86
ASCLEPIUS
cionibus indagemus; cognitione, ut te cognoscentes gaudea-mus. ac numine salvati tuo gaudemus quod te nobis osten-deris totum, gaudemus quod nos in corporibus sitos aeter-nitati fueris consecrare dignatus. haec est enim humana sola gratulatio, cognitio maiestatis tuae. cognovimus te et lumen 5 maximum, solo intellectu sensibile; intellegimus te, o vitae vera vita, o naturarum omnium fecunda praegnatio; cognovimus te, totius naturae tuo conceptu plenissimum; cognovimus te, aeterna perseveratio. in omni enim ista oratione adorantes bonum bonitatis tuae hoc tantum deprecamur, ut 10 nos velis servare perseverantes in amore cognitionis tuae et numquam ab hoc vitae genere separari'.
Haec optantes convertimus nos ad puram et sine animali-bus cenam.
DE PLATONE ET EIUS DOGMATE LIBER I
I Platoni habitude corporis cognomentum dedit, namque Aristocles prius est nominatus. ei Ariston fuisse pater dictus est; ceterum Perictione, Glauci filia, mater fuit; et de utro-que nobilitas satis clara. nam Ariston pater per Codrum ab ipso Neptuno originem duxit; a Solone sapientissimo, qui 5 legum Atticarum fundator fuit, maternus derivatus est sanguis, sunt qui Platonem augustiore conceptu prosatum di-181 cant, cum quidem Apollinis figuratio Perictionae se miscuis-
2 ac : hac MV (corr. M.1), hoc V2 tuo gaudemus : tuo gaude-amus G R L 5 et lumen : et seel. Tho., o lumen Scott 6 sensibile corr. Reitzenstein, ARW1898, 395 : sensibili codd. intelleximus FRP te FRNPLU : om. BMVG 7 vera : vere MV vita : via R Rom. 8 naturae : naturam MV, natorum R Rom. plenissimum B : plenissime cett. codd., plenissimae Reitz., ibid. Tho. Nock 8-9 cognovimus te seel. Reitz., ibid. Tho. Nock HPMOY ©PICMHriCQOY BIBLOC IHPA nPOC ACKLH-niO nPOC *ONH 6HCA EXPLICIT FELICITER : haec fere G NPU {om. FELICITER G), EXPLICIT FELICITER L, EXPLI-CAT tantum B3, nulla subscriptio FRBMV
Capita I-IV : cf. Schol. Lucani X, 180 (Commenta Bernensia, ed. H. Usener, Lipsiae 1869, pp. 321-323); lohann. Sarisber., Poly-crat. VII 5; p. 87, 1 cf. Diog. Laer., Vit. Phil. Ill 1; III 4 etc.; Anon., Prolegom. in Plat, philos. p. 196sqq.; Olymp., Vit. Plat., p. 190 sqq. Hermann
DE PLATONE ET EIUS DOGMATE BM [add. Apuleius M2) V, Appuleii Madaurensis Platonis discipuli de Platone et eius dogmate liber incipit APb, APULEII MADAURENSIS DE HABITUDINE DOCTR1NAQUE ET NATIVITATE PLATONIS PHILOSOPHI. LIBER. II. INCIPIT FELICITER F, APULEI MADAURENSIS LIBER DE PLATONIS DOGMATE R, INCIPIT APULEIUS DE DOGMATE PLATONIS L, nullam inscriptionem habent NPU
2 aristocles BFR: aristodes MV, aristoteles [vel aristoti-) A NPLU loh. 4 per Codrum Rom. : per coorum codd. (peccorum M, per quorum L) 5 Solone : salone PL, corr. L2 7 prosatum om. LU 8 quidem : quaedam Seal. Vulc. Elmen. Flor. Perictionae Colv. Flor. Tho. Beau. : perictioni codd. loh. Sarisb., Perictione Rom., (cum) Perictione Koziol, Zeitschr. Ósterr. Gymn. 1877,750
88
APULEI
DE PLATONE LIBER I
89
set. mense etiam, qui apud Atticos Thargelion dicitur, natus est, die qua apud Delum Latona fertur Apollinem Dianam-
182 que peperisse. pridie Socraten genitum acceptmus. somnium etiam Socratis scitum ferunt: nam vidisse sibi visus est cygni pullum ex altari, quod in Academia Cupidini consecratum 5 est, volasse et in eius gremio resedisse et postea olorem illum
183 pinnis caelum petisše canore musico auditus hominum deo-rumque mulcentem. cum hoc Socrates in conventu amico-rum referret, Ariston Platonem puerum oblaturus Socrati magistro commodum prosequebatur. quem ubi adspexit ille 10 tngeniumque intimum de exteriore conspicatus est facie: 'hic ille erat, amici*, inquit, 'de Academia Cupidinis cygnus'.
II    Talis ígitur ac de talibus Plato non solum heroum virtuti-bus praestitit, verum etiam aequiperavit divům potestatibus. nam Speusippus domesticis documentis instructus et pueri 15 eius acre in percipiendo ingenium et admirandae verecun-diae indolem laudat et pubescentis primitias labore atque
184 amore studendi imbutas refert et in viro harum incrementa virtutum et ceteramm convenisse testatur. ex isdem genito-
ribus Glaucus et Adimantus ei fratres fuerunt. doctores ha-buit in prima litteratura Dionysium, at in palaestra Aristo-nem Argis oriundum tantosque progressus exercitatio ei contulit, ut Pythia et Isthmia de lucta certaverit. picturae non aspernatus artem tragoediis et dithyrambis se utilem 5 finxit. iamque carminum confidentia elatus certatorem se profiteri cupiebat, ni Socrates humilitatem cupidinis ex eius mentibus expulisset et verae laudis gloriam in eius animum 185 inserere curasset. et antea quidem Heracliti secta fuerat unburns, verum cum se Socrati dedisset, non solum ingenio 10 atque doctrina Socraticos ceteros vicit, verum etiam labore et elegantia illustravit sapientiam ab eo sibi traditam: labore, quo adserere earn nisus est, elegantia, per quam venusta-
p. 88,4 sqq. cf. Diog. Laer., Vit. Pbil. III5; p. 88, 15 cf. ibid. Ill2
1 Thargelion BMVA : targelion R, thargilion FPLU, thargion N 4 socratis scitum APb : socratis citum BMVFNPU, socratis circum RL, Socrati scitum Gold. visus : visum RNPLU 6 volasse : evolasse schoi. Luc. Tho. 7 pinnis (vel pennis) BMVAFR : penitus NPLU 8 amicorum corr. Tho. Beau. : hominum deorumque A, hominum cett. codd. 10 commodum FRNPLU : commodo BMV, comode A 11 conspicatus : auspi-catus )ahn, Philol. 1867, 7 probante Helm, BPW 1909, 843 15 documentis om. LU 16 acre RCPb lob. Cotv. : aere cett, codd. in percipiendo lob. Sarisb. Colv. : in perciendo codd., in aere partiendo Rom. 17 pubescentis : pubescentes B3MV lob. Sarisb.
p. 89, 4 cf. Diog. Laer., Vit. Phil. III 4; p. 89, 6 cf. ibid. III 5; Anon., Prolegom. 3; Olymp., Vif. Plat. 3; p. 89, 6-9 cf. Diog. Uecibtd. III 5-6
1 adimantus B lob. Sarisb. (ut vid.) : adamantus ARPU, adaman-tes MV, adamantos FN, amanrus F 4 Pythia et B2U Colv. : pythiae vel phithiae B cett. codd. loh. Sarisb., Pythia Rom. Isthmia Aid. : ethistmia B, thetistmia (vel similia) cett. codd., isthinia Rom. lucta R Rom. : luctu A, luctata cett. codd. 5 tragoediis LUC scbol. Luc. loh. Sarisb. : tragoedis L2 cett. codd. (tragoedias F) se utilem AR lob. Rom. : sentilem cett. codd., stilum e scbol. Luc. con. Usener 6 finxit FC : fixit cett. codd. 7 ni BMVF : nisi ARNPLU loh. 9 heracliti B MV : heraclidis A FR NPLU loh. Sarisb. secta : senecta BMV, corr. B2 11 ceteros socraticos FR loh. Sarisb.    13 elegantia AV2!oh.: elegantiam F cett. codd.
90
APULEI
DE PLATONE LIBERI
91
186 te et maiestate verborum ei plurimum adhibuit dignitatis. III sed posteaquam Socrates homines reliquit, quaesivit unde
proficeret et ad Pythagorae disciplinám se contulit. quam etsi ratione diligenti et magniřica instructam videbat, rerum tamen continentiam et castitatem magis cupiebat imitari et, quod Pythagoreorum ingenium adiutum disciplinis aliis sen-tiebat, ad Theodorům Cyrenas, ut geometriám disceret, est profectus et astrológiám adusque Aegyptum ivit petitům, ut inde prophetarum etiam ritus addisceret. et ad Italiam ite-rum venit et Pythagoreos Eury[ta]tum Tarentinum et seniorem Archytam sectatum atque ad Indos et Magos intendisset animum, nisi tunc eum bella vetuissent Asiatica. quapropter
187 inventa Parmenidae ac Zenonis studiosius exsecutus ita omnibus quae admirationi sunt singula suos libros explevit, ut primus tripertitam philosophiam copularet sibique invicem
p. 90, 3-8 cf. Diog. Laer., Vit. Phil. III 6; p. 90, 7-8 cf. Cie., Resp. I10, 16; Fin. V 29, 87; p. 90, 9-10 cf. Diog. Laer., ibid. III 6; p. 90, 11 cf. Plat., Epist. 7, 338c; 339c; 350a; Cic, Resp. 110, 16; Diog. Laer., ibid III 21; p. 90, 11-12 cf. Diog. Laer., ibid. III 7; Olymp., Vit. Plat. 5; Anon., Prolegom. 4; p. 90, 13 sqq. cf. Diog. Laer., ibid. III 8; Anon., ibid.; p. 90, 14 cf. Cic, Acad. I 5, 19; Albin., Epitotn. 3,1; Diog. Laer., ibid. III 56 etc.
7 cyrenas BFRU : chirenas MVNPL, cirenas A 8 ivit schol. Luc. Rom. : fuit codd., petiit lob. Sarisb. 10 Eury(ta]tum corr. Aid. 11 sectatum Rom. : sectatus codd., sectatus est schol. Luc. Tbo. Beau. atque : quin schol. Luc. 12 tunc : tunc et NPLU Asiatica Row. {cf. enim Diog. Laer. 111,8) : caletica codd. lob., desp. Tbo.; dialectics cum sequentibus coniungentes Gold. Beau., Eleatica Chodaczek, Eos 1928, 77 Redfors, Echtheits-kritische etc., 42
10
15
necessarias partes nec pugnare inter se tantummodo sed etiam mutuis adiuvare auxiliis ostenderet. nam quamvis de diversis officinis haec ei essent philosophiae membra suscep-ta, (ab Heraclitiis) naturalis, a Pythagoreis [dialectica] ra-tionalis atque moralis ex ipso Socratis fonte, unum tamen ex
188 omnibus et quasi proprii partus corpus effecit et, cum prin-cipes harum familiarum impolitas sententias et inchoatas auditoribus tradidissent, eas hie cum ratione limando turn ad orationis augustae honestissimam speciem induendo per-fectas atque etiam admirabiles fecit.
IV Multi auditorům eius utriusque sexus in philosophia flo-ruerunt. patrimonium in hortulo, qui Academia* iunctus fuit, et in duobus ministris et in patera, qua diis supplicabat, reliquit; auri tantum quantum puer nobilitatis insigne in
189 auricula gestavit. ceterum tres ad Siciliam adventus maii quidem carpunt diversis opinionibus disserentes. sed ille pri-mo historiae gratia, ut naturam Aetnae et incendia concavi montis intellegeret, secundo petitu Dionysi, ut Syracusanis adsisteret, est profectus, et ut municipals leges eius provin-ciae disceret; tertius eius adventus fugientem Dionem impe-trata a Dionysio venia patriae suae reddidit.
Quae autem consulta, quae bóy\iaxa Graece licet dici, ad utilitatem hominum vivendique et intellegendi ac loquendi
p. 91,13 cf. Diog. Laer., Vit. Phil. III 18 sqq.
10
15
20
1 tantummodo : eammodo B {corr, B2), unde eas modo con. Tho. 4 (ab Heraclitiis) ex Diog. Laer. 111,8 addidi, veteres editiones aliquatenus secutus (scilicet Romanam, Aldinatn, lunti-nam), quae eadem verba post naturalis addiderunt naturalis a : natural! a B, naturalia a B2MV dialectica seel. Tho., de Eleaticis Armini, Eranos 1928, 327 Beau. rationalis seel. Gold. post rationalis lacunam indicant Gold. Tho.; (ab Eleaticis) suppl. cen-set Gold. 9 induendos M, induendas V, inducendo ALU 18 dionysi B Tho. Beau. : dionysii cett. codd. 20 disceret ex disce-rent B, diceret LU tertius est AR 21 a dionysia MV 22 &ÖY(iaxa lunt. : dogmata codd. 23 vivendique PaN2 s.v. (ut vid.) Rom. : videndi qui B, videndique cett. codd.
92
APULEI
DE PLATONE LIBER t
93
rationem extulerit, hinc ordiemur. nam quoniam tres partes philosophiae congruere inter se primus obtinuit, nos quoque separatim dicemus de singulis a naturali philosophia facien-tes exordium.
V    Initia rerum tria esse arbitratur Plato: deum et materiam 5
190 inabsolutam, informem, nulla specie nec qualitatis significa-tione distinctam, rerumque formas, quas ibéag idem vocat. sed haec de deo sentit, quod sit incorporeus. is unus, ait, ájtEQÍ|ie"coog, genitor rerumque omnium extructor, beatus
et beatificus, optimus, nihil indigens, ipse conferens cuncta. 10 quern quidem caelestem pronuntiat, indicium, innominabi-lem et, ut ait ipse, áóoaxov, áôáfiaoxov, cuius naturam
191 invenire difficile est, si inventa sit, in multos earn enuntiari non posse. Platonis haec verba sunt: fteôv eůpelv te ěqyov eťioóvTa te etc. jtoM.oi>c, éxcpéoetv ctôúvctrov. materiam vero 15
p. 92, 3-4 cf. Alkin., Didask. 8; Aet., Plac, p. 288, 1 Diels; Hippol., Philos., p. 587, 7 Diels; Diog. Laer., Vit. Phil. Ill69 etc.; p. 92, 9 cf. Plat., Tim. 29e; 30a; Apul., Apol. 64; De deo Socr. 124; Alkin., Didask. 10; p. 92, 14-15 Plat., Tim. 28c; p. 92,15 cf. Plat., Tim. 52a sqq.; 49c; 51a
5 initiarum MV, corr. V2 6 inabsolutam, informem - distinctam corr. et transp. Beau. : post commemorat (p. 93, 1) corr. et transp. Sinko, diss. 5, inabsolutas, informes - distinctas post vocat codd. Lectionem traditam tuentur Tho. Redfors, op. cit., 21 Barra, RAAN 1965, 35 Regen, NAWG 1988, 1, 46-47 7 quas tóéag Aid. : quas ideas vel quasi deas codd. 9 ámqí\iziQOC, Aid. lunt. : aprimetros RNPL, apimetros BMVA, epimetros F, aperimetros U Rom. genitor BMV : rerumque genitor AFNPLU, rerum genitor R, (animarum) genitor con. Whittaker, Studies in Platonism etc. VIII, 152 n. 33 extructor Oud. Beau. : extortor codd., desp. Cold. Tho. 12 áóoatov áoáu,acrrov lunt. : aoraton adamaston codd. 14 Platonis verba fere integra habet U, mendosa cett. codd. (om. R); primus edidit Flor.
improcreabilem incorruptamque commemorat, non ignem neque aquam nec aliud de principiis et absolutis elementis esse, sed ex omnibus primam, figurarum capacem fictioni-que subiectam, adhuc rudem et figurationis qualitate vidua-
192 tarn deus artifex conformat universa(m). infinitam vero id- 5 circo quod ei sit interminata magnitudo. nam quod infinitum est indisttnctam magnitudinis habet finem atque ideo, cum viduata sit fine, inftnibilis recte videri potest, sed neque corpoream nec sane incorpoream concedit esse, ideo autem non putat corpus, quod omne corpus specie quali- 10 cumque non careat; sine corpore vero esse non potest dicere, quod nihil incorporale corpus exhibeat, sed vi et ratione sibi earn videri corpoream, atque ideo nec <t)actu solo neque tamen sola opinione cogitationis intellegi. namque corpora propter insignem evidentiam sui simili iudicio cognosci, sed 15 quae substantiam non habent corporum, ea cogitationibus videri. unde adulterata opinione ambiguam materiae huius intellegi qualitatem.
VI    'Ioeac, vero, id est formas omnium, simplices et aeternas esse nec corporales tamen; esse autem ex his, quae deus 20 sumpserit, exempla rerum quae sunt eruntve, nec posse am-
193 plius quam singulárům specierum singulas imagines in ex-emplaribus inveniri gignentiumque omnium ad instar cerae formas et figurationes ex ilia exemplorum impressione si-gnari. 25
p. 93, 3-4 cf. Plat., Tim. 50d; p. 93, 17 cf. ibid., 52b; p. 93, 19 sqq. cf. ibid. 28a; 29b; 48e; Xenocr., fragm. 30 Heinze = 94 Isnardt
2 absolutis BMVAFR : obsolutis NPLU 3 fictionique Stew. : factionique codd. 5 universa(m) corr. Colv. 6 interminator NPLU 9 nec sane V2 corr. Gold. : sed ne sane B3RP, sed sane BV cett. codd., neque sane Rom. 13 (t)actu corr. Gold. 14 opinione cogitationis : cogitatione conieceram, Maia 1966, 163 cogitationis : cogitaciones MV, corr. M2 corpora : corporea RL, corpoream U 19 ideac, Flor. : ideas codd. 20 autem : aut NPLU
94
APULEI
DE PLATONE LIBERI
95
Oioiag, quas essentias dicimus, duas esse ait, per quas cuncta gignantur mundusque ipse; quarum una cogitatione sola concipitur, altera sensibus subici potest, sed ilia, quae mentis oculis comprehenditur, semper et eodem modo et sui par ac similis invenitur, ut quae vere sit; at enim altera 5 opinione sensibili et irrationabili aestimanda est, quam nasci et interire ait. et sicut superior vere esse memoratur, hanc non esse vere possumus dicere. et primae quidem substan-tiae vel essentiae primum deum esse et mentem formasque rerum et animam; secundae substantiae omnia quae infor- 10
194 mantur quaeque gignuntur et quae ab substantiae superioris exemplo originem ducunt, quae mutari et convert! possunt, labentia et ad instar fluminum profuga. adhuc ilia, quam dixi, intellegendi substantia quoniam constanti nititur robo-re, etiam quae de ea disputantur, ratione stabili et fide plena 15 sunt; at eius, quae veluti umbra et imago est superioris, rationes quoque et verba, quae de ea disputantur, inconstan-ti sunt disciplina.
VII    Initium omnium corporum materiem esse memoravit; hanc et signari impressione formarum. hinc prima elementa 20 esse progenita, ignem et aquam et terram et aera. quae si elementa sunt, simplicia esse debent neque ad instar syl-labarum nexu mutuo copulari, quod istis evenit, quorum
p. 94,2 sqq. cf. Plat., Tim. 37bc; p. 94, 21-23 cf. ibid., 48be
3 sensibus BMVAFR : sensus NPLU J similis BMVF : sui similis A R NPLU ut quae Rohde, JLZ 1876, 781 : et quae codd. 9 mentem : tamen MV 16 eius BMVA : huius FRNPLU 19 materiem BMVA : materiam FRNPLU edd. 21 et aquam et terram : aquam terram FR 23 quod istis Lips. : que istis codd.    quorum corr. Beau. : quarum codd.
substantia multimoda potestatum coitione conficitur. quae cum inordinata permixtaque essent, ab illo aedificatore mundi deo ad ordinem numeris et mensuris in ambitům
195 deducta sunt, haec e plurimis elementis ad unum redacta esse, et ignem quidem et aera et aquam habere originem atque principium ex trigono, qui sit anguli recti, imparibus (lateribus); terram vero de rectifs] quidem angulifs] trigo-nis, sed fastigiis paribus, esse, et prioris quidem formae tres species existere: pyramidem, octangulam et vigintiangulam sphaeram. et pyramidem figurám ignis in se habere, octangulam vero aeris, angulatam vicies sphaeram aquae dicatam esse, aequipedum vero trigonum efficere ex sese quadratum,
196 XÚflov, quae terrae sit propria, quapropter mobilem pyra-midis formám igni dedit, quod eius celeritas agitationi huius videatur esse consimilis. secundae velocitatis octangula sphaera est; hanc aeri detulit, qui levitate et pernicitate post ignem secundus esset. vicenalis sphaera toco tertio est; huius forma fluvida et volubilis aquae similior est visa, restat tes-
p. 95, 1 cf. Plat., Tim. 52 e; p. 95, 2 cf. Plat., ibid., 53ab; p. 95, 5 sqq, cf. ibid., 53c-55 c; p. 95, 8 sqq. cf. ibid., 55 d-56 b
1 multimoda B2R Rom. : multi B, multimoda multi cett. codd., locum desp. Tbo. potestatum F : potestate B2R Rom., potesta-tem B cett. codd. coicione B (in ras.) FPLU : comone N, cortione R, coinitione M, conicione V, comode A 4 deducta : dedicta NPLU 6 trigono BV2R : trigone cett. codd. qui sit: que sit LU recti imparibus Tbo. Beau. : rectim imparibus B, rectum imparibus B:, recti num paribus MVNPLU, recti non paribus AR, recti non paribus angulis F 7 (lateribus) add. Tbo. Beau. de recti[s] Tbo. Beau. : directis codd. anguli[s] trigonis sed Tbo. Beau. : angulis trigonis et codd. 8 fastigiis Gold. Tbo. Beau. : vestigiis codd. 10 et pyramidem B3ARP: et piramidam BMVFNLU octangulam : octangulum BMR 13 ni) Bo v quae Gold. : cybon quae vel que codd. 17 vicenalis B2Pb : vicenialis B VA, vicinialis FRNP, vicimalis LU, vicenio alis M, vigesialis Rom.
96
APULEI
DE PLATONE LIBER I
97
serarum figura, quae cum sit immobilis, terrae constantiam non absurde sortita est. et alia initia inveniri forsitan posse VIII ait, quae deo nota sint vel ei qui sit diis amicus, sed de primis elementis, igni et aqua ceterisque, et ilia constare particulatim animalium et inanimantium corpora mundum- 5 que omnem ex omni aqua totoque igni et aeris universitate cunctaque terra esse factum et non solum nullam riorum partem extra orbem relinqui, sed (ne) vim quidem eius [et]
197 extrinsecus inveniri. haec autem invicem ex se intra se apta
et conexa esse; idcircoque in igne atque terra aqua{e) et aeri 10 est situs et, sicut ignis aeri cognatione coniungitur, ita umor affinitati terrenae iugatur. hinc unum esse mundum in eoque omnia, nec relictum locum in quo alius, nec elementa super-esse, ex quibus alterius mundi corpus possit esse, ad haec ei attributa est perpetua iuventas et inviolata valitudo eoque 15 nihil praeterea extrinsecus est relictum quod corrumpere posset ingenium eius et, si superesset, non eum laederet, cum ita apud se ex omni parte compositus atque ordinatus foret,
198 ut adversantia et contraria naturae disciplinaeque eius offi-cere non possent. idcirco autem perfectissimo et pulcherri- 20 mo mundo instar pulchrae et perfectae sphaerae a fabricato-
p. 96, 2 cf. Plat., Tim. 53 d; p. 96, 5-9 cf. ibid., 32c; p. 96, 9 sqq. cf. ibid., 32b; p. 96,12 cf. ibid., 33ad; p. 96,21 cf. ibid., 33 b
2-3 posse ait B2V2 Elmen. : posse aut codd. (possit B), posse ait aut Wow. 3 sint ex sit B2, sunt RL 6 totoque BMVAR : totaque FNPLU igni : ignis LU 8 {ne) add. Flor. [et] seel. Vulc. 10 aqua(e) Tho. Beau. aeri B Tho. Beau. : aere B2 cett. codd. 11 est situs BMVPb : esse situs AFRNPLU, esse situm con. Colv. et sicut: ut sicut Lips. aeri F Tho. Beau. : aeris cett. codd. 12 iugatur A (coniecerat Modius apud Colvium) : iungatur BMVFRPLU, iungantur N, iungitur V2
IX 199
re deo quaesitum est ut sit nihil indigens, sed operiens omnia coercensque contineat, pulcher et admirabilis, sui similis sibique respondens. hinc illud etiam: (cum) septem loco-rum motus habeantur, progressus et retrocessus, dexteriores ac sinistri, sursum etiam deorsumque nitentium et quae in gyrum circuitumque torquentur, sex superioribus remotis haec una mundo relicta est sapientiae et prudentiae propria, ut rationabiliter volveretur. et hunc quidem mundum nunc sine initio esse dicit, alias originem habere natumque esse: nullum autem eius exordium atque initium esse ideo quod semper fuerit; nativum vero videri, quod ex his rebus substantia eius et natura constet, quae nascendi sortitae sunt qualitatem. hinc et tangitur et videtur sensibusque corporeis est obvius. sed quod ei nascendi causám deus praestitit, ideo immortali perseverantia est semper futurus.
Animam vero animantium omnium non esse corpoream nec sane perituram, cum corpore fuerit absoluta, omnium-que gignentium esse seniorem; atque ideo et imperitare et regere ea, quorum curam fuerit diligentiamque sortita, ip-samque semper et per se moveri, agitatricem aliorum, quae 20
10
15
p. 97, 3 cf. Plat., Tim. 34a; 43b; p. 97, 8 cf. ibid., 28b; p. 97, 16 sqq. cf. ibid., 34bc; Legg. 896a sqq.; Phaedr. 245c
2 coarcensque NP, cohercens quae A 3 (cum) add. Flor. ante habeantur, ante septem add. Tho. Beau. 4 progressus MVAR Rom. : prosus BL, prorsus FNPU, processus B2 dexteriores Gold. Tbo. Beau. : dexterioris codd. 7 (commotio) post relicta est add. Novak, W.St. 1911, 10S,{via) post propria add. con. Tho. qui tamen suspicatus est Apuleium rag xiv7Jaeig cogitantem verbi genus mutavisse; 'via' subaudisse Apuleium censet Beau. 13 corpore is MV 14 est obvius : esto huius MV causam : causa RNPLU 16 non esse : nec esse MV 17 perituram ex pe-nituram M2 V2 20 per se : ipse LU aliorum quae : aliorumque MV, corr. M2V2
98
APULEI
nátura sui immota sunt atque pigra. sed illam, fontem ani-marum omnium, caelestem animam optimam et sapientissi-mam virtute esse genetricem, subservire etiam fabricatori deo et praesto esse ad omnia inventa eius pronuntiat. verum substantiam mentis huius numeris et modis confici congemi- 5 natis ac multiplicatis augmentis incrementisque per se et extrinsecus partis, et hinc fieri ut musice mundus et canore moveatur.
200 Naturasque rerum binas esse et earum alteram esse, quam quidem oof aotT)v appellat ille et quae videri oculis et attingi 10 manu possit, alteram, quae veniat in mentem, cogitabilem et intellegibilem: detur enim venia novitati verborum rerum obscuritatibus servienti. et superiorem quidem partem mu-tabilem esse ac facilem contuenti, hanc autem, quae mentis acie videtur et penetrabili cogitatione percipitur atque conci- 15 pitur, incorruptam, immutabilem, constantem eandemque
et semper esse, hinc et duplicem rationem interpretationem-que dicit; namque ilia visibilis fortuita et non ita perseveran-ti suspicione colligitur, at haec intellegibilis vera, perenni et constanti ratione probatur esse. 20 X    Tempus vero aevi esse imaginem, si quidem tempus move-
201 tur, perennitatis fixa et immota natura est; et ire in earn tempus et in eius magnitudinem fluere ac dissolvi posse, si quando hoc decreverit fabricator mundi deus. eiusdem tem-poris spatiis mensuras mundanae conversionis intellegi. solis 25 quippe et lunae globum hoc agere ceterasque Stellas, quas
p. 98, 5 cf. Plat., Tim. 35b-36b; p. 98, 9 cf. ibid., 51d-52a; p. 98, 17 cf. ibid., 37bc; p. 98, 21 cf. ibid., 37d; p. 98, 23 cf. ibid., 38b; p. 98, 26 cf. ibid., 38c; Legg. 822a
3 virtute B2MV : virtutem cett. codd. defendit Wbittaker, Studies in Platonism XVII, 180 11 verba quae veniat in mentem ante cogitabilem transp. Flor., post alteram esse (9) in codicibus legun-tur 18 visibilis ilia RP non ita Sciopp. Tho. Beau. : inita codd. (initia M)     19 at haec : ad haec B {corr. B2) LU, ac hec R
DE PLATONE LIBER 1
99
nos non recte erroneas et vagas dicimus; nostrae enim super earum cursibus opiniones disputationesque possunt in erro-rem intellectum inducere. ceterum ille rerum ordinator ita reversiones earum, ortus, obitus, recessus, moras progres-susque constituit, ut ne modico quidem errori locus esset. 5 dies quippe cum noctibus mensium spatia complere, menses vicissim annorum orbes involvunt, nec prius quam signa haec luce siderea ardere coeperunt, iniri potuerunt tempo-rum numeri, perituramque esse observationem computatio-nis huius, si hie olim chorus antiquus steterit. namque ut 10
202 mensurae et reversiones temporum noscerentur circuitusque mundi videretur, solis incensa sunt lumina et vicissim, ut quies desiderata proveniret animantibus, opacitas est inventa noctis. mensesque effici, cum luna circuli sui completo curriculo ad eundem locum, a quo discesserit, revertatur, 15 anni vero spatia concludi, cum sol quadrinas temporum contigerit vices et ad idem signum fuerit invectus. horum enim ratio in se revertentium et a se proficiscentium intellectum cogitationis invenit. esse autem stellarum nihilo minus certos ambitus legitimis curriculis perpetuo servatos, quos 20 vix hominum sollertia comprehendit. unde fit ut et magnus
203 ille vocitatus annus facile noscatur, cuius tempus implebitur
p. 99, 9 cf. Plat., Jim. 40c; p. 99, 11-19 cf. ibid., 39bc; 47a sqq.; p. 99,22 sqq. cf. Plat., Tim. 39d
2 possunt : sunt BMV 3 inducere F Rom. : incidere cett. codd. 7 involvunt MV (involuunt M) AFRL : involvent NPL2U, involent B 7—8 signa haec B2MAPb : signa haec enim BVFRNPLU 8 siderea : sidera RLUP2, sidere P potuerunt B2MVAR Rom, : poterunt BFNPLU 9 numeri B2V2AR : numeris MVFNPLU, numerus B 12 et vicissim : ut vicissim MV 15 revertantur NP, corr. P2 18 enim ratio con. Tho., unde Beau. : enumeratio codd. (tuetur Purser, Hermath. 1912, 52), enumeratio-nem Hild.    intellectum : intellects Hild.
100
APULEI
cum vagantium stellarum comitatus ad eundem pervenerit finem novumque sibi exordium et itinera per vias mundi reparaverit.
XI Globorum vero caelestium nexorum inter se per vices mu-tuas omnium supremum esse eum qui inerrabili meatu cen- 5 setur; eius amplexu ceteros coerceri. et esse ajikavéai primům ordinem, secundum Saturno datum, Iovi tertium, Martem quartum tenere, quintum Mercurio dari, sextum Veneris esse, septimum Solis itineribus incendi, octavum metiri Lunam. 10
Exinde elementis omnia ac principiis occupari. ignem ante alia superiorem esse, mox aeris locum, hinc aquae proxi-mum et tunc globum terrae in medio situm, aequalem loco ac figura, immobilem stare, hos astrorum ignes sphaeris ad-fixos perpetuis atque indefessts cursibus labi. et hos animalis 15 deos dicit esse, sphaerarum vero ingenium ex igni coalitum et fabricatum.
Iam ipsa animantium genera in quattuor species dividun-204 tur, quarum una est ex natura ignis eiusmodi, qualem solem ac lunam videmus^ceterasque siderum Stellas, alterum ex 20 aeria qualitate — banc etiam daemonum dicit — tertium ex
p. 100, 6 sqq. cf. [Plat.], Epinom. 987be
5 inerrabili BMVF Rom. : inenarrabili AR.NPLU 6 ceteros : ceteris MV et esse : et esse et B, corr. B2 ditXaveai Oud. : planes vel planis B, aplanis B2A, aplanos R, aplanisi cett. codd. (amplanisi V), drtXavEi; Aid. 7 iovi FRL : iovis cett. codd. 8 martem AFR Rom. : martis BMVNPU, marti L 9 octavum BMVAR : octavo FNPLU 11 ac principiis : a principiis MV, et principiis L 14 hoc astrorum NPLU 15 animalis B : animales B2 cett. codd. 16 igni BMVA : igne FRNPLU 20 ceterosque NPLU 21 aeria : aerea MV, aria B (corr. B2) daemonum MVAR Rom. : daemonem BFNPLU
DE PLATONE LIBERI
101
aqua terraque coalescere et mortale genus corporum ex eo dividi terrenum atque terrestre — sie enim jie^ov et yzQoaiov censui[t] nuneupanda - terrenumque esse arborum cetera-rumque frugum, quae humi fixae vitam trahunt, terrestria vero, quae alit ac sustinet tellus. 5
Deorum trinas nuneupat species, quarum est prima unus et solus summus ille, ultramundanus, incorporeus, quem patrem et architectum huius dívini orbis superius ostendi-mus; aliud genus est, quale astra habent ceteraque numina, quos caelicolas nominamus; tertium habent, quos medioxi- 10
205 mos Romani veteres appellant, quod [est] sui tatione, sed et loco et potestate diis summis sint minores, natura hominum profecto maiores.
XII Sed omnia quae naturaliter et propterea recte feruntur providentiae custodia gubernantur nec ullius mali causa deo 15 poterit adscribi. quare nec omnia ad fati sortem arbitratur esse referenda, ita enim definit: providentiam esse divinam sententiam, conservatricem prosperitatis eius, cuius causa tale suseepit officium; divinam legem esse fatum, per quod inevitabiles cogitationes dei atque ineepta complentur. unde 20
p. 101, 2 cf. Plat., Tim. 39e sqq. (an Resp. 546a, ut Beau. vide-tur?); p. 101, 9 cf. Plat., Tim. 41a; p. 101, 10-11 cf. Plaut., Cist. 512; Serv., Aen. III 134; V1II275; p. 101, 16 cf. Plat., Resp. 617e; Tim. 42d; p. 101,17 cf. SVF II 933; p. 101,19 cf. SVF 1162
2 tieňov et XEQoaiov Flor. : et pone neptepon {neptoton A) codd., evyetov et búveiov Beau. ex Platonis Re publ. 546a; hoc tamen in libro Apuleius Platonis Timaeo constanter utitur 3 censui[t] corr. Colv. 4 quae om. NPLU 11 est secl. Tbo. Beau., ex Rom., et Flor. Oud. sed et CH Oud. Tbo. Beau. : sed cett codd., sed loco tuetur Baeh., Rh. Mus. 1912, 124, et loco (omisso sed) Rom. 12 diís BMVFR : dii A NPLU sint B : sunt B1 cett. codd. 15-16 deo poterit: poterit deo MV A 16 arbi-trantur AM2R, corr. A2 20 cogitationes BMVAFR : cognitio-nes NPLU
102
APULEI
si quid Providentia geritur, id agitur et fato, et quod fato terminatur, Providentia debet susceptum videri. et primam quidem providentiam esse summi exsuperantissimique deo-rum omnium, qui non solum deos caelicolas ordinavit, quos ad tutelam et decus per omnia mundi membra dispersit, sed 5 natura etiam mortales eos, qui praestarent sapientia ceteris 206 terrenis animantibus, ad aevitatem temporis [s]e(di)dit fun-datisque legibus reliquarum dispositionem ac tutelam re-rum, quas cotidie fieri necesse est, diis ceteris tradidit. unde susceptam providentiam dii secundae providentiae ita navi- 10 ter retinent, ut omnia, etiam quae caelitus mortalibus exhi-bentur, immutabilem ordinationis paternae statum teneant. daemonas vero, quos Genios et Lares possumus nuncupare, ministros deorum arbitratur custodesque hominum et inter-pretes, si quid a diis velint. nec sane omnia referenda esse ad 15 vim fati putat, sed esse aliquid in nobis et in fortuna esse non nihil, et fortunae quidem improvidos casus ignorari a nobis fatetur; instabile enim quiddam et incurrens intercedere so-lere, quae consilio fuerint et meditatione suscepta, quod non
p. 102, 4 sqq. cf. Plat., Tim. 41 ac; p. 102, 14 cf. Plat., Symp. 202e
6 sapientia: sapientiam AR 7 terrenis om. AR edidit Rom. : edit R, fecit B3, dědit P3Pa, sedit B cett. codd. 8 disposi-cionem FL : disposicionum L2 cett. codd. 10 providentiam tue-tur Krafft, MH 1979, 157 n. 20 : provmciam Tho. Beau. 11 retinent: retinet NPLU, corr. P2 caelitus B2 Tho. Beau. : caele-stus B, caelestis MVNPLU, scelestis A, caelestibus a F, a caelestibus R Rom. probante Krafft, ibid. post etiam, non post omnia dis-tinguit Krafft, MH 1971, 157 n. 21 13 daemonas : daemones B2VU 14 arbitratur RV2CHPa Seal. : arbitrantur V cett. codd. 16 putat RV2CHPa Rom. : putant V cett. codd. fortuna esse : fortuna AR Rom. 17 et fortunae BMVAR Rom. : eius fortunae FNPLU 19 quod AP3 Helm, BPW 1909, 843 Novák, W. St. 1911,109 : quae cett. codd., punctis notát V2
DE PLATONE LIBERI
103
patiatur meditata ad finem venire, et tunc quidem cum im-pedimentum istud utiliter provenit, res ilia felicitas nomina-tur; at ubi repugnationes istae nocivae erunt, infelicitas dici-
207 tur. omnium vero terrenorum nihil homine praestabilius Providentia dedit. 5
XIII Quare idem bene hominis pronuntiat esse animam corporis dominam. at enim cum tres partes animae ducat esse, rationabilem, id est mentis optumam portionem, hanc ait capitis arcem tenere, irascentiam vero procul a ratione ad domicilium cordis deductam esse obsequique earn in loco 10 respondere sapientiae, cupidinem atque appetitus, postre-mam mentis portionem, infetnas abdominis sedes tenere ut popinas quasdam et latrinarum latebras, deversoria nequi-tiae atque luxuriae; relegatam vero idcirco longius a sapientia hanc partem videri, ne importuna vicinitas rationem 15 consulturam desuper cunctorum saluti in ipsa cogitationum utilitate turbaret. totum vero hominem in capite vultuque
p. 103, 6 cf. Plat., Tím. 69c-70b; Resp. 439d sqq.; 571c-572a; 580d sqq.; p. 103, 10-11 cf. Plat., Tim. 70e; p. 103, 14 sqq. cf. Plat., ibid., 44d-45a
3 repugnationes ARU2 Rom. : repugnatione U cett. codd. 6 hominis Lips. : homines codd., seel. Novak, W. St. 1911, 109, for-tasse recte pronunciat esse Pa Seal. : pronunciant esse BA NPLU, pronunciarunt esse R Rom., pronunciantes se M, pronunciant animam esse F, pronunciat tantum CH, pronunciantes tan-tum\ 7 ducat: dicat B2ARP2 Rom. 8 optumam BM : opti-mam B2AP2 cett. codd. {animam P) 12 tenere : teneret BMV (corr. V2) 14 relegatam : relegatum ANP, corr. P2 15 vicinitas FP2 Baeh., Rb. Mus. 1912, 124 : vicinitas et cett. codd., vicini-tate Hild. Tho. Beau., vicinitas eius con. Tho. 16 consulturam Salm. Tbo. Beau. : consumpta F, consumptum V, consumptam cett. codd. 17 turbaret: turbaretur NPLU, corr. P2 vulrum-que NPLU
104 APULEI
208 esse; nam pmdentiam sensusque omnis non alias quam ilia parte corporis contineri. cetera enim membra ancillari et subservire capiti, cibos et alia subministrare, vectare etiam sublime positum ut dominum atque rectorem providentia-que eius a periculis vindicari. sed machinamenta, quibus ad 5 sentiendas et diiudicandas qualitates sensus instruct! sunt, ibidem erga regiam capitis constituta esse in conspectu
209 ratioms, ut intellegendi ac persentiscendi Veritas adiuvetur. XIV    Sensus vero ipsi ad ea, quae sunt sensibilia, apte composi-
ta natura intellegentiam cognatam tenent. ac primo oculo- 10 rum acies gemellas perlucidas et quadam luce visionis illustres noscendi luminis officium tenere. auditionem vero aeriae naturae participem aeris nuntiis percipere sonores, iam gustatus solutiores esse sensus ideoque umidioribus et aquosis potius commodatos. tactum etiam terrenum atque 15 corporeum solidiora, quaeque contingi offendique possunt, sentire. eorum etiam, quae corrupta mutantur, separata in-tellegentia est. in media namque regione oris nares natura constituit, quarum bifori via odor cum spiritu commeat. conversiones autem mutationesque odoratus causas dare 20 easque de corruptis vel adustis vel mitescentibus aut made-
p. 104, 11 cf. Plat., Tim. 45bc; p. 104, 12 sqq. cf. ibid., 67b; p. 104,19 cf. ibid., 66d-67a
1 namque AR Rom. alias : alia Colv. 4 positum ut H Oud. Tho. Beau. : possit ut cett. codd. (possit in M, possuit ex emend. V2) 6 et diiudicandas : diiudicandasque A R Rom. 8 persen-tiendi AR Rom. 11 perlucidas et B2 Gold., Wien. Sitz. Ber. 1871, 172 Tho. Beau. : perlucidas esse B cett. codd., perlucidas esse, eas Rom. 19 bifori via BMVA : biforidia FNPLU, sym-phonia R Rom. 20 odoratus B2V2ARU : odoratis BMVF, odo-ratas NP, odoratustas L 21 mitescentibus : mucescentibus con. Colv. (unde Flor.), madescentibus Rom., illiquescentibus con. Rob-de,JLZ1876, 781
DE PLATONE LIBER 1 105
210 factis sentiri, cum quidem ea, quae {fe)runtur vapore vel fumo exhalantur, odorum viis iudicium sensusque succe-dunt; nam resistent] integrae et aer purus numquam eius-modi auris inficiunt eos.
211 Sensus quidem ipsi communes nobis sunt cum ceteris ani- 5 mantibus. at enim hominis sollertia eiusmodi divino benefi-cio instructor auctiorque, quod auditus illi est visusque prae-stantior. oculis namque metitus est caelum siderumque cir-cuitus et astrorum obitus atque ortus eorumque cum signifi-catibus spatia comprehendit, ex quo pulcherrimus et uberri- 10 mus fons ille philosophiae profluxit. auditu vero quid homi-
ni magnificentius potuit evenire, per quern prudentiam sa-pientiamque condisceret numerosque orationis metiretur ac modos faceret fieretque ipse totus modulatus ac musicus? lingua et dentium vallum et ipsius osculi venustas accessit. 15
212 quod quidem aliis animantibus ad explendam victus necessi-tatem inferendasque ventri copias comparatum est, sed hominis promptuarium potius rectae rationis et suavissimae
p. 105, 7 cf. Plat., Tim. 46e-47b; p. 105, 8 cf. ibid., 47ab; p. 105, 11-12 cf. ibid., 47cd; p. 105,15 cf. ibid., 75de; Cie., De nat. deor. II 59,148
1 quae (fe)runtur Tho. Beau., quae uruntur Lips., quae vertun-tur Koziol, Zeitschr. Österr. Gymn. 1877, 749 2 odorum viis Beau. : odore viis codd., desp. Tho., odore sui con. Tho. Baeh., Rh, Mus. 1912, 12S 3 resistent] integrae Tho. Beau. : resistent integre A, resistent aegrae vel egrae cett. codd. (res si stent integrae Pb, si res stent integrae B2 in rasura, si restent integrae R Rom.) 4 auris R Tho. Beau. : auras BMVAR2 Rom., aures F, om. NPLU eos NPLU Tho. : eo B MV F, et V2 A R Rom. 6 hominis Rom. Tho. Beau. : hominum codd. Vulc. Flor. Hild. 7 illi H Stew. Tho. Beau. : ille cett. codd., illis Vulc. 9 significatibus BM : significantibus ARFNPU, significationibus VL 14 ipse : et ipse NPLU 16 animantibus : amantibus NPLU 17 comparatum : comparandum NPLU hominis : homini FCH con. Stew., unde Tho. Beau.
106
APULEI
DE PLATONE LIBERI
107
orationis hoc datum est, ut, quae prudentia corde concepe-rit, ea sensa promat oratio.
XV Sed totius corporis habitus et figura membrorum alia con-dicione sunt optuma, alia longe peiora. inferiora reguntur optimatium praestantia et ipsa ministerium suggerunt vic- 5 tuale. pedes denique (ceteraque) umerorum tenus capiti oboediunt. at superciliorum saepes praemuniunt oculis, ne desuper proruat quod teneras visiones mollesque perturbet. pulmones loco ac sui genere cordi plurimum consulunt, cum exardescit ira trepidansque celerioribus motibus vertex cor- 10 dis ipsius madens sanguine pulmonum excipitur mollitia, siti, frigore. lienem vero iocineri non frustra esse finitimum,
213 ut eius redundantiam participatis haustibus relevet absterge-atque ea, quae sordium fuerint, purumque ac sincerum prae-stet, quod maxime fibris est commodum. ventrem hiris inte- 15
p. 106, 6 cf. Plat.fTim. 44de; p. 106, 7-9 cf. Cic, De nat, deor. II 57, 143; p. 106, 9-12 cf. Plat., Tim. 70cd; p. 106, 12 sqq. cf. ibid., 72c; p. 106,15 cf. ibid., 73a
1 orationis tra. AR Rom. conceperit : concepit RNPLU 6 denique : omniaque Sinko, diss. 20, qui post hoc verbum lacunam statuit; ceteraque addendum con. Tho., quod pro denique rescribit Beau.; indeque Purser, Hermath. 1912, 52 Brakman, Mnem. 1928, 184; dein quae Chodaczek, Eos 1929, 300; at denique idem valere atque igitur monet Redfors, op. cit, 41 umerorum : ume-roru B, humero A, humorům N, umeroruui M, humo R 7 at: ad MV, corr. V2 oculos B2F 8 post perturbet deest A 10 motibus : molestibus MV, corr. V2 12 siti : sitis MV, sui P non frustra B2V2R Rom. : haud frustra Pa, vel frustra BV cett. codd. 13 redundantiam F : redundantia cett. codd. participa-ti MV, corr. V2 abstergatque FR 14 ea quae BFRNPU : eaque MVL sordidum NLU fuerint B2FR : fuerit BMVNPLU ac sincerum : et sincerum NPLU
stinorum circumplexum et nexibus impeditum esse, ne escu-lenta et potulenta sese penetrarent, sed ut retenta paulisper utilitatem sui ac censum animantibus exhiberent; nam [ne] exhaustis et labentibus iis quae inferuntur, momentis omnibus appetendi cibi necessitas immineret et ad hoc 5 XVI unum occupari nobis dies noctesque esset necesse. visceribus 214 ossa sunt recta; eadem revincta sunt nervis. et tamen ea quae sunt internuntia sentiendi, sic sunt operta visceribus, ne crassitudine sensus hebetentur. ilia etiam, quae iuncturis et copulis nexa sunt, ad celeritatem facilius se movendi, 10 haud multis sunt impedita visceribus. denique ipsius capitis verticem specta: contectum tenui cute capillisque hirsutum videbis adversum vim frigoris et caloris. at enim illae op[t]i-mae sunt partes, quas labor subigit, ut femina ipsaque sessi-tandi regio est. quid de cibatu ipso loquar, quern itinera ex 15 utero manantia, fibris iecoris adiuncta, dispertiunt in cruoris habitudinem versum, ut eum ex eo loco per omnes artus
p. 107, 6 cf. Plat., Tim. 74de; p. 107, 7-9 cf. ibid., 74e-75a; p. 107,11-15 cf. ibid., 75e; 76c; p. 107,15 sqq. cf. ibid., 79a; 80d
1 ne esculenta B2FPa ; nesculenta B, esculenta cett. codd. 2 potulenta RPa Oud. : poculenta cett. codd. retenta : retinent a MV 3 censum : sensum FRPL2U, cessum L, corr. L2 nam BMV : om. FRNPLU ne seel. Tho. Beau. 4 exhaustus MV iis quae Rom. : his que R, usque BMV, que vel quae FNPLU (labentibus usque (quae) Tho. Beau.) 7 et tamen ea : etiam enea BMV, corr. B2 10 se movendi Lips. Tho. Beau. : se movenda codd. 11 haud CHPaPb Rom. : aut cett. codd., om. F impedita : impedimenta RNP, corr. P2 13 op[t]imae Vulc, : optime vel optumae codd. 14 subigit: subtit NPLU femina BMVR: semina FPLU, semen ita N, ita del. N2 16 manantia RLU : manentia cett. codd., meantia con. Tho.
108
APULEI
DE PLATONE LIBER I
109
natura sollers derivari faciat? sed e regione cordis venarum meatus oriuntur per pulmonum spiracula vivacitatem trans-ferentes, quam de corde susceperint, et rursus ex illo loco
215 divisae per membra totum hominem iuvant spiritu[m]. hinc illae anhelandi vices haustae redditaeque alterno modo, ne 5 mutuis impediantur occursibus. venarum diversae sunt qua-litates, quas ad procreandum e regione cervicum per medullas renum commeare et suscipi inguinum loco certum est et pulsu venarum genitale seminium humanitatis exire.
XVII At cum totius corporis tres dicat esse substantias, pri- 10 mam vult videri ex igni et aqua et ceteris elementis, aliam ex consimilibus partibus viscerum, ossiculorum, cruoris et cete-rorum, tertiam de discrepantibus diversisque membris, id est capite, utero et articulis disparibus. unde et substantia, quae de simplicibus constat elementis, si id, quod necessitate vie- 15 tus extrinsecus adrogatur, quomodo congruit et generi sin-
216 gulorum, qualitatem corporis temperiemque custodit, et il-lis, quae de consimilibus, robur äuget et iis, quae inter se disparia supra diximus, pulchritudinem nutrit; et simul
_ Gm
p. 108, 1-6 cf. Plat., Tim. 70b; 78ae; 81a; p. 108, 6 cf. ibid., 91ab; p. 108, 10 cf. ibid., 81e-82b; p. 108, 14 sqq. cf. ibid., 81c-82b
1 faciat B2RCH : facit B cett. codd. 4 spiritu[m] Wow. 5 illae F : ille R, ilia cett. codd. 6 diversae : dispersae NU, divisae L 9 pulsu venarum Baeh., Rh. Mus. 1912, IIS Beau. : rursum venarum codd., desp. Tho. seminium : seminum NPLU 10 corporis tres Pa Brant. : corporis duas B2, corporis tantum B cett. codd. primam B2 Rom. : primum cett. codd. 11 igne NPLU aliam : aliis NPLU 14 capitis MV et substantia : ea substantia con. Tho. 16 quomodo obscurum : commodo [id est apte) Purser, Hermath. 1912, S3 Beau. generis NPLU 18 äuget et iis quae B2 Gold. Tho. Beau. : augeret iisque BM, augeret usque V, auget iisque (vel usque) FNPLU, äuget et om. R 19 simul RCPa Rom. : simulabo BMV, simul ob FNPLU, simili modo Purser, ibid.
aequalitas ista sicci, umidi, ferventis ac frigidi sanitatem, vires speciemque largitur, sicuti ilia intemperans atque im-moderata permixtio singulis universisque vitiatis animal ce-leri exitio corrumpit. XVIII    Tripertitam animam idem dicit: primam eius rationabi- 5 lern esse partem, aliam excandescentiam vel irritabilitatem, tertiam appetitus; eandem cupiditatem possumus nuncupa-re, sed tunc animanti sanitatem adesse, vires, pulchritudinem, cum ratio totam regit parentesque ei inferiores duae partes concordantesque inter se iracundia et voluptas nihil 10 appetunt, nihil commovent, quod inutile esse duxerit ratio, eiusmodi ad aequabilitatem partibus animae temperatis corpus nulla turbatione frangitur. alioquin invehit aegritudi-nem atque invalentiam et foeditatem, cum incompositae et inaequales inter se erunt, cum irascentiam et consilium sub- 15 217 egerit sibique subiecerit cupiditas aut cum dominam illam reginamque rationem obsequente licet et pacata cupidine ira flagrantior vicerit. sed aegritudinem mentis stultitiam esse dicit eamque in partes duas dividit. harum unam imperitiam nominat, aliam insaniam vocat; et imperitiae morbum ex 20
p. 109, 5-8 cf. Plat., Tim. 89e-90c; p. 109, 8 cf. Plat., Resp. 430e; 441e; p. 109, 14 sqq. cf. Plat., Resp. 431a; p. 109, 18 cf. Plat., Tim. 86b
1 aequalitas ex aequalitatis L2, ex aequalitates P2 (atque) umidi Beau. sicci, umidi : sictium id M, sicum id est V 2 sicuti Hild. Tho. Beau. : sicum codd. (sic CH), sicut Row. 3 animal : anima NPLU 8 animanti sanitatem : animantis animantem BMV, corr. B2 9 totam : totum BMV 11 duxerit B2F2 Colv. : duxerint BMFNPL2U, dixerint VRL 12 aequabilitatem : aequalitatem B2MVR, aquabilitatem B animae temperatis F R NPLU : anima etenimperatis BMV (peractis V), anima etenim imperatis B2 14 invalentiam : valentiam BMV 15 irascentiam B R Rom. : irascentia cett. codd. 16 aut BRLU : autem MVFNP    17 cupidine RCH Rom. : cupidini cett. codd.
110 APULEI
gloriosa iactatione contingere, cum eorum, quorum ignarus est, doctrinam aliquis scientiamque mentitur; furorem vero pessima consuetudine et libidinosa vita solere evenire hanc-que insaniam nominari, quam vitiosa qualitas corporis pro-dit, cum ea, quae rationi sunt parata in ipso vertice, impor- 5 tunis angustiis coartantur. at enim hominem tunc esse per-fectum, cum anima et corpus aequaliter copulantur et inter se conveniunt sibique respondent, ut firmitas mentis prae-valentibus corporis viribus non sit inferior; corporis vero tunc nativis incrementis augetur, cum valitudinis ratio pro- 10 curata salubriter modum necessarii victus nescit excedere 218 nec valitudo obteritur magnitudine externorum laborum nec pabuli sarcina immoderatius invecti vel non, ut oportet, digesti distributique per corpus, tunc enim artus ac membra vigoris debiti modum et vires retinent, cum id, quod infer- 15 tur, ad totius corporis conservationem veluti singillatim ex-aequatum cunctis partibus diditur. verum enimvero tunc ex-itium f copo * * *
p. 110, 6 cf. Plat., Tim. 87d-88b
4 prodit B2 Vulc. : prodidit R, prodiit B čeří. codd. 10 ratio Tho. Beau. : portio FRV2, potio MVNPLU, passio B2, patio B 13 pabuli sarcina BF : pabulis articina MV, pabuli sarcinae RNPLU 14 digesti : degesti BMV 17 diditur B Tho. : dividi-tur B2 cett. codd. Beau. 17-18 exitium copo vel compo vel cupio codd. praeter B3 qui exitio corrumpit in rasura habet (ex initium copo M, coporis M2). Quae verba sic veteres editiones refinxerunt: cum id minime fit, tunc sequitur {vel sequi) exitium corporis. In libris vero manu scriptis statim subeunt verba : moralis philoso-phiae etc. Hoc autem non evenit in libro R, qui post verba verum enimvero tunc exitium corporis prions De Platone libri finem indi-cat et alteri libra verbis Moralis philosophiae initium dat; de philo-sophia liber tertius incipit add. F2 mg.
DE PLATONE LIBER II 111 LIBER II
I    Moralis philosophiae caput est, Faustine fili, ut scias qui-213 bus ad beatam vitam perveniri rationibus possit. verum ut beatitudinem bonorum fine ante alia contingere (p)ut(es), ostendam quae de hoc Plato senserit. bonorum igitur alia
220 eximia ac prima per se ducebat esse, per praeceptiopem cete- 5 ra bona fieri existimabat. prima bona esse deum summum mentemque illam, quam voiiv idem vocat; secunda ea, quae
ex priorům fonte profluerent, esse animi virtutes, pruden-tiam, iustitiam, pudicitiam, fortitudinem. sed his omnibus praestare prudentiam, secundam numero ac potestate con- 10 tinentiam posuit, has iustitiam sequi, fortitudinem quartam esse, differentiam hanc bonorum esse constituit: partim di-vina per se et prima simplicia duci bona; alia hominum nec eadem omnium existimari. divina quapropter esse atque
221 simplicia virtutes animi, humana autem bona ea, quae quo- 15 rundam essent, quae cum corporis commodis congruunt, et
p. Ill, 6cf. Plat., Legg. 631bc; p. Ill, 10 cf. ibid., 631c; p. Ill, 15 cf. ibid., 661a; 697b; Stob. 1168, 24 W.-H.
2-3 Locum corruptum muttis modis temptaverunt viri docti, e.g. : verum [ad] beatitudinem bonorum fine ante alia contingere put{o) ostendam (que) con, Tho.; verum, ut beatitudinem bonorum fine ante alia {cognito) contingere t{e scias) Sinko, diss. 23; textum a lobanne Beaujeu emendatum dubitanter accepimus 4 de hoc : hoc BMV bonorum : bonum NPLU 5 ducebat BMVFR : dicebat B2NPLU praeceptionem codd. Beau. : per-ceptionem Aid. Tho. 7 secunda U correxeram, Maia 1966, 166 : secundum cett. codd. que MV 8 ex priorům : priorům BMV 15 humana B3R2HPaPb Seal. : humera cett. codd. (numera V) eaque BMVL2 15-16 eaque quorundam esse Rom. con. Tho. unde Beau.
112 APULEI
ilia quae nominamus externa, quae sapientibus et cum ra-tione ac modo viventibus sunt sane bona, stolidis et eorum II usum tgnorantibus esse oportet mala, bonům primum est verum et divinum illud, optimum et amabile et concupi-scendum, cuius pulchritudinem rationabiles appetunt mentes 5 natura duce instinctae ad eius ardorem. et quod non omnes id adipisci queunt neque primi boni adipiscendi facultatem possunt habere, ad id feruntur quod hominum est. secundum nec commune multis est nec [quod] omnibus similiter 222 bonum. namque appetitus et agendi aliquid cupido aut vero 10 bono incitatur aut eo quod videatur bonum. unde natura duce cognatio quaedam est cum bonis ei animae portioni[s] quae cum ratione consentit. accidens autem bonum est et putatur, quod corpori rebusque venientibus extrinsecus co-pulatur. et ilium quidem, qui natura imbutus est ad se- 15 quendum bonum, non modo sibimet intimatum putat, sed omnibus etiam hominibus, nec pari aut simili modo, verum patriae unumquemque acceptum esse, dehinc proximis et mox ceteris, qui familiari usu vel notitia iunguntur.
p. 112, 2-3 cf. Plat., Legg. 661b; 661d; p. 112, 15 cf. [Plat.], Epist. IX,358a
2 sane : sine BMV, corr. B2 3 esset B, essent M, esse et V (corr. B2) 6 instinctae ad Tho. Beau. : instincta eadem BR, instinctae eadem cett. codd. 7 adipiscendi : dispiciendi vel adspiciendi con. Tbo. 9 quod seel. Tbo. : quidem R Rom., ante secundum trai. Purser, Hermath. 1912, 53 Beau, (nec quod : neque con. Tbo., Bull. Acad. Roy. Belg. 1899, 476) 10 vero CH Rom. : verbo cett. codd. 12 portioni[s) Rom. : portionis R, partionis cett. codd. 13 cum ratione Oud. •■ curationi codd., rationi Rom. 16 intimatum codd., defend. Redfors 62 Beau. : ipsi natum Ca-saub. Tbo., uni natum Rohde, JLZ 1876, 781 Helm BPW 1909, 843 18 patriae corr. Casaub. ex (Plat.j epist. IX, 358a : etiam codd., seel, lacunam indicantes Gold. Tho. Beau., quod verbum alii alio modo correxerunt     acceptum desper. Gold. Tho.
DE PLATONE LIBER II 113
Hominem ab Stirpe ipsa neque absolute malum nec bonum nasci, sed ad utrumque proclive ingenium eius esse;
223 habere semina quidem quaedam utrarumque rerum cum na-scendi origine copulata, quae educationis disciplina in partem alteram debeant emicare, doctoresque puerorum nihil 5 antiquius curare oportet quam ut amatores virtutum velint esse, moribus, institutis eos ad id prorsus imbuere, ut regere
et regi discant magistra iustitia. quare praeter cetera induci ad hoc eos oportere, ut sciant, quae sequenda fugiendaque sint, esse honesta et turpia, ilia voluptatis ac laudis, haec 10 plena dedecoris ac turpitudinis; honesta eadem, quae sunt bona, confidenter optare nos oportere. tria genera ingenio-rum ab eo sunt comprehensa, quorum praestans, egregium
224 appellat unum, alterum deterrimum pessimumque, tertium
ex utroque modice temperatum medium nuncupavit. medio- 15 critatis huius vult esse participes puerum docilem et virum progredientem ad modestiam eundemque commodum ac venustum. eiusmodi quippe medietatis inter virtutes et vitia intercedere dicebat tertium quiddam, ex quo alia Eaudanda,
p. 113, 1 sqq. cf. J. Beaujeu, Apulee, Opuscules Philosophiques, Paris 1973, pp. 284-285; p. 113, 8 sqq. cf. Plat., Resp. 518b sqq.; Legg. 643a sqq.; 653bc
1 ipsa CH Rom. : ipse cett. codd. 6 oportet : oportere H con. Rohde, ibid. 6-7 velint esse H con. Stew. : vel inter se cett. codd. 10 ante ilia add. plena Tho. Beau. ac laudis BR con. Seal. : haec laudis cett. codd. 10-11 haec plena correxi, Maia 1966, 166: hactenus codd., haec vero Seal. Flor., haec Novak, W, St. 1911, 113 Beau., hae(c) autem Baeh., Rh. Mus. 1912, 126, haec contra con. Tho. 13 et egregium F Gold. Tho. Beau. 16 particeps RL, participem Rom. 17 modestiam BV2FR : mole-stiam MVNPLU commodum B2FNLU : quomodo MVR, com-modo BP 18 medietatis B2R2 : medietates BR cett. codd. 19 quiddam : quidam MV, quidem L
_
114
APULEI
DE PLATONE LIBER II
115
alia culpanda essent. inter scientiam (et inscientiam opinio-nem alteram) validam alteram falsam, pervicaciae vanitate iactatam; inter pudicitiam libidinosamque vitam abstinenti-am et intemperantiam posuit, fortitudini ac timori medios pudorem et ignaviam fecit, horům quippe, quos mediocres vult videri, neque sinceras esse virtutes nec vitia tamen mera 225 et intemperata, sed hinc atque inde permixta esse. IV Malitiam vero deterrimi et omnibus vitiis imbuti hominis ducebat esse, quod accidere censebat, cum optima et ratio-nabilis portio et quae etiam imperitare ceteris debet, servit aliis, illae vero vitiorum ducatrices, iracundia et libido, ra-tione sub iugum missa dominantur. eandem malitiam de diversis, abundantia inopiaque, constare. nec solum earn inaequalitatis vitio claudicare arbitrator, incumbere sed etiam dissimilitudini. neque enim posse[t] cum bonítate con-gruere, quae a semetipsa tot modis discrepet et non solum
p. 114, 1 cf. Plat., Men. 98a-99a; Symp. 202a; Resp. 478bd; Theaet. 201bc; p. 114, 8 cf. Plat., Resp. 431a; Tim. 88b; p. 114, 13 cf. Arist., EN 116, 1106b28; 8, HOSbll; p. 114, 16 cf. Plat., Phaed.93e;Resp. S54e
1 post scientiam lacunam significav. Gold. Tbo., suppl. Stnko, diss. 24; (et inscientiam) validam (alteram opinionem), alteram falsam suppl. Vahlen apud Gold., unde Tho. Beau. 3 pudicitiam BR Rom. : prudentiam cett. codd., pudenriam Oud. 6 vitia tamen mera Pa Rom. : viciatum mera cett. codd. (vicia cum mera R, vicia temeraria B2, vicia mera H) 8 deterrimi B2R : B non liquet, deterrimam cett. codd. 9 ducebat: dicebat BN2 11 illae F : ille RNPLU, ilia BMV 13 earn LU : ea cett. codd. 14 arbitrator et LU 14-15 sed etiam incumbere F edd. 15 dissimilitudini Novak, W.St. 1911, 114: dissimilitudine codd. Beau., (ad) dissimilitudinem Gold. Tho. posse[t] Koziol, Zur Kritik u. Erklärung ... Apuleius, Wien 1870, 10 Tho. Beau. 16 modis: mundis MV
10
15
disparilitatem sed etiam inconcinnitatem prae se gerat, tres quapropter partes animae tribus dicit vitiis urgueri: pruden-
226 tiam indocilitas impugnat, quae non abolitionem infert scientiae, sed contraria est disciplinae discendi — huius duas ab eo species accipimus, imperitiam et fatuitatem, quarum imperitia sapientiae, fatuitas prudentiae inveniuntur ini-micae — iracundiam audacia; in eius comitatufm] secuntur indignatio et incommobilitas - ctoovnotav sic interim dixe-rim —, quae non extinguit incitamenta irarum, sed ea stupore defigit immobili. cupiditatibus luxuriant, id est appetitus ap-
227 plicat voluptatum et desideriorum ad fruendum potiendum-que haustus inexplebiles. ex hac manat avaritia atque lasci-via, quarum altera liberalitatem coercet, altera immodera-tius fundendo patrimonia prodigit facultates.
V Sed virtutem Plato habitům esse dicit mentis optime et nobiliter figuratum, quae concordem sibi, quietem, constan-tem etiam eum facit cui fuerit fideliter intimata, non verbis modo sed factis etiam secum et cum ceteris congruentem: haec vero proclivius, si ratio in regni sui solio constituta
10
15
p. 115,2 sqq. cf. Arist., £NII8, 1108a 7sqq.; II 7, 1107b 8sqq.; EE 1220b38; MM 1191b24; De virt. et vit. 1250al6sqq.; p. 115, 15sqq. cl Plat., Phaed. 93c; Resp. 554e; SVF III 197 sqq.
2 animae partes MF 5 accipimus BMV: accepimus FRNPLU 7 audacia; in eius Hild. Tho. Beau. : audacia eius CH, audaciam eius cett. codd. comitatu[m] Koziol, ibid., 9 Tho. Beau. 10 defigit Stew. : deficit codd. adplicat ante luxuriant trai. F, post luxuriam Rom. 11 voluptatum FLU : voluptatem cett. codd., om. R 14 facultates H corr. Tho. Beau. : facultatem cett. codd. 15 virtutem R2 Flor. : virtutes R cett. codd. 16 figuratae B2 Rom. quietem codd. def. Tho. collato Prise. VI, 56 et 58 : quietum Vulc. constantem B2F: constanter cett. codd. 19 haec : hoc C Rom. cett. edd. praeter Gold. Tho. Beau.
116
APULEI
DE PLATONE LIBER íl
117
appetitus et iracundias semper domitas et in frenis habet ipsaeque ita oboediunt, ut tranquillo ministerio fungantur. unimodam vero esse virtutem, quod bonům suapte natura adminiculo non indiget, perfectum autem quod sit solitudi-ne debet esse contentum. nec solum (ae)qualitas verum 5 etiam similitudo cum virtutis ingenio coniungitur: ita enim 228 secum ex parte omni congruit, ut ex se apta sit sibique respondeat, hinc et medietates easdem virtutes ac summitates vocat, non solum quod careant redundantia et egestate, sed quod in meditullio quodam vitiorum sitae sint. fortitudo 10 quippe circumsistitur hinc audacia, inde timiditate: audacia quidem confidentiae fit abundantia, metus vero vitio defi-VI cientis audaciae. virtutum perfectae quaedam, imperfectae sunt aliae. et imperfectae illae, quae in omnibus beneficio solo naturae proveniunt vel quae solis disciplinis traduntur 15 et magistra ratione discuntur; eas igitur quae ex omnibus constent, dicemus esse perfectas. imperfectas virtutes semet comitari negat; eas vero quae perfectae sint, individuas sibi
p. 116, 3-4 cf. Plat., Resp. 617e; SVF III 49 sqq.; p. 116, 7 cf. Arist, EN 1106b 27 sqq.; Plut., De virt. mor. 444c etc.; Hipp., Dox., p. 569, 4 Diels; Alkin., Didask., cap. 30; p. 116, 13 sqq. cf. Stob. 11136, 16 W.-H.; p. 116, 17 cf. SVF III295 sqq.; Alkin., Didask., c. 29; Anon., Comm. Tbeaet. 9, 40; 11,16 Diels
1 et iracundias CH Rom. : est iracundias cett. codd. (est om. F) domitas R Rom. : indomitas cett. codd. 1 ipsaeque F : ipse que (vel quae) BMRNPLLT, ipsa que V, ipsique B2 3 natura B2R Rom. : naturae cett. codd. 5 contentum B2MVFLU : contemp-tum BRNP (ae)qualitas corr. Reiz, Misc. Obs. X,l, 141 8 easdem NU conieceram ipse {Maia 1966, 166) : easdemque N2 cett. codd. [etcf. Lofstedt, Synt. II, 341-342) 11 inde timiditate audacia om. MV 12 fit H Rom. : sit cett. codd. vitio H Colv. : vitium cett. codd. 16 magistra B2 Vulc. : magis cett. codd. (gis V) 17 constant FLU dicimus RL 18 sint : sunt B2VR
et inter se conexas esse ideo maxime arbitratur, quod ei cui sit egregium ingenium, si accedat industria, usus etiam et disciplina, quam dux rerum ratio fundaverit, nihil relinque-tur quod non virtus administret. virtutes omnes cum ani-mae partibus dividit et illam virtutem, quae ratione sit nixa 5 et est spectatrix, diiudicatrix omnium rerum, prudentiam dicit atque sapientiam. quarum sapientiam disciplinám vult videri divinarum humanarumque rerum, prudentiam vero scientiam esse intellegendorum bonorum et malorum, eo-rum etiam quae media dicuntur. in ea vero parte quae ira- 10 cundior habeatur fortitudinis sedes esse et vires animae ner-
229 vosque ad ea implenda quae nobis severius agenda legum imponuntur imperio. tertia pars mentis est cupidinum et de-sideriorum, cui necessario abstinentia comes est, quam vult esse servatricem convenientiae eorum quae natura recta 15 pravaque sunt in homine. ad placentiam, ad mediocritatem libido flectitur actusque voluptarios ratione huius dicit ac
VIII modestia coerceri. per has tres animae partes quartam virtutem, iustitiam, aequaliter dividente(m) s{e) scientiamque, causam esse dicit ut unaquaeque portio ratione ac modo ad 20
p. 117, 7 cf. SVF II 35 sqq.; p. 117, 8 cf. Arist., EN VI 5, 1140b 4; SVF III 262 sqq.; [Plat.], Def. 41 Id; p. 117, 11 cf. Plat., Resp. 411b; 429ac; 433cd; [Plat.], Def. 412a; p. 117, 13 cf. Plat., Resp. 432a; 442cd; Arist., Top. 136b 13; 138b 4; [Plat.], Def. 41 le; 412b; SVF II 35; p. 117, 18 cf. Plat., Resp. 433a sqq.; 443de; [Plat.], De/m. 41 lde
2 industria : inlustria MV 6 diiudicatrix : diiudicatrixque F edd. 16 ad placentiam : a displicentia corr. Beau., addub. Tho, in apparatu, a placentia con. Tho., Bull. Acad. Belg. 1898, 1007 19 dividente<m) s(e> Oud. collate 234 et Plat., Resp. 433b Tho. Beau. : dividentem CH, dividentes cett. codd. 20 porcio Pa con. Tho., unde Beau. : potiore MVFNPU, potiora B, potiorem R, po-tio L
118 APULEI
fungendum munus oboediat. banc ille heros modo iustitiam nominal, nunc universae virtutis nuncupatione complectitur et item fidelitatis vocabulo nuncupat; sed cum ei quo possi-detur est utilis, benivoientia est, at cum foras spectat et est fida speculatrix utilitatis alienae, iustitia nominatur. est et 5 ilia iustitia, quae quartum (in) vulgata divisione virtutum locum possidet, quae cum religiositate, id est 6at6xr|tl, co-pulatur. quarum religiositas deum honori ac suppliciis divi-nae rei mancipata est, ilia vero hominum societatis et con-230 cordiae remedium atque medicina est. duabus autem aequa- 10 libus de causis utilitatem hominum iustitia regit, quarum est prima numerorum observantia et divisionum aequalitas et eorum quae pacta sunt symbole, ad haec ponderum men-surarumque custos et communicatio opum publicarum; se-cunda finalis est et veniens ex aequitate partitio, ut singulis 15 in agros dominatus congruens deferatur ac servetur, bonis optima portio, minor non bonis; ad hoc bonus quisque na-tura et industria in honoribus et officiis praeferatur, pessimi cives iuce careant dignitatis, sed ille iustus in deferendo ho-nore ac servando modus est ei, qui est suffragator bonorum 20 et malorum subiugator, ut semper in civitate emineant quae sunt omnibus profutura, iaceant et subiecta sint cum suis auctoribus vitia.
p. 118, 2 cf. Arist., EN V 3, 1130a 9; p. 118, 3 cf. Plat., Legg. 1,630c; p. 118, 4 cf. SVF III 263; p. 118, 7 cf. Plat., Euthyphr. 12e; [Plat.], Def. 412e; Arist., De virt. et vit. 5, 1250b 19; p. 118, 10 cf. Arist., EN V 5, 1130b 30 sqq.; p. 118, 17 cf. Plat., Resp. 413esqq.
3 quo BR : a quo F Rom., quod cett. codd. 6 (in) add. Tbo. 7 óoiótt)ii lunt. : OCIOTHTA codd. 13 symbole F Rom. : simbolae vel simbole cett. codd. (simbola B2) 14 custos : custodia Beau. 16-17 bonis optima portio Hild. : bonus optimis optior BMVFR, bonis optimis optior NPLU, optimis optior (seclu-so bonus vel bonis) Baeh., Rh. Mus. 1912, 127, optimis potior Novák, W.St. 1911, 115, optimis op<ta)tior Purser, Hermath. 1912,55    17 minor bB MV
DE PLATONE LIBER II 119
VIII Quod facilius obtinebitur, si duobus exemplis instrua-mur: unius divini ac tranquilli ac beati, alterius irreligiosi et inhumani ac merito intestabilis, ut pessimo quidem alienus et aversus a recta vivendi ratione, (pro) facultate[s] sua[s]
231 divino illi et caelesti bonus similior esse velit. 5
Hinc thetoricae duae sunt apud eum partes, quarum una est disciplina contemplatrix bonorum, iusti tenax, apta et conveniens cum secta eius qui politicus vult videri; alia vero adulandi scientia est, captatrix verisimilium, usus nulla ratione collectus - sic enim c&oyov TQif}ř|v elocuti sumus -, 10 quae persuasum velit quod docere non valeat. hanc óúvauiv tou JtEÍdeiv ávev xov oióáaxeiv definivit Plato, quam civili-
232 (tati)s articuli umbram, id est imaginem, nominavit. civili-tatem, quam jtoXiTixřrv vocat, ita vult a nobis intellegi, ut earn esse ex virtutum numero sentiamus. nec solum agentem 15 atque in ipsis administrationibus rerum spectari, (sed) ab
ea universale] discerni, nec solum providentiam prodesse civilibus rebus, sed omnem sensum eius atque propositum
p. 119, 6 cf. Plat., Resp. 53 ld; p. 119, 8 sqq. cf. Plat., Gorg. 463b sqq.; 464e; Phaedr. 260a; 269b; p. 119, 10 cf. Plat., Gorg. 465a; 463b; 501a; Phaedr. 270b; p. 119, 11 cf. Plat., Gorg. 454e; 458e; p. 119, 12 cf. Plat., Gorg. 463d; p. 119, 16 cf. Arist., EN VI 8, 1141b 14 (cf. Beaujeu, op. cit., p. 292)
4 aversus H lunt. Tho. Beau. : ausus cett. codd. a{t) recta cum sequentibus coniungens Tho. (pro) facultate[s] sua[s] corr. Tho. Beau. 10—11 sic enim - non valeat om. Rom. Aid. áXoyov TDip7|v lunt. 11 persuasum : peruasum B MV 11-12 ôíivauiv toD jreífteiv ftveu xo0 ôtôáoxeiv ex Merceri, ut vid., con-iectura Flor. 12 ävil(itati)s Kroll ex Amm. Mare. XXX,4, 3; Tho. e Quint. II, 15, 25 Beau. 14 jioXiuxtjv Aid. lunt. : POLI-TIKeN F, politicen B M R, policiten V, polliciten NPLU 16 <sed) add. Beau., {sed provideri) add. Gold., desper. Tho. 17 universa[e] Beau., desp. Tho., ab ea universa discerni Rom. (ab ea et discerni universa F)
120
APULEI
DE PLATONE LIBÉRII
121
IX fortunatum et beatum statum facere civitatis, haec eadem utilitati animae procurat duobus modis; altera namque lega-lis est, iuridicialis altera, sed prior consimilis est exercitatio-ni, per quam pulchritudo animae et robur adquiritur, sicut exercitatione valítudo corporis gratiaque retinetur; iuridi- 5 cialis ilia medicinae par[s] est, nam morbis animae medetur
233 sicut ilia corporis, has disciplinas vocat plurimumque earum curationem commoditatis afferre profketur. harum imitatri-ces esse coqutnam et unguentariam et artem sophisticam professionemque iuris, blandas et assentationum illecebris 10 turpes prořitentibus, inutiles cunctis. quarum sophisticam coquinae coniungit; nam ut ilia medicinae professione in-terdum opinionem imprudentium captat, quasi ea quae agit cum morborum medela conveniant, sic sophisticejn] imitata iuridicialem statum dat opinionem stultis, quasi iustitiae 15 studeat, quam iniquitati favere constat, unguentariam vero professio[nes] iuris imita[n]tur; nam sicut ilia remedio <dum) vult esse, per quod species corporibus ac valitudo serventur, non modo utilitatem corporum minuit, sed robur
234 etiam viresque frangit et verum colorem ad desidiam sangui- 20
p. 120, 2 cf. Plat., Gorg. 463a-465d; p. 120, 7 cf. Plat., Gorg. 464c-465c
1 statum H Rom. : satis cert. codd. 3 exercitationi : excitatio-ni MV 6 par[s] Salm. 9 coquinam BFU: quoquinam MVRNPL et artem correxi (Maia 1966, 166) collate Plat., Gorg. 463a : sed artem codd. (sed et artem P prob. Sinko, diss. 29 Beau.) 10 blandas Kroll apud Tbo. Tbo. ipse Beau. : blandam codd. 12 coniungit; nam ut ilia medicinae om. BMV 13 imprudentium BR Rom. : imprudentiam cett. codd. 14 medela MV2FLU : medella BNP, medulla RV sophistice Rom. : sophi-sticen FRNPLU, sophisticene BMV 16 favere : favore NPLU 17 professio[nes] ... imita[n]rur corr. Tbo. Beau. 18 (dum) add. Oud. Tbo., ante remedio add. Novák, W St. 1911, 116; Baeh.,Rh. Mus. 1912, 128 Beau, propter clausulam 20 ad desidiam : ac desideriam B, ad desiderium M, ad desideria V
nis mutat, sic haec scientiam imitata iuris simulat quidem virtutem se animis augere, enervat aut(em) quod in illis nativae fuerit industriae.
Virtutes eas doceri et studeti posse arbitrabatur, quae ad rationabilem animum pertinent, id est sapientiam et pruden- 5 tiam. et illas, quae vitiosis partibus pro remedio resistunt, id est fortitudinem et continentiam, rationabiles quidem es(se), sed superiores virtutes pro disciplinis haberi; ceteras, si perfectae sunt, virtutes appellat, si semiperfectae sunt, non illas quidem disciplinas vocandas esse censet, sed non in 10 totum existimat disciplinis alienas. iustitiam vero, quod tri-nis animae regionibus sparsa sit, artem vivendi ac discipli-23S nam putat et nunc docilem esse, nunc usu et experiendo provenire.
X Bonorum autem quaedam sui gratia asserit appetenda, ut 15 beatitudinem, ut bonum gaudium; alia non sui, ut medici-nam; alia et sui et alterius, ut providentiam ceterasque virtutes, quas et sui causa expetimus ut praestantes per se et honestas et alterius, id est beatitudinis, qui virtutum exop-tatissimus fructus est. hoc pacto etiam mala quaedam sui 20 causa fugitanda sunt, alia ceterorum, pleraque et sui et aliorum, ut stultitia et eiusmodi vitia, quae et sui causa vi-tanda sunt et eorum quae accidere ex his possum, id est
p. 121, 5 cf. Anst., EN II 1, 1103a 14 sqq.; p. 121, 15 cf. Plat., Resp. 357bd; Arist., EN 15,1097a 34 sqq.
1 scientiam H Vulc. : inscientiam cett. codd. 2 enervat au-t(em) Vulc. : enervat tantum H, enervata ut cett. codd. 4 doceri e studii B in rasura (e : et B2), doceri studere M, studen doceri V 8 es(se) sed Vulc. : essed B, esset MV, esse B2 cett. codd. 10 sed non : sed nec F Tho. Beau., sed M 20 mala : male MV    21-23 alia ceterorum — vitanda sunt om. NPLU
122
APULEl
miseriae atque infelicitatis. eorum quae appetenda sunt, quaedam absolute bona dicimus, quae semper atque omnibus, cum adsunt, invehunt commoda, ut virtutes, quarum beatitas fructus est, alia quibusdam nec cunctis vel perpetuo bona, ut vires, valitudo, divitiae et quaecumque corporis et 5 fortunae sunt, pari pacto et eorum quae declinanda sunt, quaedam omnibus ac semper videri mala, quando nocent atque obsunt, ut sunt vitia et infortunia, quaedam aliis nec XI ea semper nocere, ut aegritudinem, egestatem et cetera, sed 236 virtutem liberam et in nobis sitam et nobis voluntate appe- 10 tendam; peccata vero esse non minus libera et in nobis sita, non tamen ea suscipi voluntate. namque ille virtutis spectator cum earn penitus intellexerit bonam esse et benignitate praestare, ad earn affectabit profecto et sectandam existima-bit sui causa; ut item ille, qui senserit vitia non solum turpi- 15 tudinem existimationi invehere, sed nocere alio pacto frau-dique esse, qui potest sponte se ad eorum consortium iunge-re? sed si ad eiusmodi mala pergit ac sibi usuram eorum utilem credit, deceptus errore et imagine boni sollicitatus quidem, (in)sciens vero ad mala praecipitatur. discrepes 20 quippe a communi sententia, si non quidem ignores quid
p. 122,4-5cf. Plat., Legg.631bc (cf. supra, p. Ill); p. 122, 7 cf. S VF III 103; p. 122, 11 sqq. cf. Plat., Prot. 345d; 354a sqq.; Men. 77a-78b
1 infelicitates BR Rom. 3 ut virtutes : et virtutes BMV, com. B2 8 obsunt B2VFR : obsint B cett. codd. 14 adfectabit B2RCH Rom. : affectavit BNPLU, effecta ut MV, affectandam F existimabit B2CH Rom. : existimavit cett. codd. 15 ut B2 : aut BMVRNPLU, at F CH, ac Aid. 20 (in)sciens con. Tbo., unde Beau. : nesciens Kleist, De L. Apulei libro qui inscrib. de philos. morali, 35 (sciens iam addubitav. Flor.) 21a communi : ea communi BR, corr. B2
DE PLATONE LIBÉRII
123
pauperiem ac divitias intersit, et, cum haec in proclivi sita sint nec pauperies honestatem vel turpitudinem divitiae alla-turae sint, si egestatem rerum victui necessariarum copiis praeferas, ineptire videaris; et adhuc illud absurdius, si quis sanitatem corporis spernat eligens morbos; sed illud postre- 5 mae dementiae est, cum, qui virtutis pulchritudinem oculis
237 animae viderit utilitatemque eius usu et ratione perspexerit, non ignarus quantum dedecoris atque incommodi adipisca-tur ex participatione vitiorum, tamen addictum se velit viti-
XII is. corporis sanitatem, vires, indolentiam ceteraque eius bo- 10 na extraria, item divitias et cetera, quae fortunae commoda ducimus, ea non simpliciter bona nuncupanda sunt, nam si quis ea possidens usu se abdicet, ea illi inutilia erunt; si quis autem eorum usum converterit ad malas artes, ea illi etiam noxia videbuntur; {si subiectus) vitiis erit qui ea possidet, 15 haberi haec etiam ob (er) it. unde colligitur simpliciter bona
p. 123, 6 cf. Plat., Resp. 533d; 519b; p. 123,10 cf. Plat., Legg. 66la-662a (cf.p. 112)
1 inter ante pauperiem add. B2F2 Rom. Gold. ac divitias : ad divitias BN (corr. B2), et divitias U intersit: sit Gold, collato Gell. V,18, 7 proclivi sita B2Pa Rom. : proclivisitas B, proclivis ita cett. codd. 4 si quis B2MV Rom. : si qui BR, sequi NPLU, sequi ut F 6 est cum Rom. : est eum codd. (cum est V) 8 adipiscatur : piscatur B {corr. B2) R, apiscatur M2 (ex adipiscatur) V 9 ex B2CH Rom. : et cett. codd. (om. F) 10 corporis H corr. Tbo. Beau. : corporum cett. codd. indolentia BR eius : eiusmodi Rom. 11 cetera quae : ceteraque MV 14 eotum H2 Rom. Beau. : eius cett. codd., desp. Tbo., tuetur Baeh., Rh. Mus. 1912, 128, eiusmodi Sinko, diss. 30, ea in usum Chodaczek, Eos 1929, 299-300, damnat Novak, W St. 1911, 116 15 si subiectus ex codicis F lectione (vitiisque subiectus erit) correxi: vitiis subiectus Gold. Beau., intus U, vitiis cett. codd., desp. Tbo., {si obnoxius) vitiis con. Novak, W. St. 1911, 116-117 16 ob(er)it corr. Sinko, diss. 31, Purser, Hermath. 1912, 56 Beau.
124
APULEI
DE PLATONE LIBER II
125
haec did non oportere, ut ea etiam, quae sunt # * *, morbos a(t)que pauperiem ceteraque * * * existirnari oportet, nam qui tenuis est, si modificetur in sumptibus, nullam noxam ex eo sentiet et qui recte pauperie sua utitur, non solum nihil capiet incommodi, verum ad tollenda cetera melior atque 5 praestantior fiet. si igitur nec habere pauperiem neque earn ratione regere contrarium est, paupertas per se malum non est.
Voluptatem vero neque bonum esse absolute neque sim-238 pliciter malum, sed earn, quae sit honesta nec pudendis re- 10 bus sed gloriosis actibus veniat, non esse fugiendam, iltam vero, quam aspernetur natura ipsa turpi delectatione quaesi-tam, vitari oportere censebat. sollicitudinem et laborem, si naturabiles essent et ab ipsa virtute descenderent et essent pro aliqua praeclara administratione susceptae, appetibiles 15 ducebat esse, sed si adversum naturam turpissimarum rerum causa gignerentur, malas intestabilesque esse, non sola tri-stia et voluptates accidere animis et venire corporibus, sed esse medium quendam statum, qualis est cum abest tristitia nec tarnen laetitiam adesse sentimus. 20
p. 124, 12-13 cf. Plat, Gorg. 497a; Alkin., Didask., c. 32; p. 124, 15-16 cf. Alkin., ibid.; Plat., Gorg. 499d; p. 124, 18-19 cf. Plat.,FM. 33a
1 lacunatn signif. Gold. Tho. : contraria suppl. Gold., vulgo mala suppl, Sinko, diss. 31 morbos a(t)que Gold. Tho, Beau. : morbosa que codd. 2 lacunam signif. Gold., qui haud simpliciter mala addendum putat 2—3 nam qui H Rom. : nam quae B2Pb, namque cett. codd. 3 est om. VFPa 5 ad tollenda : ad tolle-randa B2 Rom. melior atque B2H Rom. : meliora cum BMV, meliora turn FNPLU, meliora R 6 nec: ne NPLU 12 aspernetur MV : spernetur BR, aspernatut FNPLU 16 turpissimarum rerum CH Rom. : turpissimarum cett. codd.; an turpis-simorumf' 17—18 tristia et voluptates Kroll apud Tho., unde Beau. : vitia sed voluntate codd., desp. Tho.
XIII Ex his quae in nobis sunt, primum bonum atque laudabi-le est virtus, bonum studenti, ideo honestum appellari opor-tet; solum quippe quod honestum est, bonum ducimus, ut e[s]t malum turpe; ac merito, quod turpe est, bonum non potest esse. 5
Amicitiam ait sociam eamque consensu consistere reci-procamque esse ac delectationis vicem reddere, quando aequaliter redamat. hoc amicitiae commodum provenit cum amicus eum, quern diligit, pariter ac se cupit prosperis rebus potiri. aequalitas ista non aliter provenit, nisi similitudo 10 utroque parili caritate conveniat. nam ut pares paribus irre-solubili nexu iunguntur, ita discrepantes et inter se dis-
239 iuncti sunt nec aliorum amici. inimicitiarum autem vitia gi-gnuntur ex malivolentia per dissimilitudinem morum et di-stantiam vitae et sectas atque ingenia contraria. alia etiam 15 amicitiae genera dicit esse, quarum pars vofuptatis gignitur causa, pars necessitatis, necessitudinum et liberorum amor naturae congruus est, ille alius abhorrens ab humanitatis dementia, qui vulgo amor dicitur, est appetitus ardens, cuius instinctu per libidinem capti amatores corporum in eo 20 quod viderint totum hominem putant. eiusmodi calamitates animarum amicitias idem appellari vetat, quod nec mutuae sint nec reciprocari queant, ut ament <at)que redamentur,
p. 125, 4-5 cf. Stob. II 55, 22 W.-H.; Plat., Lys. 216d; Gorg. 474c; p. 125, 6 cf. Stob. 1174, 4 W.-H.; p. 125, 7-8 cf. Anst., EN VIII2,1156a 4; p. 125, 11 cf. Plat., Lys, 214a sqq.; Gorg. 510b
3 ducimus BFR : dicimusMVNPLU 3-4 ute[s]t Flor., et Rom. 7 dilectionis con. Sinko 8 redamat BH con. Colv. : reclamat
cett. codd, commodum ('emolumentum' interpretati) Tho. Beau. : commodo codd. 10 aequalitas : aequalis NPLU 11 utroque : utrobique H con. Sinko 14 morum : minorum MV 17 necessitudinum F : necessitudinem cett. codd. {necessitudine U) 19 ardens : arens BV 23 sint H Wow. : sunt cett. codd. (at)que redamentur Tho. Beau. : que redimantur B2MVFRPL, que dimantur N, que redimentur B, quae redamantur U Rom.
126
APULEl
nec constantia illis adsit et diuturnitas desit amoresque eius-
XIV modi satietate ac paenitentia terminentur, Plato tres amores hoc genere dinumerat, quod sit unus divinus cum incorrupta mente et virtutis ratione conveniens, non paenitendus; alter degeneris animi et corruptissimae voluptatis; tertius ex utro- 5 que permixtus, mediocris ingenii et cupidinis modicae. ani-mas vero fusciores impelli cupidine corporum unumque illis propositum esse, ut eorum usura potiantur atque eiusmodi voluptate et delectatione ardorem suum mulceant. illas vero {quae) facetae et urbanae sint, animas bonorum deamare et 10 studere illis factumque velle, uti quam piurimum potiantur
240 bonis artibus et meliores praestantioresque reddantur. me-dias ex utroque constare nec delectationibus corporum prorsus carere et lepidis animarum ingeniis capi posse, ut ille igitur amor taeterrimus et inhumanissimus atque turpis non 15 ex rerum nátura sed aegritudine corporali morboque colligi-tur, sic ille divinus deorum munere beneficioque concessus adspirante caelesti cupidine in animos hominum credatur venire, est amoris tertia species, quam diximus mediam, di-vini atque terreni proximitate collectus nexuque et consortio 20 pařili copulatus et ut rationi propinquus est divinus ille, ita terrenus ille cupidini iunctus est {et) voluptati.
XV Culpabilium autem virorum quattuor formae sunt, qua-rum prima honoripetarum est, sequens abstemiorum, tertia popularis, tyrannicae dominationis est ultima, evenit qua- 25 propter primům illud mentibus vitium, cum vigor rationis
p. 126, 23-127,14 cf. Plat., Resp. 544e-580c
1 adsit FCH : absit cett. codd. 2 satietate Rom. : sanitate codd. 8 potiantur B2FNPLU: potiatur BMV, ponantur R eiusmodi : eius MV 9 illas BR con. Oud. : ille vel illae cett. codd. 10 (quae) add. Oud. Tho. Beau. facete et B, fac et esset B2, facere et R 22 (et) voluptati Koziol, Zeitschr. Osterr. Gymn. 1877, 750 Tho. Beau., voluptatis Rom. Gold. 24 honoripetarum B2H Rom. : honori petarum U, honori poetarum B cett. codd.
DE PLATONE LIBER II
127
241 elanguerit superiorque et robusttor fuerit animae portio in qua ira dominatur. et quae oXtYaQxia dicitur, ea sic nasci-tur, cum propter pessimum pastum eius partis animae, quae ex cupiditatibus constat, non solum rationabil{itat)is et irascentiae loca possidentur sed etiam eius quae non f neces- 5 sarias cupidine sunt, hunc talem Plato lucricupidinem atque accipitrem pecuniae nominavit. qualitas popularis existit, cum indulgentia cupidines roboratae non solum iustis desi-deriis exardescunt, sed sibi etiam quasi obviae atque occur-santes et illam consiliariam et illam alteram iratiorem ani- 10 mam condicionibus suis presserint. tyrannidis genus ex lu-xuriosa et plena libidinis vita, quae ex infinitis et diversis et
XVI illicitis voluptatibus conflata mente tota dominatur, qui sit
242 autem pessimus, eum non solum turpem et damnosum et contemptorem deorum et immoderatum et inhumanam at- 15 que insociabilem vitam ait vivere, sed nec cum proximis secumve congruere atque ideo non a ceteris modo verum
p. 127, 1 cf. Plat., Resp. 550b; p. 127, 2 cf. Piat., Resp. 553a~554a; p. 127, 6 cf. Plaut., Tún. 100; Pers. 409; p. 127, 7 cf. Plat., Resp. 558c-562a; p. 127, 11 cf. Plat., ibid., 571a-580c; p. 127, 17 cf. Plat., Lys. 214cd
2 et quae CH : at quae Oud. Tho. Beau., om. cett. codd. 4 rationabil<itat)is Koziol, Zeitschr. Österr. Gymn. 1877, 750 Tho. Beau. 5 sed etiam eius B2 Rom. Tho., sed eius etiam B cett. codd., sed etiam eorum Beau. 5-6 necessarias cupidine BMV, necessaria cupidine FNPLU, necessarias cupidines acuunt R Rom. necessariam cupidinem ciunt Hild., non necessaria sunt cupidine Beau., qua non necessariae cupidine Purser, Hermath. 1912, 57 desp. Tho. 6 talem : palam FNPLU Plato : Plaufus Skutsch, ALL XU, 1902, 200 lucricupidinem : lucricupidum ex Plaut., Pers. 409 con. Skutsch, lucricupidonero con. Sinko, ALL XIV, 1906,125-126 8 roboratae Gold.: laboratae codd., (e)laboratae Purser, Hermath. 1912, 58 9 sibi Tho. Beau : is vel his codd. quasi Oud. : que codd. (qui M) 11 genus Vulc. : tenus codd. 12 infinitis H Wow. : finitis cett. codd.     17 verum : vero MV
128 APULEI
etiam a se discrepare nec aliis tantum sed sibi etiam inimi-cum esse et idcirco hunc talem neque bonis nec omnino cuiquam nec sibi quidem amicum esse, sed eum pessimum videri, quern nulla malignitatis superlatio possit excedere. hunc talem numquam in agendis rebus expedite se posse 5 non solum propter inscientiam, sed quod ipse etiam sibimet sit ignotus et quod malitia perfecta seditionem mentibus pariat impediens incepta eius atque meditata consilia nec permittens quicquam eorum quae volet, pessimo quaprop-ter deterrimoque non ea tantum vitia, quae contra naturam 10 sunt, pariunt exsecrabilitatem, ut est invidentia, ut est de alienis incommodis gaudium, sed etiam quae natura non 243 respuit, voluptatem dico atque aegritudinem, desiderium, amorem, misericordiam, metum, pudorem, iracundiam. idcirco autem hoc evenit, quod immoderatum ingenium, in 15 quaecumque proruerit, modum non habet atque ideo semper ei aut deest aliquid aut redundat. hinc eiusmodi hominis amor omni tenore corruptus, quod non solum effrenatis cu-piditatibus et inexplebili siti haurire avet omnia genera vo-luptatis, sed quod ipso etiam formae iudicio irrationabili 20 errore distrahitur'ignorans veram pulchritudinem et corpo-
p. 128, 21-129,4 cf. Plat., Phaedr, 239cd
6 ipse : ipsi NPL 6-7 sibimet et sit MV 7 seditionem F2 Rom. : seditionum F cett. codd. 8 pariat : parcit NPLU 10 contra H Gold. : secundum cett. codd. {sed non sunt con. Petrarca, cf. S. Rizzo, RFIC 1975, 463) 12-13 non respuit: respuit MV 14 metum misericordiam NPLU 16 modum B2FCH Rom. •■ modo cett. codd. 17 deest : est BR 17-18 hominis amor B2 Rom. : homini si amor B cett. codd., homini est amor Tho. Beau. 19 inexplebili RH Colv. : inexplebilis BMV, inexplicabi-lis NPLU, inexplicabili F avet Row.: habet codd. (et R) 20 ipso BR : om. cett. codd.
DE PLATONE LIBER II 129
ris effetam et enervem et fluxam cutem deamans, nec saltern coloratos sole aut exercitatione solidatos sed opacos umbra vel desidia molles fs]et cura nimia (e)medullatos artus ma-gni facit.
XVII    Non sponte grassari malitiam multis modis constat, nam- 5 244 que iniuriam inordinatam passionem et aegritudinem mentis esse ait. unde ad delinquendum arbitratur homines non sponte ferri. quis enim tantum mali voluntate susciperet, ut in optima mentis suae parte scelus et flagitium sciens vehe-ret? cum igitur possessio mali ab imprudentibus capitur, 10 usum eius et actiones oportet ab ignorantibus sustineri idcir-coque peius est {nocere) quam noceri, quod enim his rebus nocetur quae sunt viliores, corporis et externis, quae vel imminui possunt vel fraudibus interire, illaesis potioribus, quae ad ipsam attinent animam. sed nocere longe peius esse 15 ex eo intellegi potest, quod animi[s] bonis eo vitio pernicies infertur plusque sibi obest qui alium cupit perditum quam illi nocet, adversum quem talia machinatur; et cum nocere alteri malorum omnium maximum sit, multo gravius, si qui
p. 129, 5 cf. Plat., Prot. 358c; Gorg. 466d-468d; p. 129, 10 sqq. cf. Plat., Gorg. 469e-475e; p. 129, 18 cf. ibid., 476a-479e
2 sed Bosscha Tho. Beau. : et codd. umbra FRC : umbras BMVNPLU 3 desidia : desideria BMV et cura Tho. Beau. : sed cura codd. (e)medullatos Oud. Tho. Beau. 5 grassari : crassari NPLU 7 ad delinquendum Brux. 3920-23 Gold. Tho. Beau. : delinquendum MV, linquendum vel liquendum BR NPLU, tiquido F Rom. 9 partes celus BMV, partes scelus M2 12 peius H Rom. : prius cett. codd. nocere add. Vulc. 13 vilioris NPLU 16 ex eo Robde, JLZ 1876, 781 Tho. Beau. : ex co B, ex quo B2 cett. codd. animi[s] corr. Rohde, ibid. 18 cum nocere : cum noceri BR, connocere MV 19 maximum 'Wow. : noxium codd.    sit B2 CH Rom. : fit B cett. codd.
130
APULEI
nocet habeat impune, graviusque est et acerbius omni sup-plicio, si noxio impunitas deferatur nec hominum interim animadversione plectatur, sicut gravius est acerbissimorum
245 morborum carere medicína, medentes fallere nec uri aut se-cari eas partes, quarum dolore incolumitati residuarum par- 5 XVIII tium consulatur. quare ut optumi medici conclamatis de-speratisque corporibus non adhibent medentes manus, ne nihil profutura (cu) ratio doloribus spatia promulget, ita eos quorum animae vitiis imbutae sunt nec curari queunt medicína sapientiae, emori praestat. namque eum cui non ex 10 natura nec ex industria recte vivendi studium conciliari potest, vita existimat Plato esse pellendum vel, si cupido vitae eum teneat, oportere sapientibus tradi, quorum arte qua-dam ad rectiora flectatur. et est sane melius talem regi nec ipsum regendi habere alios potestatem nec dominari, sed 15 servire servitium, impotem ipsum aliorum addici potestati, parendi potius quam iubendi officia sortitum. virum pessi-
216 mum non solum deteriorem (sed miseriorem) etiam dicebat
p. 130, 5 cf. Plat., Legg. 735e; 942a; p. 130, 10 cf. Plat., Poht. 308e-309a; p. 130, 14 cf. Plat., Resp. 590cd; p. 130, 18 cf. Plat., Resp. 572c-576c
3 sicut F : si quid cett. codd. 4 nec uri : necari V, ne curi M, nec usi N 8 (cu)ratio corr. Seal. promulget BMV : promul-cet FNPLU (promulget ita : promulgata eos R) 10 emori CH Rom. : aemori N, eo more V, eos mori B2, eo mori B cett. codd. praestat B2H Rom. : praestant B cett. codd. 14 flectatur B2FCH : flectitur B cett. codd. 16 potestati FCH : potestate cett. codd. 17 sortitum : sortium NPL 18 sed miseriorem add. Gold. Tho. Beau.    dicebat : dicebant NPLU
DE PLATONE LIBER II
131
esse, quod distrahatur semper (s)editione vitiorum et desi-derium aestibus differ(a)tur; qui quanto pluri[m]um cupi-tor sit, tanto egentior sibimet et propterea aliis videri potest, sperata quippe atque exoptata vix pauca et cum maxima aerumna proveniunt iisque flagrantiores cupidines furores- 5 que succedunt nec futuris modo angitur malis, verum etiam praeteritis transactisque torquetur. quos omneš mořte sola ab eiusmodi malis deduci posse manifestům est.
XIX    Sed apprime bonos et sine mediocritate deterrimos paucos admodum rarioresque et, ut ipse ait, numerabiles esse, eos 10 autem qui nec plane optimi nec oppido deterrimi sint sed
247 quasi medie morati, plures esse, sed neque superiores obti-nere recta omnia neque culpabiles in omnibus labi. horum vitia nec gravata nec inrempestiva sunt aut nimium crimino-sa, quorum substantia est ex redundantia vel defectu, quibus 15 et approbationis integritas et modus est et qui inter laudem vituperationemque mediam viam vadunt. iisque rerum ca-pessendarum eiusmodi studia excitantur, ut nunc boni atque
p. 131, 9 sqq. cf. Plat., Pbaed. 89e-90a; p. 131, 10 cf. Plat., Symp. 179c, dissimillimo tarnen sensu
1 (s)editione corr. Kroll apud Tho., unde Tho. Beau. et VNPLU : etsi BMFR desidenorum C Flor. Beau. 2 differ(a)-tur Lips. Tho. Beau. pluri[m]um Rom. cupitor Tho. Beau. ; cupidior MV FNPLU, cupitiore B, cupitior R 3 sit codd. Beau. : est Tho. 5 furoresque Lips. : floresque codd. (cupidinum flores F) 6 nec FCH : ne cett. codd. 7 omnes : omne BMV 8 malis deduci C con. Tho. : mali seduci MV, mali deduci BR NPLU, malo deduci F, malis educi Koziol, Zeitschr. Osterr. Gymn. 1877, 749 Beau. 11 nec plane FNPLU: ne plane BRMV sint: sunt NPLU 16 modus : modis MV 17 vadunt Tho. Beau. : vadant BFRPL15, vadent MV, vadat N iisque FR Beau. : isque BMV, usque NPLU, hisque Tho. 18 studia : studio Vulc.    ut nunc : ut non MV
132
APULEI
honesti eos ratione(s) invitent, nunc inhonesta lucra et tur-pes illiciant voluptates. talibus viris nec amicitiarum fides perseverat et amores non semper improbi nec honesti tamen eorum animos incurrunt.
XX    Perfecte sapientem esse non posse dicit Plato, nisi ceteris 5 ingenio praestet, artibus et prudentiae partibus absolutus atque iis iam turn a pueris imbutus, factis congruentibus et dictis adsuetus, purgata et efficata animi voluptate, eiectis ex animo hinc * * * abstinentia atque patientia omnibusque
248 doctrinis ex rerum scientia eloquentiaque venientibus. eum, 10 qui per haec profectus fidenti et securo gradu virtutis via graderetur, adeptům solidám vivendi rationem repente fieri perfectum. hunc repente praeteriti futurique aevi ultimas partes attingere et esse quodammodo intemporalem. turn
p. 132, 6 cf. Plat., Resp. 535c sqq.; p. 132, 7 cf. Plat., Resp.
536d-537e **
1 ratione(s) corr. Rohde, JLZ 1876, 781 {sed iam coniecerat Petrarca, cf. S. Rizzo, SIFC 197$, 463; ratio invitet con. Tbo.) 3 perseverat FH : perseveret cett. codd. 5 non posse om. MV 6 praestet: praestat BMV 7 iis Seal. Baeb., Rh. Mus. 1912, 130 Beau. : enim codd., desp. Tho. a pueris : a puero FH 8 efficata B : eficata M, aeficata V, effecata F, effecta RNP, affecta L, effeta U 9 lacunam indicant Gold. Tho. Beau., (intemperantia itlinc mollitia, insertis) suppl. Novák, W. St. 1911, 119 alii similiter omnibusque con. Tho., unde Beau. : atque H Rom., absque V, obque cett. codd. 10 scientiae loquentiaque MV 12 fieri om. NPLU 13 hunc Kirchhoff, Jahrb. f. class. Philol. Suppl. B. 28, 44 Tho. Beau. : hoc codd., hoc est Rom. repente : repetente BM in rasura F, suspectum habet Novák, W. St. 1911, 120, fortas-se recte praeteriti FR2 : praeteritis R cett. codd. 14 intemporalem H lunt. : temporalae B, intemporale cett. codd. turn : tunc MV
DE PLATONE LIBER II
133
post hoc vitiis exclusis incertisque dimissis, omnia, quae ad beatam vitam ferunt, non ex aliis pendere nec ab aliis deferri sibi posse, sed in sua manu esse sapiens recte putat. quare nec in secundis rebus effertur nec contrahitur in ad-versis, cum se ornamentis suis ita instructum sciat, ut ab his 5 nulla vi segregetur. hunc talem non solum inferre sed ne referre quidem oportet iniuriam. non enim earn contume-liam putat, quam improbus faciat, sed [earn non putat, quam] patientia firmiter toleret, qua(ndo) quidem naturae lege in animo eius sculptum sit quod nihil horum possit 10 nocere sapienti, quae opinantur ceteri mala esse, equidem sapientem ilium conscientia sua fretum, securum et confi-dentem in omni vita dicit futurum, quod et omnia accidentia
249 reputet ad meliores rationes trahens et quod nihil morose vel difficulter excipiat sibique persuadeat pertinere res suas ad 15 immortales deos. iam ille diem mortis suae propitius nec invi-tus expectat, quod de animae immortalitate confidat: nam vinculis liberata corporeis sapientis anima remigrat ad deos et pro merito vitae purius castiusque transactae hoc ipso usu
XXI deorum se condicioni conciliat. eundem sapientem optimum 20
p. 133, 2 sqq. cf. SVF 1 187-189; III 49-67; p. 133, 6-7 cf. Plat., Crit. 49cd; Apol. 30d; p. 133, 16 cf. Plat., Phaed. 107c sqq.; p. 133, 18 cf. Plat., Phaed. 61 A; 68ab; 114c sqq.; Crat. 400c
1 incertisque corr. Kroll apud Tho., unde Beau., insertisque codd. Tho., qui post immissis lacunam significat dimissis corr. Kroll, ibid. : et inmissis codd., vittutibus corr. Baeh., Rh. Mus. 1912, 132 etiam missis Purser, Hermath. 1912, 60 Beau. 2 ferunt H con. Stew. : fuerunt cett. codd. 6 nulla vi BM2 VFRN2L2U : nulla vis MNL, nulla tenus P segregetur : segre-gare MV, segregere B 8-9 earn non putat quam seel. Tho. Beau., sed {et) earn non putat quam Rohde, JLZ 1876, 781 9 qua(ndo) Kroll, ibid. Tho. Beau. 13 dicit C Wow. ; dici cett. codd. dicit futurum quod et omnia om. BMV 16 iam BMV: idem FRNPLU    19 castusque MV    usu : nisu Tho.
T
134
APULEl
DE PLATONE LIBER II
135
nominat ac bonum ac prudentem recte arbitratur, cuius sane consilia cum factis rectissimis congruunt et cui principia profecta sunt a iusti ratione. ad hoc sapientem et fortissimum dicit esse, ut qui vigore mentis ad omnia perpetienda sit paratus. inde est quod fortitudinem nervös animi ipsas- 5 que cervices ait, ut ignaviam animae dicit imbecillitati esse 250 finitimam. divitem hunc solum quidem recte putat, quippe cum thensauris omnibus pretiosiorem solus videatur possi-dere virtutem. opes etiam quia solus sapiens potest in usibus necessariis regere, videri ditissimus debet, nam ceteri quam- 10 vis sint opibus adfluentes, tarnen quod vel usum earum ne-sciant vel deducant eas ad pessimas [pjartes, inopes videntur. egestatem namque non abs[tin]entia pecuniae sed praesentia immoderatarum cupidinum gignit. philosophum oportet, si nihil indigens erit et omnium contumax et superior iis quae 15 homines acerba toleratu arbitrantur, nihil sie agere quam ut semper studeat animam corporis consortio separare, et ideo
p. 134, 1 sqq. cf. SVF III 589 sqq.; p. 134, 5 cf. Plat., Resp. 411b; p. 134, 7 cf. Plat., Apol. 30b; SVF III 567 sqq.; Cic, Parad. Stoic. VI; p. 134, 13 cf. Plat., Legg. 736e; p. 134, 17 cf. Plat., Phaed. 64e; 67de;81a
1 sane : sana Tbo. 3 ad B2VR : at BMFPLU, ac N hoc : hunc F, hue R 5 fortitudinem Rom. : fortitudinum codd. 7 putat : putet NPLU 8 thensauris B : thesauris cett. codd. pretiosiorem Tho. Beau. : praetiosiores codd. 9 virtutem B : virtu-tes RCH, virtutum cett. codd. quia solus ... p. 139, 2 ut omnes una desunt in V 12 [p]artes corr. Brantius Tho. Beau. 13 abstinentia FR, abstinentiam BMNPLU, corr. Vulc. pecuniae sed praesentia om. BM praesentia FU : praesentiam RNPL 14 cupidinum : cupiendum BM 16 sic agere : secus agere Beau. 17 (a) corporis Tho.
existimandam philosophiam esse mortis affectum consuetu-XXII dinemque moriendi. bonos omnes oportet inter seamicos esse, etsi sunt minus noti, et potestate ipsa, qua mores eorum
251 sectaeque conveniunt, amici sunt habendi: paria quippe a similibus non abhorrent, unde inter solos bonos fidem amici-tiae esse constat, sapientia amatorem boni adulescentem facit, sed eum, qui probitate ingenii sit ad artes bonas promptior. nec deformitas corporis talem abigere poterit appetitum. nam cum ipsa anima complacita est, homo totus adamatur; cum corpus expetitur, pars eius deterior est cordi. iure igitur putandum est eum, qui sit gnarus bonorum, cupitorem quo-que eiusmodi rerum esse; is enim solus boni[s] desideriis accenditur, qui bonum illud oculis animi videt: hunc esse sapientem. [i]stu(l)t(us) vero, quoniam est ignarus, osor quoque nec amicus virtutum sit necesse est, nec frustra hie talis amator est turpium voluptatum. sapiens nullo modo merae voluptatis quidem alicuius gratia veniet ad agendum, nisi praesto fuerint honesta emolumenta virtutis. hunc eun-
252 dem cum eiusmodi voluntate oportet vitam vivere honestam
p. 135, 2 cf. Plat., Lys. 214d; SVF III 625 sqq.; p. 135, 9 cf. SVF III 591-592; p. 135, 13 cf. Plat., Resp. 533d; p. 135, 15 cf. Plat., Gorg. 499de
11 sit gnarus BF Flor. : si ignarus B2, sit ignarus cett. codd. cupitorem lunt. Tho. Beau. • cupitorum BMR, cupiturum NPLU, cupidum F Rom. 12 boni[s] Rohde, JLZ 1876, 781 Tho. Beau. (bonus P) 13 hunc Seal. : hoc codd. 14 [i]stu{l)t{us) corr. Tho. Beau. : istut B, istud cett. codd. (illud U) 16 voluptatum UCH Rom. : voluntatem BR, voluntatum MFNPL nuilo modo Rohde, JLZ 1876, 781 Beau. : non modo codd., modo addub. Tho. 17 voluptatis Rom. : voluntatis codd. 18 praesto BMFR : profecto NPLU    19 voluntate M : voluptate cett. codd.
10
15
136
APULEI
DE PLATONE LIBER II
137
et admirabilem plenamque laudis et gloriae neque harum modo rerum causa ceteris omnibus praeferri, verum etiam iucunditate et securitate solum et semper frui. nec angetur carissimis orbatus affectibus, vel quod ex se omnia sunt apta, quae ad beatitudinem pergunt, vel quod decreto et lege 5 rectae rationis interdicitur eiusmodi adílictatio et quod, si de tali se causa discruciet, illam aegritudinem vel propter eum, qui est emortuus, suscipiat, quasi in peiore sit parte, aut sua gratia, quod tali necessitudine doleat se privatum esse, sed neque obiti causa lamentationes suscipi oportet, si sciamus 10 illum neque aliquid mali passum ac, si bonae fuerit voluntatis, etiam melioribus adgregatum, neque sui gratia, ut qui in se reponit omnia nec cuiusquam absentia virtutis esse indi-gens potest, cuius perpetuam possessionem sibi vindicat. igi-XXZII tur sapiens non erit tristis. sapientiae finis est, ut ad dei 15 meritum sapiens provehatur hancque futuram eius operam, ut aemulatione vitae ad deorum actus accedat. verum hoc ei poterit provenire, si virum perfecte iustum, pium, pruden-253 tem se praebeat. unde non solum in perspectandi cognitione verum etiam agendi opera sequi eum convenit quae diis at- 20 que hominibus siiif probata, quippe cum summus deorum cuncta haec non solum cogitationum ratione consideret, sed prima, media, ultima obeat compertaque intime providae ordinationis universitate et constantia regat, verum enim-
p. 136, 3 sqq. cf. SVF III 144; 448 sqq; p. 136,12 cf. Plat., Apol. 41ab; Phaed. 115e; p. 136, 15 cf. Plat., Theaet. 176ab; Stob. II 49, 9 W.H.; Alkin., Didosk., c. 28; p. 136, 21 cf. Plat., Legg. 715e; Apul., de mundo 374
10 obiti : obitus F, obitu R 12 neque sui con. Petrarca (cf. S. Rizzo, SIFC 1975, 463) Flor. : neque evi (vel aevi} codd. 14 cuius om. BM 15 ad CH add. Seal. : om. cett. codd. 16 hancque : hanc namque NPLU
vero ilium omnibus beatum videri, cuius et bona suppetunt et, quemadmodum carere vitiis debeat, callet. una quidem beatitudo est, cum ingenii nostri praesentia tutamur quae perficimus; alia, cum ad perfectionem vitae nihil deest atque ipsa sumus contemplatione contend, utrarumque autem feli- 5 citatum origo ex virtute manat. et ad ornamentům quidem genialis loci [est virtutis] nullis extrinsecus eorum quae bona ducimus adminiculis indigemus. ad usum autem vitae communis corporis cura et eorum quae extrinsecus veniunt praesidiis opus est, ita tamen ut haec eadem fiant virtute 10 meliora eiusque suffragio beatitudinis commodis copulen-tur, sine qua haec in bonis minime sunt habenda. nec frustra est quod sola virtus fortunatissimos potest facere, cum absque hac ex aliis prosperis non possit felicitas inveniri. sa-pientem quippe pedisequum et imitatorem dei dicimus et 15 sequi arbitramur deum: id est enim btiov ůecď. non solum oportet, dum vitam colit, digna dis gerere nec agere ea quae 254 eorum maiestati displiceant, verum et tunc cum corpus re-linquit, quod non faciei invito deo. nam etsi in eius manu est
p. 137, 6 cf. Xenocr., fragm. 81 Heinze (= 231 Isnardi); frag. 238 Isnardi (cf. Apul., de deo Socr. 15); p. 137, 9 cf. Cic, Fin. V 24, 71; Acad. I 6, 22; Diog. Laer., Vit. Phil. Ill 78; p. 137, 16 cf. Stob.II49,16W.-H.
1 ilium corr. con. Tho. unde Beau. : illud codd. cuius : cui H Rom. edd., sed cf. Lbfstedt, Syntactica 1,214 sqq. 2 vitiis carere NPLU 4 vitae CH Rom. : vie vel viae cett. codd. 5 felicitatem BR 7 est virtutis seel. Beau., (hoc) est virtutis Seal., (id) est virtutis Tho., vel virtutis F 13-14 absque hac UCH Rom. : absque haec cett. codd. 15 quippe dis equum B, quippedis equum M 16 litov fteto corr. Seal. : EI TOY 0EOY codd., tov dedv Rom, Aid. lunt. Colv. 16 eum ante non solum add. censet Tho., improbat Beau. Callebatii rationibus (Sermo Cotidianus, 450) ni-sus 17 dis gerere Vahlen apud Gold. : discere codd. 18 eorum : horum NPLU    relinquit MF : reliquit BR NPLU
138
APULEl
mortis facultas, quamvis sciat se terrenis relictis consecutu-rum esse meliora, {non) accerset sibi tarnen earn, nisi neces-sario perpetiendum esse istud lex divina decreverit. mortem
255 eius etsi anteactae vitae ornamenta cohonestant, honestio-r{em) tarnen et rumoris secundi oportet esse, cum securus 5 de posteritatis suae vita ad immortalitatem animam permit-
tit ire, earn, quod pie vixerit, praecipit fortunatorum habi-turam loca deorum choreis semideumque permixtam. XXIV De civitatum vero constitutione et de observatione regen-darum rerum publicarum ita censet Plato, iam principio ci- 10 vitatis formám definit ad hunc modum: civitatem esse con-victum inter se hominum plurimorum, in quibus sint regen-tes alii, ceteri (inferi)ores, coniuncti inter se concordia et
256 invicem sibi opem atque auxilium deferentes, isdem legibus, rectis tarnen, officia sua temperantes; unamque civitatem 15 isdem moenibus illam futuram, ut eadem velle atque eadem nolle incolarum mentes assueverint. quare suadendum est fundatoribus rerum publicarum ut usque ad id locorum
p. 138, 1 cf. Plat., Phaed. 61d-62c; p. 138, 7-8 cf. Plat., Gorg. 523b; p. 138, 11 cf. Plat., Resp. 369c; [Plat.], Def. 415c; 413e; p. 138,16cf. Sali., Cat. 20,4
2 (non) accerset sibi tamen earn, nisi necessario ... decreverit corr. Tho. Beau. : nisi necessario ... decreverit, accersere (vel arces-sere) codd. 4 anteactae BMFRH : actae NPLU honesrio-r(era) Rom. 8 loca Seal. : locum F, loco cett. eodd. 10 ita censet Plato corr. Oud. : ita Plato H, ithacus et cato cett. codd. 11 convictum Gold, ex Plat., Resp. 369c, Cic, De off. 111,5, 21 : coniunctam codd. 12 hominum - 13 inter se om. R 13 alii BMF : om. NPLU ceteri (inferi)ores Gold. Tho. Beau. : cete-riores codd. (citeriores F) 16 futuram ut Hild. Beau. : futuram et codd., futuram #** et Tho.    18 locorum : locarum BR
DE PLATONE LIBER II
139
plebes suas augeant dum rectori omnes noti esse possunt nec sibimet incogniti: sic enim fiet ut omnes una mente sint invicemque sibi factum velint. magnam sane civitatem non habitantium multitudine eorumque magis viribus niti oportet: vires enim non corporis nec pecuniae collectas domina- 5 tione multorum existimandas putat cum vecordia ímpo-tentiaque, sed cum decreto communi virtutibus omnibus or-nati viri incolae et omnes fundati legibus obsecuntur. ceteras vero, quae non ad hunc modum forent constitutae, non arbitrabatur sanas civitates, sed taetras et morbis tumentes. 10 res publicas eas demum fundatas ratione dicebat esse, quae ordinatae ad instar animarum forent, ut pars optima, quae prudentia sapientiaque praecellit, imperitet multitudini et, ut ilia totius habet curam corporis, ita prudentiae dilectus 257 tueatur universae commoda civitatis, fortitudo etiam, pars 15 virtutis secunda, ut vi sua appetentiam castigat et reprimit, ita in civitate vigilet, excubitorum loco quidem militet iu-ventus pro utilitate cunctorum, sed inquietos et indomitos ac propterea pessimos cives refrenet, contineat ac, si necesse sit, frangat potioris ex consilii disciplina, illam vero deside- 20
p. 139, 1 cf. Plat., Legg. 738de (cf. Beaujeu, ad tocum, p. 305); p. 139, 5 sqq. cf. Plat., Resp. 422e-423a; p. 139, 10 cf. ibid., 372e; Alkin., Didask. c. 34; p. 139,15 cf. Plat., Resp. 428b^»29a; 435e; 441a; 441e; p. 139, 16 sqq. cf. ibid., 429ac
1 augeant dum corr. Beau. : ad eundem codd. (eidem F), adunent dum Purser, Hermath. 1912, 60, post eundem lacunam indicant Gold. Tho. 1 omnes MFR : omne cett. codd. 3 invicemque Gronov. ad Cell. VII, 3, 25 (editio Lugduni Batav. 1706, 382) : iniquumque codd. (aequumque F, unumque Pa) 4 vir(tut)ibus corr. Tho. Beau. niti Lips. : uti codd. 5 vires MVU2 : vir cett. codd. 10 arbitratur MR, arbitrantur V 11 demum : domum BMV esse quae : esseque MV 17 ita : et MV, om. R 20 potioris ex C Oud. Tho. Beau. : potioris FH, potioris (potiores BR) est cett. codd., potioris cum Rom.
140
APULEI
riorum tertiam partem plebi et agricolis parent ducit, quam existimat moderatis utilitatibus sustinendam. at enim rem publicam negat posse consistere, nisi is qui imperitat habe-at sapientiae Studium, aut is ad imperandum deligatur XXV quern esse inter omnes sapientissimum constat, moribus et 5 huiuscemodi cunctos cives imbuendos esse dicit, ut iis, in quorum tutelam et fidem res publica ilia creditur, auri atque argenti habendi cupido nulla sit, ne specie communi privatas opes appetant, nec eiusmodi hospitia succedant, ut ceteris non reclu^sa) sit ianua; cibos victumque ita sibi curent, ut 10 acceptam mercedem ab his, quos protegunt, communibus epulis insumant. matrimonia quoque non privatim maritan-da esse, sed fieri communia despondente ipsa eiusmodi nuptias publice civitate[s], sapientibus magistratibus sorte qua-dam ei negotio praeditis idque praecipue curantibus, ne dis- 15 pares sui vel inter se dissimiles copulentur. his annectitur utilis necessariaque confusio, ut permixta nutrimenta pue-258 rorum ignotorum adhuc agnitionis parentibus afferant diffi-cultatem, ut, dum suos liberos nesciunt, omnes, quos vide-rint aetatis eius, suos credant et veluti communium libero- 20
p. 140, 2 cf. Plat., Resp. 473cd; p. 140, 7 cf. ibid., 416de; p. 140, 12 ci. ibid., 457c-461e
1 partem terciám NPLU 3 imperitet NPLU, imperat B2 5 moribus et (institutis) con. Tho. 6 ut iis MNP : ut hiis LUR, ut is B F, vitiis V 7 fidem MVFRU : fide NPL, fides B 8 ne specie BFRNP : nec specie MVLU 10 reclu(sa)sit Tbo. ex Plat., Resp. 416d Beau. : reclusit BR, reclusis B2 cett. codd. 11 quos protegunt : quo spe tegunt B (corr. B2), quos spe tegunt MV 13 despondente RPLU : despondenti N, dispondente B MV, despon-dentibus F ipsa Tho. Beau. : ipse B2MVRNLU, ipsae B P, ipso LZM2, ipsis F 14 civitate[s] Tho. Beau. : civitates BRNP, civitatis MV FLU 15 ei BR : et cett. codd. praedictis BR 17 ut permixta : aut permixta MV 18 adferant CH Flor. : adferat cett. codd.
DE PLATONE LIBER [I
141
rum omnes omnium sint parentes. (ad) hoc ipsorum conu-biorum quaeritur tempestiva coniunctio, cuius futuram stabilem fidem credit, si cum harmonia musicae dierum conso-nent numeri. et qui de nuptiis talibus erunt orti, studiis con-gruentibus imbuentur et optimis disciplinis communi prae- 5 ceptorum magisterio docebuntur, non virile secus modo verum etiam feminarum, quas vult Plato omnibus [pjarti-bus, quae propriae virorum putantur, coniungendas esse, bellicis et * * *; quippe utrisque cum natura una sit, eandem esse virtutem. eiusmodi civitatem nullis extrinsecus latis le- 10 gibus indigere; regi (e)am quippe prudentia et eiusmodi institutis ac moribus, quibus fundata ceteras leges non re-quirat. et hanc quidem ut figmentum aliquod veritatis exempli causa per se compositam vult esse rem publicam. 2J9    Est et alia optima quidem et satis iusta quidem et ipsa 15 specie et dicis causa civitas fabricata, non, ut superior, sine evidentia, sed iam cum aliqua substantia, in hac non suo nomine de statu et de commodis civitatis requirens originis eius principia et fundamenta disponit, sed eo tendit quem-admodum civilis gubernator eiusmodi locum conventus- 20 que multitudinum nactus iuxta naturam praesentium rerum et convenarum debeat facere civitatem plenam bonarum le-
XXVI
p. 141, 1 cf. Plat., Resp. 546ac; p. 141, 6 cf. ibid., 451c-457b; p. 141,12 cf. ibid., 592ab; p. 141,15 sqq. cf. Plat., Legg. 739ae
1 (ad) hoc Tho. Beau., (ad) haec Flor. 6 virilis sexus MV (sexus etiam U) 7 [p]artibus corr. Vulc. 9 bellicis et BR : bellicis eis cett. codd. (gymnicis et musicis) add. con. Tho. ex Plat., Resp. 452a Beau., civilibus add. Novak, W St. 1911, 123, bellicis etiam con. Rossbach, BPW 1900, 747 10 latis : ratis BR 11 regi (e)am Oud. Tho. Beau. ; regiam codd. (regia F), regifam] Novák, ibid. prudentia F : prudentiam cett. codd. 17 evidentia H Seal. : evidenti cett. codd. 21 nactus F R NPL2 : nanctus U, natus BMVL
142
APULEI
DE PLATONE LIBÉRII
143
gum et morum bonorum, in hac equidem easdem puerorum nutricationes, easdem vult esse artium disciplinas. sed in conubiis et partubus et patrimoniis ac domibus desciscit a prioris observatione rei publicae, matrimonia privata et sin-gularia faciens; procorumque ipsorum, etsi in contrahendo matrimonio consulere ex voluntate sua debeant, universae tarnen civitatis principibus ut communis commodi causam decernit spectandam esse, quare et dites inferiores nuptias 260 non recusent et locupletium consortium inopes consequan-tur; et, si vires opum congruunt, ingenia tarnen diversa mi-scenda esse, ut iracundo tranquilla iungatur et sedato homi-ni incitatior mulier adplicetur, ut talibus observationum re-mediis et profectibus suboles natura discrepante confecta morum proventu meliore coalescat et ita compositarum domorum opibus civitas augeatur; puerperiaque ipsa morum dissimili seminio concepta cum utriusque instar similitu-dinis traxerint, neque Ulis vigorem in rebus gerendis neque tarnen spectandis consilium defuturum. instituendos vero
10
15
eosesse, (non) utcumqueparentes, sed ut magistratus censue-rint civitatis, domus vero et possessiones habeant privatas, ut queunt singuli, quae quidem nec immensum augeri per ava-ritiam nec prodigi per luxuriam aut deseri per neglegentiam sinit. legesque huic civitati promulgari iubet et legum mode- 5 ratorem, cum aliquid tale concipiet, ad contemplandas vir-XXVII tutes hortatur. imperitandi autem modum eum esse utilem 261 censet, qui ex tribus fuerit temperatus. nec enim vel optima-tium vel etiam popularis imperii solos et meros status utiles arbitratur nec impunitas rectorum culpas relinquit, sed ma- 10 gis censet his debere constare rationem, qui sint potestate potiores. et alii publicarum rerum status definiti ab eo pu-tantur nitentes ad bonos mores et super ea re publica, quam vult emendatione constare, rectori mandát, non prius resi-duas compleat aut vitiosas leges correctas velit quam mores 15 perniciosos et disciplinas corrumpentes commoda civitatis
p. 142, 3 cf. Plat., Legg. 771d-773e
3 conubiis : quo nubiis MV partubus CH Tho. : partibus cett. codd. Gold, ex Metám. IX,33, 5 probante Beau. 5 procorumque cum causam coniungit Tho. interpunctionem corrigens (post procorumque ipsorum gravius distinguebatur) procorumque BMV : proquorumque FRNPLU 10 congruunt: non congruunt BMV 13 profectibus Tho. Beau. : proventibus codd. suboles FNPLU : subleves BMVR 15 opibus : opus B, copiis MV 16 dissimilis [ex dissimiles) eminio MV, dissimili semino L similitudines M, similitudine V 18 spectantis NLU, spec-tantes P
p. 143, 2 cf. Plat., Legg. 739e-740a; p. 143, 5 cf. ibid., 963a; 630e; p. 143, 7 cf. ibid., 693be; Cie., de re pub. I 45, 69 (Polyb., VI 3; Arist., Polit. II 6, 1255b 33; Beaujeu, pp. 306-307); p. 143, 9-12 cf. Plat., Legg. 945b; 947e-948a; p. 143, 14 cf. ibid., 735b-736c
1 (non) add. Koziol, Zeitschr. Österr. Gymn. 1877, 750, qui tarnen textům libentius refinxit utcumque : utrumque MV sed ut magistratus corr, Sinko, diss. 38 : nec ita sexus esse tus B (tus : tuos B2), nec ita sexus esse onestus M, nec ita sexus esse V, nec ita sexus esse stratus FRNPLU, sed magistratus con. Gold., desp. Tho. Beau. 2 civitatis : in civitatis MV 5 iubet FUPa : iubeto cett. codd. 8 optimatium : optimátům MVR 11 rationem CH lunt. : nationem cett. codd. 12 alii : alia BR 13 ad bonos : abonos NPL, corr. L2 re publica F2 : publica F cetf. codd. 14 emendatione : emendatiorem con. Rohde, JLZ 1876, 782    15 quam Oud. Novak, W St. 1911,123 Beau. : enim codd.
144
APULEI
XXVIU
262
ad meliora converters, a quibus si consilio et suadela depra-vata multitude* deflecti non poterit, abducenda est tamen ab incepto vi et ingratis. in actuosa vero civitate describit quem-admodum simul omnis hominum multitudo bonitate et iu-stitia conducta habeatur. hi tales complectentur proximos, honores custodient, intemperantiam arcebunt, iniuriam re-frenabunt, pudicitiae ornamentisque ceteris vitae honores maximos deferentes. nec temere multitudo convalescet ad eiusmodi rerum publicarum status, nisi qui optimis legibus et egregiis tnstitutis fuerint educati, moderati erga ceteros, inter se congruentes.
Quattuor culpabilium civium genera esse: unum eorum qui sunt honore praecipui, alterum paucorura, penes quos rerum est potestas, tertium omnium, ultimum dominationis tyrannicae. et primum quidem tunc fit cum prudentiores viri per magistratus seditiosos civitate pelluntur deferturque ad illos potestas, qui sint manu tantummodo strenui, nec ii, qui blandiore consilio agere res possint, adipiscuntur imperii facultatem, sed qui turbidi violentique sunt, paucorum vero status obtinetur, cum inopes criminosi multi simul pauco-
p. 144, 15-19 cf. Plat., Resp. 545c-550c; p. 144, 19 cf. ibid., 550c-555a
10
15
20
1 depravata : defraudata BMV 3 quemadmodum : quae ad modum BR2 4 post multitudo iterant 2 flecti {pro deflecti) non poterit - 4 hominum multitudo BMVR 6 custodiunt BR refrenebunt BMV2, refrenebant V 7 pudicitiae ex pudici-tius M, pudicitias B 8 convalescet Gold. : convellet BFNPLU, cum vellet R, convalet MV, convertetur Beau., desp. Tbo. 15 tunc fit MV Gold. : confut B, confunditur F, confugit N, configit PL2U, configat L, fuit B2, fit cum R, confit Yule. Tbo. Beau. 19 violentique : violendique MV
DE PLATONE LIBER II
145
rum divitum impotentiae subiacentes dederint se atque per-miserint omnemque regendi potestatem non mores boni sed opulentia fuerit consecuta. popularis factio roboratur cum inops multitudo viribus obtinuerit adversus divitum faculta-tes lexque iussu populi fuerit promulgata, ut ex aequo liceat 5 omnibus honores capessere. ad haec tyrannis ilia, singulare dominationis caput, tunc ontur cum is, qui leges contuma-263 cia sua ruperit, simili legům coniuratione adoptatus impérium invaserit, constituens deinceps uti omnis civium multitudo desideriis eius et cupiditatibus parens obsequium suum 10 tali fine moderetur.
p. 145, 5 cf. Plat., Resp. 555b-562a; p. 145, 6 cf. ibid., 562a-569c
4 inops : ínobs PU (corr. P2UZ), obs M, nobs V 5 iussu Rom. : eius su B, eius sub cett. codd., eius B2 promulgata iudicio F 7 is C Vulc. ; his cett. codd., civis Aid. 8 coniuratione addub. Flor., conversione con. Sinko probante Tho. impérium FL2Pa : inimperium cett. codd. 9 invasit MV APULEI MADAUREN-S1S DE HABITUDINE PLATONIS LIBER PRIMUS EXPLICIT. INCIPIT LIBER SECUNDUS BMVR (PRIMUS : SECUNDUS BR; SECUNDUS : TERTIUS FEL1CITER BR); APULEI MADAUREN-SIS DE HABITUDINE DOCTRINAQUE PLATONIS LIBER II EXPLICIT F2 mg.; nullam subseriptionem praebent NPLU