandudno. Mae'r rheolwr isio gair efo chi. Wnewch chi ffonio i drefhu apwyntiad, os gwelwch chi'n dda? 01492 872361, estyniad 904. Diolch. CH. Helo, Mam sy 'ma. Wyt ti'n iawn? Wnest ti ddim ffonio ddoe. Cofia ffonio heno, ond paid a ffonio ar ganol Coronation Street na Eastenders. Ffonia tua chwarter i naw. D. Nefi blw! Y peiriant ateb yma eto! Ateba'r ffon, wnei di! Mae'n gas gen i siarad efo peiriant. Ta ra! - 152 - ADRAN CH: Opera sebon 1. Nodwch y gorchmynion dach chi'n eu clywed: Note the commands you hear: e.e paid, arhosa Lie mae plant Nia Laroche-Jones heno? Francoise _ Jemima Carlos Alun Seamus Wang-Hi Hans Gwrandewch am: sobor - sober dim ots gen i - I don't care distaw - quiet talu - to pay gadael - to leave hir - long Sut mae'r canlynol yn codi yn y stori? How do the following come up in the story? deffro pawb (deffro - to wake up) rhif pump chwarae dartiau cadw'r plant (cadw - to keep, to maintain) digon o bres - 153 - ADRAN D Taflen waith 1. Ffmdiwch y brawddegau yma. Will you pay? Yes, of course Will you give me a lift? No Take off your coat Eat your breakfast Don't tell lies Be quiet Come in Go away Don't get up late Smile 2. Gofynnwch bedair ffafr Ask four favours 3. Rhowch gyngor - Give advice e.e. Dw i'n hwyr Brysia Dw i'n cael cyfweliad _ Dw i'n mynd i neud bungee _ Sgen i ddim car _ Sgen i ddim pres _ Sgen i ddim cariad _ - 154 - UNED 21 (Dau ddeg un / Un ar hugain) ADRAN A Wyt ti wedi bod yn Sbaen? Do, unwaith Dach chi wedi bod yng Nghaerdydd? Do, dwywaith mewn balwn? Do, tair gwaith ar y teledu? Naddo, erioed Lie wyt ti wedi bod? Lie dach chi wedi bod? Dw i wedi bod Dan ni wedi bod yn sal i ffwrdd yn gweithio ar wyliau Wyt ti wedi gorffen y gwaith? symud ty? cael y swydd? cael ysgariad? Dw i ddim wedi dechrau gwerthu cael cyfweliad priodi eto Dach chi wedi gweld Ann? John? Mr a Mrs. Jones? y parot? Mae hi wedi mynd i'r banc Mae o wedi mynd allan Maen nhw wedi mynd i ffwrdd Mae o wedi marw Dach chi wedi gweld Ann? cael y llythyr? cael brecwast? cael panad? Dydy hi ddim wedi cyrraedd eto Dydy'r post ddim wedi cyrraedd eto Dydy'r llefrith ddim wedi cyrraedd eto Dydy'r tegell ddim wedi berwi eto Geirfa berwi erioed gwaith unwaith dwywaith go lau i ffwrdd to boil ever (past) time (i.e. number of times) once twice light away, off llythyr marw o'r diwedd rhywle swydd tegell troi letter to die at last somewhere job kettle to turn - 155 - Patrymau wedi dw i wedi gorffen dw i ddim wedi gorffen wyt ti wedi gorffen? dach chi mae o wedi gorffen ydy o wedi gorffen? dydy o ddim wedi gorffen / have finished I haven't finished have you finished? he has finished has he finished? he hasn 't finished dach chi wedi? > ydy o wedi? > ydyn nhw wedi? > Do / Naddo Do / Naddo Do/Naddo D.S. 1. dw i wedi gorffen mi wnes i orffen / have finished I finished 2. Am "wedi", dach chi'n mynd i glywed "di" weithiau: dw i wedi bod mae o wedi gorffen > dw i di bod > mae o di gorffen Am "ddim wedi", dach chi'n mynd i glywed "mdi" weithiau: dw i ddim wedi bod > dw im di bod Am "dydy o ddim wedi", dach chi'n mynd i glywed "dyomdi" weithiau: dydy o ddim wedi gorffen > dyom di gorffen - 156 - ADRANB 1. a) Dudwch be dach chi wedi neud, a ddira wedi ncud, heddiw, e.e. Dw i wedi darllen y papur Dw i ddim wedi cael panad ac ati b) Gofynnwch i'ch partner ydy o/hi wedi neud y petliau yma heddiw, e.e. Wyt ti wedi darllen y papur heddiw? Dach chi wedi cael bath heddiw? ac ati 2. Mae pedwar peth yn dwad i'r ty bob bore: y llefrith, y papur, y post, a'r parsel. Dyfalwch (guess) ar ba lun mae eich partner yn edrych, e.e. ydy'r post wedi cyrraedd? ydy'r llefrith wedi cyrraedd? ac ati ADRAN C: Deialog A. Wytti'nbarodeto? B. Dau funud. A. Wyt ti wedi bod yn deud "dau funud" ers hanner awr. B. Dw i'n dwad rwan. Wyt ti wedi gweld yr hen siaced las yn rhywle? A. Do. Dw i wedi mynd ä hi i siop Oxfam. Gwisga dy siaced ddu. B. lawn,'ta. Dwi'nbarod. A. O'r diwedd! Wyt ti wedi troi'r golau i ffwrdd yn y Hofft? B. Do, cariad. A. Wyt ti wedi gadael y gath allan? B. Do, cariad. A. Wyt ti wedi cofio'r tocynnau? B. Wps, naddo! A. Lie maen nhw? B. Yn y siaced las! - 158 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Ambe'mae a) Annie yn poeni? b) Sion yn poeni? 2. Pa amserau dach chi'n eu clywed? 3. Gwrandewch am: cyn'aedd to arrive larwrn alarm tra while mochyn Pig cynnar early lie goblyn where on earth gair sydyn a quick word iechyd health siapiwch hi get on with it beth bynnag - anyway 4. Llenwch y bylchau: Fill the gaps: Mae'n ddrwg gen i___ Dw i wedi bod yma____ 6.30 bore yfory, Mr. ap Huw, a _ _ Lie i broblemau _ydy'r ward yma, Mr. ap Huw, ddim He i broblemau 5. Lie mae Llinos wedi mynd? - 159 - ADRAN D: Taflen waith 1. Ffindlwch y brawddegau yma: I haven't started yet _ Have you had the letter?__ Where have you been? _ We've been away _ He's gone out _ The post hasn't arrived yet _ Have you been in Spain? Yes, twice._ He's dead (he has died) _ 2. Atebwch efo "wedi": Lie dach chi wedi bod? _ Lie mae John? _ Lie mae Ann? _ Lie mae'r plant? _ 3. Atebwch: Dach chi wedi bod yn Aberystwyth? _ Dach chi wedi gweld "Star Wars"? _ Dach chi wedi darllen "Under Milk Wood"?__ Dach chi wedi clywed Bryn Terfel? _ 4. Meddyliwch am gwestiwn addas! Think of an appropriate question! __ Do, dwywaith _________Naddo, erioed ________ Naddo, ddim eto _ Do, cariad - 160 - UNED 22 (Dau ddeg dau /Dau ar hugain) ADRAN A Pwy ydy hwn? Fy mrawd i Fy nhad i Fy ngwr i Pwy ydy hon? Fy nghariad i Fy chwaer i Fy nghath i Lie mae'r bocs? papurau? pres? parti? Yn fy nghar i Ar fy nesg i Yn fy mhoced i Yn fy nhý i Lie mae fy nghar i? Dach chi wedi gweld fy nghot i? Dw i wedi colli fy ngoriadau Mae o yn y garej Mae hi yn y cwpwrdd Maen nhw yn y drws Be' sy'n bod? Geirfa Dw i wedi brifo fy nghoes fy mraich fy mys fy nhrwyn braich arm goriad(au) key(s) brifo to hurt hon this (fern.) bwrdd table hwn this (masc.) bys finger sut what kind of cadair chair trwyn nose coes leg tu 61 i behind dan under wrth near diwrnod day wrth ochr beside gest ti? did you have? yng-nghyfraith in-law - 161 - Patrymau Fy_i my Treiglad Trwynol Nasal Mutation C > ngh G > "g T > nh D > n P > mh B > m cariad > fy nghariad i gwr > fy ngwr i tad > fy nhad i doctor > fy noctor i plant > fy mhlant i brawd > fy mrawd i With siarad, mae pobl fel arfer yn deud "y" yn lie "fy", e.e. fy nghariad i > y nghariad i fy mrawd i > y mrawd i Lie does 'na ddim treiglad, mae pobl fel arfer yn deud "yn" yn lie "fy", e.e. fy chwaer i > yn chwaer i fy enw i > yn enw i Os dach chi wedi deud "i" unwaith yn barod mewn brawddeg (sentence), dach chi ddim isio "i" eto. Lie mae fy nghöt i ? ond Dw i wedi colli fy nghöt _ - 162 - ADRAN B 1. Dyma eich: chwaer, brawd, ffrind, doctor, bos, dcintydd, ficcr, cymydog, cariad, mam/tad-yng-nghyfraith Mae eich partner yn mynd i ofyn i chi pwy ydy pwy. 1. goriad 4. pwrs 7. Hyfrsieciau 2. cot 5. pen 8. papur 3. cwpan 6. bag 9. bocs brechdanau Mae eich partner wedi ysgrifermu'r rhifau ar y llun.(7oMr partner will have written the numbers in on her/his copy of the picture). Gofynnwch iddi hi/iddo fo am help i ffindio'r pethau, e.e. - 163 - ADRAN C: Dcialog A. Helo cariad. Croeso adra. Sut ddiwrnod gest ti? B. Ofnadwy. Lie mae fy slipars i? A. Wrth y tán. B. Lie mae fy mhapur i? A. Ar dy gadair di. B. Lie mae fy mhanad i? A. Yn dy gwpan di. B. Lie mae fy nghwpan i? A. Ar y bwrdd wrth ochr dy gadair di. B. A lie mae fy nghinio i? A. Yn y ci. - 164 - ADRAN CH: Opera Sebon Pa englireifftiau o "fy_ Which examples of "my i" dach chi'n eu clywed? _"do you hear? Gwrandewch am: gofalus gwerthu hynny cuddio porthor careful to sell that to hide porter a) Pa orchmynion dach chi'n eu clywed? Which commands do you hear? b) Faint o weithiau dach chi'n clywed "rhaid"? How many times do you hear "rhaid'? Pam dydy Gruff ddim yn hapus: a) cyn mynd i'r theatr? _ b) ar 61 mynd i'r theatr? _ - 165 - ADRAN D: Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddcgau yraa. Who is this? My girlfriend _ Have you seen my coat?__ I've hurt my finger _ Where are the papers? On my desk _ I've lost my keys _ I've hurt my nose _ 2. Atebwch Pwy ydy Ann? e.e. Fy chwaer i / Fy mam i Pwy ydy Alf? Pwy ydy Smot? _ Pwy ydy Dr. Williams?___ Pwy ydy Poli? _ 3. Ysgrifennwch dipyn bach o hancs eich teulu, e.e. Roedd fy nhad i'n gweithio fel ficer ac roedd fy mam i'n gweithio fel actores. Mae fy mrawd i'n byw yn Awstralia ac mae fy chwaer i'n byw ym Mlaenau Ffestiniog. Enw fy nghi i ydy Pero ac enw fy nghath i ydy Modlen. - 166 - / UNED 23 (Bau ddeg tri/ Tri ar hugain) ADRANA Pwy ydy'r bobl yn y llun? Pwy ydy hon? Pwy ydy hwn? Pwy ydy'r rhain? Pwy ydy hwn? Pwy ydy hwn? Teulu Siän Ei chwaer hi Ei gwr hi Ei phlant hi Ei thad hi Ei chi hi Dach chi:n nabod Aim? Be' ydy lliw ei gwallt hi? Be' ydy lliw ei llygaid hi? Be' ydy lliw ei char hi? Coch Glas Melyn Dach chi'n nabod fy mos i? Be' ydy ei henw Iii? Be' ydy ei hoed hi? Be' ydy ei enw o? Be' ydy ei oed o? Pwy ydy'r bobl yn y llun? Pwy ydy hwn? Pwy ydy hon? Pwy ydy'r rhain? Pwy ydy hwn? Pwy ydy hon? Teulu Siön Ei frawd o Ei wraig o Ei blant o Ei dad o Ei gath o Wnaethoch chi weld y lleidr? Be' oedd ei oed o? Be' oedd lliw ei wallt o? Be' oedd lliw ei ddillad o? Be' oedd mec ei gar o? Be' oedd ei rif o? Be' oedd ei liw o? Do Tua25 Oren Gwyrdd BMW R6 rhywbeth Llwyd Lie mae'r parti? Yn ein ty ni Yn eu ty nhw Yn eich ty chi Pamdydy Siön Siän Tom a Bill ddim yma? Mae o wedi torri ei goes Mae hi wedi brifo ei phen Maen nhw wedi colli eu ffördd - 167 - Geirfa ffordd - road, way neu - or gwallt - hair y rhain - these lleidr - robber rhieni - parents llygaid - eyes torri - to break, to cut Patrymau ei_hi - her ei_o - his/its eu_nhw - their ein _ni - our ei hi ei 0 ein ni eu nhw ty ei thy hi ei dy 0 ein ty ni eu ty nhw car ei char hi ei gar 0 ein car ni eu car nhw plant ei phlant hi ei blant 0 ein plant ni eu plant nhw brawd ei brawd hi ei frawd 0 ein brawd ni eu brawd nhw doctor ei doctor hi ei ddoctor 0 ein doctor ni eu doctor nhw gwaith ei gwaith hi ei _waith 0 ein gwaith ni eu gwaith nhw mam ei mam hi ei fam 0 ein mam ni eu mam nhw lie ei lie hi ei le 0 ein lie ni eu lie nhw rhieni ei rhieni hi ei rieni o ein rhieni ni eu rhieni nhw oed ei hoed hi ei oed 0 ein hoed ni eu hoed nhw - 168 - ADRAN B Dyma Ms. X a Mr. Y. Efo'ch partner, disgrifiwch nhw ac ysgrifennwch eich atebion: Ms. X Mr. Y enw _ _ oed _ _ gwaith _ _ 11 iw gwallt _ _ lliw llygaid _ _ lliw dillad _ _ enw rhieni _ _ gwaith rhieni _ _ enw cariad _ _ oed cariad _ _ gwaith cariad _ _ enw ci____ enw ty _ _ mec car _ _ Wedyn cymharwch (compare) eich portread chi efo portread rhywun arali yn y dosbarth, e.e. be' ydy lliw ei llygaid hi? be' ydy ei oed o? ac ati - 169 - ADRAN C: Deialog A. Dach chi'n nabod Ifan Williams? B. Ifan Williams. Oedd ei dad o'n blismon yn Llanberis ers talwm? A. Oedd. Dynachi. B. Mae ei wraig o'n gweithio yn Woolworths, Bangor. A. Ydy. Dynachi. B. Mae ei blant o yn ysgol Tryfan. A. Ydyn. Dynachi. B. Mi aeth ei frawd o i Awstralia neu ry wie. A. Do, i Seland Newydd. Dyna chi. B. Dydy o ddim yn cadw siop yng Nghaernarfon efo ei chwaer? A. Ydy. Dyna chi. Dach chi'n ei nabod o? B. Nac ydw, dim o gwbl. Wedyn, newidiwch y cwestiwn cynta i: Dach chi'n nabodIona Williams? - 170 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pa enghraifft o "ei_" dach chi'n eu clywed? Which examples can) - hundred punt (> punnau) pound (s) cerdyn - card y rheina those (pointed to) cyfanswm - total rhesymol reasonable dyddiad - date taith (teithiau) journey(s), trip(s) hwnna - that (pointed to) taladwy payable mil - thousand unig only, lonely - 191 - Ymarfer Mae partner A isio prynu'r pethau yng ngholofn 2, mae partner B isio eu gwerthu nhw am bris rhesymol! Be' ydy'r prisiau? Hcfyd mae partner B isio prynu'r pethau yng ngholofn 1 gan bartner A. Partner A i roi prisiau yng ngholofn 1; partner B i roi prisiau yng ngholofn 2. Dach chi'n medru ymateb (respond) efo: Rhad iawn / Rhesymol iawn. Ga' i un? neu Faint?! Mae'n rhy ddrud 2 PRIS t PRIS Tebot-- Bag chwaraeon---- Trowsus - Siwmper----- Esgidiau - Cot law --— Peiriant tap-- Sbectol haul----- ~~ Tomatos _-- Bananas------ Tocyn raffl - Tocyn raffl ----- Llyfrgarddio - Llyfr coginio-- "Yr Herald"__ "Y Cymro" - 192 - ADRAN C: Deialog A. Faint ydy hwnna? B. Tairpunt A. lawn. Ga' i un, os gwelwch chi'n dda? B. Wrth gwrs. Dyma chi. Tair punt, os gwelwch chi'n dda. A. O, mae'n ddrwg gen i, sgen i ddim pres efo fi. Ga' i dalu efo siec? B. Cewch, wrth gwrs. A. I bwy dw i'n neud y siec? B. I Jones y Siop. A. Be' ydy'r dyddiad heddiw? B. Tri deg un Mai. A. Dyma chi. B. Diolch yn fawr. Sgynnoch chi gerdyn? A. Oes. B. Popeth yn iawn. Diolch yn fawr. A. Arhoswch funud. Dydy o ddim yn gweithio. B. Nac ydy, wrth gwrs. Rhaid i chi gael batri. A. Faint ydy'r batri? B. Saith deg pump ceiniog. A. Mae gen i dipyn bach o newid man - dau ddeg, pedwar deg, pum deg, pum deg pump, pum deg saith, pum deg wyth .... Na, sgen i ddim digon. Ga' i dalu efo siec? B. Cewch wrth gwrs. A. O na! Sgen i ddim siec ar 61 yn y llyfr. Dach chi'n cymryd American Express? B. Ydan, wrth gwrs. - 193 - Ysgrifemiu siec taler f\ pay rffc* páro a Tri OBŠIJI ßtA tarfV IAA II t a —1 — í:3o--eo -5— taler «y"^!^. M ku 3« ŕLíW ÄOOI "u^ cä*+ s*l*rk dUö et 3 - 194 - Gwaith cartre Darllenwch yr hysbyseb yma, yna llenwch y ffurflen ac ysgrifennu siec am y swm dyledus. Read this advertisement, then fill in the form and write a cheque for the required amount. BYSUS GWALIA TEITHIAU UNDYDD o Ogledd Cymru Gadael Efo Dim Bangor Llandudno YRhyl Bwvd Bwvd 3 Awst/12 Awst Blackpool 8.00 8. 30 8. 45 £40 £26 5 Awst/13 Awst Stratford 7. 00 7. 30 7. 45 £60 £46 7 Awst Caerdydd 7. 00 7. 30 7. 45 £64 £50 8 Awst/15 Awst Pwllheli 9. 00 8. 30 8. 15 £20 £ 10 10 Awst Amlwch 10.00 9. 30 9. 15 £ 14 £ 8 11 Awst Llundain 5. 00 5. 30 5. 45 £80 £60 Plant a phensiynwyr - hanner pris POSTIWCH Y FFURFLEN A SIEC AT: Bysus Gwalia, Ffordd y Coleg, BANGOR. AR UNWAITH Sieciau'n daladwy i "Gwilym Griffiths Gwalia" - 195 - Bysus Gwalia Teithiau Undydd Lie dach chi isio mynd? Dyddiad Lie dach chi isio dal y bws? YGrwp Faint o oedolion Faint o bensiynwyr Faint o blant Cyfanswm Pris yr un Cvfanswm Siec: taler pay £ - 196 - UNED 28 (Dau ddeg wyth / Wyth ar hugain) ADRANA Lie mae pawb heddiw? Dw i'n meddwl bod Ann i ffwrdd Dw i'n meddwl bod John mewn cyfarfod Dw i'n meddwl bod y plant ar wyliau Lie mae Ann heddiw? Dw i'n siwr Ella Mae'n debyg bod hi'n gweithio bod hi'n sal bod hi'n brysur Wyt ti'n dwad heno? Ydy John yn dwad heno? Dach chi'n dwad heno? Ydy'r plant yn dwad heno? Dw i'n meddwl Dw i ddim yn meddwl Gobeithio mod i fod o bod ni bod nhw Mae'n ddrwg gen i mod i'n hwyr mod i ddim yma ddoe Lie mae John heddiw? Lie oedd John ddoe? Ella fod o'n sal Ella fod o'n sal Be' dach chi'n neud yma? .... Ron i'n meddwl bod chi ar wyliau Be' wyt ti'n neud yma? .... Ron i'n meddwl fod ti i ffwrdd wedi ymddeol Be' oeddech chi'n feddwl o'r dosbarth? ddrama? Iluniau? Ron i'n meddwl fod o'n bod hi'n bod nhw'n galed gyffxous anobeithiol Gobeithio bydd hi'n braf bydda i yma byddi di'n well yfory Geirfa anghofio am! blasus caled cyffrous deintvdd to forget what a! tasty hard exciting dentist fel arfer gwerin iau mae'n debyg sownd synnu as usual, usually folk liver probably (lit. it is likely..) stuck to be surprised - 197 - Patrymau BOD 1. Yn Saesneg, dach chi'n deud, e.c. I think (that) the film is good I'm sure (that) she's away I hope (that) they're coming Yn Gymraeg, dach chi'n deud "bod" (= to be): Dw i'n meddwl bod y ffilm yn dda Dw i'n siwr bod hi i ffwrdd Gobeithio bod nhw'n dwad (I think the film to be good) (I'm sure her to be away) (I hope them to be coming) 2. Mae "bod" yn newid efo rhai personau: "Bod"changes with some pronouns: bod y ffilm / John / y plant > (fy) mod i (cf. fy mrawd i (dy) fod ti dy frawd di (ei) fod o ei frawd o (ei) bod hi ei brawd hi ac ati) (ein) bod ni (eich) bod chi (eu) bod nhw Mi fyddwch chi'n gweld y geiriau mewn cromfachau with ddarllen, ond dydy pobl ddim yn eu deud nhw wrth siarad fel arfer. You will see the words in brackets when reading, but you won't usually hear them in speech 3. Mae "bod" yn bresennol neu yn orffennol: "Bod"can be past or present dw i'n meddwl bod hi'n dda ron i'n meddwl bod hi'n dda mae'n ddrwg gen i mod i'n hwyr mae'n ddrwg gen i mod i ddim yma ella bod hi i ffwrdd (heddiw) ella bod hi i ffwrdd (ddoe) I think it is good I thought it was good I'm sorry I am late I'm sorryi wasn't here perhaps she is away perhaps she was away 4. Dim "bod" yn y dyfodol, dim "mi" a dim treiglad: No "bod" in the future, no "mi" and no mutation: E.e. mi fydd hi'n braf > gobeithio bydd hi'n braf mi fydda i yma > dw i'n meddwl by dda i yma - 198 - ADRAN B Pai wch ciriau o'r ddwy golofn ac yna dudweh wrth cicli partner be' dach chi'n fcddwl: e.e. Dw i'n meddwl bod y dosbarth Cymraeg yn gyffrous Pair words from the two columns and compare your opinions with your partner's. 1. Shirley Bassey A. ardderchog 2. criced B. cyffrous 3. dawnsio gwerin C. go lew 4. Betws-y-Coed CH. blasus 5. iau D. diddorol 6. Radio 2 DD. annifyr 7. tím rygbi Cymru E. anobeithiol 8. Blaenau Ffestiniog F. bendigedig 9. y dosbarth Cymraeg FF. eitha da 10. sbrowts G. diflas 2. Gofynnwch i'ch partner: Pam dydy Ann ddim yma heddiw? Ella bod Yna newidiweh y cwestiwn i: a) Pam dydy John ddim yma heddiw? b) Pam doedd Ann ddim yma ddoe? 3. Dach chi'n berson anodd iawn eich dal. Llenwch eich dyddiadur efo dau ddewis bob dydd, e.e. yn y swyddfa (x 3), mewn cyfarfod, yng Nghaerdydd, adra, yn LIundain, mewn cinio busnes, ar gwrs, yn Iwerddon ac atebweh gwestiynau eich partner, e.e. Fyddwch chi ar gael dydd Mawrth? Ella/Gobeithio bydda i yn y swyddfa, ond mae'n bosib bydda i mewn cyfarfod. You are a very elusive person. Fill your diary with two options each day and be non-committal when your partner checks whether you're available: Llun neu Mawrth neu Mercher neu Iau neu Gwener neu - 199 - ADRAN C: Deialog A. Lie mae pawb? B. Wei, dw i'n meddwl bod Ann yn gweithio. A. Ac mi wnaeth John ddeud fod o'n mynd at y deintydd. B. Mae'n siwr bod Glyn wedi anghofio eto. A. Ac mae'n debyg bod Gwen yn mynd i gyrraedd hanner awr yn hwyr fel arfer. B. Dw i'n synnu bod Sión a Sián ddim yma. Gobeithio bod nhw'n dwad. A. Dw i'n siwr byddan nhw yma mewn munud. Ella bod nhw'n sownd yn y traffig. B. Wei, am brotest fendigedig! Dim ond ti a fi a hanner cant o blismyn! A. Be' am ddechrau neud íipyn o swn, 'ta. Barod? Un, dau, tri. A a B. DIMFFATRI YMA! NA NANA! DIM F FA TRI YMA NA NA NA! - 200 - ADRAN CH: Opera Scbon 1. Faint o weithiau dach chi'n clywed "mi wnaeth hi ddeud"? 2. Faint o enghreifftiau o "bod" (neu "fod / mod") dach chi'n eu clywed? How many examples of "bod"(or 'fod/mod') do you hear? 3. Gwrandewch am: yn syth - straight away esbonio - to explain cwffio - to fight pen bach - big-head dan haul - under the sun clets - slap 4. a) Pam mae Sion a Llinos yn y cantin? b) Be' ydy cyngor (advice) Llinos i Sion? c) Pam dydy Llinos ddim yn licio Dr. Snip? ch) Be' wnaeth Llinos ddeud with Dr. Snip? d) Efo pwy mae Sion yn mynd all an heno? 5. Ydy Llinos yn ffrindiau efo Sion: a) ar ddechrau'r bennod (at the start of the episode)! b) ar ganol y bennod? c) ar ddiwedd y bennod? - 201 - ADRAN D : Taflen waith 1. Cyfieithwch I'm sorry I'm late I'm sorry I was late yesterday I'm sure she's away I'm sure she was away I hope they're coming I hope you'll be better tomorrow I thought they were hopeless 2. Ysgrifcnnwch lythyr at ffrind sal, gan ddechrau efo "Annwyl.... (Dear...........) and then incorporating such sentences as: I'm sorry to hear that you're ill. I hope you'll be better soon Do you know that...... (some news or gossip) ac yn gorffen efo "Cofion cynnes" (Warm regards) - 202 - ADR AN A UNED 29 (Dau ddeg naw /Naw ar hugain) Pa mor bell ydy hi? Hanner milltir Dwy filltir Pa mor drwm ydy'r parsel? Hanner pwys Dau bwys Pa mor dal dach chi? Pum troedfedd pum modfedd Chwe troedfedd dwy fodfedd Pa mor hir fydd y cyfarfod? Pa mor hir fyddwch chi? Dwy awr a hanner Hanner awr Pa mor hen ydy'r car? Dwy oed Ugain oed Pa mor dda dach chi'n medru nofio? coginio? tynnu lluniau? siarad Cymraeg? Yn eitha da Ddim yn rhy ddrwg Dw i'n anobeithiol Dw i'n meddwl mod i'n rhugl Pa mor ami dach chi'n mynd i'r sinema? Bob wythnos O dro i dro Byth Mae hi'n oer heddiw Mae hi 'n braf heddiw Mae hi'n brysur heddiw Mae'r bos yn flin heddiw Ydy, ond ddim mor oer ä ddoe Ydy, ond ddim mor braf ä ddoe Ydy, ond ddim mor brysur ag arfer Ydy, ond ddim mor flin ag arfer Mae'r got yma'n hen Mae hi'n brysur yma Mae hi'n ddistaw yma Mae hi'n dywyll yma Ydy, fel pechod Ydy, fel ffair Ydy, fel y bedd Ydy, fel bol buwch - 203 - Geirfa ami often pell far bedd grave rhugl fluent buwch cow siwrne journey eitha quite tal tall ffair funfair to roof galwyn gallon troedfedd foot (length) hir long trwm heavy modfedd inch tynnu lluniau - to draw, to take milltir f-oedd) - mile (s) pictures o dro i dro from time to time tywyll dark pechod sin Patrymau 1. Pa mor? = how? (how big, how far, how well, etc.) Treiglad meddal ar 61 "mor": Soft mutation after "mor'' Pa mor fawr? Pa mor dda? (= how good a how well?) 2. Mor _ a = as _ as mor fawr a - as big as mor hen a - as old as D.S. A. Dim "yn" cyn "mor": mae hi _ mor hen a fi No "yn" before "mor" B. "a" > "ag" cyn llafariad (before a vowel) C. Yn lie deud "mor_a", mae hi'n bosib deud "yn_ fel" efo cymariaethau cyffredin, e.e. Instead of using "mor__d", it is possible to use "yn____fel" common comparisons, e.g. mor wyn ag eira / yn wyn fel eira = white as snow - 204 - ADRAN B Rhowch fanyiion i mewn ar y cynllun yma. Put details in on this plan Dach chi'n gwcithio mewn swyddfa gwerthu tai (estate agent). Atebwch gwestiynau eich partner, e.e. Pa mor hen ydy'r tý? Pa mor fawr ydy'r gegin? Pa mor bell ydy'r siopau? y gegin (kitchen) y lolfa (lounge) yr ystafell ymolchi (bathroom) Hofft 1 (bedroom 1) Hofft 2 y garej A v IYDAFARN ^> ^7 Defnyddiwch y cod yma i ddisgrifio eich sgiliau. Peidiwch ä bod yn swil! Use the following code to describe your skills. Don't be modest! X XXX ardderchog eitha da ddim yn rhy ddrwg ddim yn rhy dda anobeithiol coginio papuro noflo canu tynnu Iluniau codi yn y bore siarad Ffrangeg dawnsio teipio chwarae tenis Yna atebwch gwestiynau eich partner: Pa mor dda dach chi'n medru_? neu Ddim yn rhy ddrwg Ddim mor dda ä Dw i'n meddwl mod i'n eitha da - 205 - ADRAN C: Deiaiog A. Wyt ti isio prynu car? B. Ella, pam? A. Mae Joe Banger isio gwerthu ei gar. Porsche. B. Pa mor hen ydy o? A. Dwy oed. B. Faint o filltiroedd mae o wedi neud? A. Naw deg mil. B. Pa mor drwm ydy o ar betrol? A. Mae o'n neud deg milltir i'r galwyn ar siwrne hir. B. Pa mor ddrud ydy o? A. Ddim mor ddrud ä hynny: tua ugain mil. B. Ugain mil?!!!! Faint o bres ga' i am fy hen gar i? A. Be' ydy o? B. Lada, un deg wyth oed, efo to haul. A. To haul? B. Wei, mae 'na dwll yn y to. Faint ga' i, wyt ti'n meddwl? A. Ugain punt, ella B. Owel! Rhaid i mi anghofio am y Porsche ugain mil, felly! ADRAN CH: Opera Sebon 1. A'taB? Mae Annie'n cyrraedd am .... Mae Annie'n edrych yn... Pa mor bell ydy'r Royal? Mae Annie... Mae Sion wedi bod yn ... Mae Annie'n dechrau teimlo'n .. Pwy sy'n talu? Pwy sy'n gyrru adra? Mae Annie wedi cael noson ... 7.00 annifyr 1 filltir wedi priodi gas sal Sion Sion ofhadwy without used to thank goodness eyes so much years Gwrandewch am: heb arfer diolch byth Ilygaid cymaint blynyddoedd - Llenwch y bylchau: Fill the gaps: Wyt ti ddim yn edrych _ _ _ You don't look half as unpleasant without your uniform Wytti'n _ _ _ Do you come here often? dw i isio diolch i ti That's why I want to thank you Dw i ddim wedi B 7.05 smart 2 filltir wedi cael ysgariad glen rhamantus Annie Annie fendigedig heb dy iwnifform cymaint 1 haven 't enjoyed myself so much for years D.S. Mae Annie'n deud 'chdi' yn lie 'ti' weithiau: mae hyn yn gyffredin yng Ngwynedd Annie sometimes says 'chdi' instead of 'ti': this is common in Gwynedd - 207 - ADRAN D: Taflen Waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: How old is the car? _ How well can you draw? ____ How long will you be? _ Not as cold as yesterday _ It's quiet here. Yes, extremely _ 2. Gofynnwch gwestiwn addas Ask an appropriate question _ Deg milltir _ Deg munud ______ Deg ston Dw i'n anobeithiol _ Fel Picasso _ Saith pwys saith owns _ Chwe troedfedd _ Fel bol buwch _ Fel pysgodyn _ Ddim mor brysur ä ddoe - 208 - 3. Darllenwch yr hysbyseb (advertisement) ac atebwch y cwestiynau: Cymdeithas Edward Llwyd TAITH GERDDED Dydd Sadwrn, 6ed Mai 2.00-4.30 Capel Garnion - Rhaeadr Conwy - Fairy Glen - Capel Garmon Pedair milltir a hanner Cyfarfod: Maes parcio Gwesty Tan-y-Foel Does 'na ddim dringo caled ar y daith yma. Coflwch eich cöt law! CROESO IBAWB cymdeithas - society; taith gerdded - a walk; rhaeadr - waterfall a) Pa mor hir fydd y daith? _ b) Pa mor bell fydd y daith? _ c) Pa mor galed fydd y daith? _ ch) Pa mor braf fydd y tywydd? _ - 209 - - 210 - UNED 30 (Tri deg / Deg ar hugain) ADRAN A Mae Tom yn dda Mae jeli'n neis Mae smwddio'n ddiflas Mae pwdin reis yn ofnadwy Mae Shirley'n well Mae blancmange yn well Mae llnau'n waeth Mae semolina'n waeth Pam wyt ti isio swydd newydd? Dw i isio llai o waith mwy o wyliau llai o bwysau mwy o bres Mae Ceri'n dal Mae Llanrwst yn ddel Mae Kwiks yn rhad Mae Llundain yn ddrud Mae Chris yn dalach Mae Llandudno 'n ddelach Mae Aldi'n rhatach Mae Paris yn ddrutach Pa ffordd dw i'n mynd i fynd i Gaerdydd? Trwy Gymru 'ta trwy Loegr? Trwy Loegr. Mae'n gynt Mae'n fwy cyfleus Trwy Gymru. Mae'n nes Mae'n llai prysur Geirfa Mae hedfan yn haws! Mae hi'n oerach brafiach gynhesach wlypach na ddoe Dw i'n ddelach fengach hyn well na ti cryf cyfleus cyn bo hir gwella hawdd strong convenient before long to get better easy llawdriniaeth Lloegr popeth / pob dim pwysau syth operation England everything pressure, weight straight - 211 - Patrymau Cymharu Y radd gymharol - Comparative A. Ffurfiau rheolaidd - Regular forms B. 1. - ach - er delách = prettier talach = taller cryfach stronger 2. mwy — more mwy diddorol more interesting mwy cyfleus = more convenient 3. llai less llai cyfleus less convenient Ffurfiau afreolaidd - Irregular forms 1. d > t b> p g> c drud > drutach (more expensive) rhad > rhatach (cheaper) caled > caletach (harder) gwlyb > gwlypach (wetter) pwysig > pwysicach (more important) 2. nn > nh cynnes > cynhesach (warmer) cynnar > cynharach (earlier) 3. agos > nes (closer) bach > llai (smaller) cyflym > cynt (quicker) da " > gwell (better) drwg > gwaeth (worse) hawdd > haws (easier) hen > hýn (older) ifanc > fengach (younger) isel > is (lower) mawr > mwy (bigger) uchel > uwch (higher) C. Y patrwm ydy: dw i'n dalach na ti mae Wrecsam yn fwy na Bangor D.S. a) mae'r ansoddair yn treiglo (the adjective mutates) b) than = na - 212 - ADRANB Cymharwch y canlynol: Compare the following: Lie wyt ti isio mynd ar wyliau? •2 I Ffrainc e.e. 'ta i Sbaen? Mae Ffrainc yn fwy diddorol Mae Sbaen yn rhatach Mae'r bwyd yn well yn Ffrainc Mae'r tywydd yn gynhesach yn Sbaen Mae'r bobl yn fwy clen yn............ ac ati Pa un wyt ti'n ffansio? Y ty mawr? Lie wyt ti'n prynu dillad? Yn Marks? Pa gwrs wyt ti isio neud? Cwrs Ffrangeg? Pa gar wyt ti'n mynd i brynu? Mini? 6. Pwy wyt ti'n licio? Jo? 'ta'r ty bach? 'ta yn Oxfam? 'ta cwrs Cymraeg? 'ta Volvo? 'ta Ceri? 0 OXFAM AD RAN C: Deialog A. Wei helo! Sut dach chi? Dach chi wedi gwella? B. Do, fwy neu lai. A. Dach chi'n edrych yn dda iawn, rhaid i mi ddeud B. O, dw i'n llawer gwell, diolch yn fawr. A. Mi aeth pob dim yn iawn yn yr ysbyty felly. B. Do, wir. Dw i'n teimlo fel person newydd. Mae fy nghefn i'n sythach ac mae fy nghoesau i'n gryfach. Dw i'n gobeithio rhedeg marathon cyn bo hir. A. Dach chi'n edrych yn fengach, os ca' i ddeud. B. 0, dw i'n teimlo'n fengach. Dw i'n meddwl yn gliriach, dw i'n cofio'n well a dw i'n dallt yn gynt. A. Mae eich Cymraeg chi'n fwy rhugl hefyd, os ca' i ddeud. B. O ydy, mae Cymraeg yn dwad yn llawer haws ers y llawdriniaeth........ - 214 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Faint o weithiau mae Annie'n deud "tydy / tydyn" ? 2. Gwrandewch am: afon river hyfryd lovely bob amser always nes closer gafael yn to grab hold of pen-glin knee lleuad moon chvvythu to blow clust ear tu 61 behind 3. Cysylltwch weithredoedd Annie efo rhannau corff Sion: Connect Annie's actions to Sion's body parts: chwarae clust chwythu pen-glin gafael gwallt 4. Pryd mae Annie'n teimlo'n rhamantus? (3 ateb) 5. Lie mae Sion yn mynd i chwythu? - 215 - ADRAN D: Taflenwaith 1. Ymatebwch i'r brawddegau yma, gan ddilyn y patrwm: Respond to these sentences, according to the pattern'. Mae Chris yn dal Mae Ceri'n dalach Mae Tom Jones yn dda _ Mae pwdin reis yn ofnadwy _ Mae Coronation Street yn dda _ Mae Marks yn ddrud _ Mae brandi'n gryf _ Mae tatws yn rhad _ Mae Llandudno'n ddel _ Mae dysgu Cymraeg yn galed _ Mae garddio'n ddiddorol _ 2. Cymharwch eich hun efo pobl eraill (5 brawddeg) Compare yourself with other people (5 sentences) E.e. dw i'n fengach na fy mrawd dw i'n dawnsio'n well na Nureyev - 216 - UNED 31 (Tri deg un / Un ar ddeg ar hugain) ADRANA Pa un ydy'r gorau? Pa un ydy'r orau? Pa gar ydy'r gorau? Pa ffilm ydy'r orau? Elvis, Cliff ta Tom? Shirley, Lulu 'ta Madonna? Vauxhall, Ford 'ta Renault? Godfather, Titanic 'ta Bambi? ydy'r gorau ydy'r orau ydy'r car gorau ydy'r ffilm orau Mewn siop Pa un dach chi isio? Y mwya Y lleia Y rhata Y druta! Lie dan ni'n mynd i siopa? Tesco 'ta Safeway? Wei, Safeway ydy'r mwya Safeway ydy'r rhata Safeway ydy'r agosa ond Tesco ydy'r gorau am fananas ffres Dyma Ceri, fy chwaer hyna fy mrawd fenga fy hogan fwya fy hogyn lleia Fi ydy'r hyna yn y teulu Fi ydy'r fenga yn y teulu Fi ydy'r (g)orau yn y teulu am godi yn y bore Fi ydy'r (g)waetha am ganu am dynnu lluniau Pa dý wyt ti'n licio orau? Wei, hwn ydy'r mwya mwya preifat mwya cyfleus mwya modern Chi ydy'r hyna yn y teulu? Ia / Naci Tescwik ydy'r lie rhata? Ia / Naci Blaenau Ffestiniog ydy'r lie gwlypa yn y byd? Naci, siwr Cymraeg ydy'r iaith hawsa yn y byd? Ia, wrth gwrs - 217 - Geirfa agos close, near fan'cw over there archfarchnad - supermarket nol - to fetch byr short pwnc - subject cantores singer (f) pwysig important canwr singer (m) uchel - high, loud cyflym quick yn y pen draw - in the long run diflas miserable, boring Patrymau Y radd eithaf The superlative (the biggest, the best, etc.) ADIO - A : tal > tala agos > agosa + caledu cytsain : drud/rhad > druta/rhata + hardened consonant gwlyb > gwlypa pwysig > pwysica + newid bach : byr > byrra + small change hen > hyna hawdd > hawsa Afreolaidd mawr > mwya (= biggest + most) Irregular bach > llcia (= smallest + least) ifanc > fenga uchel > ucha drvvg > gwaetha da > go rau Geiriau hir diddorol > mwya diddorol Long words preifat > mwya preifat D.S. 1. Y patrwm ydy : fi ydy'r gorau Llandudno ydy'r lie dela Y Beatles oedd y gorau Mae'r goddrych yn dwad gynta ac mae'r ferf bob amser yn y trydydd person. The subject comes first and the verb is always in the third person singular 2. Mae 'na dreiglad efo merched / geiriau benywaidd: Soft mutation with feminines: fi ydy'r orau hi ydy'r waetha Shirley Bassey ydy'r gantores orau 3. Yr ateb i'r cwestiwn ydy la / Naci: Fi ydy'r gorau? Ia Y Rolling Stones oedd y gorau? Ia - 218 - ADRANB 1. Siaradwch am y lluniau cfo'ch partner, c.e. Pa un ydy'r tala? Pa un ydy'r lleia? Pa un ydy'r gorau am ganu? AMN AN WES 12oED AMWEN 4oED 11 'r Si 5 DA! PA VlHCl Llenwch (fill) y grid yma ac yna siaradwch efo'ch partner e.e. Marks ydy'r lie gorau i siopa am ddillad Mi fydd eich partner yn anghytuno (disagree) e.e. Naci, Littlewoods ydy'r lie gorau neu'n hanner cytuno (agree) efo chi, e.e. Mae Marks yn dda, ond Army & Navy ydy'r gorau. y He gorau i siopa am fwyd y He dela yng Nghymru y He gorau i siopa am ddillad y lie mwya diflas yng Nghymru y ty bwyta gorau yn yr ardal y rhaglen orau ar y teledu y ty bwyta gwaetha yn yr ardal y canwr gorau / y gantores orau / y grwp gorau y peth gorau am y cwrs yma y peth gwaetha am y cwrs yma - 219 - ADRAN C: Dcialog Yn yr archfarchnad A. Mae hi'n ofiiadwy o brysur yma. B. Ydy. Nos Wener ydy'r noson waetha bob amser. Dos i nol powdr golchi o fan'cw, wnei di? A. Pa seis wyt ti isio? B. Yr un mwya A. Ond mae o'n costio dros bedair punt! B. Dw i'n gwybod, ond dyna'r fargen orau yn y pen draw. Be' wyt ti'n ffansi'o i ginio dydd Sul? A. Dan ni ddim wedi cael stec ers talwm. B. Stec! Rhy ddrud o lawer. Spam ydy'r peth rhata. A. Ond........ B. O, dos i nol Super-Whiskas o'r silff 'na fan'cw A. Wyt ti wedi gweld ei bris o? Super-Whiskas ydy'r peth druta yma. Be' am Paws'? Dim ond dau ddeg ceiniog......... B. Super-Whiskas mae Pwsi'n licio, felly Super-Whiskas mae Pwsi'n gael, dallt? A. Pwy ydy'r pwysica yn ein ty ni, fi 'ta'r gath? B. Pwsi ydy'r pwysica - 220 - AD RAN CH: Opera Sebon Gwrandewch am: mwya anobeithiol Pwy? mwya annifyr Pwy"? orau Pwy? Gwrandewch am: prawf - test peryg - dangerous wedi arfer efo - used to wyneb - face gadael - to leave fy ngheg - my mouth cymwch ofal - take care haeddu - to deserve 3. Gwir'ta gau (True or false) Mae'r prawf yn bositif Mae car Annie'n fawr Mae'r plismon yn nabod Annie Roedd Annie'n gweithio fei plismones Mi wnaeth Annie gael y sac Mae gwr Annie'n gweithio fel plismon rwan Sion ydy cariad Annie Mae'r plismon yn licio Annie - 221 - ADRAN D: Taflen waith Llenwch y bylchau : Fi ydy'r_yn y teulu _ydy'r he_i siopa am fwyd _ydy'r_yn y teulu am godi yn y bore _ _'r rhaglen orau ar y teledu Hwn ydy'r tý _ _ Chi ydy'r (g)orau yn y teulu am ganu? _ Blaenau Ffestiniog ydy'r lie______ Eferest ydy'r mynydd _ _ ydy'r llyfr mwya _dw i wedi ddarllen _ydy'r lie dela yng Nghymru _ydy'r peth dw i'n licio neud fwya _ydy'r peth dw i'n licio neud leia _ydy'r peth_am y cwrs Wlpan - 222 - ADRAJN A UNED 32 (Tri deg dau /Deuddeg ar hugain) Faset ti'n licio Fasech chi'n licio panad? diod? tamaid o gacen? Diolch yn fawr Dim diolch Mifaswa i'n licio byw ar lan y mor gweithio ar fferm neidio efo parasiwt canu mewn cor Mifasvm i, hefyd Faswn i ddim Faset ti'n licio hwylio o gwmpas y byd? byw yn Llundain? gweithio mewn ysgol? Baswn Na faswn Faswn i ddim yn mindio Be'J&sech chi'n neud efo miliwn o bunnau? Be'/asai'r peth gorau? Mynd i lan y mor 'ta i'r mynyddoedd? Gyrru 'ta mynd ar y tren? Aros mewn pabell 'ta mewn carafan? Coginio 'ta bwyta allan? Mifascn ni'n ymddeol prynu iila ym Monaco rhoi'r pres yn y banc M/asai'n well gen i fynd i'r mynyddoedd yrru aros mewn pabell fwyta allan Geirfa D.S. Dydy'r pethau mewn italics ddim yn cael eu deud trwy'r amser The elements in italics are often omitted in speech cwmm cyfrifiadur(on) cyfweliad hwylio company computer(s) interview to sail neidio o gwmpas rhoi tamaid to jump around to give, to put piece - 223 - Patry mau Amodol Conditional (I would, you would, etc.) Positif Cwestiwn Negyddol Mi faswn i Faswn i ddim Mi faset ti Faset ti? Mi fasai fo / hi / 'r plant Fasai hi? Fasai fo ddim Mi fasen ni Fasen ni ddim Mi fasech chi Fasech chi? Mi fasen nhw Fasen nhw? Fasen nhw ddim D.S. 1. Mae pobl yn ysgrifennu 'faswn' ac ati, ond fel arfer mae pobl yn deud 'swn', ac ati You will see 'faswn' etc., but you will often hear 'swn', etc. A deud y gwir, mae'r personau i gyd, ar wahan i 'swn i\ yn medru swnio fel 'sa': In fact, all the forms, apart from the first person, can come out sounding like 'sa': swn i sa ti sa hi/fo sa ni sa chi sa nhw 'Mi faswn i' ydy 'I would' neu 'I would be' Mi faswn i'n licio Mi faswn i'n mynd I would like I would go Mi faswn i'n fodlon I would be willing Yes/No Faset ti? Fasech chi? Fasech chi? Fasai fo / hi / Chris? Fasen nhw? Fasai 'r cymdogion? Baswn / Na faswn Basen / Na fasen Basai / Na fasai Basen / Na fasen (ni) 'I would prefer' = 'It would be better with me' = Mi fasai'n well gen i - 224 - ADRAN B 1. Cynigiwch y pethau yma i'ch partner, e.e. Offer your partner the following, e.g. Faset ti'n licio_ Fasech chi'n licio Trafodwch / Discuss: Be' fasech chi'n neud efo miliwn o bunnau? JBANC t I I ^1 3. Trafodwch (Discuss) eich gwyliau nesa: Mynd ar y tren 'ta mewn llong? Be' fasai'r peth gorau? Mi fasai'n well gen i_ ac ati ADRAN C: Deialog (Cyfweliad) A. Pam fasech chi'n licio gweithio efo ni yma, Mr. Williams? B. Wei, mae gen i ddiddordeb mawr mewn cyfrifiaduron, ac hefyd mifasvm i'n licio byw yn ardal Caernarfon A. Be' dach chi'n neud ar hyn o bryd? B. Dw i'n gweithio mewn ffatri fawr yn Wolverhampton, ond mi fassd'n well gen i weithio mewn cwmni bach A. Mi fasai rhaid i chi weithio pob penwythnos yn y swydd yma. Fasai hynny'n broblem? B. Faswn i ddim yn mindio o gwbl. A. Fasech chi'n licio gofyn cwestiwn i mi? B. Wei, roedd jy nhad i'n gofynfascch chi'n licio gem o golff efo fo dydd Sadwrn. A. Wei, baswn with gwrs. Un o'r gloch, fel arfer. Rwan 'ta, Mr. Williams, pryd fasech chi'n medru dechrau ar y swydd? B. Be' am ddydd Llun nesa? A. Ardderchog. Croeso i'r cwmni, Mr.Williams - 226 ADRAN CH : Opera Sebon 1. Pwy ydy'r pedwar person sy'n siarad yn y bennod yma? 2. Faint o enghreifftiau (examples) o "faswn / fasai / ac ati" dach chi'n eu clywed? 3. Gwrandewch am: cysgu'n drwm mindio aros amdana i sobri cryf colli ffrog staen ar yr un pryd lorri ar draws sound asleep to mind waiting for me to sober up strong to spill dress stain at the same time to interrupt 4. a) Be' ydy rhif ty Annie? b) Pam dydy Annie ddim isio siarad efo'i mam? c) Be' mae Arinie isio i yfed? ch) Pam mae Annie'n tynnu ei ffrog? d) Lie mae Gareth a Beryl wedi bod? 5. well - better; nes - closer; pellach -further. Sut mae'r tri gair yma'n codi yn y stori? 6. Sut mae Annie'n nabod Gareth? - 227 - ADRAND: Taflenwaith Ysgrifennwch ddcialog mewn siop deithio (travel agent) ar y patrwm yma: A. Greet the customer and ask whether A. you can help B. Say you want to go on holiday B. A. Ask where the customer would like to go A. B. Say you don't know, but say what kind B. of holiday you would like A. Suggest two appropriate places A. B. Say which you would prefer B. A. Ask in what kind of accomodation the A. customer would like to stay B. Say what you would prefer B. A. Ask the customer to wait a minute ... A. ... then give the price B. React with great shock B. A. Offer the customer a cup of tea to get A. over the shock B. Refuse and leave B. - 228 - UNED 33 (Tri deg tri / Tri ar ddeg ar h ugain) ADRANA Mifaswn i'n dwad, helpu, Taswn i'n fengach, taswn i'n rhydd mifaswn i'n rhedeg yn gynt cofio'n well Taswn i'n ennill y loteri, Mifaswn i'n siomedig, mifaswn i'n mynd o gwmpas y byd prynu ty newydd taswn i ddim yn cael y swydd faswn i ddim yn ennill y gem Taswn i yn dy le di, yn eich lie chi, mifaswn i'n talu faswn i ddim yn talu M/aswni'n falch, toset ti'n dwad efo fi tasech chi'n mynd yn fy lie i Mifaswn i'n mynd am dro, tasai hi'n braf tasaz' hi ddim mor oer Mifaswn i'n ffonio, tasai 'na broblem le newyddion Mifaswn i'n dwad allan, řasa/gen i gwmni gar bres Tasai gen i amser, mifaswn i'n licio neud mwy o ddarllen gerdded waith cartre Geirfa balch gwylio pum mlynedd pleased, glad, proud to watch five years siomedig trafferth twmffat disappointed trouble fool (lit. funnel) - 229 - Patrymau Taswn i if I were mi faswn i'n dwad, taswn i'n rhydd / would come, ifl were free mi faswn i'n falch, taswn i'n ennill / would be pleased, ifl won mi faswn i'n helpu, taswn i ddim yn gweithio I'd help ifl weren 't working D.S. Mae'r "if yn rhan o'r gair "taswn". Does dim eisiau dweud "os" "If'is included in theform "taswn " Dach chi'n ysgrifennu: Dach chi'n dcud: taswn i taset ti tasai fo/hi / 'na /'r plant / gen i tasen ni tasech chi tasen nhw swn i set ti sa fo/hi... sen ni sech chi sen nhw (> sa ti) (> sa fo/hi) (> sa ni) (> sa chi) (> sa nhw) Tasai gen i iflhad lit. ifthere were with me 4. Pan dach chi'n deud "if' yn Gymraeg, mae dau hanner y frawddcg yn cytuno: When 'if'is used in Welsh, the two halves of the sentence are in the same tense: Mi faswn i'n mynd, tasai hi'n braf / would go if it were fine (1U. ifit would be fine) Mi fydda i'n mynd, os bydd hi'n braf / will be going, if it isfine (Fjit. ifit will be fine) - 230 - ADRANB 1. Be'/asech chi'n neud fasech chi'n ennill y loteri? 7aswn i'n ennill y loteri, mi faswn i'n mynd o gwmpas y byd ac ati 2. Be'/asech chi'n neud, tasai hi'n braf? Tasai hi'n braf, mi faswn i'n gweithio yn yr ardd ac ati 3. Be'/asech chi'n neud tasai gynnoch chi ddigon o amser? Tasai gen i amser, mi faswn i'n papuro ac ati - 231 - ADRAN C: Deialog A. Pryd dan ni'n mynd i bapuro'r ystafeil yma? Dw i'n arcs ers pum mlynedd. B. Mi faswn i'n neud tasai gen i amser, ond..... A. Tasai gen ti amser, wir! Mae gen ti ddigon o amser i wylio pel droed a chwarae dartiau. B. Rhaid i mi ymlacio tipyn bach weithiau. A. Ymlacio! Mi faswn i'n licio cael cyfle i ymlacio weithiau, ond rhwng y smwddio, y golchi, y llnau, y coginio ... B. Cofia am fy sciatica i. Be' taswn i'n cael trafferth efo fy nghefn eto? A. Trafferth efo dy gefn wir! Coda o'r gadair 'na rwan a dechreua stripio! B. Ond mae'n oer. Be' taswn i'n cael niwmonia? A. Stripio'r papur wal, y twmffat! - 232 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pwy ydy'r pump person yn y fflal? 2. rheol - rule Be' ydy dwy reol y ty? a) b) Faint o enghreifftiau (examples) o "taswn / tasai / ac ati" dach chi'n eu clywed? 4. Gwrandewch am: cwsg be' goblyn? croesi parchus cyn hynny sleep what on earth? to cross respectable before then Pam mae'r canty no! (the following) yn codi yn y stori? un o'r gloch y bore _ heb ei ffrog _ W.I. dydd Sadwrn nesa 6. yn 61 - according to Pwy ydy Annie a) yn 61 Beryl? b) yn 61 Sion? Pwy ydy Beryl a) yn 61 Sion? b) yn 61 Gareth - 233 - ADRAND: Taflenwaith 1. Cyfieithwch I'd be glad, if you came with me I wouldn't pay, if I were you I'd come out, if I had some money I'd like to do some more reading I'd phone if there was any news I'd help, if I were free 2. Gorffenwch y brawddegau Complete the sentences Taswn i'n fengach, _ Mi faswn i'n falch, _ Mi faswn i'n licio _ Tasai 'na broblem, _ Mi faswn i'n siomedig, _ Tasai gen i amser, _ Taswn i'n ennill y loteri,_ Mi faswn i'n flin, _ - 234 - UNED 34 (Tri degpedwar /Pedwar ar ddeg ar hugain) ADOLYGU AC YMESTYN: Revision and Extension: Atebion Yes and no Dach chi'n gweithio yma? Clerc dach chi? Ydw / Nac ydw la / Naci Ydy'r bws yn mynd i Wrecsam? Bws Wrecsam ydy o? Ydy / Nac ydy la / Naci Ydy'r cwn allan? Labradors ydyn nhw? Ydyn / Nac ydyn la / Naci Oedd y cyfarfod yn yr ysgol? Yn yr ysgol oedd y cyfarfod? Oedd / Nac oedd la / Naci Fydd y dosbarth nesa nos Lun? Nos Lun fydd y dosbarth nesa? Bydd/Na fydd la / Naci Wnaethoch chi fynd i Ffrainc? Mewn gile wnaethoch chi aros? Do / Naddo la / Naci Fasech chi'n licio panad? Te fasech chi'n licio? Baswn / Na faswn la / Naci - 235 - CURO'R CLOC A. Croeso i V rhaglen "Curo'r Cloc " Y gystadleuaeth gynta heno: "Peidiwch d deud'yes'! Wnewch chi roi croeso i 'r cystadleuydd cynta: Gwilym Griffiths o Gaenarfon lawn, Gwilym. Mae gynnoch chi un munud i ateb cwestiynau, heb ddeud 'yes' Dach chi 'n barod? Reit, cychwynnwch y cloc! A. Gwilym dach chi? B. Wrthgwrs A. Dach chi'n byw yng Nghaernarfon? B. Ar hyn o bryd A. Dach chi'n licio byw yno? B. Wrth fy modd A. Sgynnoch chi deulu? B. Gwraig adauoblant A. Ann ydy enw eich gwraig chi? B, Dynachi A. Ydy eich gwraig chi'n gweithio? B. Ddim ar hyn o bryd A. Ydy'r plant yn yr ysgol? B. Gobeithio A. Dach chi'n dwad o Gaernarfon yn wreiddioi? B. Dw i ddim yn cofio. Ron i'n ifanc ar y pryd A. Oeddech chi'n byw yng Nghaernarfon yn blentyn? B. Weithiau A. Oedd eich gwraig chi'n byw yng Nghaernarfon yn blentyn? B. Mae'nbosib A. Wnaethoch chi fynd i'r bingo neithiwr? B. Wrth gwrs A. Wnaethoch chi ennill rhywbeth? B. Dim gobaith A. Fyddwch chi'n mynd i'r bingo eto heno? B. Ella A. Ga' i ddwad efo chi? B. A chroeso A. Fydd hi'n llawn yno heno? B. Mae'nsiwr A. Fasech chi'n licio lifft? B. Dim diolch A. Wei Gwilym, dach chi isio stopio rwan? B. Oes, plis DONG! Geirfa a chroeso you're welcome to ar y pryd at the time euro to beat cychwyn to start cvstadleuaeth - competition cystadleuydd - competitor gobaith hope heb without llawn full wrth fy modd - really enjoy - 236 - A 'r ail gystadleuaeth ar Curo V Cloc' heno: "Dudwch yr 'yes' cywir!" Wnewch chi roi croeso i > ail gystadleydd heno: Delyth Dafis o Dreffynnon Croeso aton ni, Delyth. Mae gynnoch chi un munud i ateb cwesliynau, gan ddefnyddio 'r 'yes/no ' cywir boh tro. A. B, A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. A. B. Delyth dach chi? _GO Dach chi'n byw yn Nhreffynnon? _GO Dach chi'n licio byw yno? _GO Sgynnoch chi deulu? _w Sgynnoch chi anifeiliaid? _(/), un ci a dwy gath Labrador ydy'r ci? _GO Ydy o'n gi da? («0 Geirfa cywir - correct diolch byth - thank goodness llongyfarchiadau - congratulations Ydy'r cathod yn ftrindiau efo'r ci? _(X) Dach chi'n gweithio? ___ (X), ddim rwan Oeddech chi'n gweithio? _(/), yn yr haf, ar y Ffigwr-8 yn y Rhyl Oeddech chi'n licio'r gwaith? _(X), ddim llawer Oedd y gwaith yn talu'n dda? _(X) Fyddwch chi'n gweithio yno eto haf nesa? _(X), diolch byth. Dw i wedi cael gwaith ar "Oblivion" yn Alton Towers Fydd y gwaith yno'n talu'n well? _GO - 237 - A. Dach chi wedi bod yn Disneyworld, America? B. _(✓) A. Wnaethoch chi gyfarfod Mickey Mouse? B. _(✓) A. Fasech chi'n licio mynd yn 61 yno? B. _(/) A. Ga' i ddwad efo chi? B- _(/) (FFANFER) A. Wei, llongyfarchiadau Delyth. Ardderchog. Dach chi wedi ennill gwyliau i ddau yn Disneyworld America. Mi fyddvvn ni'n mynd wythnos nesa .... - 238 - Taflen waith 1. Atebwch'Fes/Afo' Sgynnoch chi anifeiliaid? Wnaethoch chi fynd allan neithiwr? Oeddhi'nbrafddoe? Mrs. Jones dach chi? Fydd hi'n brysur yfory? Fasech chi'n licio mynd am dro? Ydy'r plant yn yr ysgol? Oeddech chi'n licio'r ffilm? Ga' i banad o de? Dydd Llun ydy hi heddiw? Dach chi isio help? Dach chi wedi bod yn Sbaen? Fyddwch chi adra heno? Dach chi'n medru nofio? Ydy eich ty chi'n hen? Oes 'na le yn y maes parcio? - 239 - 2. Darllewch y darn (piece) yma ac atcbwch y cwcstiynau: CATHERINE HUWS NAGASHIMA Geirfa fc?«*3(*£^_B~Z_^_r • prifysgol daearyddiaeth -pensaer university geography architect _ - - ■-■ 5j_5I cynllunio hamdden cymdeithas cylch myfyrwyr to plan leisure society circle students 1 B_S5»i' £'_iaae3] Mae Catherine yn dwad yn wreiddiol o Lundain, ond pan oedd hi'n fabi, mi wnaeth y teulu symud i bentre Talwrn wrth Llangefni, Ynys Mon. Roedd ei thad hi'n artist a chartwnydd. Ar 61 gadael yr ysgol, mi aeth hi i'r Brifysgol yn Aberystwyth i astudio Daearyddiaeth, ac yna mi aeth hi i weithio yn Ffrainc, Llundain ac Athens. Pan oedd hi yn Athens, mi wnaeth hi gyfarfod y pensaer Loichi Nagashima. Mi wnaethon nhw briodi a symud i Siapan yn 1965. Maen nhw'n byw rwan yn Zwshi ac mae gynnyn nhw chwech o blant. Mae Catherine yn gweithio efo cwmni cynllunio gwlad a thre, ac yn ei hamser hamdden mae hi'n brysur efo Cymdeithas Dewi Sant Siapan, Cylch Siarad Cymraeg Tokyo a Chymdeithas Cyn-Fyfyrwyr Aberystwyth. Ydy Catherine yn dwad yn wreiddiol o Lundain? _ Oedd hi'n byw yn Llundain pan oedd hi'n bump oed?______ Ydy Talwrn ar Ynys Mön? _ Cartwnydd oedd tad Catherine? Aeth hi i'r Brifysgol yn Aberystwyth? Oedd hi'n gweithio yn Athens? Pensaer ydy ei gwr hi? Oedden nhw'n byw yn Siapan yn 1966? Ydyn nhw'n byw yn Siapan rwan? Sgynnyn nhw blant? Ydy Catherine yn gweithio rwan? Oes 'na Gylch Siarad Cymraeg yn Tokyo? - 240 - UNED 35 (Tri deg pump / Pymtheg ar hugain) ADRANA Lie est ti dydd Sadwrn? Mř es i i Gaer Efo pwy est ti? Mi es i efo'r teulu Sut aethoch chi? Mi aethon ni ar y trén Sut aeth hi? Mi aeth hi'n dda iawn, diolch Mi es i i'r post, mi ges i stampiau Mi es i i'r garej, mi ges i betrol Mi es i i'r clwb, mi ges i hwyl Be' gest ti gaethoch chi i frecwast i ginio i de i yfed Mi ges i dost frechdanau deisen sudd oren Ches i ddim brecwast ddim amser ddim byd i fwyta ddim byd i yfed Gest ti'r llythyr? Do diolch. Mi ges i o bore 'ma Gaethoch chi'r neges? hi manylion? nhw Lie gaethoch chi eich wats? 'sgidiau? car? Mi ges i hi gan ffrind Mi ges i nhw o Skid Row Mi ges i o o Ceir Cymru Sut hwyl gaethoch chi ar eich gwyliau? Sut siwrne gaethoch chi? Sut le gaethoch chi i aros? Sut dywydd gaethoch chi? Mi gaethon ni wyliau ardderchog Mi gaethon ni siwrne hwylus iawn Mi gaethon ni le hyfryd Mi gaethon ni dywydd bendigedig ... Chaethon ni ddim glaw o gwbl Pam aeth y plant i'r ysbyty? Mi gaethon nhw ddamwain Pam aeth Ann i weithio yn Llundain? Mi gaeth hi swydd Pam aeth John allan mor sydyn? Mi gaeth o alwad ffon Pam aeth o'n wyn? Mi gaeth o sioc _ 241 - Geirfa ffisig - medicine Nadolig - Christmas gal wad - a call nodwydd - needle gan - from (a person) Sion Corn - Father Christmas hwylus - handy, trouble-free sydyn - sudden, quick manylion - details teisen - cake, tart moron - carrots Patrymau A. Gorffennol"caeI" - Past tense of "cael" - to have Mae'n bosib deud "mi wnes i gael", " Wnest ti gael" etc., ond mae 'na ffurf gryno (short form) hefyd: mi ges i mi gest ti mi gaeth o/hi / y plant mi gaeth on ni mi gaethoch chi mi gaethon nhw 1. D.S. Mi ges i = I had (= I got, I received) e.e mi ges i lythyr Mi ges i sioc I had ( = I used to have) = roeddgeni e.e. roeddgenigi 2. Yn y negyddol, mae treiglad Ilaes (aspirate mutation) = c > ch ches i ddim brecwast chaethon ni ddim amser 3. Mae'r gair cynta ar 61 goddrych yn treiglo The first word after the subject mutates mi gesj ddamwain mi gaeth y plant ginio chaethon nhw ddim cinio B. From = o/gan O le - Mi ges i lythyr o America Gan berson - Mi ges i lythyr gan ffrind - 242 - ADRAN B Dach chi'n mynd i"Wcightwatchers". Dach chi'n trio cadw at y deict, ond mac'n anodd weithiaut Atebwch gwestiynau'r athrawcs yn onest! Be' gaethoch chi i frecwast dydd Llun? ac ati Brecwast Cinio S\vper Llun Mawrth Mcrcher Iau Gwener Sadwrn Sul Rhai posibiliadau: Da: dimbyd, salad, llysiau, cyw iar, tost, muesli, ffrwythau, dwr.. ac ati Drwg: cacen siocled, wy wedi'i ffrio, te efo tri siwgr, sglodion, peint o gwrw..ac ati 2. Gofynnwch gwestiynau i'ch partner fel: Lie gaethoch chi eich cot? Mi ges i hi yn........................ { ' Y \ i ■ ft Hi HI Hi Fo 3. Gofynnwch be' gaeth pawb gan Sion Corn y Nadolig diwetha. FI Y PLANT NAIN Y CARIAD YCI Y TIWTOR - 243 - ADRAN C: Deialog A. Est ti at y doctor? B. Do. A. Be' gest ti? B. Ffisig pine, ych-a-fi. A. Oeddet ti'n well wedyn? B. Nac oeddwn. A. Lie est ti wedyn? B. Mi es i at yr homeopathist A. Be' gest ti? B. Mi ges i sudd moron. A. Oeddet ti'n well wedyn? B. Nac oeddwn. A. Be' wnest ti wedyn? B. Mi es i am acupuncture. A. Be' gest ti? B. Mi ges i nodwyddau yn fy mhen. A. Oeddet ti'n well wedyn? B. Nac oeddwn. A. Lie est ti wedyn? B. Mi es i at yr hypnotherapydd y bore 'ma. A. Be' gest ti? B. Mi ges i fy hypnoteiddio. A. Wyt ti'n well? B. Dw i'n meddwl mod i. - 244 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Faint o weithiau dach chi'n clywed: a) aeth _ b) gaeth / chaeth _ c) wnaeth _ 2. Pa amserau dach chi'n eu clywed? 3. Gwrandewch am: y dre - town ffrae - quarrel yn syth - straight away na - nor dal - to catch tu allan i - outside Pwy sy'n neud be'? A. Sion B. Annie C. Gareth CH. Llinos D. Nia mynd i'r Alban gweithio am 7.00 pacio dal tren ffraeo rhedeg allan o'r ffiat mynd rownd a rownd y dre ateb y ffon am 6.00 mynd i'r gwely am 5.30 cyfarfod am 7.00 a) Pam mae rhaid i Llinos weithio heddiw? b) Pam mae Llinos a Nia'n cael sioc? - 245 - ADRAN D: Taflenwaith 1. Ail-ysgrifennwch y brawddegau yma gan ddefnyddio'r ffurf gryno: Re-write these sentences, using the short form: Mi wnes i gacl liwyl > Mi ges i hwyl Mi wnes i gael damwain Wnes i ddim cael brecwast_______ Wnaethoch chi gael y neges?_____ Mi wnaethon ni gael lie hyfryd _ Mi wnaeth o gael galwad ffon___ 2. Trowch y brawddegau yma i'r negyddol: Make these sentences negative: Mi ges i amser___ Mi gaethon ni law _ Mi gaeth o frecwast _ Mi ges i rywbeth i yfed____ 3. Ysgrifennwch frawddegau, gan ddilyn y patrwm: Form sentences, following the pattern: Fi - post - stampiau: mi es i i'r post, mi ges i stampiau Hi - swyddfa - neges :__________ Nhw - garej - petrol:__ Ni - Blaenau - tywydd braf:__ Fi - siop betio - dim lwc : _.___ John - Monte Carlo - ffortiwn :______ 4. Gofynnwch gwestiwn addas: Ask an appropriate question: Mi ges i nhw yn Woolworths __ Ardderchog, diolch _ Do, trwy'r post y bore 'ma, diolch __ Ffisig pine - 246 - UNED 36 (Tri (leg chwech / Un ar bymtheg ar hugain) ADRAN A Mi ges i fy ngeni yn Llandudno ym mis Mai. Mi ges i fy magu yn Llundain ar fferm. Lie gest ti dy eni? Yng Ngogledd Cymru dy fagu? Yn Ne'r Alban Lie gaethoch chi eich geni? Yn Nwyrain Lloegr eich magu? Yng Ngorllewin Iwerddon Lie gaeth eich tad ei eni? Mi gaeth o ei eni yng Nghymru Lie gaeth eich mam ei geni? Mi gaeth hi ei geni Lie gaeth eich plant eu geni? Mi gaethon nhw eu geni Gest ti dy stopio? Gest ti dy dalu? Gest ti dy ddeffro? Do, mi ges i fy stopio gan yr heddlu Do, mi ges i fy nhalu gan y cwmni Do, mi ges i fy neffro gan y swn Mi gaeth y llyfr ei ysgrifennu gan Marion Eames Mi gaeth y llun ei beintio gan Kyffin Williams Mi gaeth y ty ei adeiladu gan Wimpy Mi gaeth Kennedy ei ladd gan Oswald Geirfa achub to rescue geni to be born brathu to bite Gogledd North bwydo to feed Gorllewin West cloi to lock lladd to kill De South magu to bring up deffro to wake up strydoedd streets Dwyrain East - 247 - Patrymau Y Goddefol - The Passive cael = to have mi ges i = I had mi ges i fy ngeni = I had my birth = I was born mi ges i fy Stopio = I had my stopping = I was stopped mi ges i fy nhalu = I had my paying = I was paid mi ges i fy nhalu mi gest ti dy dalu mi gaeth o ei dalu mi gaeth hi ei thalu mi gaethon ni ein talu mi gaethoch chi eich talu mi gaethon nhw eu ialu D.S. 1. by = gan mi ges i fy stopio gan yr heddlu 2. Mi fydd y patrwm yn dibynnu ar genedl yr enw, e.e. The pattern will depend on the gender of the name, e.g. ty = gwrywaidd / masculine Mi gaeth y ty ei beintio - the house was painted wal = benywaidd / feminine mi gaeth y wal ei pheintio - the wall was painted 3. I newid amser: mi ges i fy nhalu = I was paid /1 got paid > dw i'n cael fy nhalu = I am paid /1 get paid > mi fydda i'n cael fy nhalu = I will be paid /1 will get paid - 248 - ADRAN B Mae gynnoch chi deulu rhyngwladol. Cysylltwch aelodau'ch teulu efo gwahanol rarmau o'r byd ac atebwch gwestiynau eich partner: e.e. Lie gaethoch chi eich geni? Lie gaeth eich mam ei geni? Lie gaeth eich taid ei eni? You have a very cosmopolitan family Link the listed members of that family to different parts of the world and answer your partner's questions. - 249 - ADRAN C: Dcialog A. O le dach chi'n dwad yn wreiddiol? B. Wei, mi ges i fy ngeni yn Wrecsam ond mi ges i fy magu yng Ngogledd Lloegr. A. Faint oedd eich oed chi pan wnaethoch chi symud? B. Dim ond tair oed, felly dw i ddim yn cofto byw yn Wrecsam o gwbl. A. Pam wnaethoch chi symud i Ogledd Lloegr? B. Mi gaeth fy nhad ei symud yno efo'i waith. A. Ers pryd dach chi'n byw yng Nghymru rwan? B. Ers 1991. Dw i'n byw mewn hen, hen fwthyn yn y mynyddoedd. A. Pryd gaeth o ei adeiladu? B. Tua dau gan mlynedd yn 61. A. 'Sgynnoch chi deulu? B. Nac oes, dim ond ci. A. C i pedigri ydy o? B. Naci wir. Mi gaeth o ei fagu ar strydoedd cefn Caernarfon - 250 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pwy ydy'r pump person sy'n siarad yn y bennod yma? Gwrandewch am: nôl heibio corff iach to fetch past body healthy rhugl ar goll gorsaf cell fluent lost, missing station cell a) Rhowch fy efo'r geiriau yma: (e.e. cath > fy nghath) corff > fy_ Cymraeg > fy_ busnes > fy_ pyjamas > fy_ b) Llenwch y bylchau: Fill the gaps: Mi Mi Mi Mi Sión car Annie ffrog Annie Sión mewn cell i garej yr heddlu yn fflat Sión a) b) Lie mae Mr. Springbottom yn mynd? Pam dydy Sión ddim yn meddwl bod hynny'n syniad da? c) Pam mae Mr. Springbottom yn meddwl bod hynny'n syniad da? 5. a) Lie mae Sión yn mynd? b) Pam? 251 - ADRAN D: Taflen waith 1. Cyficithwch I was brought up in London________ The house was built by Wimpy__ Were you woken up? ____ She was born in Wales______ Kennedy was killed by Oswald _ Where were your children born? _ Where were you brought up? I was paid yesterday ._ 2. Gorffennwch y brawddegau: Mi gaeth fy mam _ Mi gaeth fy nhad _ Mi gaeth y ty _ Mi ges i _ Mi gaeth y llyfr _ Mi gaeth y car _ Mi gaeth y ci _ Gestti _? Mi gaeth y protestwyr_ Mi gaeth y tatws_ 3. Lie dw i? Mi gaeth yr abaty ei adeiladu gan y Sistersiaid yn 1201 abaty - abbey Mi gaeth y castell ei adeiladu gan Gruffudd ap Madog yn 1250 Mi gaeth y bont dros yr afon ei hadeiladu gan Inigo Jones Mi gaeth yr aqueduct ei adeiladu gan Thomas Telford Mi gaeth yr Eisteddfod gynta ei chynnal yn 1947 cynnal - to hold LLEDWI?__ - 252 - UNED 37 (Tri deg saith /Dau ar bymtheg ar hugain) ADRANA Sut aeth hi yn y swyddfa? Sut aeth y diwrnod i ffwrdd? Ofnadwy.., Mi weithies i trwy'r bore Mi weithies i trwy'r awr ginio Mi weithies i trwy'r prynhawn Grét... Mi godes i'n hwyr Mi edryches i ar y teledu trwy'r bore Mi gysges i ar y soffa trwy'r prynhawn Mi weles i Ann neithiwr Mi ffonies i John neithiwr Mi ddysges i'r geiriau neithiwr Do? Mi weles i hi hefyd Do? Mi ffonies i fo hefyd Do? Mi ddysges i nhw hefyd Pam wyt ti isio bwyd? Pam wnest ti ddim pasio? Pam wyt ti wedi blino? Pam dan ni wedi cael bil coch? Fwytes i ddim Weithies i ddim Chysges i ddim Thales i ddim Oedd hi'n brysur yn y pentre? Siaradest ti efo rhywun? Welest ti rywun? Glywest ti ryw newyddion? Brynest ti ry wbeth? Nac oedd Naddo Naddo Naddo Naddo Lie aethoch chi? Lie fwytoch chi? Lie arhosoch chi? Sut daloch chi? Mi aethon ni i Lundain Mi fwyton ni yn Harrod's Mi arhoson ni yn y Dorchester Mi olchon ni'r llestri Geirfa croesi cychwyn diwrnod i ffwrdd maes parcio to cross to start day off car park pasio saff ynöl to pass safe ago - 253 - Patrymau Gorffennol cryno - Concise past tense mi wnes i siarad > mi siarades i > I spoke mi wnes i weithio > mi weithies i > I worked mi wnes i ddysgu > mi ddysges i > I learnt A. Bon y ferf - Stem of the verb Os ydy'r ferf yn gorffen efo cytsain, dyna'r bon: If the verb ends in a consonant, that is the stem: edrych darllen > mi edryches i > mi ddarllenes i Os ydy'r ferf yn gorffen efo llafariad, mae'r ilafariad yna'n diflannu: If the verb ends in a vowel, that vowel disappears: a) bwyta > mi fwytes i codi > mi godes i b) ffonio > mi ffonies i gweithio > mi weithies i Bon afreolaidd - Irregular stem gweld > gwel- mi weles i yfed > yf- mi yfes i cerdded > cerdd- mi gerddes i rhedeg > rhed- mi redes i aros > arhos- mi arhoses i cyrraedd > cyrhaedd- migyrhaeddes i B Terfyniadau - (Mwy i ddwad! Endings More to come] ) es 1 estti - on ni - och chi C. Rheoiau Rules a) b) c) ch) Positif: mi + treiglad: Cwestiwn: treiglad, dim mi: Negyddol: dim mi treiglad llaes (aspirate) efo t, c, p: treiglad meddal (soft) efo d, g, b, m, II, rh: mae'r gair cynta ar 61 y goddrych yn treiglo: the first word after the subject mutates : mi brynes i fwyd welest ti rywun? bwyta bwyta cysgu > bwyta > mi fwytes i fwytest ti? chysges i ddim fwytes i ddim phrynes i ddim bwyd fwytes i ddim llawer - 254 - ADRAN B Chwaraewch "Nadroedd ac Ysgolion" neidr - snake nadroedd - snakes ysgol - ladder Rhes 1(1- 6), Rhes 2 (7- 12), Rhes 3 (13 -18), Rhes 4 (19-24), Rhes 5 (25 - 30), rhaid i chi ddeud: rhaid i chi ofyn: rhaid i chi ddeud rhaid i chi ofyn : dim ots! mi gysges i ac ati edrychest ti ar y teledu? ac ati mi ddarllenon ni ac ati olchoch chi'r car? ac ati Lie mae croes (X), rhaid i chi roi brawddeg negyddol. e.e. chysgon ni ddim ADRAN C: Deialog Helo! Jyst fibnio i ddeud bod ni wedi cyrraedd yn saff. B. Sut oedd y siwrne? A. A. A. A. A. B. Faint o'r gloch gychwynnoch chi o'r ty? Saith o'r gloch bore ddoe. B. Stopioch chi ar y ffordd? Do, mi arhoson ni mewn maes parcio neithiwr. Mi gysgon ni yn y car. B. Pryd gyrhaeddoch chi? Tua hanner awr yn 61. B. Sut mae'r tywydd yn yr Alpau? Yr Alpau? Yn Dover dan ni. B. Dover? Ia. Mi gollon ni'r fferi heddiw, felly rhaid i ni aros tan yfory i groesi rwan. B. Wei, mwynhewch y gwyliau! - 256 - ADRAN CH: Opera Sebon I. Pwy ydy'r tri person sy'n siarad yn y bennod yma? 2. Nodwch y ffurfiau gorffennol cryno dach chi'n eu clywed o'r geiriau yma: Note the short past tense forms of these words that you hear: (e.e. codi > mi godes i) clywed _ stopio rhedeg _ agor colli _ deud yfed _ gweld 3. Gwrandewch am: hanes - story ar ei ffordd - on his way heb - without o'r diwedd - at last trwy'rdydd - all day breichiau - arms achosi - to cause ei gilydd - each other rhannu - to share cusanu - to kiss anffodus - unfortunate 4. Parwch y broblem a'r achos: Match the problem with its cause: A. Mae Sion yn y gell ACHOS 1. mi wnaeth Annie weld Gareth yn fflat Si6n B. Mi wnaeth Annie redeg i ffwrdd 2. roedd hi wedi yfed gormod neithiwr C. Doedd Annie ddim yn gwisgo ffrog 3. mae hi wedi sortio ei hun allan CH. Doedd Annie ddim yn gyrru car 4. mi gaeth o ei restio bore 'ma D. Roedd Fred yn gwybod bod Sion 5. dydy o ddim wedi neud dim yn gyrru car Annie neithiwr byd DD. Roedd Fred wedi bod yn poeni 6. roedd hi isio amser i feddwl E. Mi wnaeth y trwbl ddechrau 7. mi wnaeth o stopio 'r car neithiwr F. Mi fydd popeth yn iawn i Annie rwan 8. mi wnaeth hi golli coffi G. Mae Sion yn dwad allan o'r gell 9. roedd o wedi deud hanes gwr Annie wrth Sion 5. Sut mae'r bennod yn gorffen? - 257 - ADRAN D : Taflen waith 1. Newidiwch y brawddegau yma o'r ffurf hir i'r ffurf gryno Change these sentences from the long to the short form Mi wnes i godi > mi godes i Mi wnes i weld Ann _ Mi wnes i ffonio John _ Wnest ti siarad efo rhywun? _ Mi wnaethon ni aros _ Sut wnaethoch chi dalu? _ Mi wnaethon ni golli _ Wnest ti ddysgu'r geiriau? _ Wnaethoch chi hrynu rhywbeth? _ Wnes i ddim cysgu__ Wnes i ddim talu ___ Wnest ti glywed y newyddion? _ Mi wnaethon ni gyrraedd yn hwyr__ 2. Ysgrifennwch baragraff ar y penwythnos diwetha, gan ddefnyddio ffurfiau cryno, os yn bosib. Write a paragraph about last weekend, using short forms if possible. - 258 - UNED 38 (Tri deg wyth /Deunaw ar hugain) ADRANA Sut aeth John i ben yr Wyddfa? Mi gerddodd o Mi ddringodd o Mi redodd o Mi eisteddodd o ar y trén Be' ddigwyddodd yn y gem griced? Mi gollodd Lloegr Mi enillodd Awstralia Mi gysgodd y dorf Ffoniodd Ann? Alwodd Ann? Dalodd Ann? Wrandawodd Ann? Do / Naddo Pwy beintiodd y llun? Pwy ysgrifennodd (sgwennodd) y llyfr? Pwy ganodd y gán? Pwy enillodd y wobr? Kyffin Williams Kate Roberts Catatonia Hedd Wyn Be' wnaeth yr hwliganiaid? Mi beintion nhw sloganau Mi daflon nhw gerrig Mi dorron nhw ffenestri Mi gwffion nhw Wnest ti atgoffa'r plant? Wnest ti ddeffro'r plant? Wnest ti weiddi ar y plant? Wnest ti roi wisgi i'r plant? Do. ond chofion nhw ddim Do, ond chodon nhw ddim Do, ond wrandawon nhw ddim Do, ond chysgon nhw ddim - 259 - Geirfa atgoffa to remind i gyd all can song lladron robbers carreg stone peiriannau machines cerrig stones prif weinidog prime minister cwffio to fight taflu to throw cyflog wages torf crowd gweiddi (ar) - to shout (at) tywysog prince gweithwyr workers yn erbyn against gwobr prize Yr Wvddfa Snowdon gwrando (ar) - to listen (to) Patrymau Gorffennol cryno - Concise past tense mi wnaeth o siarad > mi siaradodd o he spoke mi wnaeth hi weithio > mi weithiodd hi she worked mi wnaethon nhw ddysgu > mi ddysgon nhw they learnt 1. Bon y ferf - Stem of the verb Gweler Uned 37 Dau afreolaidd newydd: Two new irregulars: gwrando > gwrandaw gadael > gadaw- 2. Terfyniadau - Endings -es i -on ni -est ti -och chi -odd hi -on nhw -odd o -odd y plant, y bobi drws nesa, ac ati 3. Rheolau - Rules Gweler Uned 37 mi wrandawodd hi mi adawon nhw - 260 - ADRAN B 1. Edrychwch ar y lluniau ac atebwch gwestiynau eich partner: Be' wnaeth Ann ddoe? Be' wnaeth John neithiwr? Be' wnaeth y bobl drws nesa dros y penwythnos? ac ella Be' wnest ti/wnaethoch chi ddoe? hefydl 2. Dewiswch lun ac enwch berson. Mi fydd eich partner yn ceisio dyfalu be' wnaeth y person: Choose a picture and name a person. Your partner will try to guess what that person did: e.e. Person: Ann Nofiodd hi? Naddo Fwytodd hi? Naddo ac ati - 261 - ADRAN C: Deialog Newyddion Chwech, efo Dewi Llwyd ac Angharad Mair A.M. Noswaith dda. Dyma'r-newyddion am chwech o'r gloch. Mi gaeth tri o bobl eu Uadd y bore 'ma pan adawodd bws y ffordd with Amlwch. Mae deg person arall yn Ysbyty Gwynedd. D.LL. Mi dorrodd lladron i mewn i siop Curry's yn Llandudno neithiwr. Mi gymon nhw werth deg mil o bunnau o beiriannau. A.M. Roedd wyth cant o weithwyr ffatri Jaguar yn Nefyn ar streic heddiw. Mi gerddon nhw allan i brotestio am eu cyflog. D.LL. Yn y gem fawr yn Helsinki y prynhawn 'ma, mi gollodd Cymru o ddwy gol i un yn erbyn y Ffindir. Mi sgoriodd Ryan Giggs gol Cymru. A.M. Roedd y Prif Weinidog yn y Rhyl heddiw. Mi agorodd o ffatri newydd ac wedyn mi chwaraeodd o fingo ar y Prom. D.LL. Hefyd, roedd y Tywysog Charles yng Nghaernarfon y bore 'ma i agor ty bwyta Indiaidd newydd o'r enw Ty Bach Singh. Mi ofynnodd Charles "Sit duck key?" ac mi atebodd Mr. Singh "Rhaid i mi Vindaloo" A.M. A dyna'r newyddion am heno. Nos da i chi i gyd. D.LL. Nos da. - 262 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pwy ydy'r tri person yn y bennod yma? 2. Pa ffurfiau gorffennol cry no dach chi'n eu clywed? Which short past tense forms do you hear? ffonio deud stopio Gwir 'ta gau? True or false? Mae Sion yn cyrraedd y gwaith cyn Annie Mae Annie'n gadael ar ddiwedd yr wythnos Mae chwaer Annie'n sal Mae Annie'n mynd i weithio mewn ysbyty preifat Mi stopiodd calon (heart) Sion Mae treigloffobia'n beth ofnadwy 4. Gorffennwch y frawddeg yma: a)_____, mi fasen ni'n medru concro treigloffobia mewn dim amser 5. angen - need Pwy sy angen Annie? (4 ateb) - 263 - ADRAN D: Taflen waith 1. Ncwidiwch y brawddegau yma o'r ffurf hir i'r ffurf gryno: Change these sentences from the long to the short form: Mi wnaeth o ddringo > Mi ddringodd o Mi wnaeth o redeg ___ Mi wnaethon nhw beintio sloganau _ Wnaethon nhw ddim codi _ Wnaeth Ann wrando? _ Be' wnaeth ddigwydd? _ Pwy wnaeth dalu? _ Mi wnaethon nhw daflu cerrig _ Mi wnaeth o ofyn cwestiwn _ Mi wnaeth y lladron dorri i mewn _ Wnaeth hi ddim cofio _ Mi wnaeth y dorf eistedd _ Wnaeth yr heddlu ffonio? _ 2. Ysgrifennwch dipyn o newyddion: Be' ddigwyddodd yn y ffatri? Be' ddigwyddodd yn 10 Downing Street? Be' ddigwyddodd yn yr Himalayas? Be' ddigwyddodd yn y dre yn y nos? Be' ddigwyddodd yn y gem? Be' wnaeth y Tywysog? - 264 - UNED 39 (Tri deg naw /Pedwar ar bymtheg ar hugain) ADRANA Wyt ti wedi ysgrifennu* at Ann? at John? at y teulu? ata i? aton ni? Mi ysgrifennes i* Dw i'n mynd i ysgrifennu* ati hi ato fo atyn nhw atat ti atoch chi ddoe yfory (* Dudwch: sgwennu / sgwennes i) Pryd wyt ti'n mynd i weld y doctor? Mi es i ati hi ddoe Dw i'n mynd atofo yfory Dw i'n mynd i weld y teulu yfory Cofia fi at bawb Cofia fi atvn nhw jf; ^ 4- 3J- -f-" ^f- -fc -fa Peidiwch S deud wrth Dad Ond dw i wedi deud wrtho fo 'n barod wrth y bos wrthi hi wrth y bobl drws nesa wrthyn nhw wrth neb wrth bawb Dydy hyn ddim yn mynd i weithio Mi ddudes i (Mi wnes i ddeud) wrthat ti 'n'do? wrthoch chi Dw i wedi ysgrifennu at Ann at y cwmni atat ti Be' ddudest ti wrthi hi? wrthyn nhw? wrtha i? Geirfa ar werth yn barod 'n'do? neb trwy'r dydd for sale already didn't I/didn't it? etc. nobody all day - 265 - Patrymau 1. Berf + arddodiad - Verb + Preposition Fel: siarad cfo - to speak to hejyd: deud wrth - to say to, to tell ysgrifennu at - to write to mynd at - to go to (a person) cofio at - to remember to, to give regards to 2. Rhedeg arddodiaid - Conjugating prepositions wrth John at John wrth y plant at y plant wrth bawb at bawb > wrtha i > ata i wrthat ti atat ti wrtho fo ato fo wrthi hi ati hi wrthon ni aton ni wrthoch chi atoch chi wrthyn nhw atyn nhw (Fel: gynno fo, gynni hi; iddo fo, iddi hi; ac ati) Gorffennol cryno - Concise past tense deud > mi ddudes i (pronounced ddudish) I said, I told mi ddudest ti mi ddudodd o/hi mi ddudon ni mi ddudoch chi mi ddudon nhw - 266 - ADRANB I. Llythyrau cwyno - Whingeing letters Dach chi isio ysgrifennu at y rhan fwya o'r bobl ar y rhestr yma. Mi ysgrifennoch chi at rai ddoe, dach chi'n mynd i ysgrifennu at rai yfory, a dach chi wedi penderfynu bod 'na ddim pvvynt ysgrifennu at y lleill. Marciwch pob enw efo "ddoe", "yfory", neu "X" ac atebwch gwestiynau eich partner: Wyt ti wedi ysgrifennu at y pennaeth eto? Do, mi ysgrifennes i ati hi ddoe Naddo, dw i'n mynd i ysgrifennu ati hi yfory Naddo,does 'na ddim pwynt ysgrifennu ati hi You want to write to most of those on this list.. You wrote to some yesterday, you're going to write to others tomorrow, and you've decided that there's no point writing to the rest. Mark each name appropriately. y pennaeth y prif weinidog staff y gegin Margaret Thatcher y cynghorwyr y tywysog y tiwtor y cadeirydd yr heddlu Esther Rantzen 2. Gollwng y gath o'r cwd! Let the cat out of the bag! Mae partner A a B yn rhoi pump o'r enwau yma yn eu sgwariau (heb drafod) Partners A and B each put five of these names in their squares (without comparing notes) John, Ann, staff y swyddfa, y tiwtor, y doctor, y ficer, y plant, y dyn llefrith, y bobl drws nesa, y parot A B Mae A'n deud: Paid ä deud with Mae B'n deud: Wps, dw i wedi deud wrtho fo'n barod neu Whiw, dw i ddim wedi deud wrtho fo - 267 - ADRAN C: Dcialog A. Dw i'n cael trafferth ofnadwy efo'r cymdogion. B. Be' sy? A. Maen nhw'n swnllyd ofhdawy trwy'r dydd a'r nos B. Dach chi wedi deud wrthyn nhw? A. Do, lawer gwaith. B. Dach chi wedi deud wrth yr heddlu? A. Do. Mi ddudon nhw wrtha i am wisgo ear-plugs. Dim llawer o help! B. Dach chi wedi ysgrifennu at y cyngor? A. Mi ddudon nhw bod nhw'n mynd i edrych i mewn i'r mater ar unwaith. B. Pryd oedd hynny? A. Chwech mis yn 61 B. Be'dach chi'n mynd ineudnesa? A. Does 'na ddim ond un ateb. B. Be'? Symud? A. la. Mi ysgrifennes i'r hysbyseb y bore 'ma: "Ar werth: Ty hyfryd mewn stryd ddistaw mewn pentre distaw. I ymweld a'r ty, galwch rhwng 6.00 a 7.00 y bore'n unig, os gwelwch chi'n dda", - 268 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Mae pythefnos wedi pasio. a) Lie mae Annie rwan? b) Lie mae Sión yn byw rwan? c) Be' ydy swydd newydd Sión? blynedd - years Ers pryd mae a) Sión yn gweithio yn yr ysbyty? b) Llinos c) Beryl Gwrandewch am: gwaeth byr dan o hyn ymlaen amdanon ni yn barod worse short under from now on about us already Nodwch y ffurfiau (forms) o deud ac wrth dach chi'n eu clywed: deud wrth Be' mae Sión wedi'i ddeud: a) wrth Llinos am ei gwallt? b) wrth Beryl am ei sgert? c) wrth Llinos a Beryl am amser coffi? 6. Ydy Sión wedi newid? - 269 - ADRAN D: Taflenwaith 1. Cyfieithwch I've told them already__ What did I tell you?_____ John told us_________ She said the same tiling to me__ I wrote to her yesterday _ I'm going to him tomorrow___ Remember me to them _ I'm going to write to you tomorrow _ 2. Dilynwch y patrwm Follow the pattern Dudwch wrth John Mi ddudes i wrtho fo ddoe Dudwch wrth y bobl drws nesa _ Dudwch wrth y bos____ Dudwch wrtha i _ Ysgifennwch ata i _ Ysgrifennwch at y pennaeth Cerwch at y doctor 3. Darllenwch y paragraff yma: cwyno - to complain tegell - kettle Mi brynes i degell yn Bomet ond doedd o ddim yn gweithio'n iawn. Mi es i ä fo'n 61 i'r siop ac mi ges i degell newydd, ond doedd y tegell yna ddim yn gweithio chwaith. Mi ffonies i'r siop i gwyno. Mi ddudon nhw wrtha i am ysgrifennu at y pennaeth yn Llundain. Ches i ddim ateb, a ches i ddim panad chwaith! Dach chi wedi cael problemau fel yma? Dudwch/Ysgrifennwch yr hanes .... - 270 - UNED 40 (Pedwar deg /Deugain) ADRANA Dw i'n poeni am Ann am John am yr anifeiliaid Dw i'n poeni amdani hi amdano fo amdanyn nhw hefyd Dw i 'n mynd rwan Be' amdana i? Be' amdanat ti? Be' amdanon ni? Be' amdanoch chi? Be' am y gwaith? Be' amdano fo? Ella bydda i'n hwyr Paid a phoeni. Mi wna i aros amdanat ti Ella bydd y plant yn hwyr amdanyn nhw Ella bydd y bws yn hwyr amdano fo Edrycha arna i Edrychwch arnon ni Gwranda ami hi Gwrandewch ar hyn Wnest ti edrych ar y rhaglen? Do, mi wnes i edrych ami hi ddoe ar y nodiadau arnyn nhw Wnest ti wrando ar y tap? Do, mi wnes i wrando arno fo ar y neges? ami hi Mi fydda i yno mewn pryd Gobeithio wir. Dw i'n dibynnu arnat ti Mi fyddwn ni yno arnoch chi Mi fydd Sam Tan yno arno fo Am be' dach chi'n siarad? Am be' dach chi'n meddwl? Am bwy dach chi'n aros? Ar be' dach chi'n licio edrych? Ar be' dach chi'n licio gwrando? Am y newyddion Am y dyfodol Am y cariad Ar S4C, with gwrs Ar Radio Cymru, with gwrs Geirfa cerddoriaeth clasurol cwsmer (-iaid) cymaint chwaith dyfodol music classical customer(s) so much, so many either future ffyrdd gwastraffu nodiadau peryglus (peryg) ucha with roads to waste notes dangerous highest, loudest while - 271 - Patrymau 1. Arddodiaid Prepositions a) Cyfuniadau meddwl am poeni am siarad am anghofio am aros am Combinations to think about to worry about to talk about to forget about to wait for edrych ar gwrando ar dibynnu ar to look at to listen to to depend on b) Trefh geiriau Word order Am be' dach chi'n siarad? Ar be' dach chi'n gwrando? What are you talking about? What do you listen to? c) Rhediadau Conjugations am ar amdana i arna i amdanat ti arnat ti amdano fo arno fo am dani hi ami hi amdanon ni arnon ni amdanoch chi arnoch chi amdanyn nhw arnynnhw Amser dyfodol Future Tense mi wna 1 aros (contr. mi fydda i'n aros / will wait I will be waiting) Gorchmynion gwrando Commands > gwrandewch (chi) gwrandawa > gwranda (ti) - 272 - ADRANB 1. Dach chi'n berson poenus iawn, ond does dim ots gan eich partner am ddim byd. Pan fyddwch chi'n deud: Ond be' amy plant? mi fydd eich partner yn deud: Be' amdanyn nhw? You 're a worrier, but your partner couldn 7 care less! fo: y smwddio, y car, y pres, y cwrs, y ci, y dyfodol hi: yr ardd 2. Mi wnaethoch chi edrych ar dri peth ac mi wnaethoch chi wrando ar dri peth neithiwr. Ticiwch nhw. Yna gofynnwch i'ch partner, e.e. Wnest ti edrych ar y rhaglen neithiwr? Do, mi wnes i edrych ami hi / Naddo, wnes i ddim edrych ami hi Dach chi'n ateb wedyn, e.e. O? Mi wnes i edrych ami hi (hefyd) O? Wnes i ddim edrych ami hi (chwaith) EDRYCH GWRANDO aw? ^^SB rhaglen (hi) tap (fo) papur (fo) neges (hi) nodiadau (nhw) recordiau (nhw) manyiion (nhw) stori (hi) Uyfr (fo) sgwrs (hi) gem (hi) tiwtor (hi/fo) - 273 - ADRAN C: Deialog A. Dach chi'n mwynhau eich gwaith? B. Ydw a nac ydw A. Be' dach chi'n licio fwya am y swydd? B. Cyfarfod pobl A. A be' dach chi'n licio leia amdani hi? B. Y teithio. Dw i'n gyrru tua mil o filltiroedd bob wythnos A. Ar be' dach chi'n gwrando yn y car? B. Fel arfer, dw i'n gwrando ar gerddoriaeth glasurol, ond os ydy hi'n braf, dw i'n licio gwrando ar grwpiau roc trwm, agor y ffenestri a chodi lefel y swn i'r lefel ucha posib A. Am be' dach chi'n meddwl wrth yrru? B. Dw i ddim yn ... A amser i feddwl! Dw i'n rhy brysur yn siarad efo cwsmeriaid ar y ffon, bwyta brechdanau, siafio, ac ati. Dw i ddim yn licio gwastraffu amser! A. Dach chi'n poeni am gael dam wain? B. Ydw, trwy'r amser. Mae'na gymaint o bobl yn gyrru'n beryglus ar y ffyrdd y dyddiau yma. - 274 - ADRAN CH: Opera sebon 1. a) Pwy ydy Gwen Evans? b) Lie mae hi'n byw? 2. Gwrandewch am: prif agos canol unig chwilio am buan dwad draw 3. Llenwch y bylchau: Fill the gaps: Gobeithio _ chi'n hapus iawn efo ni yma. Mae hi'n _ yma ar hyn o bryd. Mi faswn i'n licio gwybod tipyn bach mwy _ chi. Dw i wedi cael fflat mawr braf yng _y dre. Dw i isio symud allan____ _ am swper hefyd. 4. Lie mae Sion yn mynd am swper heno? _ chief, main close middle, centre only to look for soon to come over - 275 - ADRAN D: Taflen waith Dilynwch y patrwm Dw i'n poeni am y gwaith Wnes i ddim edrych ar y rhaglen > > Follow the pattern Dw i'n poeni amdano fo hefyd Wnes i ddim edrych ami hi chwaith Dw i'n dibynnu ar Ann Dw i ddim yn gwrando ar Terry Wogan Dan ni'n aros am y bws (fo) Dw i'n poeni am yr anifeiliaid Mi wnes i anghofio am y bil (fo) Dw i ddim isio siarad am fy mhroblemau Wnes i ddim gwrando ar y rhaglen (hi) Don i ddim yn edrych ar Andy Pandy Dw i'n poeni am y tiwtor Gofynnwch gwestiwn addas Ask an appropriate question Am y bws Am y bos ArS4C ArDr. Who Am y bobl drws nesa Am y dyfodol Ar Radio Caroline Am y bil - 276 - 3. SIANEL PEDWAR CYMRU RHAGLENNI S4C: 1 Pobl y Cwm opera sebon, pump diwmod yr wythnos (ac | omnibws) Superted, Wil Cwac Cwac, Gogs cartwnau sy wedi ennill llawer o wobrau C'mon Midffdd y rhaglen gomedi orau erioed | Tair Chwaer, Iechyd Da, Pengelli cyfresi drama poblogaidd Sgorio, G61, Y Clwb Rygbi rhaglenni chwaraeon cyffrous Noson Lawen, i-dot, Gwahoddiad cerddoriaeth i siwtio pob oed Planed Plant, Rownd a Rownd rhaglenni bywiog i blant 1 Slot Meithrin, WCW rhaglenni i blant dan bump oed 1 Sion a Sian, Jacpot, Gair am Aur rhaglenni cwis ysgafn 1 Newyddion, Taro Naw, Y Byd ar Bedwar rhaglenni da am faterion cyfoes 1 Ffermio, Garddio, Coginio.................. cyfoes - current goreuon - highlights cyfres - series ysgafn - light cyffrous - exciting a) Ar ba raglenni dach chi / fasech chi 'n licio edrych? b) Ar ba raglenni fasech chi byth yn edrych? - 277 - - 278 - ADRAN A UNED 41 (Pedwar deg un/Un a deugain) Mi ddylwn i fwyta llai Dylet! ymarfer mwy weifhio'n galetach gyrraedd yn gynt Be' ddylwn i neud? Ddylwn i dalu? Dylet / Na ddylet Ddylen ni gwyno? Dylech / Na ddylech ddeud wrth y bos? ysgrifennu at y rheolwr? Cyma gacen hufen Ddylwn i ddim, ond ddiod arall ddiwrnod o wyliau Dw i ddim yn heini: Ddylet ti ddim bwyta cymaint Na ddylwn smocio yfed diogi Mae gan John beswch Mae gan Ann ddannodd Mae gan y plant broblem yn yr ysgol Mi ddylai fo fynd at y doctor Mi ddylai hi fynd at y deintydd Mi ddylen nhw fynd at y (brifathrawes (prifathro Wnest ti anghofio? Wnest ti godi'n hwyr? Wnaeth yr heddlu stopio'r car? Wnaeth y byji ddianc? Do. Mi ddylwn i fod wedi ysgrifennu nodyn Do. Mi ddylwn i fod wedi gosod y cloc larwm Do. Mi ddylwn i fod wedi gyrru'n arafach Do. Mi ddylwn i fod wedi cau'r ffenest Wyt ti'n edrych yn ofnadwy Ddylwn i ddim bod wedi bwyta cymaint neithiwr yfed gweithio - 279 - Geirfa awyr iach - fresh air gosod - to lay, to set cwyno - to complain heini - fit dannodd - toothache hufen - cream dewis - to choose, choice nodyn - note dianc - to escape palu - to dig diog - lazy prifathrawes - headmistress diogi - to laze around prifathro - headmaster Patrymau A. mi ddylwn i - I should, I ought to mi ddylwn i mi ddylet ti mi ddylai hi / fo / 'r plant mi ddylen ni mi ddylcch chi mi ddylen nhw 1. Treiglad ar 61 y person: mi ddylwn i fynd ddylwn i ddim mynd 2. Dim "mi" yn y cwestiwn a'r negyddol: ddylwn i fynd? ddylai hi ddim gweithio 3. Yes/No = Dylwn / Na ddylwn Dylet / Na ddylet ac ati Mae'n dibynnu ar y person, e.e. Dylech = Yes, you should Na ddylai = No, she / he shouldn't 4. Gorffennol - Past tense Mi ddylwn i fod wedi gweithio' n galetach I should have worked harder B. I/AT ysgrifennu Pr lie ysgrifennu i Lundain at y person ysgrifennu at ffrind mynd i_r lie mynd i'r syrjeri at y person mynd at y doctor - 280 - ADRAN B Disgrifiwch y Iluniau gan ddefnyddio (using) mi ddylwn i.... / ddylwn i ddim .... mi ddylwn i fod wedi.. / ddylwn i ddim bod wedi... E.e. mae bil coch wedi dwad; mi ddylwn i fod wedi talu ddylwn i ddim bod wedi bwyta cyri neithiwr ac ati - 281 - ADRAN C: Dcialog A. YYY, dw i'n teimlo'n sal B. Ddylet ti ddim bod wedi yfed cymaint neithiwr. Mi ddylet ti wybod yn well yn dy oed di A. Y cyri oedd y broblem, dw i'n siwr. Ddylwn i ddim bod wedi dewis y cyri poetha. B. Mi ddylet ti stopio mynd i'r Indian Sunset, beth bynnag. Mi ddylai'r Public Health gau'r lie. A. Oes 'na aspirins yma? B. Ddylet ti ddim cymryd aspirins ar 61 yfed. Wy a Worcester Sauce fasai'r peth gorau. A. Ychafi! Dim diolch. Well i mi fynd yn 61 i'r gwely, dw i'n meddwl. B. Paid a bod mor ddiog. Dos i balu'r ardd, i gael tipyn o awyr iach. Mi ddylet ti fod wedi palu'r ardd ers wythnosau, beth bynnag. A. Wyt ti'n gwybod be'? Mi ddylet ti fod yn Sergeant-Major. ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pwy ydy'r pedwar person yn y cantin? 2. Be' ydy dau lysenw (nickname) Sion? 3. Gwrandewch am: by now hundreds dirty to not to to smile 4. Sut mae'r canlynol (the following) yn codi yn y stori? panad cynnar _ sgert hir a bun _ crafwr mewn hwyliau da - in a good mood erbyn hyn cynnar - early cannoedd credu - to believe budr siwgwraidd - sugary peidio crafwr - creep, crawler gwenu (mi) gawn ni - may we? / we will have superglue bitrwt - 282 - ADRAN D : Taflen waith 1. Cyfieithwch I should pay___ I shouldn't pay _ I should have paid _ I shouldn't have paid _ Should I complain? _ You shouldn't eat so much__ She should go to the dentist _ I should have driven more slowly _ 2. Rhowch gyngor - Give advice A. Dw i ddim yn heini _ Mae'r plant yn ddiog _ Mae gan Ann ben mawr _ (hangover) Mae gan John boen yn ei gefh_ B Dw i isio siarad Cymraeg yn well - 283 - Parwch y brawddegau - Match the sentences 1. Mae gen i beswch ofnadwy A. Mi ddylech chi briodi 2. Does gynnon ni ddim trydan B. Mi ddylech chi ymarfer mwy 3. Dw i'n siwr mod i ddim yn mynd C. Ddylech chi ddim bod mor wirion i basio 4. Dw i'n rhy dew CH. Mi ddylech chi fod wedi gwisgo helmed 5. Mae'r parot wedi marw D. Mi ddylech chi alw'r A.A. 6. 'Sgeniddimpresarol DD. Mi ddylech chi fod wedi talu'r bil 7. Mae fy nghariad i yn 16 oed yfory E. Mi ddylech chi fod wedi mynd i'r Clwb Darby a Joan 8. Dw i'n mynd i nofio yn Llyn F. Mi ddylech chi fod wedi gweithio'n Trawsfynydd galetach 9. Mae fy nghariad i'n mynd i gael FF. Ddylech chi ddim smocio cymaint babi 10. Mi wnes i frifo fy mhen G. Mi ddylech chi fod wedi mynd at y fet 11. Roedd 'na ormod o swn yn y disgo NG. Mi ddylech chi ffindio rhywun hyn 12. Mae'r car wedi torri i lawr H. Ddylech chi ddim bod wedi mynd i'r casino - 284 - UNED 42 (Pedwar deg dan/Dau a deugain) ADRANA Pryd wnaeth yr adeiladwyr gyrraedd y bore 'ma? Cyn i mi fynd i'r gwaith Cyn i mi godi Cyn i mi ddeffro Pryd mae'r adeiladwyr yn mynd i orffen? Cyn i mi gyrraedd adra o'r gwaith Cyn i mi ddarllen War and Peace Cyn i mi ymddeol! Pryd wyt ti'n mynd i Pryd wnest ti ffonio Ann? ffonio John? ffonio'r teulu? Cyn iddi hi iddo fo iddyn nhw fynd i ffwrdd Pryd wnaethoch chi ddeffro? Pryd wnaethoch chi ffonio'r AA? Pryd wnaethoch chi guddio yn yr atig? Pryd wnaethoch chi brynu'r ty? Atehion vperson seicig Cyn i'r larwm ganu Cyn i'r car dorri i lawr Cyn i'r heddlu gyrraedd Cyn i'r prisiau godi Pryd symudoch chi yma? Ar 61 i mi adael y coleg Ar 61 i mi briodi Ar 61 i mi ymddeol Pryd fydd John yn 61? Pryd fydd Ann yn 61? Pryd fydd y plant yn 61? Pryd fyddwch chi'n 61? Ar 61 iddo fo iddi hi iddyn nhw l m orffen Be'7-jsech chi'n licio neud..... ar 61 i chi dyfu i fyny? ar 61 i chi ennill y loteri? ar 61 i chi ymddeol Mifasvm i'n licio..... bod yn fodel prynu cwch cysgu'n hwyr bob bore Pryd est ti adra o'r parti? Ar 61 i ti adael i Chris adael i bawb arall adael i'r cwrw orffen! - 285 - Geirfa adeiladwyr bywyd canu cwch i fyny i lawr builders life to ring boat up down Patrymau CYN/AR ÖL Before going = ond: Before I go = Before I went = Cyn mynd Cyn i mi fynd Cyn i mi fynd larwm Haw niwl tew tyfu alarm hand fog fat, thick to grow After going = Ar öl mynd After I go After I'd gone Ar öl i mi fynd Ar öl i mi fynd Does 'na ddim gwahaniaeth rhwng y gorffennol, y presennol a'r dyfodol. Y cyd-destun sy'n dangos be' ydy'r amser. There is no difference between past, present and future: context determines the tense Y personau: i mi i ni i Chris iti i chi i bawb iddo fo iddyn nhw i'r plant iddi hi i'r trén ac ati (Cf: rhaid i mi fynd, rhaid iddi hi weithio, ac ati) Mi fydd y gair nesa'n treiglo, e.e. cyn i mi fynd ar 61 iddo fo gyrraedd cyn i'r trén _adael before I go / went after he arrives / arrived after the train leaves / left Cofiwch: Does 'na ddim 'yn' na 'wedi' yn y patrwm: cyn i'r trén jao mynd > cyn i'r trén fynd ar 61 i mi w&ii ymddeol > ar 61 i mi ymddeol - 286 - ADRANB Be' sy'n digwydd yn eich ty chi yn y bore? Rhowch y lluniau yma mewn trefn, ac yna cymharwch eich trefn chi efo trefn eich partner, e.e. Put these pictures in order, and then compare your order with your partner's: Pryd dach chi'n cael brecwast? Ar 61 i mi wisgo Cyn i mi ddarllen y papur Pryd dach chi'n cael brecwast? Ar 61 i'r llefrith gyrraedd Cyn i mi wisgo Mae'n bosib gofyn y cwestiynau yn y gorffennol hefyd wrth gwrs, i ddisgrifio be' wnaeth ddigwydd yn eich ty chi bore 'ma: You can ask the questions in the past tense as well of course, to describe what happened in your house this morning: Pryd wnaethoch chi gael brecwast? Ar 61 i mi wisgo - 287 - ADRAN C: Deialog Yng ngharafan Sipsi Rose Lee: A. Ga' i weld eich Haw chi? Mmm, Haw ddiddorol. Dw i'n gweld trén ... B. Wei, rôn i'n byw yn Crewe cyn i'r teulu symud i Gymru. A. ... a dw i'n meddwl bod y Hiw coch yn bwysig ... B. Postmon oedd fy nimd i, cyn iddo fo yraddeol A. Dw i'n gweld ystafell fawr swnllyd ... B. Dw i'n gweithio mewn ffatri. A. Ond dach chi'n poeni am rywbeth ... B. Dw i ddim yn gwybod be' dw i'n mynd i neud ar ôl i'r ffatri gau'r mis nesa. A. Wei, peidiwch ä phoeni. Dw i'n gweld bywyd braf iawn i chi yny dyfodol. B. Be' sy'n mynd i ddigwydd? A. Dw i ddim yn siwr. Mae 'na niwl tew. Rhaid i mi gael mwy o bres Ar ôl iddi hi gael mwy o bres, mae 'r niwlyn clirio Ar ôl i 'r niwl glirio, mae Rose Lee 'n gweld y dyfodol yn glir. Be' mae hi 'n weld? - 288 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Pwy ydy' r tri person sy' n siarad? 2. Gwrandewch am: gofyn - to ask parod - ready, willing sanau - socks defnyddio - to use dyna sut - that's how tafiu - to throw meddylia - think 3. a) Be' mae Gwen yn feddwl o Sión? Ydy Llinos yn cytuno (agree)! b) Lie mae Sión yn mynd heno? Be' mae Llinos yn feddwl o hyrmy? Be' mae Beryl yn feddwl o hynny? 4. Yn 61 (according to) Beryl: a) Be' fydd Gwen yn neud i Sion? (3 peth) b) Pam wnaeth Sión fynd allan efo'r Sister? c) Be' oedd yn mynd ymlaen yn fflat Sión? - 289 - ADRAN D: Taflen Waith 1. Cyfieithwch y brawddegau yma i'r Gymraeg Before I go ___ Before I went _ After we arrive _ After we arrived___ Before he goes away _ Before she went away _ After they finish _ After everybody else had left _ Before the prices had gone up _ After you retire _ 2. Gorffennwch y cwestiwn, gan ddilyn y patrwm Bore 'ma, mi ganodd y larwm Be' ddigwyddodd ar 61 i'r larwm ganu? Mi godes i Be' ddigwyddodd_ Mi gyrhaeddodd y llefrith Be' ddigwyddodd_ Mi gaethon ni banad Be' ddigwyddodd_ Mi ffoniodd Anti Blod Be' ddigwyddodd_ Mi alwodd Wncwl Dai Be' ddigwyddodd_ Mi es i yn 61 i'r gwely 3. Parwch y cwestiynau a'r atebion Match the questions with appropriate answers A. Pryd dach chi'n mynd am dro? 1. Cyn i'r siopau gau B. Pryd dach chi'n symud? 2. Cyn iddo fo dorri i lawr C. Pryd dach chi'n mynd i'r gwely? 3. Cyn i'r heddlu gyrraedd CH. Pryd dach chi'n mynd i'r dre? 4. Cyn i mi fynd yn rhy hen D. Pryd dach chi'n mynd i redeg i ffwrdd? 5. Ar 61 i'r glaw stopio DD. Pryd mae'r cariad newydd yn symud i mewn? 6. Ar 61 i ni werthu'r ty E. Pryd dach chi'n mynd i werthu'r car? 7. Ar 61 i'r ffilm orffen F. Pryd dach chi'n mynd i redeg marathon? 8. Ar 61 i'r hen gariad symud - 290 - UNED 43 (Pedwar deg tri/ Tri a deugain) ADRAN A Wnewch chi helpu? (os gwelwch chi'n dda) Wnei di symud y car? (os gweli di'n dda) gau'r ffenest? roi neges i John? Wna i, with gwrs Na wnai Mae'r lein yn brysur. Dach chi isio dal? Na. Mi wna i ffonio eto drio eto alw eto yfory yn nes ymlaen mewn munud Cofia gloi'r drws Mi ddylet ti fynd adra rwan Dim gair, cofia! Paid a phoeni. Wna i ddim anghofio aros yn hir deud with neb Be' wnei di rwan? Be' wnewch chi rwan? Be' wneith John rwan? Be' wneith y teulu rwan? Dwn i'm be' wna i be' wnawn ni be' wneith o be' wnan nhw Wyt ti'n siwr fod ti'n iawn? bod Ann yn iawn? bod chi'n iawn? bod y teulu'n iawn? Mi wna i Mi wneith hi Mi wnawn ni Mi wnan nhw ffonio, os bydd 'na broblem Be' sy'n bod? Wneith y peiriant ddim gweithio Wneith y car ddim cychwyn Wneith y plant ddim gwrando Wneith y drws ddim agor Geirfa arbennig arwyddo dal difaru dwn i'm special to sign to hold, to catch to regret I don't know paratoi y peth troed yn nes ymlaen to prepare the thing, it foot later on - 291 - Patrymau Amser dyfodol 'neuď Future tense of 'neuď (to do, to make) mi wna i mi wnei di mi wneith hi / o / Pat / y bobl mi wnawn ni mi wnewch chi mi wnän nhw (Pronounced: na i nei di neith o ac ati) 1. Mi wna i, mi wnei di, ac ati = I will do/ make, etc. E.e. mi wna i'r gwaith - / will do the work mi wnei di'n dda - you will do well mi wna i gacen - / will make a cake 2. Mi wna i, mi wnei di, ac ati + berf arall E.e. mi wna i ffonio mi wneith o aros mi wnän nhw ennill wneith o ddim gweithio Cf. mi wnes i ffonio / mi wnaeth o ar = I will, you will + another verb I will phone it will wait they will win it won't work yn y gorffennol (past) 3. Mi yn y positif (ond dach chi ddim y cly wed mi bob amser pan mae pobl yn siarad) Dim mi yn y cwestiwn a'r negyddol 4. Wnei di? / Wnewch chi? = Will you (please)? E.e. wnei di agor y ffenest? - will you open the window? wnewch chi gau'r drws? - will you close the door? Mi fydda i ~ Mi wna i Mi fydda i = / will be E.e Mi fydda i'n hwyr Fydda i ddim yma Mi fydda i'n gweithio Fyddwch chi'n gweithio? Will you be working? (Asking information) Mi wna i = / will E.e. Mi wna i ffonio Wna i ddim anghofio Wnewch chi weithio? Will you work (please)? (Asking a favour) - 292 - ADRAN B a) b) Be' wnei di p'nawn ma? Be wnei di heno? Be' wneith John heno? Be' wneith Ann yfory? Mi wna i baratoi bwyd Mi wna i fwyta Mi wneith o ddarllen Mi wneith hi ffonio'r cariad Amrywiwch (vary) y personau a'r atebion Gofynnwch ffafr i'ch partner: Wnewch chi godi'r cěs? Wnei di roi lifft i mi? Wna i, with gwrs Na wna i! - 293 - ADRAN C: Deialog A. A bore da! Mr Pushy dw i. Dw i'n gwerthu ffenestri dwbl. B. Dim heddiw, diolch. A. Ond mi fasai eich ty chi'n gynhesach ac yn ddelach efo ffenestri newydd. B. 'Sgynnon ni ddim pres. A. Wei dach chi mewn lwc. Chiydy teulu arbennig y mis! Fel arfer mae'r ffenestri'n costio naw can punt yr un, ond i chi, dim ond saith cant naw deg naw wnán nhw gostio. B. Wei, mi wnawn ni feddwl am y peth. A. Diolch. Mi wna i alw eto yfory 'ta. B. Ym... na ... mi fyddwn ni allanyfory A. Mi wna i eich ffonio chi'n nes ymlaen heddiw 'ta B. Ym... na ... dw i ddim yn siwr lie fyddwn ni p'nawn'ma. Mi wnawn ni eich ffonio chi. A. Dach chi'n siwr? Wei, meddyliwch yn ofalus rwan. Wnewch chi ddim difaru. - 294 - ADR AN CH: Opera Sebon 1. Pwy ydy'r pedwar person yn y bennod yma? 2. Pa ffurfiau (forms) o wna / wnei / wncith, ac ati, dach chi'n eu clywed? 3. Gwrandewch am: gweiddi - to shout trydydd - third llawr - floor byth - never sgrechian - to scream carchar - prison ar glo - locked ar hast - in a hurry ar agor - open 4. Rhowch y digwyddiadau yn eu trefn: Put the events in the right order: Plismon yn cyrraedd Plismon yn cyrraedd Gwen yn sgrechian Ilogan ar y condor yn sgrechian Gwen yn ateb Sion yn mynd i garchar Llanwlpan Scrubs Sion yn dwad allan o swyddfa'r heddlu Sion yn cyrraedd fflat Gwen Sion yn cerdded i hostel y myfyrwyr Sion yn dechrau gweiddi Sion yn mynd i swyddfa'r heddlu Sion yn dringo'r wal at ffenest fflat Gwen Sion yn dringo wal yr hostel Sion yn cnocio eto ac eto Pobl y fflat drws nesa'n ffonio'r heddlu - 295 - ADRAND: Taflen Waith 1. Ffindiwch y brawddegau yma: They'll phone___ What will you do now? _ I won't stay long _ Will you move the car, please?______________ The machine won't work _ I don't know what we'll do _ I'll call again later on _ The children won't listen _ 2. Be' ydy'r broblem efo'r.... e.e. ffenest Wneith y ffenest ddim cau car _ babi _ ci _ bos__ peiriant golchi__ 3. Gorffennwch y frawddeg trwy ofyn ffafr Complete the sentence by asking a favour e.e. Mae hi'n oer yma,......................... wnewch chi gau'r ffenest? Mae fy nghar i yn y garej,........................... _______ Dydy Pat ddim i mewn,.............................. ____ Dw i ddim yn medru mynd allan,................ __ Mae lladron wedi torri i mewn................... _ Dyma'r goriad,........................................... _ - 296 - UNED 44 (Pedwar deg pedwar / Pedwar a deugain) ADRANA Ga' i eich helpu chi? Dw i'n iawn, diolch eich poeni chi am funud? Cewch, siwr eich talu chi wythnos nesa? eich ffonio chi'n 61 mewn munud? Neis eich cyfarfod chi A chithau Braf eich gweld chi eto dy weld di A tithau dy gael di'n 61 Wyt ti'n cael trafferth efo'r gwaith? Ydw, dw i ddim yn medru ei neud o peiriant? ei weithio fo car? ei gychwyn o bocs? ei godi o Lie mae dy hen got di ? Dw i wedi ei cholli hi ei thaflu hi ei llosgi hi ei gwerthu hi Dw i'n licio'r crys sgert 'sgidiau na Dach chi isio ei drio fo? ei thrio hi? eu trio nhw? Wnei di fy ffonio i? fy neffro i? Wnewch chi fy nol i? fy atgoffa i? Mi wna i dy ffonio di dy ddeffro di eich nól chi eich atgoffa chi cyn bo hir am saith wedyn yn nes ymlaen Dw i'n dy garu di Wyt ti'n fy ngharu i? Wnei di fy mhriodi i? Dyna neis Ydw, wrth gwrs Wna i, siwr Geirfa chithau - you too crys - shirt llais - voice llosgi - to burn poeni - to bother sgert - skirt tithau - you too Patrymau Fell fy nhad i dy dad di ei dad o ei thad hi ein tad ni eich tad chi eu tad nhw hefyd: fy nhalu i dy dalu di ei dalu o ei thalu hi ein talu ni eich talu chi eu talu nhw Efo berfenw (infinitive) yn Gymraeg: to pay me > my paying e.e. he wants to pay me nice to see you I'm able to do it I have lost her may I help you do you love me? mae o isio fy nhalu i neis dy weld di dw i'n medru ei neud o dw i wedi ei cholli hi ga' i eich helpu chi? wyt ti'n fy ngharu i? TREIGLADAU (Cf. Unedau 8, 22 a 23) fy_i + Treiglad Trwynol (Nasal) wnei di fy neffro i (D.S. Cofiwch fod pobl yn deud 'y' neu 'yn' yn lie 'fy') (N.B. Remember that 'fy' is pronounced as 'y' or 'yn ') dy_di + Treiglad Meddal (Soft) dw i'n dy garu di ei _o dw i ddim yn ei ddallt o ei _hi + Treiglad Llaes (Aspirate) dw i'n ei chofio hi ein_ni + Dim treiglad eich_chi eu nhw - 298 - ADRANB 1. Efo'ch partner, dyfahveh (guess) be' ydy'r broblem yn y Uuniau yma, e.e. Dw i ddim yn medru ei weld o ei fwyta fo ac ati 2. Be' dach chi'n medru neud efo'r pethau yma? e.e. car dach chi'n medru ei ddreifio fo ei olchi fo ei brynu fo ac ati 0 To FfcTCW. -To ASjt, i» iwaoiui.. hoNackur eg - !! -on. tof I 3U OOes1(OWNAlp£ . fo: car, bwyd hi: drama, ffenest nhw: dillad, geiriau - 299 - ADRAN C: Deialog Ar y ffon: A. Bangor760137 B. Helo, Mrs. Jones. John sy'ma. Dach chi'n fy nghofio i? A. Helo. B. Helo. John sy 'ma. John, o Sydney. A. Pwy? John o Sydney? B. la, dyna chi? Dach chi'n medru fy nghlywed i? A. Be' ddudoch chi, mae'n ddrwg gen i? Mae'r lein 'raa'n ofnadwy. B. Dach chi'n medru fy nghlywed i? A. Wnewch chi godi'ch Hais? Dw i ddim yn medru eich dallt chi o gwbl. O le dach chi'n ffonio? O Awstralia? B. Naci, o Fangor. Dw i adra ar wyliau. Mi wna i eich ffonio chi'n 61 mewn dau funud. A. Be? Helo? Helo? - 300 - ADRAN CH: Opera Sebon 1. Lie mae Sión? 2. fama - here; fan'cw - there Faint o weithiau mae Gruff yn deud "treigladau" 3. Be' ydy hanes Gwen? a) Lie wnaeth hi ddysgu Cymraeg? b) O le mae hi'n dwad? c) Be' oedd ei henw hi? 4. Be' mae Gwen yn ddeud am y treigladau? Sut mae Gruff yn teimlo? 5. tynnu'r Ilenni tynnu sbectol tynnu'r bun i lawr sws cusanu Be' sy'n digwydd?! to draw the curtains to také off glasses to take the bun down a kiss to kiss 6. Am faint o amser oedd Sion yng ngharchar Llanwlpan Scrubs? Pwy ydy Sister newydd ward pump? Lie mae Gruff Gruffydd yn byw rwan? 7. Lie mae Sion ap Huw rwan? - 301 - AD RAN D: Taflen waith 1. Ffindiwch y brawddcgau yma: Do you want to try them? _ Will you remind me? _ I've burnt it _ I can't lift it _ I'll wake you _ Nice to meet you. And you too. _ Will you marry me? _ Can I pay you next week? _ 2. Be' ydy'r broblem efo'r..... e.e car (fo) Dw i ddim yn medru ei gychwyn o ffenest (hi) _ tocynnau (nhw) _ peiriant (fo) _ nofel (hi) _ dyn llefrith / ddynes lefrith _ partner _ 3. Atebwch, gan ddilyn y patrwm Dach chi wedi gweld y ffilm Jaws? Do, dw i wedi ei gweld hi Naddo dw i ddim wedi ei gweld hi Dach chi wedi gweld y ffilm Titanic?__ (ffilm = hi) Dach chi wedi darllen y llyfr Papillon? _ (llyfr -fo) Dach chi wedi clywed y grwp Catatonia? _ Dach chi wedi llosgi eich llyfrau ysgol? _ Dach chi wedi mwynhau'r cwrs? _ (cwrs =fo) - 302 - GRAMADEG - 303 - - 304 - GRAMADEG CYMRAEG A summary of the basic grammatical patterns covered in this course 1. Amser Presennol (Present Tense) Positif Cwestiwn Negvddol dw i dw i? dw i ddim (r)wyt ti wyt ti? (d)wyt ti ddim mae o ydy o? dydy o ddim mae hi ydy hi? dydy hi ddim mae Pat ydy Pat? dydy Pat ddim mae'r plant ydy'r plant? dydy'r plant ddim dan ni dan ni? dan ni ddim dach chi dach chi? dach chi ddim maen nhw ydyn nhw? dydyn nhw ddim Hefvd ar ÔI: Hefvd ar 61: (Also after:) (Also after:) Lie... Pwy... Sut... Be'... Pryd... Faint... Pam... Os... Be'... + verb Ref. Uned 1 6 2 7 3 9 N.B. A. B. These forms translate as both: a) I am working Are you. playing? He isn't trying and b) I work Do you play? He doesn't try etc. etc. These forms are usually followed by "yn": dw i ddim yn dallt ydy Pat yn mynd? mae' r staff yn gweithio Exceptions: a) no "yn" with "isio": dw i ddim isio mynd b) no "yn" with "ar" "am" , "i", etc.: ydy o ar y teledu? maen nhw i ffwrdd c) no "yn" with "wedi": see note C - 305 - C. These forms are used with "wedi" to give the Perfect Tense: e.g. dw i wedi gorffen - I have finished wyt ti wedi bwyta? - have you eaten? dan ni ddim wedi bod - we haven't been Ref. Uned 21 D. Indefinite forms are used to convey "there is/there are": Positif Cwestiwn Negyddol mae ('na) oes ('na)? does ('na) ddim e.g. mae 'na broblem - there is a problem oes 'na fysus? - are there any buses? does 'na ddim amser - there isn't any time Ref. Uned 17 These forms are also used with "gan" to express possession (e.g. I have got a car): see under Prepositions (Section 7) E. After "Beth", "Pwy", and "Faint", the word "sy" is often used to translate "is/are": e.g. Be' sy'n digwydd? - What's happening? Pwy sy'n siarad? - Who's speaking? Faint sy'n mynd? - How many are going? This form is also used to translate "who is, which is, who are, which are": e.g. Dw i'n nabod y bobl sy'n byw yma - I know the people who live here Dyma'r ty sy ar werth - This is the house which is for sale Ref. Uned 19 F. In clauses corresponding broadly to those starting with "that" in English, the present tense is conveyed by "bod": e.g. I think (that) the book is good - Dw i'n meddwl bod y llyfr yn dda Maybe the bus is late - Ella bod y bws yn hwyr (= it may be that the bus...) - 306 - "Bod" will mutate with certain personal pronouns: (fy) mod i - that I am (dy) fod ti - that you are (ei) fod o - that he is (ei) bod hi - that she is (ein) bod ni - that we are (eich) bod chi - that you are (eu) bod nhw - that they are Ref. Uned 28 Negyddol doeddwn i ddim doeddet ti ddim doedd o ddim doedd hi ddim doedd Pat ddim doedd y plant ddim doedden ni ddim doeddech chi ddim doedden nhw ddim Ref. Uned 12 13 14 N.B. A. These forms translate as both: a) I was working Were you playing? He wasn't trying and b) I used to work Did you used to play? He didn't used to try The imperfect tense is often used in Welsh where the simple past tense is used in English to convey continuous action: e.g. I lived in London - Roeddwn i'n byw yn Llundain and to express thoughts and feelings: e.g. I thought so - Roeddwn i'n meddwl Did you like the film? - Oeddet ti'n licio'r ffilm? Amser Amherffaith (Imperfect tense) Positif roeddwn i roeddet ti roedd o roedd hi roedd Pat roedd y plant roedden ni roeddech chi roedden nhw Cwestiwn oeddwn i? oeddet ti? oedd o? oedd hi? oedd Pat? oedd y plant? oedden ni? oeddech chi? oedden nhw? - 307 - B. These forms are usually followed by "yn": doeddwn i ddim yn dallt roedd pawb yn brysur The same exceptions apply as for the Present Tense, note IB: e.g. doeddwn i ddim isio mynd roedden nhw i ffwrdd C. These forms are used with "wedi" to give the Pluperfect Tense e.g. roeddwn i wedi anghofio - I had forgotten doedd o ddim wedi gorffen - He hadn't finished D. Unlike the Present Tense, there are no special forms to convey the indefinite "there was/there were": roedd 'na broblem - there was a problem oedd 'na fysus? - were there any buses doedd 'na ddim amser - there wasn't any time Ref. Uned 17 nor are there special forms after "Pwy/Be/Faint": Be' oedd yn digwydd? - What was happening? Faint oedd yn gweithio? - How many were working? "Who was/who were/which was/which were" are also all translated by "oedd": Dw i'n nabod y bobl oedd - I know the people who used to live yn byw yna there Dyma'r ty oedd ar werth - This is the house which was for sale Ref. Uned 19 E. In clauses corresponding broadly to those starting with "that" in English, the imperfect tense is conveyed by "bod" in exactly the same way as the present tense (Note IF): e.g. I thought (that) the book wiis good - Roeddwn i'n meddwl bod y llyfr yn dda Maybe the bus was late - Ella bod y bws yn hwyr Did you know (that) he wag going? - Oeddet ti'n gwybod (ej) fb_c] old mynd? The context will determine whether "bod" means "is" or "was". Ref. Uned 28 - 308 - 3. Amser Dyfodol (Future Tense) mi fydda i mi fyddi di mi fydd o mi fydd hi mi fydd Pat mi fydd y plant mi fyddwn ni mi fyddwch chi mi fyddan nliw The "mi" at the start is a mark of a positive statement. It is omitted in the question and the negative, and after words such as "lie, be', sut, pryd, pan, os," etc. e.g. fyddi di? fydd o ddim pan fydda i'n barod Ref. Uned 24 25 N.B. A. These forms are the future tense of "bod" and translate as "will be". They can be followed by a verb, an adjective or a prepositional phrase. They are usually followed by "yn", with the same exceptions as noted in IB above: e.g. mi fydda i'n hwyr - I will be late fyddi di'n aros? - will you be staying? mi fyddwn ni wrth y cloc - we will be by the clock B. Like the Imperfect Tense (2D above), there are no special forms to convey the indefinite "there will be": e.g. mi fydd 'na gyfarfod - there will be a meeting fydd 'na ddim amser - there won't be any time nor are there special forms after "Pwy/BeVFaint": e.g. Be' fydd yn digwydd? - What will be happening? "Who will be/which will be" are also translated by "fydd": e.g. Dach chi'n nabod y dyn - Do you know the man who will be speaking fydd yn siarad heno? tonight? C. In clauses corresponding broadly to those starting with "that" in English, the future tense is conveyed by the usual future form without "mi" and without the mutation: Dw i ddim yn meddwl bydda i yma - I don't think I'll be here Gobeithio bydd hi'n braf - I hope it will be fine D. For the future tense of "gwneud" and other verbs, see Section 6 - 309 - 4. Amser Amodol (Conditional Tense) mi faswn i mi faset ti mi fasai fo mi fasai hi mi fasai Pat mi fasai'r plant mi fasen ni mi fasech chi mi fasen nhw The "mi" at the start is the mark of a positive statement. It is omitted in the question and the negative: e.g. faset ti'n Iicio aros? faswn i ddim yn hapus lie fasai fo'n mynd? Ref. Uned 32 N.B. A. These forms are the conditional tense of "bod" and translate as 'would be": e.g. mi faswn i'n hapus - I would be happy faset ti'n fodlon? - would you be willing? They are also used as an auxiliary to other verbs and are then translated simply as "would": e.g. be' faset ti'n neud? - what would you do? fasai fo ddim yn mindio - he wouldn't mind B. They follow the same rules as the future tense in terms of following "yn", indefinites, clauses, etc. (see 3B/3C): cf. mi fasai fo'it wirion mi fasen nhw i ffwrdd mi fasai 'na broblem be' fasai'n digwydd? dw i'n meddwl basai fo' n iawn he would be silly they would be away there would be a problem what would happen? I think it'd be O.K. C. To convey a conditional clause starting with "if, special forms must be used: taswn i taset ti tasai fo tasai hi tasai Pat tasai'r plant tasen ni tasech chi tasen nhw - 310 - These forms usually translate as "if 4- past tense, and are accompanied by a "would" in the other half of the sentence: e.g. mi faswn i'n dwad, taswn i'n medru - I would come if I could mi fasen ni'n mynd allan, tasai hi'n braf - we would come if it war (were) fine Ref. Uned 33 5. Amser Gorffennol (Past Tense) Gwneud (neud) mi wnes i mi wnest ti mi wnaeth o mi wnaeth hi mi wnaeth Pat mi wnaeth y plant mi wnaethon ni mi wnaethoch chi mi wnaethon nhw The "mi" is the mark of a positive statement. It is omitted in the question and the negative: e.g. wnest ti'r gwaith cartre? wnes i ddim byd Ref. Uned 4 15 N.B. A. As "gwneud" means "to do" or "to make", these forms translate as "did" or "made": e.g. mi wnes i'r gwaith cartre - I did the homework mi wnes i'r te - I made the tea be' wnaethoch chi? - what did you do? / what did you make? wnaeth o ddim byd - he didn't d£ anything / he didn't make anything However, they are also used as auxiliaries to form the past tense of almost every other verb, e.g. mi wnes i fwyta - I ate wnaethoch chi gysgu? - did you sleep? wnaeth o ddim clywed - he didn't hear pryd wnaethon nhw gyrraedd? - when did they arrive? - 311 - B. Even so, each verb does have its own "concise" past tense. All regular verbs have the following endings: -es i -est ti -odd o -odd hi -odd Pat -odd y plant -on ni -och chi -on nhw mi fwytes i I ate mi weithies i I worked mi fwytest ti you ate mi weithiest ti you worked mi fwytodd o - he ate mi wcithiodd o he worked mi fwyton ni we ate mi weithion ni we worked mi fwytoch chi - you ate mi weithioch chi - you worked mi fwyton nhw - they ate mi weithion nhw - they worked To find the stem: a) if the word ends in a consonant, the full word forms the stem: e.g. edrych > miedryches darllen > mi ddarllenodd b) if the word ends in a vowel, the vowel is dropped to form the stem: codi > mi godes i bwyta > mi fwytodd o canu > mi ganon nhw nofio > mi nofion ni ffonio > mi ffonies i There are several irregular stems, however, the more common ones being: gweld > mi weles i clywed > mi glywes i cerdded > mi gerddes i yfed > mi yfes i rhedeg > mi redes i deud > mi ddudes i cymryd > mi gvmCerles i gadael > mi adawes i gwrando > mi wrandawes i galw > mi alwes i aros > mi arhoses i cyrraedd > mi evrhaeddes i chwarae > mi chwaraees i newid > mi newidies i dechrau > mi ddechreues i mwynhau > mi fwvnheues i Ref. Uned 37 38 - 312 - There are also four verbs which have an irregular concise form of the past tense, namely "mynd / cael / gwneud / dod (dwad)". The conjugation of "gwneud" is given above, and that of "mynd " and "cael" follows exactly the same pattern: mynd mi es i mi est ti mi aeth o (etc.) mi aethon ni mi aethoch chi mi aethon nhw cael mi ges i mi gest ti mi gaeth o (etc.) mi gaethon ni mi gaethoch chi mi gaethon nhw (I went etc.) (I had etc.) Ref. Uned 16 35 The concise past tense of "dod /dwad" is rather different: mi ddois i mi ddoist ti ni ddoth o (etc.) mi ddaethon ni mi ddaethoch chi mi ddaethon nhw (I came etc.) Amser Dyfodol (Future tense) The future tense of "bod" ("I will be" etc.) is covered in Section 3 above. To convey "I will" etc. the future tense of "gwneud" is used: mi wna i mi wnei di mi wneith o mi wneith hi mi wneith Pat mi wneith y plant mi wnawn ni mi wnewch chi mi wnan nhw The "mi" is the mark of a positive statement. It is omitted in the question and the negative: wnei di helpu? wna i ddim anghofio Ref. Uned 43 N.B. A. As "gwneud" means "to do" or "to make", these forms translate as "will do" or "will make": e.g. mi wna i'r gwaith cartre - I'll do the homework be' wnewch chi? - what will you do? mi wnawn ni' r te - we'll make the tea wnan nhw ddim byd - they won't do anything However, they are also used as auxiliaries to form the future tense of almost every other verb: e.g. mi wna i aros wnewch chi dalu? wneith o ddim gwrando pryd wnan nhw gyrraedd? I'll wait will you pay? he won't listen when will they arrive? B. Even so, each verb does have its own "concise" future tense. All regular verbs have the following endings: -a i -i di -ith o -ith hi -ith Pat -ith y plant -wn ni -wch chi -an nhw e.g. mi wela i - I will see mi welith o - he will see To find the stem, the guidelines used for the past tense (Section 5B above) are followed: e.g. mi edrycha i mi wrandawa i C. The future tense of "mynd" and "cael" follow the same pattern as "gwneud': Mynd mi a' i mi ei di mi eith o (etc.) mi awn ni mi ewch chi mi an nhw (I'll go, will you go?...) CM mi ga' i mi gei di mi geith o (etc.) mi gawn ni mi gewch chi mi gän nhw (I'll have, may I have?..) - 314 - Arddodiaid (Prepositions) In Welsh, many of the short prepositions conjugate in much the same way as the verbs. The changes occur only when the preposition is in direct contact with a personal pronoun, not with nouns and proper nouns: • I at ar am i mi ata i arna i amdana i i ti atat ti arnat ti amdanat ti iddo fo ato fo arno fo amdano fo iddi hi ati hi ami hi amdani hi i ni aton ni arnon ni amdanon ni i chi atoch chi arnoch chi amdanoch chi iddyn nhw atyn nhw arnyn nhw amdanyn nhw iPat at Pat ar Pat am Pat i bawb at bawb ar bawb am bawb i r plant at y plant ar y plant am y plant Ref. Uned 18 39 40 E.g. i > iddo fo rhaid iddo fo fynd - he must go (it's a necessity for him to go) ar > arna i edrychwch arna i - look at me at > ata i ysgrifennwch ati hi - write to her am > amdana i be' amdano fo? - what about him? wrth > wrtha i dudwch wrthyn nhw - tell them "Gan" is slightly irregular: gen i gen ti gynno fo gynni hi gynnon ni gynnoch chi gynnyn nhw gan Pat gan y plant gan bawb "Gan" has various meanings (e.g by, from), but its most common usage is to express possession: mae gen i gar oes gynno fo amser? doedd gynnyn nhw ddim lie - oes gan John gi? I've got a car has he got time? they didn't have any room has John got a dog? Ref. Uned 5 10 8. Rhagenwau meddiannol (Possessive pronouns) fy i my + nasal mutation dy di your + soft mutation ei 0 his soft mutation ci hi her aspirate mutation ein ni our eich chi your eu nhw their Ref. Uned 8 22 23 These forms are used with nouns: e.g. fy nhad i dy dad di ei thad hi etc. and with infinitives of verbs: e.g. fy nhalu i dach chi wedi fy nhalu i - you've paid me dy dalu di ga' i dy dalu di? - can I pay you? ei thalu hi rhaid i ni ei thalu hi - we must pay her Ref. Uned 44 9. Treigladau (Mutations) The various mutations are listed in the prefix to the book. Here are the main contexts in which they are used: A. Soft Mutation after the subject: mi wnes i fynd mae gynno fo gar rhaid iddyn nhw dalu mi wneith pawb gofio conjugated verbs in most positions, i.e. after mi / be' / pwy / pan, at start of negatives (when aspirate is not possible) and questions: mi fydda i yma pan fyddwch chi'n barod fydda i ddim yma fyddi di yma? (but not after os and that: os byddi di yma) - 316 - feminine nouns after yl un: adjectives after feminine nouns: adjectives after yn: after dy / ei (his) y ferch un gath merch dda cath fach mae hi'n _wlyb roedd y bwyd yn dda dy dý di e i frawd o after am / ar / at / i / o / gan / dros / trwy / wrth: i Fangor mae gan hawb broblem after dau / mor / neu: dau ftinud dau neu dri B. Nasal Mutation after fy: after yn (=in): blynedd after many numbers: (years) fy nghi fy rnrawd ym Mhorthmadog yng Bghanol y dre pum mlynedd deg mlynedd <_, Aspirate Mutation afterei (her): after a / na: negative forms of verbs: ei ťhý. hi ei char hi ci a chath na chewch thalodd o ddim ches i ddim amser - 317 - - 318 - OPERA SEBON - 319 - - 320 - Pennod 1 Ysbyty Llanwlpan, Ward Pump, Saith o'r gloch, nos Wener Llinos: Helo, ga' i'ch helpu chi? Sión: S'mae? Sión ap Huw dw i, y nyrs newydd ar y ward Llinos: Nyrs newydd? Ar y sifft nos heno? Sión: Na, dw i'n dechrau bore yfory. Mi wnes i jyst ddwad i tsecio lie a faint o'r gloch Llinos: Wei, s'mae Sión. Llinos dw i. Llinos Davies. Croeso i'r ward. Sión: Diolch. Faint o'r gloch dw i'n dechrau bore yfory? Llinos: Saith o'r gloch. Sión: lawn. Wela i chi bore yfory. Llinos: Na, dw i'n gweithio ar y sifft p'nawn yfory. Sión: lawn. Wela i chi p'nawn yfory. Hwyl. Llinos: Un munud, Sión. Be' am ddwad i'r clwb staff heno? Parti ymddeol Dafydd. Mae pawb o staff ward pump yn mynd. Sión: Grét. Faint o'r gloch? Llinos: Naw o'r gloch. Sión: lawn. Wela i chi heno. - 321 - Pennod 2 Nos Wener. Clwb staff ysbyty Llanwlpan, with y bar. Mac Siön yn siarad efo'r banned Siön: Hanner peint o gwrw chwerw, os gwelwch chi'n dda. Banned: Dymachi. Dach chi'n newydd yma? Sion: Dw i'n dechrau gweithio ar ward pump bore yfory Banned: Ward pump? O! Yn lie Dafydd. Mm. Mae Dafydd wedi ymddeol heddiw. Stress. Bechod! Problemau ofnadwy ar ward pump ... Sion: Problemau? Be'? Banned: Wei, y broblem fawr ....O, dyma Llinos yn dwad. Hogan neis, Llinos. Sion: Mi wnes i siarad efo Llinos ar y ward p'nawn 'ma. Hogan neis iawn. Llinos: Noswaith dda, Sion. Sion: Noswaith dda, Llinos. Be' dach chi isio i yfed? Llinos: Wisgi dwbl, os gwelwch chi'n dda. Sion: Wisgi dwbl? Llinos: la, diolch yn fawr. Siön: Dach chi'n cymryd American Express? (with y banned) - 322 - Pennod 3 Clwb staff ysbyty Llanwlpan. Mae Llinos yn siarad efo ffrindiau, felly mae Sion yn trio siarad efo person arall, Annie Williams, with y bar Sion: Ym .. helo, s'mae? Annie: Helo (yn annifyr) Sion: Sion dw i. Sion ap Huw Annie: O ia. Sion: Dw i'n dechrau gweithio yma yfory Annie: Lwcus iawn Sion: Dach chi'n gweithio yma? Annie: Ydw Sion: Pa ward? Annie: Pump Sion: Ward Pump? Dw i'n mynd i weithio ar ward pump hefyd! Annie: Lwcus iawn Sion: Dach chi'n licio gweithio ar y ward? Annie: Nac ydw Sion: Ym ...Dach chi isio diod arall? Annie: Dim diolch. Esgusodwch fi. Dw i isio mynd i'r ty bach. Sion: lawn. Wela i chi mewn munud. Annie: Dw i'n mynd adra wedyn. Dw i'n dechrau gweithio am saith o'r gloch bore yfory Sion: Fi hefyd. Annie: lawn. Wela i chi bore yfory, Mr. ap Huw. Saith o'r gloch ... ar y dot. - 323 - Pennod 4 Mae Siön yn cael hwyl yn y parti, ond ... Dafydd: Mr. ap Huw? Siön: la. Dafydd: Dafydd dw i Sion: Wei helo, Dafydd, sut dach chi? Sion dw i. Dw i'n dechrau gweithio ar ward pump bore yfory. Mi wnaethoch chi ymddeol o ward pump heddiw, dw i'n dallt Dafydd: Siön: Dafydd: Sion: Dafydd: Siön: Wei ... Mi wnaethoch chi fwynhau gweithio ar y ward, dw i'n siwr. Criw neis o bobl ar y staff. Wei... Be' dach chi'n mynd i neud rwan? Edrych ar y teledu. Mynd am dro i'r post i gael eich pensiwn. Cysgu yn y p'nawn. Chwarae bowls. Mynd ar wyliau efo Saga Holidays. Brafiawn. Mr. ap Huw. Tri pheth: Un: Dw i'n edrych yn saith deg oed, ond dw i ddim yn saith deg oed: pedwar deg un oed dw i. Dw i ddim yn cael pensiwn a dw i ddim yn mynd ar wyliau efo Saga Holidays, diolch yn fawr Dau: Wnes i ddim mwynhau gweithio ar ward pump Tri: Wnes i ddim ymddeol heddiw. Mi wnes i gael y sac Ysac? Pam? Dafydd: Fendeta personol Annie Annifyr Siön: Pwy ydy Annie Annifyr? Dafydd: Y Sister ar y ward. Mi wnaethoch chi siarad efo hi with y bar. Mi wnes i sticio deg wythnos efo Annie Annifyr. Deg wythnos ofnadwy. Pob lwc, Mr. ap Huw. Pob lwc! - 324 - Pcnnod 5 Un ar ddeg o'r gloch yn y clwb. Mae Sión yn mynd i fynd adra ond.... Beryl: Sgen ti dán, del? Sión: Nac oes, mae'n ddrwg gen i, dw i ddim yn smocio B ery 1: Wy t ti' n ne wy dd y ma? Sión: Ydw, dw i'n dechrau gweithio ar ward pump bore yfory. Sión dw i Beryl: Beryl dwi. Dw i'n gweithio ar ward pump hefyd Sión: O, da iawn. Be' wyt ti isio i yfed? Beryl: Wei diolch yn fawr i ti, Sión. Blue Moon, plís. Sión: Un Blue Moon a hanner o lemoned, os gwelwch chi'n dda. (wrth y harmed) Beryl: Hanner o lemoned! Wyt ti ddim yn yfed. Wyt ti ddim yn smocio. Sgen ti ddim arferion drwg o gwbl? Sión: Wei.... Hanner awr wedyn Beryl: Lemoned arall? Sión: Dim diolch. Dw i'n mynd adra rwan. Dw i'n dechrau gweithio am saith o'r gloch bore yfory. Beryl: Wyt ti isio lifft adra? Sión: Wyt ti'n siwr? Beryl: Wrthgwrs! Sgen ti goffi yn y fflat? - 325 - Pennod 6 Mae Beryl yn dwad i mewn i fflat Sión i gael panad Sión: Be' gymi di? Te 'tacoffí? Beryl: Coffi, plis, del Sión: Llefrith a siwgr? Beryl: Na, coffi du, plis, efo tipyn bach o wisgi Sión: Mae'n ddrwg gen i, sgen i ddim wisgi... Beryl: Nac oes, wrth gwrs. Sgen ti ddim arferion drwg o gwbl. Sión: Ha, ha. Dyma ti: coffi du. Beryl: Dw i'n licio'r fflat, Sión. Sión: Mae o'n iawn. Mae o'n handi i'r ysbyty Beryl: Dw i'n licio'r soffa 'ma Sión: Mm, soffa Gareth Beryl: Gareth? Sión: Y fflatmét. Mae o'n dreifio lori. Mae o i ffwrdd trwy'r amser. Beryl: Sgen ti record ramantus, Sión? Sión: Be' am 'Draenog Marw'? Beryl: Grét. Wyt ti isio dawnsio? - 326 - Pennod 7 Mae Beryl a Sión yn dawnsio i record 'Draenog Marw'. Yn sydyn, mae drws y Hofft yn agor. Gareth: Be' ydy'r swn yma? Sión: Gareth! Be' wyt ti'n neud yma? Ers pryd wyt ti adra? Gareth: Mi wnes i ddwad adra tua un ar ddeg Sión: O. Gareth: Pwy ydy'r hogan yma, Sión? Sión: Dyma Beryl. Nyrsydyhi. Mae hi'n mynd i weithio efo ft yn yr ysbyty. Gareth: Helo Beryl. Sut dach chi? Beryl: S'mae, Gareth? Gyrrwr lori dach chi, ia? Gareth: la. Mi wnes i fynd i Iwerddon heddiw a dw i'n mynd i Ffrainc yfory. Sión: Wei, Gareth, wyt ti wedi blino, dw i'n siwr. Beryl: Ffrainc! Bendigedig. Paris, Twr Eiffel, Sacha Distel. Sgynnoch chi ddim lie sbár yn y cab, Gareth? Gareth: Wei, Beryl, dw i ddim yn gwybod. Mae'n bosib ffindio lie i un bach, dw i'n siwr Sión: Wei, dw i wedi blino. Dw i'n mynd i'r gwely Beryl: Nos da, Sión bach, a diolch am y coffi. Ffrainc! Paris! A lie dan ni'n mynd wedyn, Gareth? - 327 - Pcnnod 8 Bore Sadwrn. Ward pump. Pum munud wedi saith. Mae Sister Annie Williams yn aros am Sion Annie: P'nawn da, Mr. ap Huw Sion: Helo, sut wyt ti, ... Annie. Annie ydy dy enw di, ia? Annie: Sister Williams i chi, Mr. ap Huw. A faint o'r gloch ydy hi ar eich wats chi, Mr. ap Huw? Sion: Tua saith o'r gloch. Annie: Pum munud wedi saith, Mr. ap Huw. Mae eich sifft chi'n dechrau am saith o'r gloch ar y dot. Sion: Mae'n ddrwg gen i mod i'n hwyr, Sister Williams Annie: Reit, Mr. ap Huw, dyma eich gwaith chi y bore 'ma: tudalen un ... tudalen dau ... tudalen tri Sion: Be'? Faint? Annie: A dyma dudalen pedwar, pump a chwech, i neud ar 61 amser coffi Sion: Amser coffi? Dw i'n cael brec, felly. Annie: With gwrs. Chwarter awr o amser coffi am ddeg o'r gloch. Ond, mi wnaethoch chi ddwad i mewn pum munud yn hwyr y bore 'ma, cofiwch. Deg munud ydy eich brec chi heddiw felly, Mr. ap Huw. Reit, i ffwrdd a chi: mae Mr. Springbottom isio bedpan. - 328 - Pennod 9 Mae Sion yn siarad efo Mr. Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Annie: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Springbottom Bore da, nyrs Bore da, Mr. Springbottom. Sut dach chi heddiw? Yn well, diolch. A chi? Wei, dw i'n newydd yma, felly dw i ddim yn siwr be' dw i'n neud a pwy ydy pwy, ond mae'r staff yn gl6n iawn a dydy'r Sister ddim yn ddrwg, chwarae teg. Be'? Dw i'n newydd yma, felly dw i... Nyrs, dw i'n dysgu Cymraeg, felly yn araf os gwelwch chi'n dda. Oh, you're learning Welsh. Very good. Nyrs, dim Saesneg, os gwelwch chi'n dda, ond wnewch chi siarad yn araf ac yn glir, os gwelwch chi'n dda? Mae'n ddrwg gen i, Mr. Springbottom. Ers pryd dach chi'n dysgu Cymraeg? Dw i ar y Cwrs WIpan yn Llanberis ers pump wythnos Wei, dach chi'n siarad Cymraeg yn dda iawn. O le dach chi'n dwad yn wreiddiol? O Swydd Efrog. Mi wnaethon ni symud yma chwech mis yn 61 Dach chi'n licio byw yma? Ydw wir, Dydy'r tywydd ddim yn braf iawn, ond mae'r bobl yn fendigedig ac mae'r.... Mr. ap Huw! Sgynnoch chi ddim amser i siarad. Mae'n ddrwg gen i, Mr. Springbottom, dw i'n mynd rwan. Wela i chi eto. Ond nyrs, be' am sosban gwely? Sosban gwely? Dw i ddim yn dallt, mae'n ddrwg gen i Sosban gwely, nyrs ... bedpan ... rwan! - 329 - Pennod 10 Bore Sadwrn ar ward pump ac mae Sion yn brysur ofnadwy. Mae o wedi blino'n Ian, mae gynno fo gur pen, mae gynno fo boen bol, mae gynno fo boen ccfn a dydy hi ddim yn amser coffi eto. Sion: Annie: Sion: Annie: Sion: Dau funud wedyn: Sion: Annie: Sion: Faint o'r gloch ydy hi, Sister? Tri munud wedi deg Ga' i fynd am goffi rwan? Pum munud wedi deg ydy amser eich brec chi, Mr. ap Huw. Be' am sortio'r ffeils yma am ddau funud? lawn Sister, mae hi'n bum munud wedi deg. Ga' i fynd am banad rwan? lawn. Yn 61 am chwarter wedi deg ar y dot, dach chi'n dallt? Ydw, Sister Ond pan mae Sion yn pasio gwely Mr. Springbottom..... Mr. Springbottom: O, nyrs, nyrs, nyrs, nyrs, nyrs Mr. Springbottom? O, nyrs, mae gen i broblem ofnadwy Be' sy'n bod? Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Mae Annie'n pasio. Annie: Mr. Springbottom: Si6n: Mr. Springbottom: Sion: Mr. Springbottom: Sion: Wnes i ddim mynd i'r dosbarth Wlpan wythnos yma, felly dw i'n trio dysgu Uned 10 ar ben fy hun, ond dw i ddim yn dallt. Gynni hi, Gynno fo, Gynnyn nhw, dw i jyst ddim yn dallt. Dach chi'n medru helpu, nyrs? Mae'n ddrwg gen i, ond dw i'n mynd am goffi rwan. Ella..... A, Mr. ap Huw, dach chi'n 61. Un deg pedwar munud wedi deg. Chwarae teg i chi, Mr. ap Huw. Dw i'n licio staff fel chi. Felly, nyrs, dach chi'n medru helpu? Dw i'n brysur iawn, mae'n ddrwg gen i, Mr. Springbottom, ond yn lwcus iawn, mae tiwtor Cymraeg yn dwad i mewn y p'nawn 'ma, i'r gwely yn y gornel. Mae o'n medru helpu, dw i'n siwr Tiwtor Cymraeg. O, bendigedig! Ond ydy o'n sal iawn? Ydy, mae gynno fo dreigloffobia Treigloffobia? Ia, bechod, ond mae o'n medru eich helpu chi, dw i'n siwr. - 330 - (Dim Pennod II) Pennod 12 Mae Sión yn y cantin. Mae o'n cael hanner awr i ginio, wel, dau ddeg saith munud a chwarter. Mae Llinos yn dwad i mewn Llinos: Helo, Sión, sut wyt ti? Sion: Go lew Llinos: Wyt ti'n edrych wedi blino. Sut oedd y bore cynta ar ward pump? Sion: Ofnadwy. Roedd Annie Annifyr yn annifyr efo fi o'r munud cynta Llinos: O, mae Annie'n annifyr efo pawb. A sut oedd y cyfarfod cynta efo Beryl Beryg neithiwr? Sion: Beryl Beryg? Llinos: Mi wnes i weld Beryl yn cerdded allan o'r clwb staff efo ti neithiwr. Mae Beryl Beryg yn bwyta dynion i frecwast Sion: Wel, mae Beryl ar y ffordd i Ffrainc efo Gareth y fflatmét, felly problem Gareth ydy Beryl rwan Llinos: A be' am Nia? Sion: Pwy ydy Nia? Doedd hi ddim ar y ward y bore 'ma Llinos: Nac oedd, with gwrs. Mae Nia Niwrotig ar y sifft pnawn heddiw. Sion: Nia Niwrotig? Llinos: la. Mae hi'n berson dramatig ofnadwy. Mae gynni hi saith neu wyth o blant ac ...Sh, dyma hi, ar y gair. Mae Nia'n dwad at Llinos a Sion Nia: Hi, Llinos darling Llinos: Sut wyt ti, Nia. Dyma Siôn, y nyrs newydd ar ward pump. Nia: Hi Siôn, bendigedig eich cyfarfod chi. Siôn: Neis... Nia: Sut oedd hi ar y ward y bore 'ma? Siôn: Pry.... Nia: Prysur iawn dw i'n siwr. Roedd hi'n ofnadwy efo fi adra hefyd. Roedd Francoise yn sal felly mi wnes i fynd at y doctor efo hi, roedd gerbil Carlos yn sal felly mi wnes i fynd at y fet efo fo, roedd Hans yn swyddfa'r heddlu ... Siôn: Esgusodwch fi. Mae hi'n ddau ddeg saith munud wedi deuddeg. Mae gen i chwarter munud i gyrraedd y ward. Wela i chi wedyn Nia: Ciao Siôn, darling. Bendigedig eich cyfarfod chi - 331 - Pennod 13 Ward Pump Prynhawn Sadwm Mae'r tiwtor Cymraeg efo treigloffobia, Gruff Gruffydd, yn y gwely yn y gornel ers pum munud. Mae Mr. Springbottom yn dwad i siarad efo fo. Tom: P'nawn da. Sut dach chi? Tom Springbottom ydy'r enw. Gruff: Helo. Gruff Gruffydd dw i. Tom: la, dw i'n gwybod. Tiwtor Cymraeg dach chi Gruff: Sut dach chi'n gwybod .... Tom: Dw i'n dysgu Cymraeg ar y Cwrs Wlpan yn Llanberis ers pump wythnos Gruff: Sut... Tom: Roedd y cwrs yn gret ac ron i'n dysgu llawer ar y dechrau, ond rwan dw i'n anghofio pethau a dw i'n drysu. Ac wrth gwrs, don i ddim yn y dosbarth wythnos yma, felly dw i'n poeni'n ofnadwy rwan. Gruff: Wei, dach chi'n siarad Cymraeg yn dda iawn. Tom: O, nacydw. Dw i'n cael problemau mawr efo'r treigladau. Dwiddimyn dallt y treiglad efo "mae gynno fo ..." Gruff: A! ... Tom: Ac mae "roedd o" yn newid i "doedd o ddim". Treiglad ydy o hefyd? Gruff: A! ...A! ...A! ... Tom: Mr. Gruffydd! Dach chi'n iawn? Mr. Gruffydd! Nyrs! Nyrs! Dydy Mr. Gruffydd dim yn da Gruff: A! ...DDim yn DDa! ...A! Tom: Ddim yn dda? Treigladau? Pam? Gruff: A! ... A! ... Tom: Nyrs! Nyrs! - 332 - Pennod 14 Dydy Gruff Gniffydd ddim yn dda. Mae Sión yn dwad i weld be' ydy'r broblem. Sión: Mr. Springbottom? Be' dach chi'n neud yma? Tom: Dydy Mr. Gruffydd ddim yn dda Sión: Be' sy, Mr. Gruffydd? Gruff: Y ....Y...... Tom: Roedden ni'n siarad yn braf, ond yn sydyn, doedd Mr, Gruffydd ddim yn dda. Sión: Am be' oeddech chi'n siarad? Tom: Ym, dw i ddim yn cofio ...y gwaith ella, y tywydd Gruff: Y...Y.... Sión: Mr. Springbottom. Am be' oeddech chi'n siarad? Tom: Dw i ddim yn cofio ... y Cwrs Wlpan, ella ... Sión: Mr. Springbottom. Wnaethoch chi siarad am dreigladau o gwbl? Tom: Ym.. do.. Sión: Mr. Springbottom. Mae gan Mr. Gruffydd dreigloffobia! Tom: Mae'n ddrwg iawn gen i, nyrs, dôn i ddim yn cofio. Ydy Mr. Gruffydd yn mynd i fod yn iawn? Sión: Wei, mae gen i frandi yma. Mae pob tiwtor Cymraeg yn gwella ar ôl tipyn bach o frandi. Mae Nia'n dwad i raewn. Nia: Be' oedd y swn 'na? Wyt ti isio help, Sión? Sión: Na, mae popeth yn iawn rwan, diolch Nia. Doedd Gruff Gruffydd ddim yn dda - fřit o dreigloffobia - ond mae .. Nia: Gruff Gruffydd, wnaethoch chi ddeud? O na! Gruff: Lledwi?... Pwy?... Nia? Ona! A!A!A! - 333 - Pennod 15 Mae Sion yn siarad efo Gruff Gruffydd Sion: Dach chi'n teimlo'n well rwan, Mr. Gruffydd? Gruff: Ydw, diolch nyrs. Mi wnaeth y brandi'r trie. Mae'n ddrwg gen i am fod yn niwsans Sion: Dim problem, siwr. Gruff: Roedd hi'n sioc fawr gweld Nia eto Sion: Oeddech chi'n nabod Nia'n dda? Gruff: On. Roedd hi'n wraig i mi. Sion: Roedd hi'n wraig i chi! Gruff: Oedd, ond dim ond am dair wythnos. Mi wnaeth hi fynd i Sbaen efo rhyvv ddyn-neud-castanets wedyn Sion: Pryd wnaethoch chi weld Nia ddiwetha? Gruff: Dw i ddim yn cofio'n iawn. Mi wnaeth hi adael pan oedd hi'n gweithio ar S4C - tua saith mlynedd yn 61, mae'n siwr. Sion: Be' oedd hi'n neud efo S4C ? Gruff: Roedd hi'n actio yn yr opera sebon "Meddyg Teulu". Nia oedd yr hypocondriac .. Sion: 0, dw i'n cofio rwan ... Gruff: Pam mae Nia yma heddiw? Ydy hi'n ffilmio? Sion: Ffilmio? Nac ydy, siwr. Mae Nia'n gweithio yma rwan. Gruff: Gweithio yma! Peidiwch a siarad lol! Actores ydy Nia, dim nyrs. Mae hi'n panicio pan mae hi'n gweld gwaed. Roedd hi'n panicio pan oedd hi'n gweld sos coch ar set yr opera sebon. Sion: Wei, mae hi'n gweithio fel nyrs rwan, beth bynnag. Gruff: Well i mi siarad efo'r Sister, dw i'n meddwl. - 334 - (Dim pennod 16) Pennod 17 Prynhawn dydd Sadwrn ar ward pump, ac mae 'na broblemau ar y ward. Mae Llinos yn dwad i siarad efo Sion Llinos: Be' sy'n digwydd yma? Mae 'na swn ofnadwy ar y coridor. Mae 'na dri bownsar mawr yn trio cario Nia allan ond mae hi'n cicio ac yn cwffio ac yn neud karate-chops fel Diana Rigg yn yr Avengers ers talwm. Sion: Mae Nia wedi cael y sac Llinos: Y sac? Pam? Sion: Dydy hi ddim yn nyrs o gwbl. Actores ydy hi. Roedd hi'n actio ynyr opera sebon "Meddyg Teulu" Llinos: With gwrs. Roedd hi'n actio'r hypocondriac. Dw i'n cofio rwan. Wei, wel. Sion: Oedd hi'n nyrs dda? Llinos: A bod yn onest, nac oedd. Roedd 'na broblemau mawr efo Nia. Roedd hi'n panicio pan oedd hi'n gweld gwaed a doedd hi ddim yn gwybod lie oedd y thermomedr yn mynd Sión: Sut wnaeth hi gael gwaith yma? Llinos: Wel, does 'na ddim digon o staff yn yr ysbyty, nac oes.? Maen nhw'n cymryd pawb. Sion: Diolch yn fawr! Llinos: Mae'n ddrwg gen i, Sion. Wyt ti'n wahanol. Dan ni'n lwcus iawn yn cael nyrs fel ti ar y ward.. Wyt ti'n grot. Ym, be' wyt ti'n neud heno? Sión: Mynd i'r clwb eto, ella. Llinos: Fi hefyd. Ym, be' am fynd am bryd o fwyd wedyn, ti (chdi) a fi? Mae 'na dý bwyta bach neis rownd y gornel o'r clwb. Sión: I-i-iawn, grét. Wela i ti heno. - 335 - Pennod 18 Nos Sadwrn yn y clwb staff. Mae Sion yn mynd at y bar ac yn siarad cfo'r banned. Sion: Ga' i beint o lemoned, a wisgi dwbl i Llinos, os gwelwch chi'n dda? Banned: Wrth gwrs.....Dyma chi. Sut aeth y diwrnod cynta yn y gwaith? Sion: Ddim yn ddrwg, diolch. Banned: Ddim yn ddrwg, wir! Mae gynnoch chi gariad yn barod. Sion: Cariad? Pwy? Banned: Llinos, wrth gwrs. Mae hi'n eich ffans'fo chi'n ofnadwy. Sion: Peidiwch a. siarad Iol. Banned: Mae'n hollol glir Sion: Dach chi'n siwr? Barmed: Yn hollol siwr. Sion: Esgusodwch fi am funud, rhaid i mi fynd i'r ty bach i gribo'r gwallt yma cyn mynd yn 61 at Llinos Mae Sion yn mynd i'r ty bach. Ar y ffordd allan, niae o'n cyfarfod Annie ... Annie: O, Mr. ap Huw. dyma lie dach chi. Mae gen i broblemau ofnadwy ar y ward. Dydy Beryl dd:m i mewn eto. Sion: Nac ydy, wrth gwrs. Mae hi yn Ffrainc. Annie: Yn Ffrainc? Ers pryd? Sion: Mi aeth hi y bore 'ma. Annie: Wei, Mr. ap Huw, mae'n ddrwg gen i, ond rhaid i chi neud sifft arall Sion: Ond... Annie: Rhaid i chi ddwad yn 61 i'r ward rwan Sion: Ond mae Llinos ... Annie: Rwan, Mr. ap Huw. Y munud 'ma. - 336 - Pennod 19 Mac Sion yn gorffcn gweithio am hanner nos. Mae o'n mynd yn 61 i'r clwb, ond dydy Llinos ddim yno. Mae o'n mynd at y bar. Barmed: Dan ni ar gau, mae'n ddrwg gen i Sion: Dw i ddim isio diod, diolch. Dach chi'n gwybod lie mae Llinos? Barmed: Mi aeth hi allan tua chwarter i hanner nos efo Dr. Snip, y doctor newydd sy'n gweithio ar ward pedwar. O! Dyn smart sy bob amser yn gwisgo siwtiau ffasiynol Mae Sion yn gwisgo hen jins a hen siwmper. Barmed: Fo sy biau'r Mercedes gwyn newydd 'na. Sgan Sion ddim car Barmed: Mae o'n byw yn y ty mawr wrth y castell sy'n edrych allan dros y mor Mae Sion yn byw raewn fflat yn y basement mewn ty teras sy'n edrych allan dros y rheilffordd Barmed: Mae o'n mynd i'r clwb golff fel arfer. Dw i ddim yn dallt pam oedd o yma yn y clwb staff heno. Lwcus i Llinos. Sion: Hy, lwcus iawn Barmed: 0, mae'n ddrwg gen i, Mr. ap Huw. Mi wnes i anghofio. Roeddech chi'n gobeithio mynd allan efo Llinos heno. Sion: On. Barmed: Lie aethoch chi, beth bynnag? Sion: Roedd rhaid i mi fynd yn 61 i weithio. Mae'r Sister sy'n rhedeg y ward yn boen. Wnes i ddim cael siawns i ddwad i esbonio i Llinos. Barmed: Anghofiwch am Llinos, Mr. ap Huw. Mae Dr. Snip yn siwtio Llinos yn well. Mae hi'n hogan sy'n licio tipyn bach o steil. Sion: Diolch am y compliment. Barmed: Na, mae'n ddrwg gen i, dim dyna be' Sion: Dw i'n mynd adra. Nos da. Mae Sion yn cerdded yn yr hen jins a'r hen siwmper yn 61 i'r fflat yn y basement yn y ty teras sy'n edrych allan dros y rheilffordd ac yn meddwl am Llinos yn y Mercedes gwyn. - 337 - Pcnnod 20 Mae Sion yn cerddcd adra, ond mae o'n cyfarfod rhywun ar y ffordd, rhywun sy ddim yn sobor iawn Nia (yn canu): Mae'n gas gen i Annie; mae'n gas gen i Annie Sion: Nia! Nia: Sion cariad! Wyt ti'n iawn, del? Sion: Go lew. Sutwytii? Nia: Bendi-blincin-gedig, o achos blwmin Annie blincin Annifyr Sion: Shh! Paid ä gweiddi. Wyt ti'n mynd i ddeffro pawb ar y stryd Nia: Dim ots gen i. (yn canu) Mae'n gas gen i Annie, mae'n gas gen i Annie ... Sion: Nia, bydda'n ddistaw. Dos adra. Lie wyt ti'n byw? Nia: Rownd y gornel. Tyrd i mewn am banad, Sion Sion: Ond be' am dy wr di? Nia: Mi wnaeth gwr rhif pump gerdded allan wythnos diwetha. Sion: Lie mae'r plant? Nia: Wei, mae Francoise a Carlos efo Mam, mae Alun a Seamus efo'r bobl drws nesa, mae Jemima a Wang-Hi mewn parti ac mae Hans yn swyddfa'r heddlu. Reit, dyma ni, tyrd i mewn a stedda . Te 'ta coffi. Sion: Coffi, plis. Ym.. Nia ... Pam mae Hun Annie ar y wal? Nia: O, dw i'n licio chwarae dartiau. Wyt ti isio gem? Sion: Na, dim diolch. Paid ä chwarae dartiau rwan, plis, Nia. Wyt ti ddim yn sobor iawn Nia:: Na, wyt ti'n iawn... O Sion, be' dw i'n mynd i neud? Sgen i ddim gwr, a rwan sgen i ddim gwaith. Sut dw i'n mynd i gadw'r plant? Sion: Dydy'r tadau ddim yn talu? Nia: Ond dw i ddim yn gwybod lie mae'r tadau. Hei, arhosa am funud! Gruff Gruffydd! Dw i'n gwybod lie mae Gruff Gruffydd rwan! Gruff Gruffydd ydy tad Alun. Dydy Gruff ddim yn gwybod, cofia. Mi wnes i adael Gruff ar öl tair wythnos. Be'ydy gwaith Gruff, wyt ti'n gwybod? Sion: Tiwtor Cymraeg Nia: Tiwtor Cymraeg! Bendigedig! Mae gynno fo ddigon o bres. Reit, dw i'n dwad i mewn i'r ward bore yfory. Sion: O na, Nia, ddim i'r ward, plis. Nia: O, ia! Mae Annie a Gruff yn mynd i gofio'r perfformiad yma gan Nia Laroche- Jones am amser hir iawn. Ha, ha, ha. - 338 - Pennod 21 Bore Sul ar ward pump. Ar 61 bod yn fflat Nia tan dri o'r gloch y bore, mae Sion wedi cyrraedd y gwaith yn hwyr eto heddiw. Annie: Pnawn da, Mr. ap Huw. Sion: Mae'n ddrwg gen i mod i'n hwyr, Sister. Ydy Llinos wedi dwad i mewn eto? Annie: Mr. ap Huw. Dach chi'n gwybod faint o'r gloch ydy hi? Sion: Tua naw o'r gloch, ia? Ydy Llinos wedi mynd am goffi? Annie: Chwarter wedi naw, Mr. ap Huw. Mae'r sifft wedi dechrau ers saith o'r gloch. Siön: Ond mi wnes i weithio tan hanner nos neithiwr. Ydy Llinos ... Annie: Mi wnes i weithio tan hanner nos neithiwr hefyd, Mr. ap Huw, ond dw i yma ers chwarter i saith y bore 'ma Siön: Mae'n ddrwg gen i mod i'n hwyr, Sister, ond wnes i ddim clywed y larwm. Annie: Rhaid i chi brynu cloc larwm newydd, 'ta. Mae 'na banics ofnadwy wedi bod yma y bore 'ma a dw i wedi bod yma ar ben fy hun tra mae Syr Siön ap Huw wedi bod yn cysgu fel mochyn ... Siön: Mae'n ddrwg iawn gen i, Sister. Dw i'n mynd i fod yma'n gynnar yfory. Annie: Hanner awr wedi chwech bore yfory, Mr. ap Huw, a dim lol. Siön: Reit, esgusodwch fi am un munud bach. Dw i'n dwad rwan. Annie: Mr. ap Huw! Lie goblyn dach chi'n mynd? Siön: Os ydy Llinos yn cael coffi rwan, dw i isio gair sydyn efo hi. Un munud bach Annie: Lie i broblemau iechyd ydy'r ward yma, Mr. ap Huw, ddim lie i broblemau cariad Siön: Dim ond chwarter munud Annie: Mr. ap Huw, mae 'na ugain o bed-pans wedi bod yn aros ers saith o'r gloch y bore 'ma . Siapiwch hi! Siön: Ond... Annie: Beth bynnag, dydy Llinos ddim wedi mynd i'r cantin i gael coffi Siön: O? Lie mae hi wedi mynd 'ta? Annie: I ystafell Dr. Snip Pennod 22 Bore Sul ar ward pump ysbyty Llanwlpan ac mae Gruff Gruffydd yn cysgu'n braf Sion: Mr. Gruffydd! Deffrwch! Gruff: Y? ... Be'?... Sion: Mr. Gruffydd! Deffrwch! Rhaid i mi gael gair efo chi. Gruff: O helo, nyrs. Be' sy? Sion: Gwrandewch yn ofalus. Mae Nia'n mynd i ddwad i mewn y bore'ma ... Gruff: AAA!!! ... Sion: Mr. Gruffydd! Rhaid i chi wrando! Mae gynni hi newyddion i chi. Gruff: Newyddion drwg, mae'n siwr Sion: Mae gan Nia hogyn o'r enw Alun. Chi ydy tad Alun, meddai Nia. Gruff: Fi? Ond mae'n amhosib Sion: Os ydy Nia'n iawn, rhaid i chi dalu am gadw Alun Gruff: Ond dim ond tiwtor Cymraeg dw i. Sgen i ddim pres. Rhaid i mi werthu fy nhy, rhaid i mi werthu fy nghar, rhaid i mi werthu fy llyfrau Wlpan. Na, dw i ddim yn medru neud hynny. Rhaid i mi redeg i ffwrdd. Sion: Mr. Gruffydd! Gruff: Lie mae fy nillad i? Sion: Mr. Gruffydd! Peidiwch a chodi. Dach chi ddim yn dda Gruff: Lie mae fy waled i? Sion: Mr. Gruffydd! Setlwch i lawr Gruff: Ond be' dw i'n mynd i neud? Sion: Rhaid i chi guddio, Mr. Gruffydd. Rhaid i chi guddio yn y theatr. A...dyma'r porthor rwan i fynd a chi ar y troli. Wela i chi wedyn, Mr. Gruffydd, ar 61 i Nia fynd. Peidiwch a phoeni rwan. Mae Gruff Gruffydd yn mynd ar y troli i lawr i'r theatr ac yn mynd i gysgu'n braf eto yn y gornel. Yn sydyn, mae o'n deffro Dr. Snip: A bore da, Mr. Gruffydd. Dr. Snip dw i. Chi ydy'r nesa am fasectomi, ia? Wel, croeso i'r theatr. Nyrs, yr anasthetig, os gwelwch chi'n dda. Gruff: NNNAAAAAAA! - 340 - Pcnnod 23 Mae Nia'n cyrraedd y ward. Tipyn o sioc i Annie. Annie: Mrs. Laroche-Jones! Be' dach chi'n neud yma? Nia: Symudwch o'r ffordd, ddynes.. Dw i isio gweld Gruff Gruffydd Annie: Mae'n ddrwg gen i, Mrs. Laroche-Jones, ond dydy Mr. Gruffydd ddim yma. Nia: Ddim yma? Peidiwch a siarad lol. Symudwch... Annie: Mae'n ddrwg gen i, ond mae o wedi mynd. Nia: Ers pryd? Annie: Dw i ddim yn gwybod. Mi wnaeth o bacio ei fagiau a mynd yn ystod y nos. Nia: Peidiwch a siarad trwy'ch het. Lie mae Sion? Annie: Mae Mr. ap Huw yn ofnadwy o brysur. Sgynnon ni ddim llawer o staff yma heddiw Nia: A bai pwy ydy hynny, Annie? E? E? Annie: la, wel...... Mae Sion yn cyrraedd. Sion: Be' ydy'r swn mawr 'ma? Nia: Be' ydy'r lol 'ma am Gruff, Sion? Sion: Mae popeth wedi mynd, 'sti. Ei ddillad o, ei lyfrau fo, ei slipars o. Popeth. Gobeithio bod Mr. Gruffydd yn iawn: mae o'n sal ofnadwy. Nia: Sion, wyt ti ddim yn medru actio o gwbl. Dw i'n mynd i weld. Sion: Na, Nia, paid. Nia: Symuda o'r ffordd. Ron i'n meddwl fod ti'n ffrind i mi, ond be'wyt ti: ci bach Annie Annifyr - ei chi bach pathetig hi. Dos o'r ffordd. Mae Nia'n mynd at wely Mr. Springbottom. Tom: O helo nyrs, neis eich gweld chi. Nia: Sut dach chi, Mr. Springbottom? [drosodd] - 341 - Tom: Dach chi ddim yn gweithio yma rwan? Nia: Nac ydw Tom: Bechod. Roeddech chi'n nyrs ardderchog. Nia: Diolch, Mr. Springbottom. Ym, dach chi ddim yn gwybod lie mae Mr. Gruffydd, dach chi? Tom: Wel... Nia: Dudwch ....plis ... cariad Tom: Mae o'n cuddio Nia: Yn cuddio. Lie? Tom: Yn y theatr Nia: Yn y theatr, ia! Clyfar iawn, Mr. Gruff Gruffydd. A lie mae ei bethau fo: ei ddillad o, ei walet o, ac ati? Tom: Yn locer Mr. ap Huw. Nia: Diolch yn fawr i chi, Mr. Springbottom Tom: Galwch fi'n Tom Nia: Diolch Tom. Mae'n braf gwybod bod gen i un. ffrind yn yr ysbyťy 'ma. - 342 - Pennod 24 Mae Nia'n dal ar y ward. Mae hi'n gweld Sion eto. Nia: A! Dyma gi bach Annie Annifyr eto! Stedda! Sion: Nia, paid. Mi fydda i'n mynd am ginio mewn munud. Wyt ti isio dwad efo fi? Nia: Dim diolch. Dw i ddim yn bwyta Winalot. Sion: Nia, shh. Does 'na ddim pwynt i ti aros yma. Dydy Gruff ddim yma. Nia: Ond mae o yma, tydy, yn cuddio yn y theatr Sion: Sut wyt ti'n gwybod hynny? Nia: Trie budr ofnadwy, Sion. Fydda i ddim yn symud o'r ward 'ma tan fydd Gruff yn dwad yn 61 ac yn addo talu am gadw Ahm. Felly os wyt ti ddim isio swn ar y ward, dos i nol Gruff rwan. Ar y gair, mae Gruff yn cyrraedd y ward ar y troli, yn cysgu'n drwm Nia: Deffra! Gruff; Y.. y.. Nia: Deffra! Arwydda' r papur yma Gruff: Y .. Be' ydy o? Nia: Dim ots be' ydy o. Arwydda fo Gruff: Iawn.G-r-u- Dr. Snip: Esgusodwch fi. Dr. Snipdwi. Chi ydy gwraig Mr. Gruffydd? Nia: Wel, ia anaci. Pam? Dr. Snip: Dach chi'n gwybod pam oedd Mr. Gruffydd isio fasectomi? Nia: Wel, dw i ddim yn siwr ... Dr. Snip: Dw i ddim yn siwr chwaith, achos doedd hi ddim yn bosib i Mr. Gruffydd gael plant, beth bynnag Nia: Be'? Dr. Snip: Dydy Mr. Gruffydd erioed wedi cael plant, a fydd o byth yn medru cael plant. Nia: 0, na! Be' dw i'n mynd i neud? - 343 - Pennod 25 Dydd Sul ar ward pump. Mae Annie'n dwad at Sion Annie: Sgynnoch chi funud, Mr. ap Huw? Sion: Wei, dw i'n brysur ofnadwy ... Annie: Dowch i mewn i fy swyddfa i am funud. Sut mae Nia rwan? Sion: Mi fydd hi'n iawn mewn munud. Mae hi wedi cael panad ac mae hi'n dechrau dwad dros y sioc Annie: Fydd hi'n medru mynd adra ar ben ei hun? Siôn: Wei, dw i ddim yn siwr. Fydd hi'n iawn i Nia aros yma tan ddiwedd y sifft? Mi fydda i'n medru mynd adra efo hi wedyn. Annie: Dach chi'n glen iawn, Mr. ap Huw. Dw i isio diolch yn fawr iawn i chi am eich help heddiw. Siôn: Mae'n iawn, siwr. Annie: Dach chi'n cael diwrnod o wyliau yfory Siôn: Be'? Annie: Dach chi'n haeddu bréc. Mi fydd Personel yn medru ffinidio rhywun i weithio yn eich He chi yfory Siôn: Dach cJii'n haeddu brěc hefyd, Sister Annie: Dw i wedi blino'n lan, rhaid i mi ddeud. Siôn: Wei, cymwch chi ddiwrnod o wyliau hefyd. Mi fydd Personel yn medru ffindio rhywun i weithio yn eich He chi hefyd. Annie; Syniad da! Diolch yn fawr. Siôn: lawn, well i mi fynd ... Annie: Ym, Mr. ap Huw, dw i isio diolch yn iawn i chi am eich help heddiw. Be' am fynd allan am bryd o fwyd heno? Siôn: Be'?.. Pwy? .. Chi a fi? ... Annie: la. Noson i ymlacio. Siôn: Ond ... Annie: Dim "ond" o gwbl. Mi fydda j'n talu ac mi fydda j'n gyrru. Yn Ffordd yr Orsaf dach chi'n byw, 'ta? Fydd saith o'r gloch yn iawn? Siôn: Wei.. ym .. bydd, Sister Annie: O, galwa fi'n Annie, plis. Wela i ti heno, Siôn - 344 - (Dim petinod 26 a pennod 27) Pennod 28 Amscr cinio dydd Sul. Mac Siön yn mynd i'r cantin. Pwy sy yno ond Llinos. Siön: Helo Llinos: Helo Siön: Wyt ti'n iawn? Llinos: Ydw. Wytti? Siön: Ydw. Ym.. ga' i eistedd yma? Llinos: Cei, os wyt ti isio Siön: Diolch. Ym.... Mae'n ddrwg gen i am neithiwr Llinos: O? Siön: Mi wnes i weld Annie wrth y ty bach. Mi wnaeth hi ddeud bod 'na broblemau mawr ar y ward. Llinos: O? Siön: Mi wnaeth hi ddcud bod rhaid i mi fynd yn öl i weilhio'n syth. Llinos: 07 Siön: Mi wnaeth hi ddeud bod 'na ddim amser i mi ddwad i esbonio i ti Llinos: O? Siön: Mae'n ddrwg iawn gen i, Llinos. Dw i'n teimlo'n ofnadwy am y peth Llinos: Mi wnaeth Annie ddcud, mi wnaeth Annie ddeud ...Bc' wyt ti? Ci bach Annie Annifyr? Paid ä neud popeth mae Annic'n ddeud. Faid ä bod yn neis efo hi. Cwffia, cwffia, cwffia. Siön: Ym .. iawn. Sut mae Dr. Snip? Llinos: Bc'? Siön: Mi wnes i glywed fod ti wedi cael cwmni Dr. Snip neithiwr, a fod ti wedi bod yn ei swyddfa fo y bore 'ma hefyd. [Drosodd] - 345 - Llinos: Ych a fi. Dyn annifyr. Meddwl fod o'n bwysig. Pen bach. Siarad am ei waith trwy'r amser. Dw i wedi clywed am bob fasectomi dan haul! Sión: Pam wnest ti fynd i'r swyddfa y bore 'ma, 'ta? Llinos: I ddeud mod i ddim isio mynd allan efo fo eto. Mi wnes i ddeud mod i'n mynd allan efo ti Sión: Be'? Do? O diolch, Llinos. Mae'n ddrwg iawn gen i am neithiwr. Mae'n grét bod yn ffrindiau eto Llinos: Ydy, wir. Felly, be' am fynd allan heno? Sión: Ym ... Mae'n ddrwg gen i, Llinos, ond dw i ddim yn medru Llinos: Be' wyt ti'n neud? Sión: Ym ... dw i'n mynd allan am bryd o fwyd. Llinos: Efo pwy? Sión: Dw i ddim yn meddwl fod ti'n nabod y person Llinos: Efo pwy, Sión? Sión: Efo .. Annie. Mae Llinos mewn sioc am funud, yna mae hi'n codi'n sydyn, yn rhoi clets i Sión ac yn rhedeg allan. - 346 - Pennod 29 Nos Sul, ac mae Annie'n cyrraedd fflat Sion am saith o'r gloch ar y dot. Sion: Helo, Sister Annie: Annie, plis, Sion Sion: Helo Annie. Sut dach chi heno? Annie: Ti, plis, Sion Sion: Sut wyt ti heno? Annie: lawn diolch. Sion: Dach chi .. wyt ti'n edrych yn smart iawn heno. Wyt ti ddim yn edrych hanner mor annifyr heb dy iwnifform. Annie: Be'? Sion: Mae'n ddrwg gen i. Be'ran i'n trio ddeud oedd ... o dim ots. Lie dan ni'n mynd? Annie: I'r Royal Sion: Pa mor bell ydy o? Annie; Tua dwy fdltir. Mae Annie a Sion yn mynd i'r Royal yng nghar Annie. Sion: Mae'r lie yma'n fendigedig, Annie. Wyt ti'n dwad yma'n ami? Annie: Ron i'n arfer dwad yma ers talwm, efo fy ngwr. Sion: Dy wr? Don i ddim yn gwybod fod ti wedi priodi. Annie: 0, dan ni wedi cael ysgariad ers talwm, diolch byth. Roedd o'n ddyn ofnadwy. Sion: Wyt ti ddim yn dwad yma efo dy ffrindiau? Annie: Sgen i ddim ffrindiau, Sion. Annie Annifyr dw i i bawb. Dyna pam dw i isio diolch i ti (chdi). Dw i wedi bod yn ofnadwy o gas efo ti, ond wyt ti wedi bod yn glen iawn efo fi. Diolch yn fawr i ti, Sion Mae Annie wedi dechrau edrych yn rhamantus i lygaid Sion Annie: Be' am fynd adra i gael coffi? Dos di i'r car tra dw i'n talu. Sion: Mi wna i ddreifio. Wyt ti wedi yfed tipyn bach gormod o Malibu Annie: O, wyt ti'n gariad, Sion. Diolch yn fawr. Sion: Diolch i ti am y pryd. Roedd o'n fendigedig Annie: Diolch i ti (chdi) am dy gwmni. Dw i ddim wedi mwynhau fy hun cymaint ers blynyddoedd. - 347 - Pennod 30 Mae Siôn ac Annie'n gyrru adra o'r Royal. Annie: Tydy'r afon yn edrych yn hyfryd? Siôn: Ydy, del iawn Annie: Tydy'r bont yn edrych yn fendigedig? Siôn: Ydy wir, neis iawn. Annie: Dw i bob amser yn teimlo'n rhamantus pan dw i'n gweld yr afon a'r bont yn y nos Mae Annie'n symud yn nes at Siôn ac yn gafael yn ei benglin Siôn: Ym, sgen ti anifeiliaid? Annie: Oes, ci sosej. O, Siôn, sbia ar y lleuad. Tydy o'n hyfryd? Siôn: Ydy wir, del iawn Annie: Dw i bob amser yn teimlo'n rhamantus iawn pan mae'r lleuad yn llawn Mae Annie'n symud yn nes eto at Siôn ac yn chwarae efo ei wallt Siôn: Ym, wyt ti'n licio chwarae whist? Annie: Weithiau. O, Siôn, sbia ar y sér. Tydyn nhw'n glir heno? Siôn: Ydyn wir, clir iawn Annie: Dw i bob amser yn teimlo'n ofnadwy o ramantus pan dw i'n edrych ar y sér Mae Annie'n symud yn nes eto at Siôn ac yn chwythu yn ei glust Siôn: O, na! Mae 'na blismon y tu ôl i ni. Rhaid i mi stopio'r car. Plismon: Helo, helo, helo. Be' sy'n mynd ymlaen yma? Dach chi'n symud yn ôl ac ymlaen fel io-io ar y rfordd 'raa. Wnewch chi chwythu i mewn i'r bag 'ma, os gwclwch chi'n dda? - 348 - Pennod 31 Mae'r heddlu wedi stopio Sion ac Annie, ac mae Sion wedi dwad allan o'r car i chwythu i mewn i'r bag. Plismon: Mmm. Mae'r prawf yn ncgyddol. Lwcus iawn y tro'ma, Mr. ap Huw Sion: Lwcus, wir! Dw i ddim wedi bod yn yfed Plismon: Pam oeddech chi'n gyrru mor beryg 'ta? Sion: Mae'r car yn rhy fawr. Dw i ddim wedi arfer efo car mor fawr. Plismon: Dim eich car chi ydy o? Sion: Naci. Plismon: Car pwy ydy o? Sion: Carryffrind. Plismon: Pwy? Y ledi yn y car? Sion: la Plismon: Mmm. Ffrind, ia? Dw i'n dallt. Wine, wine. Sion: Be?!! Plismon: Be' ydy ei henw hi? Sion: Does dim rhaid i mi ddeud, Plismon: Does dim rhaid i mi fod yn glen efo chi, Mr. ap Huw. Be' ydy ei henw hi? Sion: Annie Williams Plismon: Annie Williams! Wrth gwrs! Roeddwn i'n gwybod mod i'n nabod yr wyneb. Roedd hi'n gweithio fel piismones ers talwm. A'i gwr hi hefyd. Sion: Be'? Ei gwr hi'n blismones? Plismon: Paid a bod yn glyfar efo fi, met. Roedd ei gwr hi'n sarjant. Dyn ofnadwy. Y sarjant mwya anobeithiol a'r person mwya annifyr dw i wedi gweithio efo fo erioed. Ond roedd Annie'n blismones ardderchog. Y blismones orau ar y staff. Doedd ei gwr hi ddim yn licio hynny o gwbl. Mi wnaeth Annie gacl amser caled efo fo, amser caled ofnadwy. Yn y diwedd roedd rhaid iddi hi adael y ffors. Pan wnaeth y stori ddwad allan, mi wnaeth ei gwr hi gael y sac. Mi wnaethon nhw gael ysgariad wedyn. O, mi wnaeth Annie gael amser ofnadwy. Mae'n braf gweld bod gynni hi gariad newydd rwan. Sion: Dim ei chariad hi dw i Plismon: Peidiwch a phoeni. Dw i ddim yn mynd i agor fy ngheg. Nos da, Mr. ap Huw. Cymwch ofal ar y ffordd. Cymwch ofal o Annie hefyd, plis.. Mae hi'n haeddu'r gorau. - 349 - Pennod 32 Mae Sion ac Annie ar y ffordd adra o'r Royal. Mae'r plismon wedi stopio'r car ac mae Sion wedi bod yn siarad efo fo am amser hir. Pan mae Sion yn dwad yn 61 i mewn i'r car, mae Annie'n cysgu'n drwm. Sion: Annie! Annie: CHCHCH Sion: Annie, deffra! Annie: CHCHCH Sion: Deffra. Be' ydy rhif dy dy di? Annie: Be'? ... Y? ... Tri deg un.... W, faswn i ddim yn mindio panad Si6n: Lie mae'r ty? Ar y dde neu ar y chwith? Ajinie: O, Sion, paid a stopio'r car. Dw i ddim yn medru mynd adra fel yma. Mi fydd Mam yn aros amdana i. Fasai hi'n bosib i ni fynd yn 61 i dy fflat di i gael panad. Rhaid i mi drio sobri cyn siarad efo Mam. Faint o Malibu wnes i yfed? Sion: Dw i ddim yn siwr... Mae Sion yn gyrru'n 61 i'r fflat Sion: Reit, dyma ni. Tyrd i mewn. Be' faset ti'n licio? Annie: Coffi du cryf, plis, Sion. Sion: Dyma ni. Annie: O, Sion, wyt ti'n gariad. Wyt ti mor neis. Mi faswn i'n licio dwad i dy nabod di'n well. Mae Annie'n trio symud yn nes at Sion, ond mae Sion yn trio symud yn bellach. Wrth symud, mae Annie'n colli coffi dros ei ffrog. Annie: Odamia! Sgen ti dissuel Sion: Oes, dymati. Annie: Na, dydy'r staen ddim yn dwad i ffwrdd. Fasai hi'n iawn i mi fynd i'r ystafell ymolchi i drio golchi'r staen? Sion: Wrth gwrs. [Drosodd] - 350 - Mae Annie'n mynd i'r ystafell ymolchi. Yn sydyn, mae'r drws ffrynt yn agor ac mae Gareth a Beryl yn cerdded i mewn, yn 61 o Ffrainc. Ar yr un pryd, mae Annie'n dwad allan o'r ystafell ymolchi, heb ei ffrog! Gareth:) Beryl: ) Annie: ) Sion: ) Gareth: Annie: Gareth: Sion: Annie: Annie! Gareth! Wel, mae'n ddrwg gen i os dan ni'n torri ar draws Paid a bod mor sarcastig. Be' wyt ti'n neud yma? Dw i'n byw. yma. Be' wyt ti'n neud yma, dyna'r cwestiwn. Wyt ti'n nabod Gareth, Annie? Ydw. Gareth oedd fy ngwr i. - 351 - Pennod 33 Mae Annie, Beryl, Gareth a Sion yn y fflat. Yn sydyn, mae 'na gnoc ar y drws. Sion: Pwy sy 'na rwan? Mae hi'n un o'r gloch y bore 0, noswaith dda, Mrs. Jones Mrs. Jones: Noswaith dda, wir! Mi faswn i'n licio taswn i'n medru cael noswaith dda o gwsg! Be'goblyn sy'n mynd ymlaen yma? Mae 'na swn ofnadwy. Dach chi'n cofio rheol y tý: dim partis Sion: Dan ni ddim yn cael parti, Mrs. Jones. Jyst cwpl o ffrindiau o'r gwaith Mrs. Jones: Oes 'na ferched yma? Sion: Wei, oes. Mrs. Jones: Dach chi'n cofio rheol y ty: dim merched ar öl hanner nos Sion: With gwrs, ond merched o'r gwaith ydyn nhw - y bos ac un o'r nyrsus. Roedd 'na broblemau mawr ar y ward heddiw ac roedden ni'n meddwl basai hi'n well tasen ni'n trio eu sortio nhw cyn bore yfory. Mrs. Jones: 0, mae'n iawn felly ... Y munud hwnnw, mae Annie'n croesi'r ystafell, heb ei ffrog with gwrs. Mrs. Jones: Be' oeddech chi'n ddeud, Mr. ap Huw? Sortio problemau gwaith efo 'r bos, ia? Sion: Wei, hi ydy'r bos ... Mrs. Jones: Peidiwch a siarad lol.. Sion: Wir rwan.. Annie Williams ydy hi, y Sister ar y ward Beryl: Cariad Sion Sion: Naci. Gwraig Gareth Mrs. Jones: A pwy dach chi? Beryl: Beryl. Nyrs ar y ward. Sion: Cariad Gareth Gareth: Cariad Sion oedd hi Mrs. Jones: Swopio? Ynfynhyi! Mae hwn yn dy mor barchus. Be'tasai pobl y WI yn clywed? 0, mae'r peth yn ofnadwy. Reit, Mr. Williams a Mr. ap Huw, dw i'n rhoi un wythnos o notis i chi. Allan o'r fflat yma erbyn dydd Sadwrn nesa. Cyn hynny, tasai hi'n bosib. Nos da. - 352 - (Dim pennod 34) Pennod 35 Bore Llun.. Yn lwcus i Sion, dydy o ddim yn gweithio heddiw. Chaeth o ddim llawer o gwsg neithiwr. Mi wnaeth Annie redeg allan o'r fflat ac mi aeth Sion rownd a rownd y dre yn trio ei ffindio hi, ond dim lwc. Wedyn, mi gaeth o ffrae efo Gareth ac mi wnaeth o ddechrau pacio'n syth. Aeth o ddim i'r gwely tan hanner awr wedi pump yn y bore. Am haiuier awr wedi chwech, mi wnaeth o ddeffro eto a doedd o ddim yn medru mynd yn 61 i gysgu. Am saith o'r gloch, mi wnaeth Llinos a Nia gyfarfod ar y stryd Llinos: Helo, Nia. Sut wyt ti? Nia: Ddim yn ddrwg, diolch. Wyt ti ar dy ffordd i'r gwaith? Llinos: Ydw, dw i'n dechrau gweithio am saith o'r gloch. Mi ges i alwad ffon am chwech o'r gloch y bore 'ma. Dydy Annie na Sion ddim yn dwad i mewn. Nia: Mae'n od bod y ddau'n sal. Llinos: Ydy, tydy. Od iawn. Beth bynnag, lie wyt ti'n mynd efo'r ces mawr 'na? Nia: Dw i'n mynd i ffwrdd. Dw i isio dal tren am chwarter wedi saith. Llinos: Lie wyt ti'n mynd? Nia: I'r Alban Llinos: Wel, pob lwc i ti. Nia: Hei, Llinos, sbia! Llinos: Lie' ? Nia: Y ru allan i fflat Sion Llinos: Be'? Nia: Car Annie Llinos:) Wel, y *!**?**"$**! Nia: ) - 353 - Pennod 36 Bore Llun. Bore diflas iawn i Sión, Mae Sión yn dwad allan o'r fflat yn ei byjamas i nôl potel o lefrith. Mae o'n gweld Llinos a Nia'n siarad ar y stryd. Sión: Helo, sut dach chi heddiw? Llinos:) Hy! Nia: ) Maen nhw'n cerdded heibio. Chwarter munud wedyn, mae Tom Springbottom yn rhedeg heibio efo cés mawr. Siön: Mr. Springbottom! Pam dach chi ailan o'r ysbyty? Tom: Dw i'n mynd i Gretna Green Sión: Ond dach chi'n säl Tom: Mae Nia'n dwad efo fi Sión: Ond Mr. Springbottom, dydy Nia ddim yn nyrs a mae Nia wedi cael pump gwr yn barod. Dw i ddim yn meddwl bod mynd i Gretna Green efo Nia yn syniad da. Tom: Does dim ots gen i be' dach chi'n feddwl, Mr. ap Huw. Mae Nia'n mynd i nyrsio fy nghorff i, a nyrsio fy Nghymraeg i heŕyd. Dw i'n mynd i fod yn iach ac yn rhugl mewn wythnos neu ddwy. Sión: Ond Mr. Springbottom .... Tom: Taswn i yn eich lie chi, Mr. ap Huw, mi faswn i'n mindio fy musnes. Bore da. Chwarter munud wedyn, mae car heddlu'n dwad i lawr y stryd. Siön: Chi eto! Plismon: Lie mae Annie? Siön: Dw i ddim yn gwybod Plismon: Pam mae car Annie yma? Sión: Stori hir Plismon: Mae mam Annie wedi ŕfbnio. Mae Annie ar goll. Mr. ap Huw, rhaid i chi ddwad i orsaf yr heddlu efo fi. Sión: Yn fy mhyjamas? Plismon: Rwan, Mr. ap Huw, yn eich pyjamas. Mi gaeth Sión ei roi mewn cell. Mi gaeth car Annie ei symud i garej yr heddlu. Mi gaeth ffrog Annie ei ffindio yn fflat Siön. Mi gaeth Sión ei restio. Oedd, roedd bore Llun yn fore diflas iawn i Mr. Sión ap Huw Pennod 37 Prynhawn Llun yn swyddfa'r heddlu. Mae Annie'n cerdded i mewn Plismon: Annie: Plismon: Annie: Plismon: Annie: Plismon: Annie: Plismon: Annie: Plismon: Annie: Plismon: Annie: Plismon: Annie: Plismon:: Annie: Plismon: Annie: P'nawn da. Ga' i'ch helpu chi? O, helo, Annie. Sut dach chi ers talwm? lawn, diolch Fred. Ydy Sion ap Huw yma? Ydy. Mi gaeth o ei restio y bore 'ma Do, dw i'n gwybod. Mi glywes i'r hanes gan Mam. Wel, dydy o ddim wedi neud dim byd. Mi redes i i ffwrdd neithiwr achos ron i isio amser i feddwl. Heb eich ffrog? la. Mi golles i goffi dros fy ffrog yn fflat Sion Heb eich car? Mi yfes i ormod neithiwr Wrth gwrs. Dyna pam roedd Mr. ap Huw yn gyrru eich car chi neithiwr. Sut dach chi'n gwybod? Mi stopies i chi wrth y bont neithiwr, dach chi'n cofio? O? Chi oedd o? Ia, a dw i wedi bod yn poeni trwy'r dydd. Mi agores i fy ngheg fawr neithiwr: mi ddudes i dipyn o hanes eich gwr chi wrth Mr. ap Huw. Mae'n ddrwg gen i, Annie, os wnes i achosi trwbl i chi. Peidiwch a phoeni, Fred. Mi weles i Gareth yn fflat Sion neithiwr. Dyna sut wnaeth y trwbl ddechrau. Don i ddim yn gwybod bod Gareth a Sion yn rhannu fflat Anffodus! Anffodus iawn. Beth bynnag, ydy hi'n bosib i Sion ddwad allan? Ydy, wrth gwrs. Mae o ar ei ffordd. Diolch, Fred. Wel, Annie, mae'n braf iawn eich gweld chi eto. Gobeithio bydd popeth yn iawn i chi rwan. O, dw i wedi sortio fy hun allan o'r diwedd. Mi fydd popeth yn iawn rwan, diolch, Fred. Mae Sión yn dwad allan o'r gell Sión: ) O cariad, wyt ti'n iawn? Annie:) ac mae'r ddau'n rhedeg i freichiau ei gilydd ac yn cusanu. Pennod 38 Bore Mawrth ar ward pump. Mae Sion yn cyrraedd y gwaith am hanner awr wedi chwech. Mae Annie yno ers chwech o'r gloch. Annie: Pam wyt ti yma mor gynnar? Siôn: Dôn i ddim yn medru cysgu Annie: O, Siôn, mae'n ddrwg gen i am achosi cymaint o broblemau i ti. Ond paid ä phoeni. Dw i'n gadael ar ddiwedd y r wythnos. Siôn: Gadael? Annie: la. Dw i ddim yn medru aros yma rwan, efo Beryl ar y ward a Gareth o gwmpas. Siôn: Paid á phoeni am Beryl a Gareth. Maennhw... Annie: Na, rhaid i mi fynd Siôn: Ond i le? Annie: Mae fy chwaer i'n gweithio mewn ysbyty preifat y n Grimsby. Mi ffoniodd hi fi ddoe i ddeud bod 'na swydd yn yr ysbyty i mi. Siôn: Grimsby? Ysbyty preifat? Ond Annie. Ti ydy'r nyrs orau yn yr ysbyty 'ma. Mae ward pump dy angen di. Mae'r NHS dy angen di. O Annie, dwidy angen di hefyd. Pan ddudodd y plismon bore ddoe fod ti ar goll, mi stopiodd fy nghalon i. Annie: O Siôn! Siôn: O Annie! Gruff: OOOOO!!! Siôn: Be' ydy'r swn 'na? Annie: Gruff Gruffydd eto. Bechod. Mae treigloffobia'n beth ofnadwy. Ond tasai dysgwyr yn stopio poeni am y treigladau, mi fasen ni'n medru concro treigloffobia mewn dim amser. Siôn: O Annie, paid ä mynd. Mae Cymru dy angen di! - 356 - Pcnnod 39 Mae pythcfnos wedi pasio. Mae Annie wedi mynd at ei chwaer yn Grimsby. Mae Sion wedi symud i ystafell yn hostel y myfyrwyr nyrsio. Ac mae Sion wedi cael swydd newydd: hen swydd Annie! Mae Beryl a Llinos yn siarad yn y cantin Llinos: Tydy Sion yn ofnadwy Beryl: Ydy. Ron i'n meddwl bod Annie'n annifyr ond mae Sion yn waeth. Llinos: Wyt ti'n gwybod be' ddudodd Sion wrtha i y bore 'ma? "Miss Davies, dw i isio i chi wisgo eich gwallt mewn "bun" pan dach chi yn y gwaith" Beryl: Wyt ti gwybod be' ddudodd o wrtha i? " Miss Evans, mae eich sgert chi'n rhy fyr. O leia chwech modfedd dan y pen-glin o hyn ymlaen, os gwelwch chi'n dda". Pwy mae o'n feddwl ydy o? Llinos: Sut gaeth Sion y swydd 'ma, beth bynnag? Dim ond ers tair wythnos mae o'n gweithio yma. Dw i'n gweithio yma ers tair blynedd Beryl: A dw i yma ers dwy flynedd a hanner. Dw i'n siwr bod Annie wedi deud pethau ofnadwy amdanon ni with Personel, i neud yn siwr bod Sion yn cael y swydd. Sh.. Dyma fo ... Helo Sion Sion: Mr. ap Huw i chi. Reit. Saith munud a chwarter am goffi, ddudes i, felly yn 61 i'r ward y munud 'ma. A Miss Davies, dw i wedi deud wrthoch chi unwaith yn barod; gwisgwch eich gwallt mewn "bun" pan dach chi yn y gwaith. Beryl: Tyrd Llinos, quick march Beryl: ) Dde, Chwith, Dde, Chwith, Dde, Chwith,... Llinos:) - 357 - Pcnnod 40 Saith o'r gloch bore Llun ar ward pump. Gwen: Bore da. Gwen Evans dw i Sión: A, Miss Evans, y nyrs newydd. Croeso. Sión ap Huw dw i, y prif nyrs ar y ward. Gobeithio byddwch chi'n hapus iawn efo ni yma. Gwen: Diolch yn fawr. Wei, be' dach chi isio i mi neud gynta? Sión: Mae hi'n ddistaw yma ar hyn o bryd. Dowch i mewn i fy swyddfa i i gael panad. Mi faswn i'n licio gwybod tipyn bach mwy amdanoch chi. Dach chi'n byw'n agos? Gwen: Dw i wedi bod yn lwcus iawn. Dw i wedi cael ffiat mawr braf yng nghanol y dre. Yr unig broblem ydy bod y rhent y n ddrud i un person. Dach chi ddim y n gwybod am rywun sy'n chwilio am fflat, dach chi? Sión: Wei, a deud y gwir, dw i'n chwilio am fflat fy hun. Dw i'n byw yn hostel y myfyrwyr ar hyn o bryd, ond dw i isio symud allan mor fuan ä sy'n bosib Gwen: Be' am ddwad draw i weld fy fflat i heno? Sión: Wei, diolch yn fawr. Miss Evans Gwen: Gwen. Ac arhoswch am swper hefyd. Sión: Wei, diolch yn fawr ... Gwen. - 358 - Pennod 41 Amser panad bore Llun. Mae Llinos a Beryl yn siarad yn y cantin Beryl: Mae Syr Sión ap Sadaam Hussein mewn hwyliau da heddiw Llinos: Ydy wir. Pan ddudodd o "Cerwch am banad cynnar, ferched", dôn i ddim yn credu fy nghlustiau.. Be' sy wedi digwydd? Beryl: Wei, mi aeth rhyw hogan i mewn i'r swyddfa y peth cynta y bore 'ma. Hogan mewn sgert hir a'r gwallt mewn "bun" Llinos: Dyna'r nyrs newydd, mae'n siwr. Sbia, dyma nhw ... Beryl: Ych a fi! Mae hi'n edrych yn neis-neis Llinos: A sbia ar Sión. Mae o mor siwgwraidd.... Mae o'n talu am ei choffi hi. Y crafwr!... Mae o'n cario'r tray iddi hi! Dw i'n teimlo'n sal Beryl: Maen nhw'n dwad y ffordd 'ma. Symuda! Llinos: Rhy hwyr! Sión: S'mae, ferched? Gawn ni eistedd yma? Beryl: Cewch, wrth gwrs, ond dan ni'n mynd rwan, mae'n ddrwg gen i. Middylenni fod yn ôl ar y ward erbyn hyn. Sión: Mae 'na ddigon o amser. Arhoswch am funud i chi gyfarfod Gwen .. ym .. Miss Evans Llinos Mae'n ddrwg gen i, Miss Evans, ond rhaid i ni fynd. Mae Mr. ap Huw wedi rhoi cannoedd o jobsus bach budr i ni neud bore 'ma. Beryl: Mi ddylen ni fod wedi gorffen y jobsys i gyd cyn amser panad, a deud y gwir, ond mae Mr. ap Huw mewn hwyliau da heddiw, am newid. Dw i ddim yn siwr pam. Llinos: Mi gawn ni sgwrs efo chi wedyn, Miss Evans, pan fyddwch chi ar ben eich hun. Beryl: Os byddwch chi ar ben eich hun, Miss Evans. Mae Mr. Casanova ap Huw yn sticio fel Superglue ar hyn o bryd. Mae Sión yn trio peidio ä mynd yn goch fel bitrwt ac yn trio gwenu'n naturiol ar Gwen. - 359 - Pennod 42 Prynhawn Llun ar ward pump. O'r diwedd, mae Llinos yn cael siawns i gael sgwrs efo Gwen, y nyrs newydd. Llinos: Helo, Gwen. Sut mae pethau'n mynd? Gwen: lawn, diolch, Llinos. Dw i'n setlo i mewn yn dda iawn Llinos: Da iawn. Cofiwch ofyn os dach chi isio help efo rhywbeth Gwen: Diolch yn fawr, ond a deud y gwir, mae Sion .. ym .. Mr. ap Huw wedi bod yn dda iawn efo fi. Mae o'n barod iawn i helpu Llinos: Ar y dechrau, el la, ond ar 61 i chi weithio yma am wythnos neu ddwy ... Gwen: 0 na. Dw i'n meddwl bod Mr. ap Huw yn fos ardderchog Llinos: Hm. Beth bynnag, dach chi wedi cael lie i fyw eto? Gwen: Do, mae gen i fflat mawr braf yng nghanol y dre. Llinos: Ar ben eich hun? Gwen: la, ar hyn o bryd, ond mae'n bosib bod Mr. ap Huw yn mynd i symud i mewn efo fi. Mae o'n dwad i weld y fflat heno Llinos: O na, Gwen, dydy hynny ddim yn syniad da. Beryl, tyrd yma. Beryl: Be' sy? Llinos: Mae Sion yn meddwl symud i fyw efo Gwen Beryl: 0 na, Gwen, dydy hynny ddim yn syniad da. Cyn i ti droi rownd, mi fyddi di'n coginio iddo fo, yn smwddio iddo fo, yn golchi ei sanau fo .. Gwen: Na fydda i wir Beryl: Mae o'n defnyddio pobl, Gwen Roedd o'n mynd allan efo Llinos, ond mi wnaeth o ddympio Llinos a dechrau mynd allan efo'r Sister achos bod gynni hi ffrindiau ar y top. Dyna sut gaeth o swydd fel prif nyrs Gwen: Dw i ddim yn credu hynny Beryl: A pam mae o'n byw yn hostel y myfyrwyr, wyt ti'n meddwl? Gwen: Dw i ddim yn siwr Beryl: Mi gaeth o ei daflu allan o'i fflat ar 61 i'r landledi gerdded i mewn ar ganol orji Gwen: Orji? Beryl: la, roedd 'na...O, rhaid i mi fynd. Mae Sadaam Hussein yn dwad. Meddylia'n ofalus cyn i ti adael Sion i mewn i dy fflat di, Gwen fach. Meddylia'n ofalus iawn, iawn. - 360 - Pennod 43 Mi gyrhaeddodd Siôn fflat Gwen am saith o'r gloch nos Lun. Mi gnociodd Siôn ar y drws, ond doedd 'na ddim ateb. Mi gnociodd o eto ac eto, ond dim ateb. Mi ddechreuodd o weiddi. Yn y diwedd, mi gaeth o ateb. Sión: Gwen! Gwen: Dos o'ma! Sión: Be"? Wnei di agor y drws 'ma plis? Gwen: Dos o'ma. Wyt ti ddim yn cael dwad i mewn Sión: Ond be' sy wedi digwydd? Gwen: Dim byd Sión: Wna i ddim symud tan wyt ti'n deud wrtha i be' sy'n bod.... O, dw i'n gwybod ... Mae Beryl a Llinos wedi bod yn deud pethau ofnadwy amdana i, mae'n siwr. Paid á gwrando arnyn nhw. Gwen. Ga' i ddwad i mewn, plis Gwen: Na chei Sión: Plis! Gwen: Na! Mi aeth Sión allan o'r adeilad a dechrau dringo'r wal at ffenest fflat Gwen ar y llawr cynta. Pan welodd Gwen ei wyneb o wrth y ffenest, mi ddechreuodd hi sgrechian. Mi ffoniodd pobl y fflat drws nesa yr heddlu. Mae pum munud, mi gyrhaeddodd plismon. Plismon: Helo, helo, helo. Mr. ap Huw. Dan ni'n cyfarfod eto. Wnewch chi ddwad efo fí i swyddfa'r heddlu, os gwelwch chi'n dda? Pan gerddodd Sión allan o swyddfa'r heddlu, roedd hi'n hanner awT wedi dau yn y bore. Mi gerddodd o'n ôl i hostel y myfyrwyr, ond pan gyrhaeddodd o, roedd y drws ar glo. Be' oedd o'n mynd i neud rwan? Yn sydyn, mi welodd o fod ffenest ar agor ar goridor y trydydd llawr. Mi ddechreuodd o ddringo wral yr adeilad. Pan gyrhaeddodd o ffenest yr ail lawr, roedd hogan yn cerdded ar y coridor. Pan welodd hi wyneb Sión yn y ffenest, mi ddechreuodd hi sgrechian. Mi ffoniodd rhywun yr heddlu. Mewn pum munud, roedd Sión ar ei ffordd yn ôl i swyddfa'r heddlu ... Plismon: Helo, helo, helo. Mr. ap Huw. Dan ni'n cyfarfod unwaith eto. Wneith rhai pobl byth ddysgu. Wei, dach chi'n mynd ar wyliau bach rwan. Wnewch chi ddim dringo trwy ffenest carchar Llanwlpan Scrubs ar hast, Mr. ap Huw. Ha! Ha! Ha! - 361 - Pennod 44 Bore Mawrth. Mae Sion yng ngharchar Llanwlpan Scrubs. Yn yr ysbyty, mae Gwen yn mynd o gwmpas ward pump. Mae hi'n dwad at wely Gruff Gruffydd Gwen: Sut dach chi heddiw, Mr. Gruffydd? Gruff: Ddim yn ddrwg, diolch nyrs. Lie mae Mr. ap Huw y bore 'ma? Gwen: Dydy o ddim yn dwad i mewn heddiw Gruff: Gwyliau? Gwen: la, dyna chi. Gruff: Am faint? Gwen: Dw i ddim yn siwr. Wythnos neu ddwy, ella. Mae'n dibynnu ... Gruff: 0? Gwen: Beth bynnag, sut dach chi'n dwad ymlaen? Gruff: Dw i yn well, ond dw i'n dal i gael ffitiau ofnadwy o dreigloffobia weithiau. Gwen: Treigloffobia? Dw i ddim wedi clywed am dreigloffobia o'r blaen Gruff: 0, mae'n beth ofnadwy. Tiwtor Cymraeg dw i, dach chi'n gweld, a mae lot o'r dysgwyr yn poeni am y treigladau trwy'r amser, yn cwyno am y treigladau ac yn gofyn cwestiynau am y treigladau. Treigladau fama, treigladau fan'cw. Treigladau, treigladau. Pawb yn neud ffys mawr am blwmin treigladau.. Gwen: Mr. Gruffydd Oach. Peidiwch ag ypsetio. Dydy'r treigladau ddim yn broblem o gwbl. Maen nhw'n dwad yn naturiol. Gruff: Ydyn, wrth gwrs. Ond triwch ddeud hynny with y bobl sy'n dysgu Cymraeg. Gwen: Ond Mr. Gruffydd, dysgwraig dw i, Gruff: Chi? Wedi dysgu Cymraeg? Gwen: Do, ar gwrs Wlpan ym Mlaenau Ffestiniog Gruff: Ond dach chi'n dwad o deulu Cymraeg. Mae hynny'n help Gwen: Nac ydw, dw i ddim. Mi ges i fy ngeni a fy magu yn Southampton. Gruff: Ond mae gynnoch chi enw Cymraeg. [Drosodd] - 362 - Gwen: Dw i wedi newid fy enw. Fasai neb yn siarad Cymraeg efo hogan o'r enw Henrietta Swigglesthorpe. Gruff: Mae'r enw "Gwen" yn eich siwtio chi'n llawer gwell. A dach chi'n deud bod y treigladau ddim yn broblem o gwbl? Gwen: Ddim o gwbl. Gruff: Wnewch chi ei ddeud o eto? Gwen: Dydy'r treigladau ddim yn broblem o gwbl. Gruff: O! Mae o fel miwsig i fy nghlustiau i. Gwen: Mae'r treigladau'n dwad yn naturiol. Gruff: OGwen. Dwi'nteimlo'nfendigedig. Mae'n ecstasi. O Gwen, sut dw i'n mynd i ddiolch i chi? Ga' i roi sws i chi? Gwen: Arhoswch am funud. Well i ni dynnu'r llenni. Mae'r ddau'n cusanu Gwen: Arhoswch am funud. Well i mi dynnu fy sbectol a thynnu'r "bun" 'ma i lawr. Mae'r ddau'n cusanu eto ... Pan wnaeth Sion ddwad yn 61 i'r ysbyty, ar 61 pythefnos yng ngharchar Llanwlpan Scrubs, mi glywodd o fod o wedi colli ei swydd a bod Llinos rwan yn Sister ar ward pump. Hefyd, mi gly wodd o fod Gruff Gruffydd wedi gadael yr ysbyty ac wedi symud i mewn i fflat Gwen. Arhosodd Sion ddim i gly wed mwy. Mi gerddodd o allan o'r ysbyty a chlywodd neb ddim byd am Sion ap Huw byth wedyn. Y DFWEDD - 363 - - 364 - GEIRFA Cymraeg - Saesneg - 365 - GEIRFA - VOCABULARY Cymraeg - Saesneg Please note the following points: 1. Word order The order of the letters in the Welsh alphabet is as follows: a, b, c, ch, d, dd, e, f, ff, g, ng, h, i, 1,11, m, n, o, p, ph, r, rh, s, t, th, u, w, y The listing in this index (and in any Welsh dictionary) is based on that order. Note that the "double" consonants above count as single letters. This means that words often appear in a different sequence to the order in which they would come in an English dictionary. e.g. coes comes before chwaer (ch after c) rwan comes before rhieni (rh after r) defnyddio comes before deffro (ff after f) anghofio comes before ail and am (i and m after ng) 2. Mutations All words are listed in their original form. The first letter of words often mutates in Welsh: e.g. merch > yferch coes > fy nghoes but the forms ferch and nghoes will not appear in this index nor in most Welsh dictionaries. At the start of each section, the possible sources of any mutated forms are listed. For example, under F, it is noted: "could be mutated from B or M". Since ferch does not appear under F, one can then refer to sections B and M to see whether *berch or merch is listed. 3. Gender (m) = masculine (f) = feminine Feminine nouns mutate softly after y and un. A following adjective also takes the soft mutation (e.g. merch fach). The forms dwy, tair, pedair are also required with feminine nouns. - 366 - A ar lan y mór at the seaside A could also be a mutated form of GA ar öl after, remaining ar unwaith - at once, immediat d and araf slow a as arall - other ac and arbennig - special ac ati etc. archebu to order achosi to cause archfarchnad (f) super market achub - to rescue ardal (f) area adeilad (m) building ardderchog excellent adeiladu to build arfer - habit adeiladwyr builders (fel arfer usually, as usual) adra home arfer efo - to be used to addo to promise arian (m) - money, silver afon (f) river arna i - on me agor to open aros - to stay, to wait agos near, close arwyddo to sign angen (m) need at - to anghofio to forget ata i - to me ail second atgoffa - to remind ail- re- athrawes(f) - teacher allan out athro (m) • teacher Ahnaen Germany awr (f) hour am about, for Awst • August am! what a! how! awyr iach fresh air amdana i about me, for me awyren aeroplane amhosib - impossible ami often B amlwg obvious B could also be a mutated form of P amser (m) time amynedd (rn) patience bach • small anfon to send bai (m) blame, fault anifail (m) animal balch proud, pleased anlwcus unlucky bara (m) bread annifyr unpleasant, miserable bechod! pity! annwyd (m) a cold bedd (m) grave anobeithiol hopeless bendigedig wonderful anodd - difficult benthyg loan anrheg (f) - gift (cael benthyg to borrow) apwyntiad (m) appointment berwi ■ to boil ar on beth (be') ■ what ar agor open be' sy? • what's wrong ar ben fy hun by myself, alone biau to own ar gael available bisgeden biscuit ar gau closed blaen: o'r blaen before, previously ar glo locked blasus • tasty ar hyd along ble where ar hyn o bryd at the moment blin angry If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 367 - blino (wedi blino)- to tire (tired) cael to have, to get blodau (m) flowers caled hard blwyddyn (f) year call sensible blynedd (f) years (after number) can (f) song blyn>'ddoedd years cannoedd hundreds bob every canol middle, centre bobi bach goodness me cant (m) hundred bod to be cantores (f) - singer bodio to thumb canu to sing, to ring bodd: wrth fy delighted, in my canwr (m) singer modd element carchar (m) prison bol (m) stomach caredig kind bore (m) morning cariad (m) - love, boyfriend, braf fine girlfriend braich (f) arm carreg (f) stone braidd rather cam to love brathu to bite cas nasty brawd (m) brother cath(f) - cat brecwast (m) breakfast cau - to close brechdanau sandwiches cawl (m) soup breuddwydio to dream caws (m) - cheese brifo to hurt cefn (m) - back bron almost cefnder (m) cousin brys (m) hurry, haste ceg(f) - mouth brysio to hurry cegin (f) - kitchen buan soon ceiniog (f) - penny budr dirty celwydd (m) lie, untruth buwch (f) cow cell (f) - cell bwrdd (m) table cer/cerwch - go (command) bwrw glaw to rain cerdyn (m) card bwthyn (m) cottage cerdded - to walk bwyd (m) food cerddoriaeth (f) - music bwydo to feed cerrig stones bwyta to eat ci (m) - dog byd (ra) world cig (m) - meat bynnag: cinio (m) - lunch, dinner beth bynnag whatever, anyway claf (m) - patient, sick person byr short clasurol - classical bys (m) finger clebran - to chat, to gossip byth ever, never clen - kind, friendly byw to live clepian - to slam bywyd (m) life clets (f) slap clir clear c clirio to clear clo lock cacen (f) cake cloi to lock cadair (f) chair clust(-iau)(f) ear(s) cadw to keep clyfar clever If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 368 - clywed to hear cyflym quick, fast cobiyn: cyfnither (f) cousin be' goblyn what on earth cyfoes contemporary, current coch red cyfraith law codi to get up, to raise, to (yng nghyfraith in law) lift cyfreithiwr (m) lawyer coes (f) leg cyfres series cofio to remember cyfri (m) - account, to count coginio to cook cyfrifiadur (m) computer coleg (m) college cyfweliad (m) - interview colli to lose cyffrous exciting cor (in) choir cyffuriau (m) drugs corff (m) body cyngerdd (m) concert cornel (f) corner cyngor (m) advice, council costio to cost cymaint - so much, so many, cot (f) coat as much, as many crafwr (m) creep cymdeithasol - social credu to believe cymdogion neighbours cribo to comb cymi/cymweh you will have croesi to cross (cymryd) croeso (m) welcome Cymraeg - Welsh crwydro to wander Cymraes (f) Welshwoman cryf strong Cymro (m) - Welshman crys (m) shirt Cymru (f) - Wales cuddio to hide cymryd - to take, to have cur pen(m) headache cymydog neighbour euro to beat, to knock cymylog cloudy cwbl (o gwbl) all (at all) cyn - before eweh (m) boat cynnar early cwffio to fight cynnes warm cwmni (m) company cynnig (m) - offer, to offer cwmpas: cynt - sooner, quicker o gwmpas around cynta - first cvvningen (f) rabbit cyrraedd - to arrive, to reach cwpan (f) cup cystadleuaeth (f) - competition cwpwrdd (m) cupboard cystadleuydd - competitor cwrw (m) beer cysgu - to sleep cwsmer customer cyw iar (m) - chicken cwyno to complain cywir correct cychwyn to start cydweithiwr (m) - colleague CH cyfanswm (m) total CH could also be a mutatedform ofC cyfarfod (m) meeting, to meet cyfeiriad (m) address chi you cyfle (m) chance, opportunity chithau - you too cyfleus convenient chwaer sister cyflog (m) salary chwaith either cyflwyno to introduce chwarae to play If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 369 - chwarae teg fair play difaru to regret chwaraeon sport diflas boring, miserable chwarter (m) quarter digalon sad, depressed chwech six digon enough Chwefror February digwydd - to happen chwerthin to laugh dillad - clothes chwerw - bitter dim not, none, zero chwilio am to look for dim byd nothing chwith - left dim ond only chwysu to sweat diod (f) drink chwythu to blow diog lazy diogi - to laze D diolch thank you D could also be a mutated form ofT diolch byth - thank goodness disgwyl - to expect, to wait da good distaw quiet dafad (f) sheep diwedd - end dal - to hold, to catch, (o'r diwedd at last) to continue, still diwetha - last daliwch ati keep going diwrnod (m) - day dallt to understand di-waith unemployed damwain (f) accident dod (dwad) - to come dan under dolur gwddw sore throat dannedd (m) - teeth dosbarth (m) class dannodd (f> toothache drama (f) - play, drama dant (m) tooth draw - over darllen to read (yn y pen draw in the long run) dau (m) two dringo - to climb dawns (f) dance dros - over dawnsio to dance dros dro temporary de (m) south drud - expensive de(ydde)(f) - right drwg - bad, naughty, dechrau to start to begin drws - door defhyddio to use du - black deffro to wake up dwad (dod) - to come deg - ten dwad a to bring deg ar hugain thirty dweud (deud) to say, to tell deintydd (in) - dentist dwn i (ddi)m - I don't know del pretty dwr - water derbyn - to receive, to accept dwy (f) two deud (dweud) - to say, to tell dwyn to steal deuddeg - twelve dwyrain (m) - east deunaw eighteen dwywaith - twice dewis (m) choice, to choose dy your dianc to escape dydd day dibynnu to depend dyddiad (m) - date diddordeb (m) interest dyddiadur (m) diary diddorol interesting dyfodol (m) - future If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 370 - dyma dyn (m) dyna dynes (f) dysgu here is, here are man there is, there are woman to teach, to learn DD DD could also be a mutatedform of D ddoe E yesterday E could also be a mutatedform of GE fana fan'cw fcnga fengach fel felly fi firmau fo fy fyny: i fyny FF there over there youngest younger like, as so, therefore me me too him, he my up Ebrill April edrych (ar) to look (at) efo with ei his, her eisiau (> isio) to want eich your Eidal - Italy ein our eistedd to sit eitha fairly, quite eieni this year ella (< efallai) perhaps ennill to win, to earn enw (m) name eraill (< arall) others erbyn by (a time) yn erbyn - against erbyn hyn - by now erioed - ever never ers since (ers talwm a long time ago) esbonio - explain esgid(-iau) (f) - shoe(-s) esgusodi to excuse estyniad (m) extension eto again, yet eu their F F could also be a mutatedform ofBorM faint - how much, how many faint o'r gloch - what time fama - here ffair (f) fair, funfair ffenest (f) window ffisig (m) medicine ffonio to phone ffordd (f) road, way fforddio to afford Ffrainc France ffrind (-iau) friend(-s) ffrwyth(au) (m) fruit ffwrdd: i ffwrdd - away ffyrdd (f) roads G G could also be a mutated form of C gai? may I (have)? gadael to leave, to let gaea (m) winter gafael yn to hold gafr(f) goat gair (geiriau) (m) - word(-s) galw to call galwad a call galwyn (m) gallon gan by from gardd (f) garden garddio to garden geni to be born genod (f) girls glan (yn Ian) clean (completely) glanhau (llnau) to clean glas blue glaw rain go quite If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index go lew gobeithio gofal gofalu am gofalus gofyn gogledd (m) golau (m) golchi golwg (f) gorau (o'r gorau) gorffen Gorffennaf goiffwys goriad (m) gorllewin (m) gormod gorsaf (f) gorwedd gosod grisiau (m) gwaed (m) gwaeth gwaetha gwahanol gwaith (m) gwaith (f) (weithiau gwallt (m) gwanwyn (m) gwarchod gwastraffu gwau gweiddi gweinidog (m) gweithio gweithwyr (m) gwely (m) gwell gwella gwenu (ar) gwerin gwerthu gwerthwyr tai gwesty (m) gwddw (m) gwin (m) fair to hope care to care for careful to ask north light, fair to wash sight, look best (O.K.) to finish July to rest key west too much station to lie down to set, to lay stairs blood worse worst different work time sometimes) hair spring to guard, to babysit to waste to knit to shout minister to work workers bed better to get better, to improve to smile (at) folk to sell estate agents hotel throat, neck wine gwir (m) gwirion gwisgo gwlad (f) gwlyb gwneud (neud) gwnio gwobr (f) gwr (rn) gwraig (f) gwrando (ar) gwreiddiol gwres (m) gwybod gwyliau gwylio gwyn gwynt (m) gwyntog gwyrdd gyd: i gyd gyrru gyrrwr NG All words starting with NG will have been mutated from G or C: ng < g; ngh < c. H truth, true silly to wear, to get dressed country wet to do, to make to sew prize man, husband woman, wife to listen (to) original heat, temperature to know holidays to watch white wind windy green all to drive, to send driver haeddu to deserve haf(m) - summer halen (m) - salt hanes (m) - story, history, personal news hanner - half hanner cant - fifty hanner dydd - midday hanner nos - midnight hapus - happy hawdd - easy haws - easier heb without hedfan - to fly heddiw today heddlu (m) police hefyd also heini - fit If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 372 - hen - old licio to like heno tonight lol nonsense het (f) - hat lön lane hi her, she lwcus lucky hir - long hoff favourite LL hoffi to like hogan (f) - girl Uadron robbers hogiau (m) boys Iladd to kill hogyn (m) boy Hai smaller, less hollol exactly, completely (pam lai? why not?) hon (f) - this Hais (m) voice hufen (iä) (ice) cream Hall other hun - self llaw (f) hand hwn (m) - this Hawdriniaeth (f) - operation hwnna (m) - that llawen happy hwyaden (f) - duck llawer a lot, much, many hwyl fun, goodbye Hawn full hwyliau mood Ilawr floor hwylio to sail lle where hwylus handy He (m) place, room hwyr - late (yn He instead of) Hydref October, autumn lle chwech toilet hyfryd lovely llefrith (m) milk hyn - this (abstract) Heia smallest, least hyn older (o leia at least) hyna oldest lleidr (m) burglar hynna/hynny - that (abstract) Henni curtains hysbyseb (f) advertisement llenwi to fill llestri dishes I Ueuad (f) moon llew (m) lion i - to, for lliw (m) colour iach healthy llnau (< glanhau) - to clean iar(f) hen Lloegr England iau (m) liver Hofft (f) bedroom iawn fine, right, very Hong(f) ship iechyd - health llond bol bellyful, fed up Ionawr - January Ilongyfarchiadau - congratulations is lower llosgi to burn isio (< eisiau) to want llun (-iau) (m) picture (-s) Iwerddon Ireland Llundain London llwyaid (f) spoonful L Hwyd grey L could also be a mutated form of LL or GL Hyfr (m) book Hygad(m) eye larwm (m) alarm llygaid eyes lawr: i lawr down Hynedd last year If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index llysiau (m) - vegetables llysieuwr (m) - vegetarian llythyr (m) - letter M M could also be a mutatedform of B or P: m < b ; mh< p. mab (m) mae mae'n ddrwg geni maes (m) maes parcio magu Mai mam (f) man manylion (m) marchnad (f) marw math mawr (yn fawr) Mawrth Medi medru meddai hi meddwl meddwl (m) meddyg Mehefm melyn merch (f) methu mewn mil (f) milltir (f) mis (m) mis mel mochyn (m) moch modfedd (f) Mon mor mor (m) moron (f) munud (m) mwy son is I'm sorry field car park to bring up May mother small details market to die sort, type big (very much) March, Tuesday September to be able to she said to think to mean mind doctor June yellow girl, daughter to be unable, to miss in thousand mile month honeymoon Pig pigs inch Anglesey so sea carrots minute more, bigger mwya - most, biggest mwynhau - to enjoy myfyriwr (m) - student mynd - to go mynd ä - to take N N could also be a mutated form of D or T: npnawn) (m) prynu prysur pump punt (f) pwll noflo (m) pwnc (m) pwy pwynt (m) pwys(-au) (in) pwysig pymtheg ball football far head,end knee backside to decide boss, head chapter, episode village weekend perfect dangerous cough thing, it children child policeman every people pain to worry, to bother hot everything test, proof money cash main, chief prime minister headmistress headmaster to get married price(-s) experience when, meal afternoon to buy busy five pound swimming pool subject who point pound, weight important fifteen If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 375 - pys (f) peas S pysgod (m) - fish pysgota to fish Saesneg English pythefnos fortnight Sais Englishman saith - seven PH sál - ill All words starting with PH will have been mutated sbectol (f) - spectacles from P sbio to look R sebon (m) soap sefyll - to stand R could also be a mutatedform of RH or GR sér (< seren) (f) - star ras(f) sgert (f) - skirt race sglodion - chips reit quite sgrechian to scream restio - to arrest sgwrs (f) - chat, conversation rwan now sgwrsio to chat RH siapio - to shape up siarad - to talk, to speak siawns (f) - chance rhad cheap siec (-iau) (f) - cheque(-s) rhaeadr (f) waterfall siocled (m) - chocolate Rhagfyr December sioe (f) show rhaglen (f) programme siomedig disappointing rhai some Sión Corn Father Christmas rhaid must, need siopa - to shop rhain these sir(f) - county rhamantus romantic siwgr (m) - sugar rhan(f) - part siwmper (f) - jumper rhedeg to run siwr - sure rheina - those siwrne (f) - journey rheoiwr (m) manager smocio to smoke rhesymol - reasonable smwddio to iron rhew (m) ice sothach (m) - rubbish rhewi to freeze sownd stuck rhieni parents 'sti you know rhif (m) number stormus stormy rhoi to give, to put stryd (-oedd) (f) • street(-s) rhwng between sudd (m) - juice rhy too sut - how, what kind of rhydd free swn (m) - noise, sound rhyfedd funny, strange swnllyd - noisy rhyw some, about sws (f) • kiss rhywbeth something swydd (f) • job rhywle somewhere Swydd Efrog - Yorkshire rhywun someone swyddfa (f) • office sych dry sydyn sudden sylweddoli - to realise If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 376 - symud - to move tri (m) - three syniad (m) - idea tri ar ddeg (m) - thirteen synnu - to be surprised trio - to try syth - straight tro - turn, time (am dro for a walk/spin) T troed(f) - foot troedfedd (f) - foot (length) 'ta - or, then troi " t0 turn Tachwedd - November trwm " heavy tad(m) - father trwy " through tafarn(f) - pub trwyn (m) - nose taflu - to throw trydan(m) - electricity taid(m) - grandfather tu allan i - outside tair(f) - three tuól [ m behind taith (f> - journey ma " about, towards (taith gerdded a walk) twll (m) - hole taj _ taij twmffat (m) - fool, funnel taladwy - payable twmpath(m) - heap, folk dance talwm: ers talwm - a long time ago *9 (m) " house talu - to pay týbach(m) - toilet tamaid(m) - piece, bit ty^7 " isn'tit? tan - until tyddyn(m) - smallholding tán - firelight ty*" " to&ow te (m) _ tea tynnu - to pull, to take out/off tebot(m) - teapot tynnu Uuniau - to take pictures, to tebyg - likely, similar draw tegell(m) - kettle tyrd " come tei(m) - tie tywydd(m) - weather teimlo - to feel ' dark teisen(f) - cake tywysog(m) - prince teithio - to travel teledu (m) - television U teulu (m) - family tew - fat, thick ucha - highest ti - you uchel - high tipyn - a bit ugain - twenty tithau - you too un - one to (m) - roof un ar bymtheg - sixteen tocyn(m) - ticket unarddeg - eleven torheulo - to sunbathe unig - only, lonely torn - to cut, to break unrhyw - any torth(f) - loaf unwaith - once tra - while traeth(m) - beach W trafferth (f) - trouble Could also be a mutatedform ofGW tre (f) - town trefhu - to arrange wedyn - then, afterwards treiglad(m) - mutation weithiau - sometimes If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index wela i chi I'll see you wir really, indeed wrth by, while, to with fy modd delighted, in my element wrth gwrs of course wrtha i to me wy (m) - egg Wyddfa (f) Snowdon wyneb (m) face wyr (m) grandson wyres (f) grand-daughter wyrion grandchildren wyth eight wythnos (f) week Y y ychydig yfed yfory yma ymarfer (m) ymbarel (m) ymddeol ymlacio ymlaen ymolchi ymweld a yn yna ynys (f) yr yr un ysbyty (m) ysgafn ysgariad (m) ysgol (f) ysgrifennu ystafell (f) ystod: yn ystod the a few to drink tomorrow here, this exercise, to practise umbrella to retire to relax forward, on to wash to visit in there, then, that island the the same, each hospital light divorce school, ladder to write room during If in difficulty, please refer to the notes at the start of this index - 378 - GEIRFA Saesneg - Cymraeg - 379 - VOCABULARY - GEIRFA English - Welsh This is only intended as a rough guidline. Double-check in the Welsh-English list to confirm that you have chosen the correct word and for information regarding part of speech and gender. - 380 - A able medru about am, tua, rhyw accept derbyn accident damwain according to yn ôl account cyfri acquainted nabod address cyfeiriad adults oedolion advertisement hysbyseb advice cyngor aeroplane awyren afford fforddio after ar 61 afternoon prynhawn afterwards wedyn again eto against yn erbyn age oed ago yn 51 air (fresh air) awyr (awyr iach) alarm larwm all i gyd, holl all (at all) cwbl (o gwbl) almost bron alone ar ben fy nun along ar hyd also hefyd and a, ac Anglesey Môn angry Win animal anifail any unrhyw anyway beth bynnag apologise ymddiheuro appointment apwyntiad April Ebrill area ardal arm braich arms arfau around tua, o gwmpas arrange trefnú arrest restio arrive cyrraedd as (as much/many) - fel (cymaint) ask gofyn August Awst autumn hydref available ar gael away i ffwrdd B babysit gwarchod back cefn, yn ô 1 backside - penôl bad drwg ball - pel be - bod beach - traeth beat - euro bed - gwely bedroom - llofft beer - cwrw before - cyn, o'r blaen before long - cyn bo hir begin dechrau behind - tuôl believe - credu bellyful llond bol best - gorau better - gwell between rhwng big mawr bigger mwy biggest - mwya bit - tipyn, tamaid bite - brathu bitter - chwerw black - du blame - bai blood - gwaed blow - chwythu blue - glas book - llyfr boring - diflas born - geni borrow cael benthyg boss pennaeth bother poeni bottle - potel boy - bachgen, hogyn boyfriend cariad brand new - newydd sbon 381 - bread bara choose dewis break - torri Christinas Nadolig breakfast brecwast class dosbarth bring dwad a classical - clasurol bring up magu clean - glan, llnau. glanhau brother - brawd. clear clir, clirio build - codi, adeiladu clever clyfar, peniog building adeilad climb dringo burglar - lleidr close cau, agos bum llosgi closed ar gau busy - prysur clothes - dillad but ond cloudy - cymylog butcher - cigydd coat cot buy prynu cold oer, annwyd by erbyn, gan, wrth colleague cydweithiwr by now erbyn hyn college - coleg colour lliw c comb crib, cribo come dwad cake cacen, teisen company cwmni call galw, galwad competition cystadleuaeth car park maes parcio competitor cystadleuydd card cerdyn complain cwyno care gofal, gofalu completely - yn lan, yn hollol careful gofalus computer cyfrifiadur carrots moron concert cyngerdd cash pres parod congratulations llongyfarchiadau cat cath continue - dali catch - dal contemporary cyfoes cause achosi convenient cyfleus cell - cell conversation sgwrs centre canol cook coginio chance siawns, cyfle comer cornel change newid correct cywir chaos - traed moch cost costio chapter - pennod cottage bwthyn chat sgwrs, clebran cough peswch cheap rhad council cyngor cheeky - digywilydd count cyfri cheese caws country gwlad cheque siec county sir chicken - cyw iar cousin cefnder, cyfnither chief prif cow buwch child - plentyn cream hufen chips sglodion creep crafwr chocolate siocled cross blin, croesi choice dewis cup cwpan choir cor cupboard cwpwrdd - 382 - cuppa panad current cyfoes curtains - llenni customer - cwsmer cut torri D dance - dawns, dawnsio dangerous peryglus dark tywyll date dyddiad daughter merch, hogan day dydd, diwrnod December Rhagfyr dead wedi marw decide penderfynu delighted wrth fy modd dentist - deintydd depend dibynnu depressed digalon deserve haeddu details manylion diary - dyddiadur die marw difference gwahaniaeth different gwahanol difficult anodd dig palu dinner cinio dirty budr disappear - difiannu disappointing siomedig dishes - llestri divorce ysgariad do gwneud (neud) doctor - meddyg dog ci don't paid, peidiweh door drws down i lawr draw tynnu llun dream breuddwydio dress - gwisgo, ffrog drink yfed, diod drive - gyrru driver gyrrwr drugs cyffuriau drunk wedi meddwi dry sych duck hwyaden during yn ystod E each - yr un, pob ear dust early cynnar earn ennill easier haws east dwyrain easy - hawdd eat bwyta egg wy eight - wyth eighteen deunaw either chwaith electricity - trydan eleven un ar ddeg end diwedd, pen England Lloegr English Saesneg Englishman Sais Englishwoman Saesnes English people Saeson enjoy mwynhau enough digon enquire - holi entertainment adloniant episode - pennod escape dianc estate agents gwerthwyr tai etc. ac ati evening nos, noson eventually - yn y diwedd ever byth, erioed every - pob everybody pawb everything popeth exactly - hollol excellent ardderchog exciting cyffrous excuse esgusodi exercise ymarfer expect disgwyl expensive drud - 383 experience profiad fool twmffat explain esbonio foot troed, troedfedd extension estyniad football pél-droed eye llygad for am, i forget anghofio F fortnight pythefnos forward ymlaen face wyneb four - pedwar, pedair fail methu fourteen - pedwar ar ddeg fair golau, teg, ffair France Ffrainc fairly eitha free am ddim, rhydd family - teulu freeze - rhewi far - pell fridge - oergell fast cyflym, sydyn friendly - clen fat tew from - o, gan father - tad fruit ffrwyth Father Christmas Sión Corn full llawn fault bai fun - hwyl favourite - hoff funny rhyfedd (strange) February Chwefror digri (humorous) feed bwydo future dyfodol feel teimlo fetch - nöl G few - ychydig fewer - llai gallon galwyn field - cae, maes garden gardd fifteen - pymtheg gas nwy fifty - hanner cant Germany Yr Almaen fight cwffio get - cael fill llenwi get up codi find - ffindio, dwad o hyd i gift anrheg fine braf, iawn girl hogan, merch finger bys girlfriend cariad finish gorffen girls genod fire - tán give - rhoi first cynta go - mynd fish - pysgod, pysgota goat - gafr fit - heini good - da five pump goodbye - hwyl floor llawr goodness me - bobl bach, nefi blw flowers - blodau gossip clebran fluent - rhugl grandchildren wyrion fly hedfan grand-daughter - wyres fog niwl grandfather - taid folk gwerin grandmother - nain folk dance twmpath dawns grandson wyr follow dilyn grave - bedd food bwyd green - gwyrdd - 384 grey grow guard H habit hair half hall hand hands history hold hole holidays home honey honeymoon hope hopeless llwyd tyfu gwarchod arfer gwallt hanner neuadd Haw dwylo hospital hot hotel hour house how how much/many hundred hurry hurt husband hanes dal, gafael yn twll gwyliau adra, cartre mel mis mel gobeithio anobeithiol January job journey juice July jump jumper June just ysbyty pocth gwcsty awr ty sut, pa mor faint cant brys, brysio brifo gwr handy hwylus I happen - digwydd happy - hapus, llawen ice rhew hard caled ice cream hufen iä hat - het idea syniad hate mae' n gas gen i if os, tasai have cael ill säl he o, fo immediately ar unwaith head pen important - pwysig headmaster prifathro impossible amhosib headmistress prifathrawes improve gwella health iechyd in yn, mewn, healthy iach inch modfedd heap twmpath indeed - wir hear clywed instead of yn lie heat gwres interest diddordeb heaven nefoedd interesting diddorol heavy trwm interview cyfweliad headache cur pen introduce - cyflwyno hen - iär Ireland - Iwerddon her hi, ei iron smwddio here (here is/are) yma (dyma) is - mae, ydy hide cuddio island ynys high uchel Italy - Yr Eidal highest ucha him o, fo J his ei Ionawr gwaith, swydd taith, siwrne sudd Gorffennaf neidio siwmper Mehefm newydd, dim ond - 385 K keep kettle key kill kind kiss kitchen knee knit knock know ladder lane last (at last) last night late later on laugh law lawyer laze learn least (at least) leave left leg lend less let letter lie lie down life lift light like likely lion listen live liver loaf cadw, dal tegell gor i ad lladd math, clen sws cegin pen-glin gwau euro gwybod, nabod ysgol Ion diwetha (o'r diwedd) neithiwr hwyr nes ymlaen chwerthin cyfraith cyfreithiwr diogi dysgu lleia (o leia) gadael chwith, ar 61 coes benthyg llai gadael llythyr celwydd gorwedd bywyd lifft, pas golau, ysgafn, tan licio, hoffi, fel tebyg Hew gwrando byw iau torth lock clo, cloi locked ar glo London Llundain lonely - unig long hir long time ago ers talwm look edrych,sbio look at edrych ar look for chwilio am lose colli lot llawer love caru, cariad lovely - hyfryd lower is lucky - lwcus lunch - cinio M machine main make man manager many March market marry May may I? me meal mean meat medicine meet meeting mention message midday middle midnight mile milk mind minister minute miserable peiriant prif gwneud (neud) dyn, gwr rheolwr llawer Mawrth marchnad priodi Mai ga' i? fi pryd meddwl cig ffisig cyfarfod cyfarfod son am neges hanner dydd canol hanner nos milltir llefrith meddwl gweinidog munud annifyr, diflas - 386 miss colli, mcthu north moment: at the nose moment ar hyn o bryd not money pres, arian note mood hwyliau notes moon lleuad nothing more mwy November morning bore now most mwya, y rhan fwya number mother mam nurse mouth - ceg move symud o much liawer music cerddoriaeth obvious must rhaid October mutation - treiglad of myself fy hun of course (by myself ar ben fy hun) off offer N office often name enw O.K. nappy clwt old nasty cas older naughty drwg oldest near wrth, agos on nearer nes once neck gwddw one need angen onions needle - nodwydd only negative - negyddol open nervous - nerfus operation never - byth, erioed opportunity new newydd or news - newyddion orange next nesa order nice neis original night - nos, noson other nightdress coban others nine naw ounce nineteen pedwar ar bymtheg our no na, dim out nobody neb outside noise swn over noisy swnllyd over there none dim own nonsense sothach,lol nor na gogledd trwyn dim nodyn nodiadau dim byd Tachwedd rwan rhif nyrs amlwg Hydref 0 wrth gwrs 1 ffwrdd cynnig swyddfa ami o' r gorau, iawn hen hyn hyna ar, ymlaen unwaith un nionod dim ond, unig agor, ar agor llawdriniaeth cyfle neu, 'ta oren archebu gwreiddiol arail, Hall eraill owns ein allan tu allan dros, draw fan'cw biau - 387 p pain poen paint paent paper - papur parents rhieni part rhan pass pasio patience amynedd patient - claf pay - talu payable - taladwy peas - pys people - pobl penny ceiniog perfect perffaith perhaps - ella phone ffön, ffonio picture - llun piece - tamaid, pisyn Pig mochyn pint - peint pity - bechod place - lie play chwarae, drama please os gwelwch chi'j dda / os gweli di dda pleased balch pleasure - pleser point - pwynt police heddlu policeman - plismon pound - punt, pwys practice - ymarfer prefer mae'n well gen i prepare - paratoi pretty - del previous cynt, diwetha previously - o'r blaen price pris prime minister prifweinidog prince - tywysog prison carchar prize gwobr probable - tebyg programme rhaglen promise addo proof prawf proud - balch pub tafarn pull - tynnu purse pwrs put rhoi Q quarter - chwarter question cwestiwn quick cyflym quiet - distaw quite - eitha, reit R rabbit - cwningen race ras rain glaw, bwrw glaw rather eitha reach cyrraedd read darllen ready - parod realise sylweddoli really wir, a deud y gwir reasonable rhesymol receive derbyn red coch regret difaru relax - ymlacio release - rhyddhau remaining ar öl remember cofio remind atgoffa report - adroddiad rescue - achub respectable - parchus rest gorffwys retire - ymddeol re- - ail- right iawn, y dde ring canu, modrwy rise codi river afon road - ffordd robbers - lladron romantic - rhamantus - 388 - roof - to sister chwaer room - ystafell, lie sit eistedd rubbish - sothach six chwech run - rhedeg sixteen un ar bymtheg skirt sgert s slap clets sleep cysgu sad - digalon slow araf safe - saff small bach said meddai smaller Uai sail - -hwylio smallest lleia salary - cyflog smallholding tyddyn salt halen smile gwenu same yr un smoke smocio sandwich brechdan snake neidr say deud Snowdon Yr Wyddfa school - ysgol so (so much/many) - felly, mor (cymaint) scream sgrechian soap sebon seaside ar lan y mor social cymdeithasol second - ail society cymdeithas self hun some rhyw, rhai sell gwerthu someone rhywun send gyrru, anion something rhywbeth sensible - call sometimes weithiau series cyfres somewhere rhywle September - Medi song can set gosod son mab seven saith soon buan sew gwnio sooner cynt share rhannu sore throat dolur gwddw she - hi sorry mae'n ddrwg gen i sheep dafad sort math ship llong sound swn shirt crys soup cawl shoe esgid south de shop siop spectacles sbectol short byr speak siarad shout - gweiddi special arbennig show sioe, dangos spend treulio side ochr spoonful llwyaid sight - golwg sport chwaraeon sign arwyddo spring gwanwyn silly gwirion stairs grisiau similar - tebyg stand sefyll sin - pechod star seren since ers start dechrau, cychwyn sing - canu station gorsaf singer - canwr, cantores stay aros - 389 - steal - dwyn still llonydd, dal stomach - bol stone carreg stones cerrig stormy stormus story stori, hanes straight - syth strange - rhyfedd street stryd strong cryf stuck sownd student myfyriwr subject - pwnc successful llwyddiannus sudden - sydyn sugar - siwgr summer - haf sun haul sunbathe torheulo supermarket - archfarchnad supposed to i fod i sure siwr surprised synnu sweat chwysu swim nofio swimming pool pwll nofio T table - bwrdd take - cymryd, mynd ä take out/off - tynnu take pictures - tynnu, lluniau talk siarad, sgwrs tall - tal tea - te teach - dysgu teacher athro, athrawes teapot - tebot teeth - dannedd television - teledu tell - deud temperature gwres temporary dros dro ten - deg tent pabell terrible ofnadwy test prawf than na thank goodness diolch byth thank you diolch that yna, hwnna, hynny the - y,yr their eu them nhw then wedyn, 'ta there yna, yno (there is/ are dyna) therefore - felly these y rhain they nhw thick tew thing peth think meddwl thirteen tri ar ddeg thirty - deg ar hugain this - yma, hwn, hon, hyn those - y rheina thousand mil three tri, tair throat gwddw through trwy throw - taflu thumb bawd ticket tocyn tidy - twt tie - tei time amser, gwaith, tro, pryd (what time faint o'r gloch) tire (tired) - (wedi) blino to i, at today - heddiw toilet - tý bach, lie chwech tomorrow yfory tonight heno too (too much) - rhy (gormod) tooth dant toothache y ddannodd total cyfanswm towards at, tua town - tre travel teithio treatment triniaeth trouble - trafferth, poeni - 390 true gwir waste gwastraffu truth gwir watch - gwylio try trio water dwr Tuesday Mawrth waterfall rhaeadr turn tro, troi way - ffordd twelve deuddeg we ni twenty ugain wear - gwisgo twice dwywaith weather tywydd two dau, dwy week wythnos type math weekend weight penwythnos pwysau If welcome croeso ugly Welsh Cymraeg hyll Welshman Cymro umbrella ymbarel Welshwoman Cymraes unable methu Welsh people - Cymry under dan west gorllewin understand dallt wet - gwlyb unemployed di-waith what - beth unlucky anlwcus when - pryd, pan unpleasant annifyr where - lle,ble until tan, nes which - Pa up i fyny while - tra, wrth us ni white gwyn, wen use defnyddio who pwy used: to get used to - arfer whole - holl usually fel arfer why why not pam pam lai V wife - gwraig Ilysiau win ennill vegetables wind gwynt ffenest vegetarian llysicuwr window very iawn windy gwyntog village visit pentre ymweld a wine winter gwin gaeaf efo voice llais with W without - heb woman - dynes, gwraig wait aros wonderful bendigedig wake deffro work - gwaith, gweithio Wales walk Cymru cerdded, am dro workers world gweithwyr - byd wallpaper wander papuro crwydro worry worse - poeni - gwaeth want isio, eisiau worst - gwaetha cynnes, cynhesu write - ysgrifennu warm wash golchi wrong anghywir (what's wrong - be' sy/be' sy'n bod) - 391 Y year blwyddyn year: this year eleni year: last year llynedd years - blynedd, blynyddoedd yellow - melyn yesterday ddoe yet eto Yorkshire Swydd Efrog you - ti, chi younger fengach youngest fenga yours - eich, dy z zero - dim - 392 PRIFYSGOL BANGOR UNIVERSITY Cyrsiau Cymraeg i Oedolion Taflen Wybodaeth 2015-16 Diolch am gofrestru ar y cwrs yma. Mae'r cwrs yn cael ei ddarparu gan Ganolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru, Phfysgol Bangor. Gobeithio byddwch chi'n gweld y cwrs yn ddifyr ac yn fuddiol. Os byddwch chi eisiau unrhyw wybodaeth ychwanegol am ein cyrsiau neu os byddwch chi eisiau newid dosbarth am unrhyw reswm, cysylltwch efo'ch Tiwtor-Drefnydd lleol neu efo'r Bhf Swyddfa ym Mangor: Sir Wrecsam / Llangollen Pam Evans-Hughes Siroedd Dinbych a Fflint Eihan Conlon Sir Conwy / Y Rhyl Janet Charlton Bangor / Ynys Mon Sharon Roberts Caernarfon / Llyn / Porthmadog Bethan Glyn Cyrsiau Dysgu o Bell Nia Llwyd Cyrsiau efo meithrinfa Stel Farrar 01978 345247 p.evans-hughes@bangor.ac.uk 01352 756080 e.conlon@bangor.ac.uk 01690 710187 j.charlton@bangor.ac.uk 01248 382128 ems607@bangor.ac.uk 01248 388083 b.l.glyn@bangor.ac.uk 01248 382909 n.llwyd@bangor.ac.uk 07795 311410 Prif Swyddfa Donna Thomas (Ysghfenyddes) 01248 382752 emsa07@bangor.ac.uk Elwyn Hughes (Cydlynydd) 01248 382259 ems403@bangor.ac.uk Cyfeihad ein gwefan ni ydy http://www.bangor.ac.uk/cio Os byddwch chi eisiau gwybodaeth gyffredinol ynglyn a dysgu Cymraeg a/neu'r gwasanaethau mae Canolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru yn eu cynnig, ewch i wefan http://www.learncymraeg.org neu ffoniwch 01248 383928. Defnyddiwch y manylion cyswllt yma hefyd er mwyn cofrestru i dderbyn cylchlythyr rheolaidd yn rhestru digwyddiadau anffurfiol y medrwch chi fynd iddyn nhw i ymarfer eich Cymraeg. 2015-16 Poliši Derbyn Mae gynnon ni bolisi drws agored: mae croeso i bawb fynychu'r dosbarth o'u dewis, cyn belled á'u bod dros 16 oed a bod lefel eu Cymraeg yn briodol ar gyfer lefel y dosbarth. Wedi dweud hynny, rydyn ni'n cadw'r hawl i wahardd unrhyw un sy'n ymddwyn mewn modd sy'n aflonyddu ar eraill neu'n gwneud sylwadau amhriodol neu sarhaus. Myfyrwyr ag Anabledd Amcan hysbys y Brifysgol yw cymryd pob cam ymarferol bosibl i sicrhau y gall myfyrwyr anabl gymryd rhan lawn ym mhob agwedd ary cwrs maen nhw'n dewis cofrestru arno. Os oes unrhyw gamau y medrwn ni eu cymryd i'ch helpu chi i gyfranogi'n llawn yn eich cwrs, cofiwch roi gwybod i diwtoriaid eich dosbarth, eich Tiwtor-Drefnydd lleol neu i'r Brif Swyddfa ym Mangor (mae'r manylion cyswllt ar y dudalen flaen) Presenoldeb Mae mynychu dosbarthiadau'n gyson yn hollbwysig er mwyn sicrhau cynnydd. Ceisiwch roi gwybod i'ch tiwtor, eich Tiwtor-Drefnydd neu'r Brif Swyddfa os na fydd hi'n bosib i chi fod yn bresennol. Os bydd rhaid i chi golli nifero ddosbarthiadau am ryw reswm, cysylltwch efo'ch tiwtor neu eich Tiwtor-Drefnydd i weld a fydd modd i ni drefnu tiwtorial dal-i-fyny i chi, os bydd angen. Os dach chi'n dilyn y Cwrs Wlpan, manteisiwch aryr Apps Mynediad a Sylfaen He mae gweithgareddau rhyngweithiol i'ch helpu chi i adolygu acymarfery gwaith dach chi wedi'i wneud yn y dosbarth neu unrhyw ddeunydd dach chi wedi'i golli. Mi fedrwch chi lawrlwytho'r App o'r App Store neu'r Play Store: chwiliwch am Learn Cymraeg Gogledd. Mae deunydd tebyg ar gael ar wefan www.bangor.wlpan.com. Wnewch chi gysylltu efo'r Tiwtor-Drefnydd neu'r Brif Swyddfa tasech chi'n penderfynu rhoi'r gorau i'r cwrs, os gwelwch chi'n dda? Os byddwch chi am ddechrau eto ar gwrs arall, mi fydd hi'n bosib trosglwyddo'rffi i'r cwrs newydd mewn rhai amgylchiadau. Cyflogwr yn talu'r ffi Os bydd eich cyflogwyr yn talu ffi'r cwrs ar eich rhan, byddwn yn anfon cofnod o'ch presenoldeb, adroddiad areich cynnydd a chanlyniadau unrhyw asesiadau atyn nhw, os cawn gais am hynny. Asesu Bydd y tiwtor yn asesu cynnydd pob dysgwr yn barhaus ac yn teilwra cynnwys a chyflymdra'r gwersi ar sail hynny. Ar yr Wlpan a'r Pellach, bydd cyfle i chi fonitro eich cynnydd eich hun ar gyfnodau penodol yn ystod y cwrs, ac mi fyddwch chi'n derbyn tystysgrif ar ddiwedd y flwyddyn i gofnodi'r cerrig milltir y byddwch chi wedi'u cwblhau'r tasgau ar eu cyfer. Does dim achredu ffurfiol yn digwydd ar lefelau Uwch a Meistroli, ond byddwn yn parhau i fonitro a chefnogi eich cynnydd yn anffurfiol, wrth gwrs. 2015-16 Arholiadau Os byddwch chi eisiau ennill cymhwysterffurfiol, mae'r arholiadau canlynol yn cael eu cynnig gan Gyd-Bwyllgor Addysg Cymru: ARHOLIAD LEFEL Y CWRS Defnyddio'r Gymraeg Mynediad Hanner ffordd trwy'r Cwrs Wlpan Defnyddio'r Gymraeg Sylfaen Diwedd y Cwrs Wlpan / Dechrau'r Cwrs Pellach Defnyddio'r Gymraeg Canolradd (ar safon TGAU) Diwedd y Cwrs Pellach / Dechrau'r Cwrs Uwch Defnyddio'r Gymraeg Uwch (ar safon Lefel-A) Cwrs Meistroli Mae'r arholiadau hyn yn gwbl ddewisol. Mi fydd ymgeiswyr arholiadau'n cael peth cefnogaeth ychwanegol ac mae'n bosib bydd tasgau arholiad enghreifftiol yn cael eu cyflwyno mewn rhai dosbarthiadau, ond prif nod ein holi ddosbarthiadau ydy gwella gallu pob myfyriwr i gyfathrebu yn y Gymraeg, os ydyn nhw'n sefyll arholiad neu beidio. Copi o Ffeil y Cwrs ar gyfer Cyfrifiadur Tabled Tasech chi'n hoffi cael copi o'r ffeil i'w ddefnyddio argyfrifiadur tabled, e-bostiwch Elwyn Hughes ar e.hughes@bangor.ac.uk am fanylion. Cerdyn Llyfrgell / Cerdyn Undeb Myfyrwyr a chyfleusterau e-bost Fel myfyriwr ar gwrs Cymraeg yn y Brifysgol, mi fydd gynnoch chi'r hawl i wneud cais am gerdyn Llyfrgell a/neu gerdyn Undeb y Myfyrwyr. Gallwch hefyd ofyn am enw defnyddiwr a chyfrinair i gael mynediad i gyfleusterau rhyngrwyd fewnol ac e-bost y Brifysgol os byddwch chi eisiau. I wneud cais am gerdyn Llyfrgell ac enw defnyddiwr a chyfrinair, wnewch chi gysylltu efo Tracy Looms ar 01248 382260 am fwy o fanylion? I gael cerdyn Undeb y Myfyrwyr, ewch i www.nus.org.uk, clicio ar y bocs glas "Get your card now" ar waelod yr ochr dde a dilyn y cyfarwyddiadau ynglýn ä'r taliad ac uwchlwytho Hun. Mi fydd y cerdyn yn cael ei anfon i'r cyfeiriad sy ar y wefan. Cofiwch fynd ä dogfennau adnabod efo chi wrth gasglu'ch cerdyn. Sicrhau ansawdd a chwynion Mi fyddwn ni'n gofyn yn ffurfiol i chi am eich sylwadau ar ansawdd y cwrs tua chwe mis ar ôl i chi gofrestru, ond mi fydd croeso i chi gysylltu ä ni ar unrhyw adeg i fynegi eich barn am y ddarpariaeth. Bydd eich adborth yn cael ei drafod yng nghyfarfodydd Pwyllgor Sicrhau Ansawdd y Cyrsiau Cymraeg. Cwynion Os bydd gynnoch chi gwyn am unrhyw agwedd ary cwrs, mi gewch chi gysylltu ä'r Tiwtor-Drefnydd lleol (mae'r manylion cyswllt ary dudalen flaen) os bydd hynny'n briodol, neu mi gewch chi gyfeirio llythyr at yr Uwch Diwtor-Drefnydd, Elwyn Hughes, Cyrsiau Cymraeg, Prifysgol Bangor, Bangor, LL57 1UT neu at Gyfarwyddwr Canolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru, Ifor Gruffydd, Prifysgol Bangor, Bangor LL57 1UT. Mi fyddwn ni'n delio ä phob cwyn yn unigol, yn unol ä gweithdrefnau'r Brifysgol. 2015-16 lechyd a Diogelwch Polisľr Brifysgol - Poliši Prifysgol Bangor, cyn belled a bo hynny'n rhesymol ymarferol, ond yn unol ä'r ddeddfwriaeth berthnasol, y gofynion statudol ac ymarfer da, yw sicrhau iechyd a diogelwch staff, myfyrwyr acymwelwyr i'r Brifysgol. Eich cyfrifoldebau chi - Fel myfyriwr ar un o'n cyrsiau Cymraeg, mae gynnoch chi gyfrifoldebau fel unigolyn, yn unol ä deddfwriaeth ar iechyd a diogelwch: ■ i gymryd gofal rhesymol am eich iechyd a'ch diogelwch personol ac am ddiogelwch pobi eraill gall eich gweithgareddau effeithio arnynt; ■ i roi gwybod i'ch tiwtor neu i'r Brif Swyddfa am unrhyw sefyllfa a allai fod yn beryglus yn eich barn chi; ■ i roi gwybod i'ch tiwtor neu i'r Brif Swyddfa am unrhyw ddamweiniau a digwyddiadau peryglus; ■ i gydymffurfio ä chyfarwyddiadau ysgrifenedig a llafar a gewch chi ar iechyd a diogelwch. Adrodd ar Ddamweiniau a Digwyddiadau Peryglus - Rhaid i chi adrodd, cyn gynted ag y bo modd, ar unrhyw ddamweiniau i chi neu unrhyw aelod(au) o'ch dosbarth fydd yn digwydd tra byddwch chi yn y dosbarth. Rhowch wybod i'ch tiwtor am unrhyw ddamwain neu ddigwyddiad peryglus (rhywbeth fasai'n medru arwain at ddamwain) fel y gall o/hi roi gwybod i'r Cydlynydd lechyd a Diogelwch am y mater. Yn achos damweiniau sy'n arwain at anaf difrifol, neu at fynd ä'r claf i'r ysbyty, rhaid hysbysu'r Cydlynydd lechyd a Diogelwch ar unwaith - ffôn 01248 388326. Dulliau Gweithredu mewn Argyfwng - Pan fyddwch chi'n dechrau cwrs, mi fydd eich tiwtor yn rhoi gwybod i chi beth ydy'r dulliau gweithredu mewn argyfwng ar gyfer y lleoliad hwnnw. Sylwch yn arbennig ar leoliad diangfeydd argyfwng, diffoddyddion tän, ffonau a blychau cymorth cyntaf. Eich cyfrifoldeb chi ydy nodi'r manylion a gyflwynir i chi a chydymffurfio ä nhw. Cwynion ac Ymholiadau - Dylech drafod y rhain ä'ch tiwtor yn y Ne cyntaf. Cewch gysylltu hefyd ä'r Cydlynydd lechyd a Diogelwch (01248 388326) os dymunwch. Mwy o wybodaeth - Cewch fwy o wybodaeth ynglýn ä pholisi'au'r Brifysgol ar lechyd a Diogelwch trwy gysylltu ä Gwasanaethau lechyd a Diogelwch: 01248 383847 neu healthandsafety@bangor.ac.uk Gwarchod Data Bydd unrhyw wybodaeth bersonol a roddwch i i staff y Cyrsiau Cymraeg yn cael ei phrosesu yn unol ä Deddf Gwarchod Data 1998 a Hysbysiad Gwarchod Data Prifysgol Bangor. Gellir cael manylion pellach arwww.bangor.ac.uk/ar/ro/recordsmanagement/dataprotection/ neu gan y Swyddog Gwarchod Data (01248 382413 / data-protection@bangor.ac.uk). Caiff y manylion ar eich ffurflen gofrestru eu cadw ar gyfrifiadur gan staff y Cyrsiau Cymraegi Oedolion, ac mae gofyn i ni anfon rhai o'ch manylion aty cyrff canlynol at ddibenion cyllido, cynllunio a dadansodďi ystadegau: Yr Asiantaeth Ystadegau Addysg Uwch (HESA), Llywodraeth Cymru, a Chanolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru. Fyddwn ni ddim ond yn cysylltu efo chi gydag ymholiadau neu wybodaeth sy'n berthnasol i'r cwrs dach chi'n ei ddilyn neu'n cofrestru ar ei gyfer, neu i arholiad dach chi wedi dewis ei sefyll. 2015-16 PRIFYSGOL BANGOR UNIVERSITY Welsh Courses for Adults Information Sheet 2015-16 Thank you for registering on this course. The course is provided by the North Wales Welsh for Adults Centre at Bangor University. We hope that you will find the course both enjoyable and rewarding. If you would like any additional information about our courses or if you wish to change classes for any reason, please contact your local tutor-organiser or the main office at Bangor: County of Wrexham / Llangollen Pam Evans-Hughes 01978 345247 p.evans-hughes@bangor.ac.uk Denbighshire & Flintshire Eihan Conlon 01352 756080 e.conlon@bangor.ac.uk County of Conwy / Rhyl Janet Charlton Bangor/Anglesey Sharon Roberts 01690 710187 j.charlton@bangor.ac.uk 01248 382128 ems607@bangor.ac.uk Caernarfon / Llyn / Porthmadog Bethan Glyn 01248 388083 b.l.glyn@bangor.ac.uk Distance Learning Nia Llwyd Courses with crěche Stel Farrar 01248 382909 n.llwyd@bangor.ac.uk 07795 311410 Main Office Donna Thomas (Secretary) 01248 382752 emsa07@bangor.ac.uk Elwyn Hughes (Co-ordinator) 01248 382259 ems403@bangor.ac.uk Our website address is http://www.bangor.ac.uk/cio If you would like general information about learning Welsh and/or the services provided by the North Wales Welsh for Adults Centre, go to the http://www.learncymraeg.org website or telephone 01248 383928. You can also use these contact details to register to receive a regular newsletter listing informal activities you can attend in your area to practise your Welsh. 2015-16 Admissions Policy We have an open door policy: all learners are welcome to attend the class of their choice, provided they are over 16 years old and that the level of their Welsh is appropriate for the level of the class. However, we reserve the right to refuse admission to anyone who behaves in a disruptive manner or who makes inappropriate or offensive comments. Students with disabilities The University's declared aim is to take all possible practicable steps to enable full participation by disabled students in all aspects of the course they have chosen to register for. If there are any steps that we can take to help you to participate fully in your course, please inform your class tutor, your local Tutor-Organiser or the Main Office at Bangor (contact details are on the front page). Attendance Regular attendance at classes is paramount to ensure progress. Do please try to let the tutor know (through the Tutor-Organiser or the Main Office) if you cannot attend. If you have to miss a number of classes for any reason, contact your tutor, the Tutor-Organiser or the Main Office to see whether it would be possible for us to arrange a catch-up tutorial session for you, if necessary. If you are following the Wlpan course, take advantage of the Mynediad (Entry) and Sylfaen (Foundation) Apps where there are interactive activities to help you revise and practise the work you have done in class or any material you may have missed. You can download the Apps from the App Store or Play Store: search for Learn Cymraeg Gogledd. Similar resources are available on the www.bangor.wlpan.com website. Will you please contact your Tutor-Organiser or the Main Office should you decide to leave the course? If you wish to start another course at a later date, your fee can be carried over in certain circumstances. Fee paid by employer If your employers will be paying the course fee on your behalf, we send them your class attendance record, a report on your progress and the results of any assessments on request. Assessment The tutor assesses each learner's progress continuously and will tailor the content and pace of the lessons on that basis. On the Wlpan and Pellach courses, you will be given the opportunity ot measure your own progress at specific points during the course, and you will receive a certificate at the end of the year recording the milestones for which you have completed the assessment tasks. There is no formal accreditation on the Uwch and Meistroli levels, but we will continue to monitor and support your progress informally, of course. 2015-16 Examinations If you wish to gain a formal qualification, the following examinations are offered by the Welsh Joint Education Committee: EXAMINATION LEVEL OF COURSE Use of Welsh Entry Half way through Wlpan Use of Welsh Foundation End of Wlpan / Early Pellach Use of Welsh Intermediate (equivalent to GCSE) End of Pellach / Early Uwch Use of Welsh Uwch (equivalent to A-level) Cwrs Meistroli These examinations are completely optional. Examination candidates will be given some additional support and sample examination tasks may be introduced in some classes, but the primary aim of all classes is to improve every student's ability to communicate in Welsh, whether they are taking examinations or not. Copy of Course File for Tablet Computer If you would like a copy of your course file to use on a tablet computer, please e-mail Elwyn Hughes on e.hughes@bangor.ac.uk for details. Library Card / Students' Union Card and e-mail facilities As a student on a Bangor University Welsh course, you will be entitled to apply for a Library card and/or a Students' Union card. You can also ask for a username and password to access the University's intranet and e-mail facilities if you wish. For a Library card and a username and password, please contact Tracy Looms on 01248 382260 for further details. For a Students' Union card, go to www.nus.org.uk, click on the blue box "Get your card now" on the bottom right hand side and follow the instructions for payment and uploading a photo. The card will be sent to the address given on the website. Remember to take proof of identity when collecting your card. Quality assurance We will ask you formally for your comments on the quality of your course about six months after you register, but you are welcome to contact us any time to express your opinion about the provision. Your feedback will be discussed at the meetings of the Welsh Courses' Quality Assurance Committee Complaints If you have a complaint about any aspect of your course, you may contact your regional Tutor-Organiser (contact details are on the front page) if appropriate, or you may address a letter to the Senior Tutor-Organiser, Elwyn Hughes, at Welsh Courses, Bangor University, Bangor, LL57 1UT, or to the Director of the North Wales Welsh for Adults Centre, Ifor Gruffydd, Bangor University, Bangor LL57 1 UT. Every complaint will be dealt with individually, according to University procedures. 2015-16 Health and Safety University policy - It is the policy of Bangor University, so far as is reasonably practicable, but in accordance with the relevant legislation, statutory requirements and good practice, to ensure the health and safety of staff, students and visitors to the University. Your responsibilities - As a student on one of our Welsh courses, you have responsibilities as an individual under health & safety legislation to: • take reasonable care for your own health and safety and for the safety of others who may be affected by your activities • report to your tutor, or to the Main Office, any situation you may think is potentially hazardous • report all accidents and incidents to your tutor or to the Main Office. • comply with written and verbal health & safety instructions that are issued to you Accident & Incident Reporting - All accidents involving yourself or any other class member(s) that occur whilst you are attending the class should be reported as soon as possible. Please inform your tutor of any accident or incident (something that could have lead to an accident) so that s/he can report it to the Health & Safety Co-ordinator. Accidents involving serious injury or where the casualty is taken to hospital must be reported immediately to the Health & Safety Coordinator on 01248 388326. Emergency Procedures - On entry to the course, your tutor will inform all students of the emergency procedures in force at that venue. Please pay particular attention to the location of emergency exits, fire extinguishers, first aid kits, telephones etc. It is your responsibility to note all emergency procedures pointed out to you and to comply with them. Complaints & Queries - These should be discussed with your tutor in the first case. You may also contact the Health & Safety Co-ordinator (01248 388326) if you wish. Further Information - Further information about the University's Health and Safety policies can be obtained by contacting Health and Safety Services: 01248 383847 or healthandsafety@bangor.ac.uk Data Protection The personal information that you provide to Welsh Courses' staff will be processed in accordance with the Data Protection Act 1998 and Bangor University's Data Protection Notification. Further details are available at http://www.bangor.ac.uk/ar/ro/recordsmanagement/dataprotection/ or from the Data Protection Officer (01248 382413 / data-protection@bangor.ac.uk) The information you have given on your registration form will be held on computer by the Welsh for Adults Courses' staff and we are required to send some of your details for funding, planning and statistical purposes to the following organisations: The Higher Education Statistics Agency (HESA), the Welsh Government and the North Wales Welsh for Adults Centre. We will only contact you with enquiries or information relating the course you are currently attending or registering for, or to an examination you have chosen to take. 2015-16 Cysylltiadau Gwe - Web Links Welsh for Adults Centre - North Wales Places and events where you can practice your Welsh. http://www.learncymraeg.org/ Opera Sebon Animeiddiad Animated version of Cwrs Wlpan Opera Sebon. https://www.voutube.com/channel/U^ Learn Cymraeg Gogledd Mynediad This is a Welsh language app for beginners. It's available for smart phones and tablets. For Android on Play Store and for IOS on iTunes. Android:- https ://plav. goo gle. com/ store/apps/details? id=uk. co. moilin. adnodd. learncymrae g. gog IOS:- https://itunes.apple.com/gb/app/learn-cymraeg-gogledd/id925122397 Learn Cymraeg Gogledd Sylfaen This is a Welsh language app for foundation level learners. It's available for smart phones and tablets. For Android on Play Store and for IOS on iTunes. Android:- https ://play. goo gle. com/ store/apps/details? id=uk.co.moilin.adnodd.learncvmraeg.gog.svlfaen IOS:- https://itunes.apple.com/gb/app/learn-cvmraeg-gogledd-svlfaen/id976153827? mt=8 YBont Exercises, games and other material for learners including stories you can download to practice your reading. http://www.ybont.org ClicClonc Lots of exercises to help you practice your Welsh including a unit to practice your exam. Also units to download. http://www.telesgop.co.uk/clicclonc/ BBC - Learn Welsh Lots of activities to help you practice your Welsh including video clips, cartoons, soundfiles and interactive exercises. http://www.bbc.co.uk/wales/learning/learnwelsh/