J- COMPANEL-EDITOR. CANTARES GALLEGOS por ROSALIA CASTRO M MURGUIA. Biblioteca Nacionál de Espaňa © Biblioteca Nacionál de Espaňa © Biblioteca Nacionál de Espaňa má film © Biblioteca Nacionál de Espaňa 1. As de can tar Que cK ei de dar zonchos; As de cantar Que chf ei de dar mottos. I. «As de cantar Meniňa gaiteira, As de cantar Que me morro de pena. Canta mcnifni Xa veira da fonte. Canta dareiche Bolinos do pole. (.'anta men in a Con brando omnpas, © Biblioteca Nacionál de Espaňa Dareich' unha proya Da pedra do lar. Papifias con leite Tarnen ehe darei, Sophias con vifio, Torrexas con mel. Patacas asadas Con sal e vinagre, Que sahen ä noces, iQne ricas quo sabeu! iQue f'ira, rapaza, Si cantas faremos!... Festina por tbra, Festina por dent.ro. • Canta si queres, Rapaza do domo, Canta si queres. Da reich' un mnntelo. Canta si queres Na lengna qu1 eu falo, Dar eich1 un mantelo. Dareich' un refaixo. Co son da gaitifin. Co son da pandeira, Che pido que cantas Rapaza morena. © Biblioteca Nacional de Espana Có son da gailifia. Có son do tambor, Che pido que cantes Moni ň a por Dios.y> II. Asi mó pediroii Xa vcira do mar, A ó pé das ondiňas Que veficn p van. Asi mó pediron Na veira do rio Que corr' antr' as erbas Do campo frorido. Cantaban os grilos. Os galos cantaban. O ven t o antr'as follas Rnnxindo pasaba. Campaban os prados, Manaban as fontes, Antr' erbas e viíias Figueiras e robres. Tocaban as gaitas Ö >on das pnndeiras, © Biblioteca Nacionál de Espaňa Hailaban os mozos Cus mozas modestas. Que cofias tan brancas! Que panos con freco!... Que dengues dc grana! Que sintas! que adresos! Que ricos m and Hps, Que verdes refaixos... Que feitos xustillos De cor Colorado! Tan vivos colores A vista trubaban, De velos tan vareos 0 sol se folgaba. De velos bulindo Por montes e vcigas. Coidou qu' eran rosas Oarridas e frescas. Til. Lugar mais hermoso Xon houbo na terra Qu' aquel qu' eu miraba, Qu' aquel que me dera. « © Biblioteca Nacionál de Espaňa Lugar mais hernioso No rnimdo n' hachara, Q u' aqucl de Galícia, Galicia encantada! Galícia froľida, Cal ela ningunha, De froles cuberta, Cubcrta de espumuä. D' espumas qu' o mare Con pelras gomita, De froles que naccn A ó pé das fontiňas. De valles tan fondos. Tan verdes, tan frescos, Qiť as penas se calman No mais que con velos. Qiť os anxeles neles Dormidos se quedan, Xa en forma de pombas. Xa en forma de niebras. IV. Gantarť ei. Galicia, Teus dulces cantaivs. © Biblioteca Nacional de Espaňa Qu* asi mo pedirou Na vena do mare. Cantar t'ei, Galicia, Xa lcngua gallega, Consolo dos males. Alivio das pcnas. Mimosa, soave, Sentida, queixosa. Encanta si ri'e, Conmove si chora. Cal ela, ningunha Tan duke que cante, Soidades amargas, Sospiros amantcs. Misterios da tarde, Murmuxos da noite: Cantar t'ei, Galicia, Naveira das fontes. Qu' asi mo pediron, Qu1 asi mo mandaron, Que cant' e que cante \a lengua qu'eu falo. Qu' asi mo mandarou Qu' asi 1116 dixcron... Xa canto, mcninas, Coida que comcnzo. © Biblioteca Nacional de Espana Con dulce alegria, Con brando compás. O pé das ondiňas, Que veňen c van. Dios santo premita Qiťaquestes cantares, IV alivio vos sirvan Nos vosos pesares. De amabre consolo. De soave contento, Cal fartan de dichas (Joinpridos descyos. De noitc, de dia, X'anrora, na sera. Oiresmc cantando Por montes e veigas. Quen queira me cháme. Quen queira m' obrige, Cantar, cantareille De noiť e de dia. Por darlle contento, Por darlle consolo. Trocanď en sonrisas Queixiňas e ehoros. Buscaime, rapazas, Velliňas. moci nos. © Biblioteca Nacionál de Espaňa ßuscaim' ant r1 os mines. Buscáim' antr os millos. Nas portas dos rieos, Nas portas dos probes, Qu' aquestes cantarns \ todös respönden. A todos, qu' u Vir\en Axuda pedin, PÓr que vos console No voso sufrir. Nos vosos tormentos, Nos vosos pesares. Coidá que comenso... .Meniňas, Dios diante! © Biblioteca Nacionál de Espaňa 2. Nasin cand1 as prautas naseii, No mes das froles nasin, NfuinY alborada liiainifia, Nunh' alborada d' abril. Por cso mc chaman Uos;i Mais a do triste sorrir Con espiilas para todos Sin niiigiiuha para ti. Des que te quixen, ingrato. Tod' acabou para min. Qu' eras ti para min todo Mina groria e meu vivir. De que pois te queixas, Mauro? Do quo pois te queixas, di, Cando sabes que niorrera Por te eontemplar felis? Duro crabo mc eacrabachea Com esc teil maldesir. © Biblioteca Nacional de Espana — 10 — Con ese teu pedir tolo Que non sei que quer de niin, Pois dinche canto dar puden Avariciosa de ti, * O mcu corason che mando €r unha chave par* ó abrir, Nin eu teňo mais que darchc, Nin ti mats que me pedir. © Biblioteca Nacionál de Espaňa 3.. —Dios bendiga todo, nena; Rapaza, Dios te bendiga, Xa que te dou tan grasiosa, Xa que te dou tan feitina, Qu' anque andiven moitas terras, Qu' anque andiven moitas vilas, Coma ti non vin ningunha Tan redonda e tan bonita. I Ben hay a quen te pariu! jBen haya, amen, quen te cria! —Dios vos garde, mma vella, Gárdevos Santa Marina, Q iť a bofé sós falangueira, Falangueira eben cumprida. —Menina, por ben falada Ningunlia se perderia, Coll ens' antr os paxariilos © Biblioteca Nacionai de Espaňa ~ ÍS — Aqueles que melloi' trial), Morre afogado antr' as pallas O pitiňo que non chia. —Pois si vos foras pitiňo, Dígovos mina velliíia. Que dese mal nou morreras, Qu(." chiar ben chiarias. —Ay! que^si non de min for Miňa Ii 11a, mina íilla! Sin agarimo no mundo Desde que nasin orfina, De port' en porta pedindo Tiben que pasar á vida. K canď á vida se pasu Cal vida de pelegrinu, Que busca pelegrinando O pan de tódolos dias, De coť en lares allcos, De coť (Mi cstrauas vilas. Hay que dep render estonces Por no morrei' coitadiňa, A ó pé ď un valo tumbada, E de todos esquencida, O chio dos pa.variňos, O recramo das pombiňas, O ben falar que comprase A humildá mansa qu' obriga. —Moito sabés, mina \v\\i\. Moito de sabiduria! © Biblioteca Nacionál de Espafía v i Quen pudera coi rer mundo Por ser como vos sabida! Qu' anque traballos se pasen Aló pó las lonxes vilas, Tamén ;que cousas se sabcn! Tamún jquc cousas sc miran! I —Mais val que nás mires nunca, Qíťesíonces te perden'as: Q qu1 ó sol mirar precura Logo quedará sin vista! . —Dirés verdá, mina vella, Mais craras as vosas niňas, Einprestouvos hastr' agora Groriosa Santa Lucia. —Moita devocon He teňo Mina santiňa bendita! Mais non sempr' as niňas craras Son proba de craras vistas. Moitas eu vin com1 á augui Que corr' antr' as penas frias Gorgoroxando de paso, Sereniňa, sereniňa, Qu' autre tiniebras pousaban, Qu1 antre tiniebras vivian. Nas tiniebras ď os pecados Que son as mais eseondidas. —Si de pecados falades, E pan qu' onde queir' espipra. © Biblioteca Nacionál de Espaňa — u — En tódalas partes crese, En todas partes se cria. Mais uns son cor de veneno. Outros de sangre runxida, Out ros com' á noite negros Med ran c' as lurpias daninas, Qu' os paren entr' ouro e seda Arroladospó ľ envidia, Mantidos pó la luxuria. Mimados pó la eobizä. —«Quen ven está, ven estea.* Déixaťestar, mína filla, Nin precures correr mundo Nin tampouco lonxes vilas, • Qu' ú mundo da malos pagos A qucn Íle dá prendas finas, E nas vilas mal fixeras Qu' á aqui faccr non farias, Qu' anque esc pan valorcnto En todas partes espiga, Nuiihas apouca'do crese, Noutras medra qiť adimira. —Falás com' un abogado, E calqucra ]>cnsaria Que deprendestes nos libros Tan várcas palabrerias. Todinas tan ven faladas, Todinas tan cntendidas: E tal medo me puňeches Que xa ď aqui non sabira © Biblioteca Nacionál de Espaňa — 15 — Sin levar santos escritos E medalliňas benditas Nun lado do meu xustillo Xunto ď una negra figa, Que me librasen das nuugas E mnis dás lurpias daninas. —Que te libren de ti mesma, Pidellft á Dios, rapariga. Que somos nós para nos As lurpias mais enemigas. Mais x ú ven á noite vindo Co seu manto ď estrelinas. Xa recolleron ó gando Que pastaba na eurtiiia, Xa lonx' as campanas tocan. Tocan as Ave-Marias, Cada conexo á ó seu tobo Lixeiro, lixeiro tira, Qir é mal compaňeiro á noiie Si á compaňeiro s' obriga. Mas ay! qu' eu non téjao temp Nin b u rata conocida. Nin tellado que me criiba Dos ventos da noite fria. i Q ue viď á dos probes, nena! Que vida, qďamarga vida! Mais noso Signor ťoi probe, ;Qu'esto ď alivio nos sirva' —Amen, minavella, amen: Mais pó Ins almas benditas © Biblioteca Nacionál de Espaňa — 16 — Oxo dormirés n' im lejto Feito de palliňa triga, Xunta do lar quo vos quente Cá borralliňa encendida, E comerés un caldino Con patacas e nabizas. —Bendito sea Dios. bendito, Bendiť á Virxc Maria Que con tanto ben m' acode for unha man compasiva! O Seňor che dé fortuna Con moitos anos de vida. Volvansech' as tellas ď ouro. As pcdras de prata fina, E cada gran sen diamante Che se volva cada dia! Y agora, mina rapaza, Por qiť un pouco ť adivirtas Bailando c' as compaňeiras Que garulan ňá cociňa. Kiche de contar historias. Eiche de cantar coprinas. Eiche cle tocar cis cunchas. Mlna cartapučbéiriná. © Biblioteca Nacionál de Espaňa i. Cantan os galos pr' ó dm, Erguete, meu 6en, e vaite. —Como rrí ei ď ir queridiňa, Como tri ei ď ir e deixarte —D' eses teus olliňos negros Como doas relumbrantes, Hastr1 as nosas maus unidas As vagoas ardentes caen. ^Como m* ei ď ir si te quero? Como m' ei ď ir e deixarte, Si cá lengua me desvotas E có coracon me atraes? N' un corruncho do teu leito Cariňosa nť abrigaches Có teu manso caloriňo Os frios pes me quentastes; E ď aqui xuntos miramos Por antr' ó verde ramaxe, Cal iba correndo á lua g © Biblioteca Nacionál de Espaňa Por enriba dos pinares. ^Como queres que te deixe Como |que de ti m' aparte, Si mais qu' a mel eres dulce E mais qu* as froles soave? —Meiguino, meiguino meigo, Meigo que me namoraste, Baite dJ onda min meiguino Antes qu1 6 sol se levante. —Ainda dorme, queridina, Antr' as ondinas do mare, Dorme por que m' acarines E por qu' amante me chames, Que sol' onda ti, menina, Pödo contento folgare. —Xa cantan os paxaiinos, Erguete, meu ben, qu' e* tarde. —Deixa que canten, Marica, Marica deixa que canten... Si ti sintes que me vaya, Eu relouco por quedarme. —Conmigo, meu queridino, Mita da noite pasaches. —Mais en tanto ti dormias Contenteime con mirarte, Qu' asi sorind' entre sonos © Biblioteca Nacional de Espana — 19 — Coidaba qu' eras un anxel, E non con tanta pureza O pé ď un anxel velase. —Asi te quero, meu ben, Com' un santo dos altares, Mais fuxe.... qu' ó sol dourado Por riba dos monies saye. —Irey, mais dame un biquiňo Antes que de ti m' aparte; Qu' eses labiňos de rosa Inda non sei como saben. —Con mil amores chó dera, Maisteňo que confesarme, E moita v ergon za fora Ter un pecado tan grande. —Pois confesate, Marica, Que cando casar nos casen, Non ch' an de valer, meniňa, Nin confesores nin frades. Adios, carina de rosa! —Raparigo, Dios te garde! © Biblioteca Nacionál de Espaňa © Biblioteca Nacionál de Espaňa 5 aNosa sef'ora da Barca Ten o tcllado de pedra; Ben 6 pudera ter d' ouro Miha Virxe si quixer*a.)'> I. Canta xcntc... canta xentc Por campUlas, e por vcigas! Canta po lo mar abaixo Yen camino da ribeira! Que lanchas tan ben portadas Con aparellos de festa! Que botes tan feituquinos, Con tan feituquifias \elas! Todos cargadifios venen De xentina forasteira, E de rapazas bonitas Cura de todnlas penas. Cantos dengues encarnados! Cantas sintas amarelas! Cantas cofias pranchadifias Dende lonxe relumbrean, Cal si fosen neve pura, Cal froles da primadera! Canta maxesa nos homes, Canta brancura nas nenas! Y eles semellan gallardos Pinos qu' os montes ourean, Y elas cogollinos novos C orballo da maiian fresca. As de Muros, tan fininas, Qu' un coidara que se creban, C aquelas caras de virxe, C aqueles olios de almendra, C* aqueles cabelos longos Xuntados en longas trenzas, Gr aqueles cores rousados, Cal si a aurora llos puiiera Pois asi son de soaves Com1 aurora que comenza; Descendentes das airosas Fillas da pagana Grecia, Elas de negro se visten, Delgadinas e lixeiras, Refaixo e mantelo negro, Zapato e media de seda, Negra chaquota de raso, Mantilla da mesma peza, Con terciopelo adornado Canlo enriva de si levan; Fillas de reinas parecen, © Biblioteca Nacional de Espana — 23 — Griegas estatuas semellan, Si á un rayo de sol poniente Repousadas se contempran, Ricos panos de Manila, Brancos e cor de sireixa, Cruzanse sobre ó seu seyo Con pudorosa modestia; E por antr' eles relosen, Como brillantes estrelas, Aderesos e collares D e diamantes e de pelras, Pendentes de filigrána E pcchuguiňas de cera. As de Caraarinas, visten Cál rapaciňas gaiteiras, Sayas de vivos colores Pó lo pescozo da perná, Lucindo ó ncgro zapato Enriva de branca media. Chambras feitas de mil rayas Azuladas e bermellas, Con guarniciós que lies caen Sob r' á rumbosa cadeira. Para tocar ó pandeiro, Non hay coma tales nenas, Que son as Camarinanas, Feitas d e sal e canela. As de Cé, jVirxe do Carme! jQue carinas tan ben feitas! Cando están coloradiňas © Biblioteca Nacional de Espaňa — 24 - No ruxe ruxe da festa, Cadami rar dos seus olios Fire como cen saetas, Nin hay mans, tan ben cortadas, Tan branquiňas e pequenas, Com' as qu' amostran finxindo Que non queren que lias vex an. Son as de Laxe un-has mozas, Yaya un-has mozas aquelas! Solo con velas de lonxe, Quitaselles á monteira; Porque son vivas de xenio Aunque son rapazas netas. Bailadoras... n' hay ningun-has Que con elas se entrometan, Pois porbailar, bailarian No cribo ď un-ha peneira; Mais en tocando á que recen, En rezar son as pirmeiras... Dan ó mund1 ó qu' é do mundo, Dan á ygrexa ó qu' é da ygrexa. As de Noya, ven s' axuntan C1 as graciosas Rianxeiras, Pó los redondos pei'nos, Pó las cabeleiras crechas, Pó los morenos lunares, E pó las agudas lenguas, Qu1 abofé qu' en to do pi can Como si fosen pementa. © Biblioteca Nacionál de Espaňa Venen dempois recatadas Anqu' un pouquino soberbias Por aquelo qu' elas saben D' antigiiedaď e nobresa (Pois por acó todos somos Tal cóma Dios nos fixera,) As meninas ven compostas D' un-ha vila quisquilleira, Que por onde van, parece Que van dicindo: «jCanela! ^Prantamos ou non prantamos A cantas hay n' esta terra?» Mais si prantan ou non prantan, Non son eu quen ó dixera, Que fora pouca cordura, Que fora farta llanesa. Baste desir que xuntiňas Todas na porta da ygrexa Mais bonitas parecian Qu1 un ramiňo de asucenas, Mais frescas qu' un-ha leituga Mais sabrosiňas quefresas. Xa que fosen de Hianxo, Que fosen de Redondela, De Camariňas ou Laxe, De Laxe ou de Pontareas, Todas eran tan bonitas, Todas tan bonitas eran, Qu' o de mais duras entraňas Der' as entraňas por elas... Por eso se derretian, Cal si foran de manteiga, © Biblioteca Nacionál de Espaňa Dianie delas os rapaces, Os rapaciňos dafesta, Os mariňeiros do mare, Que donď á Virxen viňeran, Por qiť á Yirxen os salvara De naufragar na tormenta. Mais si salvaron no mare, Non se salvarán na terra; Mariňeiros, mariňeiros, Qu' aqui tamen hay tormentas Qu' afogan corasonciňos Sin que Ue vallan ofertas, Qu' oye á Virxe os que s' afogan Do mar antr' as ondas feras, Mas non oye os namorados, Que ď afogarse s' alegran. II. Ramo de froles parece, Muxía á das altas penas Con tanta rosa espallada N1 aquella branca ribeira, Contanto carabeliňo Que relose antr' as areas, Con tanta xente que corre Que corr'ese sarandea O son das gaitas que tocan E das bombas que reventan, © Biblioteca Nacional de Espaňa Uns que venden limoada Outros augua que refresca, Aqueles dulce resolio Con rosquilliňas ď almendra, Os de mais alá sandías Con sabrosas sirigüelas, Meutras tanto qu1 algun cego O son ď alegre pandeira, Toe' un carto de guitarra Para que bail en as nenas. Bendita á Virxe da Barca, Bendita por sempre sea! Mina Virxe milagrosa, En quen tantos se recrean! Todos van por visitala, Todos ali van por vela Na sua barca dourada, Na sua barca pequena, Donď estan dous anxeliňos, Dous anxeliňos que reman. Ali chegou milagrosa Nun-ha embarcacon de pedra, Ali por que Dios ó quixo Sempre adoradores teňa. A pedra vala que vala, Sirvelle de centinela, E mentras dorraen os homes, Eť adoracon lie presta Con aquel son campanudo Qu' escoitar lonxe se deixa, E á quen ó mar con bramidos Umildosos He contesta. — 28 — Cando as campanas repican E a musica retumbea, Cal nun céo, pó las navěs Da recollidiňa ygrexa, Canď os foguetes estalan Nos aires, e voces frescas Pó lo espaco, c' as gaitiňas E ď os tambores se mescran, Estonces á pedra vala Tan alegť e tan contenta Qiť an qiť un cento de presoas Brinca e salta enrriva děla, Coma si fose mociňa, Mais que un-ha pruma lixeira, Alegre com' un-has pascuas Salta e rebrinca con elas. Cboven estonces ofertas, Que lle traen os romeiros En feitiňas carah Eu ll'i vestira, Ea IIa calzara. © Biblioteca Nacional de Espana © Biblioteca Nacionál de Espaňa 13. Adios rios,adios f on tes, Adios regat os pequcnos, Adios vista dos mens oltos Non sei cando nos veveinos. Mina terra, mina terra, Terra donde m' eu criey, Ortiňa que quero tanto, ľigueiľiňas que prantey. Prados, rios, arhoredas, Pinares que move ó vento, Paxariňos piadores, Casiňadó meu contento. Muhiňo ď os castafiares, Xoites craras de lunr, Cam paniň as trimbadoras Dá igrexiňa dó lugnr. © Biblioteca Nacionál de Espaňa —58— Amoriiias if as silvciras Qu' eu lie dab' 6 meu amor, Cannnifios antr' 6 millo, Adios para sempr' adios! Adios groria! adios contento! Deixo a casa oncle nacin. Deixo a aldea que conoco, For un mundo que non vin! < t I Deixo amigos por estranos, Deixo a veiga p6 lo mar, Deixo, en fin, canto ben quero... iQuc pudera non deixar!... Mais son prob' e mal peeado. A mina terra iť é mina, Qu' hastra Ue dán de prestauo A veira por que carniňa 0 quo naceu dcsdichado.. Ténovos pois que deixar. Hortiíia que tanto amei. Fogueiiina dó meu lár, Arborinos que prantei. Fontina do cabaňar. Adios, adios rjue íue vou, Herbiňas do camposanto. Donde meu pay .s" enteitou. © Biblioteca Nacionál de Espaňa —50— Herbiňas que biquey tnuto, Terriňa que vos criou. Adios taraén, queridina.... Adios por sempře quizais!... Dígoclť este adios chorando Desď áveiriňa do mar. Non m' olvides, queridina, Si morro de soidás.... Tantas legoas mar adentro... ;Mifia casiňa! meu lar! © Biblioteca Nacionál de Espaňa © Biblioteca Nacionál de Espaňa Eu ben vinestar 6 moucho Enriba oV aquel penedo: jXon che teuo mcdo moucho, Moucho non che teiio medo! I. Un-ha noitc, noite negni, Com' 06 pesares qu' eu tefio, Noite filla das sorabrisas Alas que estenden os medos; Hora en que cantan os galos, Hora en que xemen os ventos, En qu' as meigas bailan, bailan, Xuntas cö demo pirmeiro, Arrincando verdes robres. Portas e tellas fendendo. Todas de branco vestidas Tendidolos brancos pelos —02— Contra qnen os cans onbnaii Agoirando triste enterro; Cando relnmbrar se miran Antr'os toxales espesos. Cal encendidas candeas Olios de lobo famento, E os ramallaxes dos montes Antre si murmuxan quedos, E as ibllas secas qu' espallan Os aires da noite inquietos, En remuifios se xuntan Con longo estremecemento; Indo camino da Igrexa, Soya cös mens pcnsamentos Cabo da fonte da Yirxe Pretino do eimeterio, Dempois de senijr mvsopro Que me deixou sin alento, Eu ben vin estar. «3 moucho Enriba (V aquel penedo. n. sum u'j up BSttftftsq ao AiTepumadas todas"* As carnes se me puneron, E os capelös no cum to Forons1 erguendo diroitos: Gotas de sudor corrian Alio pu lo meu peito. E trembaba coino trcinban As auguas cando fay vento, Na pi a da fonte nova © Biblioteca Nacional de Espana Que sempře está. reverlendo. Aquel moucho altfincado, Cal si fose ó mesmo demo, Fito á liro nic miraba Có seus ollos rapiňeiros, Que coidei que me roubaban Non mais que de lonxe velos, Dc lumc me paresian E que me queimaron penso, Penso qu' eran tizós roxos Da lbgucira dos infernos Que pó las niňas me eutraron Hastr'ó corazon direitos En el remorsos habia P' amorinos pecadentos...... ;Ay! quen ten ď eses amores Non pod' achar bon sosiego! Chovia, si Dios ten attgua, Ventaba en tódolos ventos. E ensarrapicada toda A caniiňar non m'atrevo Qď ó moucho fita que íita M' aspera na quel penedo. Mais acordeimc da Yirx<* Que sempře eonmigo levo. Resoir nu Ave-Maria E cobrando novo alento, ('orifos pá>:aros do mare, Nadando, paso ó regueiro, Corro á cnriba dó valado, Brinco en baixo dó portelo, © Biblioteca Nacionál de Espaňa —04— E dcnď ali, berro estonces Con cantas forzas eu teňo: Non che teňo medo moucho. Moucho non che tenu medu. © Biblioteca Nacionál de Espaňa 15. Air mos, airiňos aires. Airiňos da mina terra, Airiňos f airiňos aires, Airiňos, leváime á ela. Sin ela vivir non podo. Non podo vivir contenta, Qu' á donde queira que vaya, ďobeme un-ha sombra espesa. ďobeme un-ha espesa nube Tal prenada de tormentas, Tal de soidás prenada, Qu' á mina vida envenena. Leváime, leváime airiňos, Com' un-ha folliňa seca, Que seca tarnen me puxo © Biblioteca Nacionál de Espaňa —66- A calleutura que queima, jAy! si non me levás pronto Airinos da miňa terra, Si non me levás airinos Quisais xa non me conesan. Qu'u frebe que de rain come, Vaime consumindo lenta, E no meu coraxoncino Tarnen traidora se ceiba. Fun n1 outro tempo encarnada, Com' á color de sireixa, Son oxe descolorida Com' os cirios ď as i^rcxas Cal si un-ha meiga chuchona A miňa sangre bebera; Yóuine quedando muchiňa Com' un-ha rosa qu' inverna. Vóume sin forzas quedando, Yóume quedando morena, Cal un-ha mou rift a m o lira, Filla de moura ralea. Leváime, leváime airinos, Leváime á donde m' esperan Un-ha nay que por min chora, Un pa}- que sin min n' alenta, Unhirman por que n daria A sangre d' as miň as ven as, E un amori ňo á que n alma E vida lie prometera. Si pronto non me levades, © Biblioteca Nacionál de Espaňa ;Ay! morrerei de tristeza, Soya n' un-ha terra estrana, Donď estrana m' alomean, Donde todo canto miro Todo me dic' jestranxeira! jAy! mina probe casiňa, Ay! miňavaca bermella, Aňos, que valás nos montes, Pombas, qiť "arrulás nas eiras, Mozos qu' atruxás bailando, Redobre ď as'eastanetas, Xás-co-rras-chás ď as cunchiňas, Xurre, xurre ď as pandeiras, Tambor do tamborileiro, Gaitifía, gaita gal lega, Xa non*m' alegras dicindo: Muineira! muiňeira! jAy quen fora paxariňo De leves alas lixeiras! Ay! con que prisa voara Toliňa de tan contenta, Para cantar á alborada Nós campos da mina terra! Agora mesmo partira, Partira 60111' un-ha frecha, Sin mcdo as sombras da noite Sin medo dá noite negra. E que chovera ou ventara, E que ventara ou chovera, Voaría, e voaria Hastra qu' alcanse á vela. © Biblioteca Nacionál de Espafía —68— Pero non son paxariiio E irey morrendo de pena Xa en lag rim as eonvertida. Xa en suspirinos desfeita. Doces galleguinos aires, Quitadorinos de penas, Encantadores d' as auguas, Amantes d' as arboredas, Miisica d' as verdes canas Do millo d' as nosas veigas. Alegres companeiriiios, Run, run de todalas festas. Levaime nas vosas alas Com1 un-ha follina soca, Non permitas qu' aqui morra Airinos da mina torra, Qu' ainda penso que de morta Ei de sospirar por ela. Ainda penso, airinos aires, Que dimpois que morta sea, E alo po lo camposanto Dond1 enterrada me tenan. Pases na calada noite Runxindo antr' a folia seca, Ou murmuxando medrosos Antr' as brancas calaveras. Inda dimpois de mortina Airinos da mina terra, Eivos de berrar: ;airinos Airinos. levaime a ela! © Biblioteca Nacional de Espana .1 6 Sr. D. Camilo Alvarez e Castro, Chantre da catedral de Salamanca. I. Roxiiia cal sol dourado, (i;irrida cal fresca rosa, Iba po lo raonte herniosa Co branco pe descalzado; Copo de neve pousado, Doshunbrando a luz do dia, Tan branco pe parecia. As longas trenzas caidas, Con quen os ventos xogaban, Ondinas d5 ouro formaban © Biblioteca Nacional de Espana —70— Ná branca espalda tendidas; Apertadas e brunidas Q u' espigas eran coidara O que de lonxe ás mirara. Tiňan os cores do mare O á seus olliňos dormentes, Mais doces, mais trasparentes, Naide os poidera encontrare; Naide velos sin amare O coracon sin falsia Que porantr1 eles se via. Levaba na frente á yalma, Nos doces labios á risa, Auguina que ó vento enrisa, Pousaba no fondo en calma. Tal como gallarda palma Cimbrase con folgura A delgadiňa cintura. Ó par da brisa temprada Qu' antr' os salgueiros corria, Ela correndo seguia Un-ha veiriňa encantada. Qu' ali mansa e sosegada Manaba un-ha fresca fonte Cabo da falda do monte. II. Franca, pura, sin enganos, © Biblioteca Nacional de Espaňa Canta, canta garruleira, Ó pé da verde silveira, Laband' os seus brancos panoš, O son dos romores vanos Que nacen cá maňancina, Laba, laba na fontiňa. Xunto d' ela os paxariňos Gorgorexan qu' é un contento, Faille festiňas ó vento C os seus hirmans os airiňos. Os pastores, coitadiňos Cantanlle ó docea...la..dala... Que lengua de amores fala. Ela honesta está escoitando. Mais con sospiros responde, Qu' aló garda non sei donde Saudades de non sei cando. Os paniňos vay labando E á téndelos s' apresura Nun canipiňo de verdura. Dempois no rego que pasa, Verte un-ha vagoa serena, Filla dá escondida pena Có seu peitiňo traspasa. Pois que ď amores s' abrasa Aquela qu' é fresca rosa Tan amante como hermosa. Compaňeiras van chegando —72— Cal mais á mais ven portada, Xarros de louza vidrada, Antr' os seixosvan pousando. Cay á auguíňa mormuxando, Brancas vinchas se levantan, As meniňas, cantan... cantan. As estrelas van fuxindo A espesa niebra enrarece, O arboriňo que frorece Por antr' ela vay sahindo. O craro sol vay subindo Por riba do firniamento, Limpo, gárrulo, e contento. Arredor tod' arrescende A olido de primadera, Y á ló n' azulada esfera Fogáx de groria s' encende. Mais á meniňa n' atende Si non á ó dor jmal pecado! Que ten no peito encravado. Danll' estraňeza os cantares, Danlle de chorar deseyos Y os olios de vagoas cheyos, Pensa nos nativos lares; Que n' hay mais tristes pesares, Mais negra malencolia Qu' á qu' entr' estranos se cria. paxariňos, rerde prado, © Biblioteca Nacionál de Espaňa —73— Bianca lua e sol ardeute, Todo consolo e impotente En mal tan desconsolado. Todo contento e trubado Pö la penina sin fondo Qu' hay no coracon abondo. Por eso a menifia hermosa, Foxe d' alegre fontiila, Tal como triste ovellina Quo trema de dor queixosa. Vay sentida, vay chorosa, Mentras lle cantan con sana —jDa montana! da montana! Y ela que de tal s'estrana Ferida no que mais sinte, Qu' i'i maltraten non consinte, Y asi lies contesta urana: An qnc che son da* montana, An que che son montahesa, An que che son} non nie pesa. © Biblioteca Nacionál de Espaňa 17. Pasa rio, pasa rio, Có teu maino rebulir, Pasa pas' antr' as froliňas Color ď ouro e de marni, A quen c* os teus doces labios Tan doces cousas lie dis. Pasa, pasa, mais non vexan Que te vas á ó mar sin fin, Por qiť estonces ;ay! probiňas! Canto choráran por tí! Si souperas qu' estrarieca, Si souperas que sofrir, Desque dél vivo apartado O meu coracon sentiu! Tal m' acoden as soidades Tal me queren afrixir, Qu1 inda mais feras m' afogan, Si as quero botar de min. © Biblioteca Nacionál de Espaňa Y jay! que fora das frolinas Vendote lonxe de si Ir pö la verde ribeira, Da ribeira dö Carril! Pasa, pasa caladino, Co teu manso rebulir, Camino dö mar salado, Camino dö mar sin fin, E leva estas lagriminas Si as de chegar por ali Pretino dos meus amores Pretino dö meu vivir. Ay! quen lagrimina fora! Pra ir meu ben unda ti.,. Quen fixera un camifiino Parapasar, ay de min! Si o mar tibera barandoAt Forale verä o Brasil; Mais 6 mar non teti barandas, Amor meu, por donoV ey d^ ir? © Biblioteca Nacional de Espana 18. —Hora meumcmho, hora, Qu»n vos ha de dar á teta. Si tuanayvay nomuhiňo, E ten pai ná leňa seca? Eu chá dera, miňaxoya, Con mil amores chá dera, Ilastra rebotar meu santo, Hastra que mais non qui.xoras. Ilastra verte dormidiňo Con esa boča tan feita, Sorrindo todo fartiňo, Cal ubre de vaca cheya. Mas ay! que noite che agarda; Mais ay! que noite ciť espera, Qu' anque duas fontes teňo, Estas fontinas non deitan. Hora, meu meniňo, hora, Canto chorarás por ela, Sin ter con que ť acalente. Sin ter con que ť adormeca, Que soyo, sovo quedaches Com' un-ha ovelliňa enferma. Tremando malpocadiňo, © Biblioteca Nacionál de Espaňa —78- Coru* as ovellinas treman. Sin cobirtor que te cruba Nun-has palliňas te deitan E neve e chuvia en ti caen Por antr'as fendidas tellas. E silva ó vento que pasa Pó las mal xuntadas pedras, E cal coitelo afilado No teu corpiňo se ceiba. ;Ay! cando venatua nay!* Ay! cando ch' á tua nay vena! Cal te topará meniňo Frio com' á neve mesma; Para chorar sin alento, Rosina qu' os ventoscreban.... Ay! mas valera meniňo Que quen te dou non te dera, Qu' os íillos dos probes nacen, Nacen para tales penas Asi se espricaba Rosa, Nó medio da noite negra, O pé ď un-ha negra porta, Toda de laňas cuberta. Mentras tan to murmuxaban Por antr' á robreda espesa Do rio as revoltas agoas E os berridos da tormenta. Toď era sombras no ceo, Toď era loito na terra E parece qu' á compaňa Bailab* antras as arboredas © Biblioteca Nacionál de Espaňa C* as chuchonas enemigas, E c' as estricadas meigas. En tan to un choro soavc, Sentir no espaco se deixa, Tal como gaita, tocada Nun-h* alborada serena, Tal como lexana frauta, Cand' 6 sol no mar se deita Cuyo son nos tray 6 veil to C" os cheirinos da ribeira. No meyo da chouza oscura Que triste rosa, contempra Un-ha luz branci, se mira Com' aurora que comenca. Olido de frescas rosas Os aires da noite incensan Cal si todas se xuntaran As froles da primadera. So an cantares estranos, Soan müsicas que alegran. Müsicas son e cantares Nunca sentidos na terra. Por eso, pasmada Rosa, Pouquino a pouco s' achega E por un-ba regandixa Postrada no chan axexa. Nunca humanos olios viron 0 que veu estonces ela, Que si non morreu estoncea © Biblioteca Nacional de Espana —80— Foy por que Dios no quixcra. De resplandecentc groria, Rayos d' amor se refrexan Do abandonado menino, Sobr' a dourada cabeca. E por qu' este mais contento E por que mais s' entretena, Cabe 6 seus pecinos crecen, Frescos, ramos de azucenas. Xa non dorm' en probe cuna Qu' outro berce lie fixeron C as alas os anxelinos E co seu lume as estrellas. Nubes de color de rosa Fanlle branda cabeceira Sirvelle de cubertura Un rayo de luna cheya, Y a Yirxen santa, vestiaa Con vestido de inocencia, Por que de fame non morra. E fartino s' adormcca, Dalle mana do seu peito Con qu' os seus iabios refresca. Mentras ö mundo existise Rosa mirando estibera, Con tanta groria encantada Con tanta dicba suspensa. Mais un-ba voz lonxe s' oye Por antr' os olinos da veiga Que cantando amorosina S'espricade esta maneira: © Biblioteca Nacional de Espana —81— —Hora, meu meniňo, hora, Logo che darey á teta, Hora, meu meniňo, hora, Xá non chorarás por ela. Esto cantaron, —en tanto Có á Virxe desapareceran Os anxeliňos, deixando En derredor noite espesa. Xá sesinten aspasadas Por xunto da corredeira, Xá saltaron ó portelo, Xá cerraron á cancela, A probe nay corre, corre, Qu' ó seu fdliňo lľ espera, Mais cando chega, dormido O seu íilliňo contempra. Dilľ estonces mentras tanto Qu' en bicalo se rccrea: —Mina xoya, mina xoya, Mina prenda, mina prenda. Que fora de ti, meu santo, Si naiciňa non tiberas, Quen meu fillote limpara, Quen á mantenca che dera? —O cpje mantén as formigas E os paxariňos sustenta. T)ixo Rosa, y escondeuse Por antr' á nebrina espesa. 6 © Biblioteca Nacionál de Espaňa 18. Non che digo nada Pero vmjat I. Pasan rť aquesta^vida Cousin as tan estraňas, Tan raros feitos vense Neste mundo de trampa, Tantos milagres vellos Tan novas insinanzas, E tan reboltos allos Con nome ď ensaladas, Que non che digo nada— Pero vaya! Menifta, ven vestida, Meniňa, ven calzada, Que ten roupa de cote, © Biblioteca Nacionál de Espaňa —84— Que ten roupa de garda, Meniňa que ben folga, Meniňa qu' anda mája, Y é probe, malpecado, Com' un-ha triste araňa. Non che digo nada.... Pero vay a! Véxote aló antr' os millos, Véxote aló nas braňas, Xa no pinar espeso, Xa na beiriňa mansa Do rio que correndo Vay antr' as verdes canas, E xuras qu' estás soya. Que naide ť acompaňa.... Non che digo nada... Pero vaya! Casada casadiňa, Que gustas ser falada, Que bailas c' as solteiras Nás festas e ruadas Que tes ná boča á risa E que c' os ollos falas, E que a ó falar con eles Parece que che saltan, Non che digo nada... Pero vaya! Cando mirar te miro Tan ltmpa e tan peinada, © Biblioteca Nacionál de Espaňa —85- Loitar c' os rapaciňos, Hastra qu' entí se tartan, E ves dimpois xurando, Qu' eres muH er sin chata, E dis qu' ás mais non teilen Contigo comparanza, Nou che digo nada.... Pero vaya! E ti, roxa roxiňa, Modesta e recatada, Que falas tan mamino, Que tan mamino andas, Qu' os pes ď os homes iniras Para non verlle á cara, E fás que non entendes Cando ď amor .ehe falan. Non ehe digo nada.... Pero vaya. Vas pó la maňanciňa A misa e* as heatas Dempois.., (por qué, ti ó sabes) De xunta d* elas largas; Ľ si ná corredoira Xunto da verde parra, Non sey con que xentina Páraste ou non te paras, Non che di lößoo aquf, un-ba vez que' nesies cantares tratet de plntar *# costumei d' os nosos r rohes aide ans, e timn eilai q«t © Biblioteca Nacional de Espana —106— Cand' 6 salir do sol p6 lo quinteiro Douraba fontes, lagos e campifios. Que libre respirar.... que placenteiro Ir e vir dos cabirtos xuntadinos, Que frescas, que pölidas, que galanas, Iban cö gando as feitas aldeanas. III. Nuncaö rumor do mundo corrouipido Nunca da louca socied' as vaidades Nin brillo d' os honores fementido Foran trubar tan doces soledades, Ceo azul, sol d' amor, campo frorido, Santa paz sin remorso nin saudades. Horas que van maininas caminando, Tal ali tempo e vida iban pasando. IV. Como ö ventino da mafian pirmeiro No seyo d' as rosinas se dormia E cal dempois tolino e rebuldeiro Po lo espaco inmensisimo subia, E volvendo a baixar miinnuradeiro láva? prá (br á conocer un-ha d£ as mnls nnliguas e mal s usádas. Sempre me conmoveu o relato deeste conto senclťlo patriarcal. e por eso derldinme ä ver-ificalo contando c( á benevolencia ď o? lectores. ;?on tanín? o< des/lrhados ň quén nns nosa* nldens non se ofrece n próba do porco, e que soŕían có dta. en qué, eomo vídal poldan decir á os seqá aya* ľo5 *ve<ítíi invoca Y*bicar ó chan s' atreve. Triste vay cando s' abate Vaporosa soya e muda, Cando main' as alas bate Com' un corn con que late Ferido por pena ruda. © Biblioteca Nacional de Espaňa —453— Tal maxino á sombra triste De mi máa, soya vagando Nas esferas onde existe, Qu' ir á groria se resiste Pó-los que quixo agardando. Vexo ó Souto, en parda sombra Envolvendo ó sen ramaxe, Que por bon, do rey se nombra, Donde fero ó vento asombra, Röxe e estala do coraxe. Y ó Palacio, serio e grave Canto en pura luz se baňa! Tal pares pesada nave Que vol ver ô mar non sabe S' encallou na fresea braňa. Vexo Valga á beira hermosa D' un camiňo todo prata, Casta virxe candorosa, Sentadiňa en chan de rosa, Vestidiňa ď escalrata. A San Loys vexo brillando Baňado por tintas puras Sol e so m bras amostrando. En reposo contemprando Montes. auguas e verduras. Y á Padron ponlifla verde. Fada branca ô pé ď un rio, —454- Froita en frol ď á qu' eu quixerde, Lonxe miro que se perde Baix' un man to de resio. i Qu' inchadiňa branca vela Antr* os millos corre, soa Misteriosa pura estrela! Dille ó vento en torno ď ela jPalomiňa, voa! voa! Faille arrolo á branda iia C un remanso mormuxante, Que nás ď arboleď umbria Vaixo un toldo d' alegria, O calor ď un sol amante. i Sol ď Italia, sol d' araorc!.... ;Ti paisáx melloralumas. Ti mais rosas, mais verdore, Mellor ceu, mais soave core Ves d' o golfo antr' as espumas! j Sol d' Italia, eu non sospiro Por sentirte ardente rayo, Qu' outro sol temprado miro. Docemente aqui respiro Nun perene, eterno mayo. Nesta terra tal encanto Se respira!... triste ou probe, Rico, ou farto de querbanto! S* encarina nela tan to © Biblioteca Nacionál de Espaňa —455— Quen baix' ó seu ceu se crobe!... Os que son nela nacidos, Os que son d' ela raimados, Lonxe ď ela están doridos Por que van d' amor feridos Por quen fóno araamantados. Pó-los fillos á nay tira Xorda, triste, plaňideira, Xeme, chorá, e mais sospira, E non para, hastra qu' os raira Ben chegar por derradeira. Probe nay! canto te quero! Nay tamen jay! da nay mina! O teu chan d' amor prefiero, A canť hay grande ou severo En tod' á terra xuntiňa ^Como non, si ora estou vendo Nun paisáxde prata e rosas. Canto á vida foy querendo C os meus olios remexendo Memoriňas cariňosas? Bosques, casa, sepulturas, Campanarios e campanas Con sons vagos de docuras Que despertan jay! ternuras Qu' en jamais podrán ser vanas! El as fono as que tocaron Canď os meu9 ali naeeron. Elas fono as qu« choraron. Klas tbno as que dobraron Canď os meus avos morreron. Elas fono as qu' alegriňas Me chamaban mainamente Nas douradas maňancinas, De mi rnáa c' as cantiguiftas Y os biquiňos xuntamente. Inda vex' onde xogaba C* as meniňas qď eu queria, O enxidiňo onde folgaba Os rosales que coidaba Y á fontiňa onde bebia. Vexo á calle solitaria Qu' en paz bana un sol sereno. Sin que á trúbe man contraria. Igual sempře, nunca varia, Veiga Hana en campo anieno. E tarnen vexo enloitada D' Arretén á casa nobre Dond1 á miňa nay foy nada! Cal viudiňa abandonada Que cay triste ô pe d' un robre. Ali esta som bra perdida Vós sin son, corpo sin alma, Amazona mal ferida Qiť 6 sentir que perd' á» vida. Se adormece en xorda calma*. Casa grande, lie chamaban Noutro tempo venturoso Cand' os probes á impro.ra.ban, E fartinos se quanta han O seu lume cariřioso. Casa grande, cando un santo Venerable cabaleiro (1) Con tranquilo, nobre encanto, Vaixo os priegues d'o seu mauto Cobexaba o perdioseiro. Cand' os cantos na capilla Da gran casa resoaban Con fervor e fe scmsilla Rico fruto d' a semilla Qu' os barons santos sembraban. Ora todo silensioso Caus' ali medo e pavura. Mora esprito temeroso Nos salons ond' o reposo Fix' un nifty c' a tristura. IP As virtudes verdadeiramente cvanxellcas d' e*te cava-lelró, tan amado d* os qae ó conoce:nn, lnsplróronme un It-ftro que non tiird rev en publicalo ^on o titulo de HUtoria