VI
INDEX VIRORUM DOCTORÜM.
KoziolProgr. d. Leopoldstädter Gymn. Wien 1869 p. 33
Kroll Gott. Gel. Anz. 1901 p. 575
Kronenb(erg)   Progr. Gymn,
Erasm. Rotterd. 1892 Claas.
Rev. XVIII (1904) 444 Class.
Quarterly II (1908) 310sqq. Kr(ueger) Apul. apol. ed. Berol.
1864
*Lat(in.) Latin(ius) *Lennep
Leo Arch. f. 1. Lexicogr. XII 95
"Lindenbrog
*Lips(ius)
Maehly Philolog. XXIII (1866)
ö61 *Melissus *Meurs
H.I.Mueller Rhein.Mus. XXIII (1868) 445
Luc. Mueller Q. Enni carm, rel. Petropol. 1884 p. 83
Na-kius (Nake) ap. Kr.
Novák České Museum Filologické X (1904) 71; qui etiam in plagulis corrigen-dis nonnulla mecum commu-nicavit
*01ear(ius)
*Oud(endorpius) cf. Bosscha *Parrhas(iu8)
Petschenig Phil. XLVII (1889)
290. 319 *Pithoeua *Pius (Pio)
Plasberg in plagulis corrigen-
dis nonnulla adnotavit •Pric(aeus)
Pursei Hermathen. XIV (1907) 360
Riese ap. Kr.
Rohde Rhein. Mus. XL (1885) 108
Rossbach Berl. phil. Wochen-
schr. 1897 p. 670 •Rutgers
*Salm(asius) [Saumaise] Sauppe Gött. Gel. Anz. 1865 p. 1544
*Scal(iger) Apul. op. ed. per
Vulcan. Lugd. Bat. 1600 *Schickerade
H. Schoene de cap. 15 mecum
ipse disseruit *8chott
Schräder ap. Baehrens *Sciopp(ius) [Schoppe] Symb.
crit. in L.Apul. op. Amstelod.
1664 .
*Scriver(ius) [Schryver] Apul.
opera castig. Amstld. 1624 Simcox ap. Ellis Class. Rev.
XV (1901) 48 Spengel Rhein. Mus. XVI (1861)
27
*Stewech
Thomas Revue de l'instmct, publ. en Belgique XLVIII192
Traube Arch. f. lat. Lexikogr. VI 254
»Triller
*Turneb(us)
*Ulitius
VahlenHerm.XXXIII(1898)251 Vallete   l'apologie d'Apulee
Paris 1908 Verdam Museum XIII (1906) 87 v(an) d(er) Vl(iet) Apul. apol.
ed. Lips. 1900 *Vulc(anius) Apul. op. Lugd.
Bat. 1594 Wachsmuth Sillogr. Lips. 1885
p. 196
*Wower(us) Apul. op. Hambg.
1606 *Wyttenbach
Zink Eob I (1864) 82
Oud. II Kr.
377 Cartas equidem eram proque uero obtinebam, Maxime l 3 Cl(audi) quique in consilio estis, Sicinium Aemilianum, senem notissimae temeritatis, accusationem mei prius apud te coeptam qu&m apud se cogitatam penuria criminum solis conuiciis impleturum; quippe insimulari quiuis in- 5 nocens potest, reuinci nisi nocens non potest, quo ego uno praecipue eonfisus gratulor medius fidius, quod mihi eopia et facultas te iudice optigit purgandae apud im-peritos philosophiae et probandi mei; quanquam istae calumniae ut prima specie graues, ita ad difficultatem io
37S defensionis repentinae fuere. nam, ut meministi, dies ab-hinc quintus an sextus est, cum me causam pro uxore mea Pudentilla aduersus Granios agere aggressum de com-posito necopinantem patroni eius incessere maledictis et u insimulare magicorum maleficiorum ac denique necis Pon- 4 tiani priuigni mei coepere. quae ego cum intellegerem non tam crimina iudicio quam obiectamenta iurgio prolata, ultro eos ad accusandum crebris flagitationibus prouocaui. ibi uero Aemilianus cum te quoque acrius motum et ex uerbis rem factam uideret, quaerere oceepit ex diffidentia so latibulum aliquod temeritati. igitur Pontianum fratris sui 2
F 104b. <p 1».   Inscriptio deest  ep: MADAVREŇ ■ dp VL€I ■
PLATONICI • D€ • MAGIA • LIBER PRIM9!;, subscript.   2 CL • (?) Claudi v cf. M. Anton, its iawc. 115 lul. Capitolin. v. Anton, phil. 3 quiqne egs. cf. praef. 22    3 mei cf. 5, 7 6 reuinci cf. 52, 16 □
62,13 70,17 al. 13 aggreffu (ead. m. superscr.) <j>: agere greffu (ead. m. ut vid. postea em.) 14 patroni (tp) tro delet., tola vox, supra lin. ab al. m. repetit.    eorum Casaub, sed cf. 4,
44J2     15 maleficioy. (tp) al. m. eff. malencico"2! 1 (eras. vid. d)    20 accepit (<p ut vid., sed em. ead. m.)
1    BT Apulei Apologia ed. Helm [105G)
APVLEI APOLOGIA 2
Oud. Kr.
filium, quern paulo prius occisum a me clamitarat, post-379 quam ad subscribendum compellitur, ilico oblitus est; de
□ t morte | cognati adolescentis subito tacerem.   tanti cri-
□ t minis descriptione tamen omnino desistere uideretur, ca-s lumnia<^w)> magiae, quae facilius infamatur quam probatur,
earn solum sibi delegit ad aceusandum.  ac ne id quidem de professo audet, uerum postera die dat libelium no-380 mine priuigni mei Sicini || Pudentis admodum pueri et adscribit se ei assistere, nouo more per alium lacessendi,
'0 scilicet ut optentu eius aetatulae ipse insimulationis falsae non plecteretur. quod tu cum sollertissime aniinaduertisses et iccirco eum denuo iussisses proprio nomine aecusa-tionem delatam sustinere, pollicitus ita facturum ne sic quidem quitus est ut eomminus ageret pereelli, set iam et
15 aduersum te contumaciter eminus calumniis uelitatur. ita totiens ab accusaudi periculo profugus in assistendi uenia ssi perseuerauit.   igitur et priusquam causa ageretur, facile s intellectu cuiuis fuit,  qualisuam accusatio futura esset, cuius qui fuerat professor et machinator idem fieri auctor
occi f 11
F 104b. q> 1\    1 qui Bosscha quum Casaub a me {ead. m.
add.) 2 fofcribendu C* ead. m. add. ut vid.) est <^et)> He de morte c. adol. del. Kr de morte—desoript. del Novak; ante de graviter distinx. vdVl, verba igitur—descriptionem {contra usum de morte ad! oblit. relato) uno tenore leguntur v 3 <sin) subito taceret Kr <^sed cum) e. taceret Sauppe (descriptione ad desi-
□ stere relato) tacens—descriptionem v tacere maluit. [criminis deacriptio] ne He tacet et t. cr. descriptione; ne t. Purser tacens . . descriptione <^destitit. ne) Butler subiit tacere <(in) t. c. descriptione: tamen ne Petschenig   i tamtomino (.pro prion- o vid.
ne
fuisse d) <j>: tarn omino desistere cf. Heivmann-Seckel Handl. z. d. Quell, d. rbm. R. s. v. calunia (qp) em. v. cf. 75,19 tamen ne (», ne tarn. Nov.) omn. des. uid. calumnia, magiam Rohde Novak
6 solam ? iJoftde   8ficini#* | 14 qtuf^tn. recentissima add.)
g
(ji:quint cf. Acc. 6f>2 Bibb. Ter. Hec. 572 pcellif etia & (y, sed ppellif) cf. 14, 9 14/5 cf. met. V 11(112,3) 15 contumas tacite vd VI 16 uenia] umbra Stcwcch uice Scip Gent 19 auctor et professor locum inter se mutare iussit Pric; sed professus erat Aemil. (cf. 2,1), verctur autem caput fieri accusationis; cf. Haeberlin p. 136   actor H Mueller
APVLEI APOLOGIA 2. 3 3
Oud. Kr.
timeret, ac praesertim Sicinius Aemilianus, qui si quip-piam ueri in me explorasset, nunquam profecto tarn cunc-tanter hominem extraneum tot tantorumque criminum po-stulasset, qui auunculi sui testamentům quod uerum scie-bat pro falso infamarit, tanta quidem pertinacia, ut, cum 6 Lollius Vrbicus V. C. uerum uideri et ratum esse debere
382 de consilio consularium uirorum pronuntiasset, contra cla-rissimam uoeem iurauerit uecordissimus iste, tamen illud testamentům fictum esse, adeo ut aegre Lollius Vrbicus ab s eius pernicie temperarit. quam quidem uocem et tua 3 aequitate et mea in|nocentia fretus spero in hoc quoque iudicio erupturam, quippe qui sciens innocentem crimi-natur eo sane facilius, quod iam, ut dixi, mentiens apud
383 praefectum urbi in amplissima causa conuictus est. nam-que peccatum semel ut bonus quisque postea sollicitius »6 cauet, ita qui ingenio malo est eonfidentius integrat ac iam de cetero quo saepius, eo apertius delinquit. pudor enim ueluti uestis quanto obsole[n]tior est, tanto incuriosius habetur. et ideo necessarium arbitror pro integritate pu-doris mei, priusquam ad rem aggrediar, male dicta omnia *<• refutare. sustineo enim non modo meam, uerum etiam philosophiae defensionem, cuia magnitudo uel minimam reprehensionem pro <wio>ximo crimine aspernatur, propter
F 104* 106*. <p 1»". 1 qui del. Dilthey cf. Kiihner-Gerth Gr. d. gr. Spr. II 2,419 5 infamar& (qp) infamarit v cf. 5,21 in-famarat ed. Bas. pr. peruicacia Bosscha cum ed. Bom. 6 U. C. (qp) aliquis eradere conat. est 1 conBiliarium laps clarissimornm Salm consnltorum Hirschfeld 8 clarissima uoce Casaub, refut. Bosscha; est certe vox clara iudicis quam Ap. etiam in hoc causa erupturam sperat v. 10 (Phil. 1.1, p. 554praef. 23) post tamen distinguunt v, ante tamen Dilthey 11 estate* (eras. vid. ') 12 quippe qui] cf. Phil. 1. I. p. 544 Holtze Synt. priscor. script. 1382  sciens—crimin.f arguitur scire' sed cf. 59,14    16 cauet (t al.
m., sed vid. fuisse &) 17 fepiu 18 obfolentior (qp) rectene? sed v. Flor. 19 (39,21)      22 cůla (utramque lineám al. m. add.)
qp: cuia (eras. ~) cf. cuiauis c. 82 cuius v 23 (}>**xi|mo (eras, duae litt., quarum secimda fuit a) tp:,r>ximo (in mg. m. recentissima  c f> maximo) proximo interpret. Meurs 'obvio* aut
1*
4 APVLEI APOLOGIA 3
Oud. Kr.
quod paulo prius patroni Aemiliani multa in me propria conficta et alia communiter in philosophos sueta ab ira-
38* peritis   mercennaria   loquacitate   effutierunt.    quae   etsi« possunt ab his utiliter blaterata ob mercedem et aucto-5 ramento impudentiae depensa baberi, iara concesso quodam more rabulis id genus,  quo ferme solent linguae suae
3ss uirus alieno dolori loeare, tamen uel mea causa paucis refellenda sunt, ne is, qui sedulo laboro ut ne quid maculae aut inbonestamenti in me admittam, uidear cuipiam, 10 si quid ex friwolis praeteriero, id agnouisse potius quam contempsisse. est enim pudentis animi et uerecundi, ut mea opinio fert, uel falsas uitu(^>rationes grauari, cum etiam hi, qui sibi delicti alicuius conscii sunt, tamen, cum male audiunt, impendio commoueantur et obirascantur, is quamquam, exinde ut male facere | coeperunt, consueuerint male audire, quod, si a ceteris silentium est, tamen ipsi sibimet conscii sunt posse se merito increpari; enimuero bonus et innoxius quisque rudis et imperitas auris ad male audiendum habens et laudis assuetudine contumeliae
so insolens multo tanta ex animo laborat ea sibi immerito
3sc dici, quae ipse possit aliis uere obiectare.   quod si forte inepta uidebor et oppido friuola uelle defendere, illis debet
'manifesto' coll. 10,9; sed v. Phil, I. I. p. 539 proximam crimini v    propt qu. cf. diort
F 1051. <p 1". 1 propvie cf. Liv. XXXV 48,11 2 fueta (tp) sc. confingi (Phil. I. 1. p. 568) iacta Crus dicta Ulitius, inuenta Iahn consuta Kr <fingi> sueta Haupt <dici> s, Novak coll. 33,lsq. 4 futiliter Colv sed util. est 'cum emolumento' cf. de dogm. Plat. 112 (96,21) Ov. her. 167 fast. III464 Cic. de not. deor. II 57,143 (Phil. 1. I. p. 524) 6 depenfa (lineolam al. m. add.) qp:depenfa quodam (modo)> vdVl 6 fabulif (<jp) em. Colv. cf. met. VI14 (138,20) ferinae v uiperinae Cornelissen cf. 97,8 10 fribolif (<p)v ex b eff. al. m.     11 contepfiffe (tp) post eoctrem.
*       pe %    pe 8
e eras.        12 falfa   uituratione   ( al. m. add., eras,    aut)
tp: falfaf (al. in superset'?) uiturationef (pe ead. m. add.) cf. 63,11 Phil. 1.1, p. 555 16 post audire graviter disting. v, sed mala fama assuefacti sunt, quia semper se iure vituperari sciunt 18 im-paratas v cf. /lor. 7(9,9) 20 tanta (q>) cf. 48,19 Havet Arch, f. I. Lex. XI 579 Leo ibid. XII 99
APVLEI APOLOGIA 3. 4
5
Oud- Kr.
ea res uitio uorti, quibus turpe est etiam haec obiectasse, non mihi culpae dari, cui honestum erit etiam haec diluisse.
Audisti ergo paulo prius in principio accusationis ita 4 dici: 'accusamus apud te philosophum formonsum et tam Graece quam Latine' — pro nefas — 'disertissimum'. nisi 5 fallor II enim, his ipsis uerbis accusationem mei ingressus est Tannonius Pudens, homo uere ille quidem non diser-tissimus.   quod utinam tarn grauia formae et facundiae crimina uere mihi opprobrasset; non difficile ei respondis-sem quod <fT>omericus Alexander Hectoři: 10 oí toí ccTtáfSXrjz ísú &e&v šptytvSicc draper, 7 oaaa hbv avxol íwtftv, §xSn> i' aix av rig i'lono, munera deum gloriosissima nequaquam aspernemda; quae tamen ab ipsis tribui sueta multis uolentibus non obtin-gunt.  haec ego de forma respondissem.  praeterea: licere 15 3s7 etiam philosophis esse uoltu liberali; Pi/thagoram, qui primům se esse philosophum nuncuparit, eum sui saeculi excellentissima forma fuisse; item Zenonem ilium antiquum
Velia oriundum, qui primus omnium.....sollertissimo □
artificio  ambifariam  dissoluerit.  eum quoque  Zenonem 20
P 106». <j> lb.    1 uorti (<p) m. rec. & ex o eff.   4 formo*ffi
(eras*, quam pr. m. addiderat) 5 di*fertiffimů (eras, f) 7 uero delend. censet Króll propter v. 9, sed augetur eo vis irrisionis cf. 110,22   10 quod evan, et totum redintegr.     omericuf (q>) 11
oyTOtairopAHTeoTiOeui 1 Nepinydeadova ("ead. m. add.) oecouceNa-yroidwciN | eKWxdoyitaN-nceXoyTO (ultima j neseto an in i mutata sit) Horn. II. r 65sq. 13 munera—obtingunt pro additamento ha-buit primus Scriver   afpnunda (litt redintegr., sed fucrunt)
gnafpnunda (al m. ^add.)       16 pithagorá (q>) v. Diog. Laert.I prooem. 8(12) Cic. Tusc. V3,8 (Zeller Phil d. Gr. I6 458 n. 3) primus Kr cf. CFWMuellerad Cic.de off. [Lips.1882] 1113,11
17 esse def. v. Geisau 31 del. Novák sese Lips 19 omnium (cf. Cic. d. n. d. 111,26 Suet. Ner. 12,3 Gell.XVII21, 42 Plin. n. h. VII211 XIX2Z Sen.contr. IIpraef. 5) omnia Bosscha oratio-nem Oud omnimoda Hild omnium <dictionem^> v <(omnia> Hand omnem rem (cf. Sen. ep. 88,43) vel eadem (cf. Plat.Phuedr. 261D) vel talia omissa 20(argumentům^amb. vd VI. coll. flor. 18 (36,16) difíolueret (q>) al. m. eff et, fuit & em. v cf. 3,5 disseru-erit Góldh (nulla voce add.)   Zenonem del. Kr; cf. Phil. 1.1 p. 518.
APVLEI APOLOGIA 4. 5
longe decorissimum fuisse, ut Plato autumat; itemque | multos philosophos ab ore honestissimos memoriae prodi, * qui gratiam corporis morum honestamentis ornauerint. sed haec defensio, ut dixi, aliquam multum a me remota 5 est, cui praeter formae mediocritatem continuatio etiam litterati laboris omnem gratiam corpore deterget, habitu-dinem tenuat, sucum exsorbet, colorem obliterat, uigorem debilitat. capillus ipse, quern isti aperto mendacio ad lenocinium   decoris   promissum  dixere,  uides  quam sit
10 amoenus ac delicatus, horrore implexus atque impeditus, 38» stuppeo tomento adsimilis et inaequaliter birtus et glo-bosus et congestus, prorsum inenodabilis diutina incuria non modo comendi, sed saltern expediendi et discriminandi: satis ut puto crinium crimen, quod illi quasi capitale in-
15 tenderunt, refutatur.
390      De eloquentia uero, si qua mihi fuisset, neque mirum 5 neque inuidiosum deberet uideri, si ab ineunte aeuo || unis studiis litterarum ex summis uiribus deditus omnibus aliis spretis uoluptatibus ad boc aeui baud sciam anne super
20 omnis homines impenso labore diuque noctuque cum de-spectu et dispendio bonae valetudinis earn quaesissem. sed nihil ab eloquentia metuant, quam ego, si quid om-nino promoui, potius spero quam praesto.   sane quidem, 9 si uerum est quod Statium Caecilium in suis poematibus
25 scripsisse dicunt, innocentiam eloquentiam esse, ego uero profiteor ista ratione ac praefero me nemini omnium de
f 105,1>. tp 2*.    1 Plat. Parmenid. 127 B    3 ornauerint
{m. recentissima superset.      )    5 ctinutio (  add. ead. m.) 9 quam non v; sed eludit adversarios cf. 95,11    11 to*mento
(eras, r) cp :to*mto      irtuf (   ead. m. add.) (q>)      13 salt. cf.
75,15 93,17   14 intendef   <p : intendert   15 refutatum v  17 si]
*
qui Oud Bi quidem ?vdVl 18 ex cf. 83,4 20 diuq; ((p) eras, vid. ~, antea Uneola induct. 22 quidem v 23 spero—pr. cf. Cic. Phil. 14, 10    24 fr. 248 Sc. B. P. F. Bibbeck* II p. 86
25 dicunt* (eras, o, u al. m. in &, sed in mg. pr. m. add. can) cp: dicanto dictant H Mueller dicunt animi Sauppe innocentia a. ex § eff. pr. m.   cf. Plat. apol. 17 B.
APVLEI APOLO Gl A 5. 6 7
Oud. Kr.
eloquentia concessurum.   quis enim me hoc quidem pacto eloquentior uiuat, quippe qui nihil unquam cogitaui quod eloqui non auderem?  eundem me aio facundissimum esse, nam omne peccatum Semper nefas habui; eundem diser-tissimum, quod nulluni meum factum  uel dictum extet, b de quo di<s)>serere publice non possim ita, ut iam de uor-sibus di<\s^>sertabo quos a me factos quasi pudendus pro-39i tulerunt, cum quidem me animaduertisti cum risu illis suscensentem, quod eos absone et indocte pronuntiarent. 9 Primo igitur legerunt e ludicris meis epistolium de 6 dentifririo uersibus scriptum ad quendam Calpurnianum, qui cum aduersum me eas litteras promeret, non uidit profecto cupiditate laedendi, si quid mihi ex illis fieret criminosura, id mihi secum esse commune,   nam petissa
392
eum a me aliquid tersui dentibus uersus testantur: 'Calpurniane, salue properis uersibus. misi, ut petisti, (tibi) munditias dentium, nitelas oris ex Arabicis frugibus, tenuem, candificum, nobilem puluisculum, complanatorem tumidulae || gingiuulae, conuerritorem pridianae reliquiae, ne qua uisatur tetra labes sordium, restrictis forte si labellis riseris.'
15
10
20
F 105b. cp 2*. 6 di'ferere (" al. m. add.)   cp: delerere
(supra ef add. ead. m.    )   nt+ja (eras, et)   cp:ut ia uorfib;
(* add. m. rec.) (<jp)   7 di'i'ertabo (al. m. add.  ) cp: differtabo
(sed altera f postea add. vid.) 11 dentifrigio (al. m. em.) cp: dentifrigio quondam ad C. Iahn, sed eontemptionis causa pronomen additum cf. 65,2 12 eaf (qp) meas vd VI fort,
recte cf. Kretschmann de latin. L. Apul. Mad. diss. Begim. 1865
r ( p. 88      15 dentium v      IS pperif (al m. add.)   cp : jpperif
17 verba misi — nolit uideri (v. 8,2) post gingiuam (v. 8,6) leguntur in mg. additoVL (<p) (cf. Phil. 1.1, p. 529); ordinem restituit Pric; dberraverat librarius a misi ad nisi     tibi add. Bousa
mundicinas Lips mundieiolas Haeberlin 22 tabes Baehrens F. P. B. 376$q.
8 APVLEI APOLOGIA 6. 7
Oud. xr
quaeso, quid habent isti uersus re aut uerlo pudendum, quid omnino quod philosophus suum nolit uideri? nisi forte in eo reprehendendus sum, quod Calpurniano pul-4 uisculum ex Arabicis frugibus miserim, quern multo ae-393 quius erat spurcissimo ritu Hiberorum, ut ait Catullus, sua sibi urina rdentem atque russam pumicare gingiuam'. uidi ego dudum uix risum quosdam tenentis, cum mun- 1 ditias oris uidelicet orator ille aspere accusaret et denti-fricium tanta indignatione pronuntiaret, quanta nemo quis-
io quam   uenenum.    quidni?   crimen   haud contemnendum philosopho, nihil in se sordid urn sinere, nihil uspiam corporis aperti immundum pati ac fetulentum, praesertim | 3Si os, cuius in propatulo et conspicuo usus homini creberri-mus, siue ille cuipiam osculum ferat seu cum qui[c]quam
is sermocinetur siue in auditorio dissertet siue in templo preces alleget: omnem quippe hominis actum sermo praeit, qui, ut ait poeta praecipuus, dentium muro proficiscitur. dares nunc aliquem similiter grandiloquum: diceret suo If more, cum primis cui ulla fandi eura sit impensius cetero
80 corpore os colendum, quod esset animi uestibulum et orationis ianua et cogitationum comitium; ego certe pro meo captu dixerim nihil minus quam oris illuuiem libero et liberali uiro eompetere. est enim ca pars hominis loco celsa, uisu prompta, usu facunda; nam quidem feris
*6 et pecudibus os humile et deorsum ad pedes deiectum, uestigio et pabulo proximum, nunquam ferme nisi mortuis
mm
F 105b. cp 2ab.   2 nollit (cp)  post uideri sequitur uidi (v. 7) v. adn. ad. 7,17    4/5 * equf (eras. vid. m.)    5 CatuU, c. 39,19 11 philosopho supra nihil add. cad. m., legitur in ip
12 apertü mundü (<p, sed in mg. m. recenti&sima c imüdü), in mg. al. m. add. I archetypi um recte distinxit He apertum <opertum> vd VI aspectu Mohde cf. met. 118 (31,17) 14 qcquä (tp) quiquam ed. Rom quoquam Pric cf. 61, 20sq. 17 Horn. Od. a 64   cf. praef. 29   18 tuo Rohde inepte   suo iure Lips
22 illubie (v ex b eff. ut vid. ead. m.) cp : illuuie 24 fecunda v; sed differt homo a pecudibus eo, quod loquitur 25 humile est (est eras., fort, antea induct; deest in cp)
APVLEI APOLOGIA 7. 8 9
Oud. Kr.
aut ad morsurn  exasperatis  conspicitur:   hominis uero nihil prius taeentis, nihil saepius loquentis contemplere. uelim igitur censor meus Aemilianus respondeat, unquamne 8 ipse soleat pedes lauare; uel, si id non negat, contendat maiorem curam munditiarum pedibus quam dentibus in- 5
395 pertiendam. plane quidem, si quis ita ut tu, Aemiliane, nunquam ferme os suum nisi maledictis et calumniis aperiat, censeo ne ulla || cura os percolat neque ille exo-tico puluere dentis emaculet, quos iustius carbone de rogo obteruerit, neque saltern communi aqua perluati quin ei io nocens lingua mendaciorum et amaritudinum praeministra semper in fetutinis et olenticetis suis iaceat. nam quae malum ratio est linguam mundam et laetam, { uocem contra spurcam et tetram possidere, uiperae ritu niueo denticulo atrum uenenum inspirare? ceterum qui sese i& sciat <^o)>rationem prompturum neque inutilem neque in-iucundam, eius merito os, ut bono potui poculum, prae-
3'M lawitur.   et quid ego de homine nato diutius? belua im-manis, croeodillns ille qui in Nilo gignitur, ea quoque, ut comperior, purgandos sibi dentis innoxio hiatu praebet. *<> nam quod est ore amplo, set elingui et plerumque in aqua ^ recluso, multae ftiru[n]dines dentibus implectuntur; eas illi,
397 cum egressus in praeripia fluminis hiauit, una ex auibus
F 106b IOC*, cp 8h,   4 contendatne lalin   8 ille] ullo Lat Latin      9 dentif (vid. ex i effect, esse e, quae tamen rursus
deleta est)  cp : dentif (  add. m. recentiss.)      10 obteruerit (cp) I ri ead. m. inter scribend. vid. effee. ex ra cf. met. VIII23 (95,11)
XI 28 (289,13) Charis. Ill 1 (248,4 K) 13 malum inter-iectio cf. Plaut. Amph. 403, 604 Avtl. 429 (Pseud. 230 Lorenz) praef. 23 16 rationem def. Casaub. coll. de dogm. Plat. I 14 (99,11 Th): rectae rationis et suavissimae orationis (cf. /lor. 13 [18,7J: philosophi ratio et oratio) orationem Steuiech, quod
praefera propter iniucundam 17/18 plabit (cp) em. Fruter praelauetur Stewedi praelauabitur Lat Latin 19 cf. Solin. 32,25 Herodot. II 68 Aristot. hist. an. I 6 p. 612 a 20 Aelian. not. an. Ill 11 22 arundinef (<p) a al. m. redintegr. em. Casaub 23 praerupta vel praerupia Pric      auibus del. Brant
10
APVLEI APOLOGIA 8. 9
Oud       _   _ KT
fluuialibus arnica auis iniecto rostro sine noxae periculo exculpit.
i-« Mitto haec. uenio ad ceteros uorsus ut illi uocant 9 amatorios, quos tamen tarn dure et rustice legere, ut s odium mouerent. sed quid ad magica maleficia, quod ego pueros Seriboni Laeti, amici mei, carmine laudaui? an ideo magus, quia poeta? quis unquam fando audiuit tam <^Mm)similem suspicionem, tam aptam coniecturam, tam proxumum argumentum? 'fecit uorsus Apuleius'. si malos, io crimen est, nec id tamen philosophi, sed poetae; sin bonos, quid accusas? 'at enim ludicros et amatorios fecit', num ergo haec sunt crimina mea et nomine erratis, qui me magiae detulistis?   fecere tamen et alii talia, etsi uos
»« ignoratis: apud Graecos Teius quidam et Lacedaemonius » is et Ciu[i]s cum aliis innumeris, etiam mulier Lesbia, lasciue
W ilia jj quidem tantaque gratia, ut nobis insolentiam linguae suae dulcedine carminum commendet, apud nos uero Aedi-tuus et Porcius et Catulus, isti quoque | cum aliis innumeris.   'at philosophi non fuere'.   num igitur etiam
so Solonem  fuisse   serium uirum  et philosopbum negabis, cuius  ille lasciuissimus  uersus  est:  (inoav  [{tsiomv xcci yXvMQov aroiunog? et quid tam petulans habent omnes U uersus mei, si cum isto uno contendantur?   ut taceam scripta Drogenis C^nici et Zenonis Stoicae sectae condi-
F 106". <p %\ 3".   1 auis del. HMueller; cf. (lor. 12 (16,20) (Phil I. I. p. 520)      3 uorfuf (al. m. ex o eff. e)   <p : uerfuf
8 <ueri> similem Kr. cf. €6,8sq. uubtilem ? He suasibilem? Leo vulgat. def. Plasberg coll. ttxms, Kronenb ineptis exemplis
aptaaZ m. redintegr., sedfuit   tp: a,r,ta (lineolam - al. m. add.)
9 pros. cf. 34,20 41,12 uorM (tp) o mut. al. m. in e   11/12 non □    ergo Fulv    12 errastiB Wower     15 ciuif (tp) Ceus Colv Cous
Brant Cius sc. Ktiog Bosscha Ceius He coll. Tcius v. 14 ad
Bacchylid. refert Blass Herm. XXXVI (1901) 285 17 dulcene (ead. m. em.) cf. GeU. XIX 9, 10 18 portiuf (tp) 20 ueru (tp) uirum v seuerum Hild post alios <et se>nerum Bosscha cf. Plant. Poen. 1170 21/22 udpuin eiueipuuv kcu rAvtcepoy ctoucitoc fr. 25 Poet. lyr. Gr. Bergk* II 50 22 ecquid Sauppe 24 dyo-genif cinici (tp) v. Diog. Laert. VI 2,12 (80) VII 1,29 (34)
APVLEI APOLOGIA 9, 10
11
Oud.
Kr.
toris, id genus plurima. recitem denuo, ut sciant me eorum non pigere:
□
Mi
10
It
lb
'et Critias mea delicia est et salua, Charine, 403 pars in amore meo, uita, tibi remanet;
ne metuas; nam me ignis et ignis torreat ut uult,
hasce duas flammas, dum potiar, patiar. hoc modo sim uobis, unus sibi quisque quod ipse est: , hoc mihi uos eritis, quod duo sunt oculi.'
recitem nunc et alios, quos illi quasi intemperantissimos postremum legere:
'florea serta, meum mel, et haec tibi carmina dono, carmina dono tibi, serta tuo genio,
403 carmina, uti, Critia, lux haec optata canatur,
quae bis septeno nere tibi remeat, serta autem, ut laeto tibi tempore tempora uernent,
aetatis flórem floribus ut decores. tu mihi das contra pro uerno flore tuum uer,
ut nostra exuperes munera muneribus; pro implexis sertis coroplexum corpore redde^V),
proque rosis oris sauia purpurei.
404 quod si animam inspires donací, iam carmina nostra
405 cedent uicta tuo dulciloquo calamo.'
Habes crimen meum, Maxime, quasi improbi comisatoris 10 de sertis et canticis compositum, hie illud etiam reprehendi animad|uertisti, quod, cum aliis nominibus pueri uocentur, ä5 ego eos Charinum |[ et Critian appellitarim.  eadem igitur opera accusent C. Catul<Z)>um, quod Lesbiam pro Clodia nomi-narit, et Ticidam similiter, quod quae Metella erat Perillam
406 scripserit, et Propertiwm, qui Cunthiam dicat, Hostiam
F 106*b. tp 3". 1 me supra eorum add. ead. m. 3 delitefcet & (fuit -tia eft&, & Mere conatus est aliquis, tefcet al. m. in ras. eff'.) tp : delicie ftet v. Phil. I. I. p. 558 13 exoptata Brant 17 da v des Kr sedAp. exponit se omnibus muneribus a puero sw-perari 19 redde (qp) em He 20 lauia (tp) u mut. in b ire. fort, ead.    21 animü (tp) animam Colv aulum (servato dona) Salm
dona & (tp) em. Haupt nam (cp, sed n ras. mut. in 1) 25 pun (em. ead. m.) 27 catulü (qp) 29 .ppertia (a redintegr., sed vid. fuisse) em. tp   Cynthiam v
2U
12
APVLEI APOLOGIA 10
Oud. jfr>
dissimulet, et TibuUum, quod ei sit Plania in animo, Delia in. uersu,   e[t]quidem C. Lueilium, quanquam sit iambicus, tamen improbarim, quod Gentium et Macedonem pueros is w directis nominibus carmine suo prostituerit.  quanto mode-& stius tandem Mantuanus poeta, qui itidem ut ego puerum amici sui Pollionis bucolico ludicro laudans et abstinens nominum sese quidem Cor^donem, puerum uero Alexin uocat.   sed Aemilianus, uir ultra Virgilianos opiliones et busequas rusticanus, agrestis quidem semper et barbarus, io uerum longe austerior ut  putat Serranis et Curiis et Fabrieiis, negat id genus uersus Platonico philosopho com-petere.   etiamue, Aemiliane, si Platonis ipsius exemplo doceo factos? cuius nulla carmina extant nisi amoris elegia; nam cetera omnia, credo quod tarn lepida non erant, igni is deussit.  disce igitur uersus Platonis philosophi in puerum Astera, si tamen tantus natu potes litteras discere: aaxitft itolv jiiv sXce/ineg ivl ^cooiGiv !Etaog'
vvv 6h dctvcbv káitnetg "Eúneqog iv tp&ifiivoig. Ms item  eiusdem  Platonis in xilexin  Phaedrumque  pueros n 20 coniuncto carmine:
vvv org nr\6iv "AXefyg osov ftóvov tlrp Zxi xkXós, tarttal %al Tcávty Tt&Gt nSQi§XÉmxai.
F 10Gb. tp 3». 2 & qdě (<p) em. Bosscha cf. 16,8 35,13 34,33 41,13 lucullu(<))) em. Lips. Lucil. rec. Marx272-5BaehrensF.P. B. p. 168 5 puerú (cp)litteris male refictis in pueriu mut. amici fut pollio J (sequitur ] nia) evan. et ah al. m. redintegr.   7 condone (<p)
Verg.,ecl. II 9 bufequaf f puto al. m. addidisse) qotbufeqf cf. de deo Socr. 5 (12,10 Th) flor. 3 (3,16) met. Villi (176,21) 10/11 & curiif&fabriciif negat id gen; úfuf plato\evan.,sedcognosci possunt 14 ň erant (<p) sed al. m. refingend. effec. ierant eiiam supra
.   me raut ,
vocem addito 15 tff fit (rp) sed in mg. pr. m. add. deuffit,
at. to. in texlu eras. litt. superset-. platonia philoío-jaroř-siis
evan. et ab al. m. redintegr. 16 cf. praef. 23 17—18 acTHp-rrpiuEsec (supra i vid. fuissa ') em ztu I oiciveujocNVNdeOuNUJsXapqpeicTrEPoccvl <p6ei|Li€N0tc fr. 15 Bergk* II p. 304 Aniliol. Gr. ed. Stadtmueller 11 p. 462 19 eqdě Hit. reflet., fuit ejtle alexi (cp) redintegr. al. m., fuit alexin 21—13,2 NynoT|uetde | uu\€EeKocovf,iov€TrOTL koXXoc umai I KaTTTavTimacnKPwXeneTaiOynEni 1 NYeicKyctNOCTEOttEiraNiHcet
APVLEI APOLOGIA 10. 11. 12 13
Oud. XT.
9vfié, (ti} (irjvvng xvaív offtíov; Eir ávtvjGsi CffrEoov.   ov% oíJtoo OalSfiov aiifů\í<Sayt.ev\ \
409 ne pluris commemorem, nouissimum uersum eius de Dione Si/racusano si dixero, finem faciam: 00 Ipbv íxfťíjvcíj Qvphv 4
no iQiort JUov.   Bed sumne ego ineptus, qui haee etiam in 11 iudicio? an uos potius calumniosi, qui etiam baec in accusatione, quasi ullum specimen morum sit || uersibus ludere? Catullum ita respondentem maliuolis non legistis: 'nam castum esse decet pium poetam ipsum, uersieulos nihil necesse est'? 10 Diuus Adrianus cum Voconi amici sui poetae tumulům uorsibus muneraretur, ita scripsit: 'lasciuus uersu, mente^i pudieus eras', quod nunquam ita dixisset, si forent lepi-diora carmina argumentům impudicitiae habenda. ipsius etiam diui Adriáni multa id genus legere me memini. is aude sis, Aemiliane, dicere male id fieri, quod imperator et censor diuus Adrianus fecit et factum memoriae reli-
411 quit,   ceterum Maximum   quicquam  putas eulpatumm, quod sciat Platonis exemplo a me factum? cuius uersus quos nunc percensui tanto sanctiores sunt, quanto aper- so tiores, tanto pudicius compositi, quanto simplicius professi; naraque haec et id genus omnia dissimulare et occultare peccantis, profiteri et promulgare ludentis est; quippe natura  uox  innocentiae,  silentium maleficio distributa. s* mitto enim dicere alta ilia et diuina Platonica, rarissimo 12 cuiquo piorum ignara, ceterum omnibus profanis incognita:
yicepovojK | xoyTo<patdponctTUJuAecaneN Tt&g us imarQirpsrcci Diog. Laert. Ill 23 (31) fr. 8 Bergk* II p. 302 Anthol. Gr. ed. Stadtmueller II p. 69
F 106". rp 3ab.     3 notissimum Wower cf. 17,26. 56,24.76,1
4 firaeufano (tp)     4/5 aiT£juoN£K|ar|Nac 1 eyu:oN€PUJTidion fr. 7 Bergk* II p. 301 Anth. Gr. ed. St. IIp. 68      8 CatuU. 16, 5sq.
10 nekeffe   12/13 F. P. B. ed. Baehrens p. 373   15 cf. Spart
v. Hadr. 14      16 aude fif (in mg. al. to. at igit)      17 d. Adr. del. Kr, sed v. Phil, I. I. p. 517       24 maleficio* (io redintegr., sed fuit; quid in ras. fuerit, non dispicitur)    cp: maleficio 25 platonice (<jp) em. t>    Plat. conv. 180 D      26 philosophorum Iahn    gnara v cf. Phil. 1. I. p. 558
14
APVLEI APOLOGIA 12
ÉTr.
geminam esse Venerem deam, proprio quamque amore et
at diuersis amatoribus pollentis; earum alteram uulgariam, quae sit pereita populari amore, non modo humanis animis, uerum etiam | pecuinis et ferinis ad libidinem ů imperitare ui immodica trucique perculsorum animalium serua corpora complexu uincientem: alteram uero caelitem Venerem, praeditam [quae sit] optimáti amore, solis homi-
*i3 nibus et eorum paucis curare, nullis ad turpitudinem is 9 stimulis uel illecebris sectatores suos percellentem; quippe
ti* amorem eius non amoenum et lasciuum, sed contra in-com[i]tum et serium pulchritudine honestatis uirtutes amatoribus suis  conciliare, et si quando jj decora corpora co<^m]>mendet, a contumelia eorum procul absterrere; neque 14 enim quicquam aliud in corporum forma diligendum quam
tis quod ammoneant diuinos animos eius pulchritudinis, quam prius ueram et sinceram inter deos uidere. quapropter, wt semper, eleganter Afranius hoc scriptum relinquat: 'amabit
F 106h107*. tp 3b. 2 pollentem Novák 3 praedita p. amori Acidal 5 ut (tp) em Bohde 7 Venerem del. vd VI; cf. Phil. 1.I. p. 530 pditá (tp) Bosscha (deleto quae sit) praedita Pric interpret, 'praefecta' coll de deo Socr. 15 (34,14 Th) 16 (35,9 Th); sed offen-dit verborum collocatio inusitata quae sit] quasi Purser optimáti amore (tp) ti a in ras. redintegr.; vid. fuisse optimatia more amori Prie; sed Veneri attribuitur amor quern ipsa excitat, ut supra v.3 9 pellicientem Iahn; sed cf. v. 5 p. 3,14 10 ej9 (9 add. al. m., in mg. m. recentiss. eiuf.p 10/11 incomitú (tp) incomptum v 11 uirtutis <(amorem]> Casaub p. honestatis (»'. e. omatis) uirtutis MeSrs honestatis (ety uirtutis Brant honestatos uirtutis a. s. Gronov honestatos uirtutis amatoies suos Salm pulchritudinem honestatis [uirtutis] Bosscha; sed pulchritudine honestatis, i. e. summae virtutum (cf. Cic. de fin. II 15,48), Venus caelestis virtu-tes amatoribus conciliat, i. e. commendat (cf. Ov. trist. Ill 11,43) 13 comd& (tp) abBtinere vel abhorrere Prie 16 cdmoneant (sed co litt. redintegr. effect., fuit a) tp: araoneant (ex' al. m. eff.d) cf. 18,12 cf. Plat. Phaedr. 351A 17 & iep elegant (g>) litt. redintegr. ut in toto folio et semp. ex dittogr. ortum (cf. et sinceram) putat Novák ut semper ti cf. praef. 33 etsi (Iahn) pereleganter Kr relinquat (tp, sed a puncto del.) reliquit v fr. 321 Sc B. P. F. ed. Ribbecki IIp. 228
APVLEI APOLOGIA 12. 13 15
Oud. Kr. sapiens, cupient eeteri', tarnen si uerum uelis, Aemiliane, uel si haec intellegere  unquam potes, non tarn amat sapiens quam reeordatur. da igitur ueniam Piatoni philo- 1$ sopho uersuum eius de amore, ne ego necesse babeam contra sententiam Neoptolemi Enniani pluribus philoso- s phari; uel si tu id non facis,  ego me facile patiar in huiuscemodi uersibus culpari cum Piatone,   tibi autem, Maxime, habeo gratiam propensam, cum has quoque appendices defensionis meae iccirco necessarias, quia accusationi rependuntur, tarn attente audis.  et ideo hoc etiam peto, 20 quod mihi ante ipsa crimina superest audias, ut adhuc n fecisti, libenter et diligenter.
Sequitur enim de speculo longa ilia et censoria oratio, de quo pro rei atrocitate paene diruptus est Pudens c\&-
*ie mitans: 'habet speculum phi]losophus, possidet speculum is philosophus'. ut igitur habere concedam — ne aliquid obiecisse te credas, si negaro —, non tamen ex eo accipi me necesse est exornari quoque ad speculum solere. quid enim? si choragium thi/melicum possiderem, num ex eo argumentarere etiam uti me consuesse tragoedi[i] syrmate, so bistrionis crocota, -j-orgia, mimi centunculo? non opinor.
*n nam et contra plurimis rebus possessu careo, usu fruor. quod si neque habere utendt argumentum est neque non utendi non habere et speculi non tarn possessio culpatur
*V quam inspectio, illud etiam doceas necesse est, quando ss
F 107*. tp 3"4*. 1 cf. Phil. I. l.p 568 5 fr. 340 Sc. B. P. F. □ ed.BibbMp.73 Enn.poes.rel.rec.Vahlen^p.191 10 audif(<p) de modo cf. 31, 27 Luebbert, Gramm. Shed. II 102,107 audieris H. Mueller cf. praef. 25 19 thimelicü tp: themelicu (prior e corr. ut vid. ex i) 20 ciuefl'e * (posterior e eff. ex &) (tp) tragidii (tp, sed prima i mut. in e, extrema eras.) firm ate {tp) 21 orgia del. Kr et turbat eerie verbor. structur. tripl. choragi amiculo Sauppe archi (mimi) Haupt or^chestae ser^ica? He coll. Luc nspl 63:
non
its&ljti, ZrjQixfj; an ortum ex scholio coragia? centulo (tp) ead. m. em., quae in mg. ut vid. etiam add. 22 poffeffii* (eras.')
cf. k-rf|cic-xpn«c Arist. Eth.Nic. 1098b 32,1120'- 8sq_. 25 docear (tp) al. m. mut. v in f docear def. Phil. I. l.p. 559 cf. tamen 24,20 46,4 praef. 23
16 APVLEI APOLOGIA 13. 14
Oud. Xr.
et quibus praesentibus in speculum inspexerim, quoniam, ut res est, magis piaculum || decernis speculum philosopho quam Gereris mundum profano uidere.
Cedo nunc, si et inspexisse me fateor, quod tandem 14 5 crimen est imaginem suam nosse eamque non uno loco conditam,   sed   quoquo  uelis  paruo  speculo promptam gestare? an tu ignoras nihil esse aspectabilius homini nato quam formam suam? equidem scio et filiomm cari-ores esse qui similes uidentut* et publicitus simulacrum io suuni cuique, quod uideat, pro mentis praemio tribui. aut quid sibi statuae et imagines uariis artibus effigiatae uolunt?  nisi  forte  quod artificio elaborátům laudabile 4i» habetur, hoc natura oblatum culpabile iudicandum est, cum sit in ea nel magis miranda et facilitas et similitudo. is quippe in omnibus manu faciundis imaginibus opera diu-tina sumitur, neque tamen similitudo aeque ut in speculis si comparet; deest enim et luto uigor et saxo color et pic-turae rigor et motus omnibus, | qui praecipua fide simili-tudinem repraesentat, cum in eo uisi(ťe)>tur imago mire so relata, ut similis, ita mobilis et ad omnem nutum bominis sui morigera; eadem semper contemplantibus aequaeua est ab ineunte pueritia ad obeuntem senectam, tot aetatis uices induit, tarn uarias habitudines corporis participat, tot 4-jo uultus eiusdem laetantis uel dolentis imitatur. enimuero J5 quod luto fictum uel aere infusum uel lapide incussum
F 107». <p 4» 2 maius v. cf. 17,12 3 mun | da (al. m. eff. mundum | in sequenti v. deleto du) 4 fateor (<p) o ex a eff. trasa pňfte litterae 5 ymagině (rp) ut semper, quod iam non adnotabo 6 conditam ■(sernare> Kronenb 10 premia (a refict., nescio an fueritorasuraex&effect.) qp:pmio 16/16 diutino* (o fort.ex a eff) 9: diutino (al. m.mut.o in a,)praefertAp.adiectiv. aut utitur adverb. diutmecf.54,27met.II15(37,l),24(44,17) 16utcf.110,6 errat Th. I. L 11049, 38 18 qui] atqui lahn speculum Sauppe atqui <speculum> vd VI usque HMueller v. 19 lahn. secutus    19 cum]
speculum lahn v. Phil I. l.p. 559 in eo sc. in speculo miit(q>)def. Leky coll. 37,11 uisi<te>tur He 20 domini Fulv 21equaeft (al. m. litt redintegr. eff., sed evidenter legitur a pr. m script, equeua eft) <p : equa eft 25 incisum Aid incusum ed. Bas. I cf. Verg. georg. 1275 Bibb.
APVLEI APOLOGIA 14. 15 17
Oud. Ar.
uel cera inustum uel pigmento illitum uel alio quopiam humano artificio adsimulatum est, non multa intereapedine temporis dissimile redditur et ritu cadaueris unum uultum et immobilem possidet. tantum praestat imaginis artibus ad similitudinem referundam leuitas ilia speculi fabra et 5 splendor opifex.
42i      Aut igitur unius Hagesilai Lacedaemonii sententia nobis 15 sequenda est, qui se neque pingi neque fingi unquam dif-fidens formae suae passus est, aut si mos omnium cetero-rum hominum j| retinendus uidetur in statuis et imagini- 10 bus non repudiandis, cur existimes imaginem suam cuique uisendam potius in lapide quam in argento, magis in tabula quam in speculo?   an turpe arbitraris formam suam spectaculo assiduo explorare? an non Socrates pbilosophus ultro etiam suasisse fertur discipulis suis, crebro ut semet 22 in speculo contemplarentur, ut qui eorum foret pulchri- 16 tudine sibi complacitus impendio procuraret, ne dignitatem corporis malis moribus dedecoraret, qui uero minus se commendabilem forma putaret sedulo operam daret, ut uirtutis laude turpitudinem | tegeret?   adeo uir omnium so sapientissimus speculo etiam ad disciplinám morum ute-batur.   Demost<A)>enen uero, primarium dicendi artificem, quis est qui non sciat semper ante speculum quasi ante magistrům causas meditatum: ita ille summus orator cum a PlatODe philosopho facundiam <(A)ausisset, ab Eubulide ss dialectico argumentationes edidicisset, nouissimam pronun-tiandi congruentiam   ab speculo   petiuit.   utrum igitur putas maiorem curam decoris  in adseueranda oratione suscipiendam rhetori iurganti an philosopho obiurganti, apud iudices sorte ductos paulisper disceptanti an apud so
F 107**, qp 4*b. 4 ymaginif (q>) transpos. post artibus Mews, post ad Trie imagineis Colv 5 fabra (prior a vid. eff. ex a a pr. m., ead. in mg. add. fa) referundu (<p) em. Pric cf. Phil, l.l.p 561 Novdkp.73   7 cf.Cic. ad fam.V 12,7 14an]atXr
cf. Plut. mor. 141D Galen, protr. S (10,15 Kaib.) Biog. Laertll 5,16(33) 19comendabilě(sed/brř./ííiico) 20 <corporis>teg.? Plasberg   22 Demortenen (<p)   cf. [Plut.] X orat. vit 844 E
25 aufiffet    cf. Suid. s. v. JvfiQad: 11256, 5 Bernh. □
2    ET Apulei Apologia ed. Helm [105U]
18
APVLEI APOLOGIA 15. 16
1
Qui. Kr.
omnis homines semper disserenti, de finibus agrorum liti-ganti an de finibus bonorum et malorum docenti? quid, quod nec ob haec debet tantummodo philosophus speculum inuisere; nam saepe oportet non modo similitudinem suam, 5 uerum etiam ipsius  similitudinis  rationem considerare:
«2 iium, ut ait Epicurus, profectae a nobis imagines uelut quaedam exuttiae iugi fluore a corporibus manantes, cum 23 leue aliquid et solidům offenderunt, illisae refleetantur et retro expressae contrauersim respondeant an, ut alii philo-10 sophi disputant, radii J| nostri seu mediis oculis proliquati
423 et lumini extraňo mixti atque ita uniti, ut Plato arbitrate, seu tantum oculis profecti sine ullo foris ammini-
i'i* culo, ut Archi/tas putat, seu intentu aěris [fjacti, ut Stoici rentur, cum alicui corpori inciderunt spisso et splendido et is leui, paribus angulis quibus inciderant resultent ad faciem | suam reduces atque ita, quod extra tangant ac uisaut, id
425 intra speculum imaginentur.   uideturne uobis debere philo- *6 sophia haec omnia uestigare et inquirere et cuncta specula, uel uda uel suda soli, uidere?   quibus praeter ista quae
20 dixi etiam ilia ratiocinatio necessaria est, cur in planis quidem speeulis ferme pares optutus et imagines uideantur, (in) tumidis uero et globosis omnia defectiora, at contra in cauis auctiora; ubi et cur laeua cum dexteris permu-tentur; quando se imago eodem speculo turn recondat
P 107 b. cp 4b.   6 v. Diofj. Laert. X 24,46sqq. Usener Epicur. fr. 320   7 exubie, (cp, sed b mut. in u)    8 illifg (11 ex n inter scribend. eff. m. pr.)   9 contrauersum Fric   11 extralio (cp, sed 1 □     mut. in r)   atque inuniti Colv cf. v. 16. 33,21. 50, 9. 94, 11 Plat.
Tim. 46 A   12 áminiculo (cp) sed. al. m. ex   eff.     cf. 14,15
13 architaf (cp) cf. Diets Vorsokrat. P 257 uerif (cp) em. Pi-thoeus cf. Arnim. Stoic, vet. fr. II233sq. facti (cp) fractiPUhoeus tacti Bosscha farti HSchoene coacti Purser acti vel peracti He;
ci
sed v. Phil. 1. I. p. 562   14 incidef  cp : incendert (em. ead. m.)
17 uidenturne—philoaophi v cf. Phil. 1.1, p. 564 19 <ac]> uel uda Diels   uel^uť) uda? He    soli <non]> vd VI accepta vulg.
a S
de verbo videndi cf. 16, 2sq. preterif tu (cp) em. v 21 trident (em. ead. JR.)    22 <in> v
APVLEI APOLOGIA 16 19
Oud. Kr.
penitus, tum foras exerat; cur caua specula, si exaduersum soli retineantur, appositum fomitem aecendant; qui fiat 24 ut arcus in nubibus uarie, duo[s] soles aemnla similitudine
416 uisantur, alia praeterea eiusdem modi plurima, quae tractat uolumine ingenti Archimedes Syracusanus, uir in omni 5 quidem geometria multum ante alios admirabilis subtili-tate, sed baud sciam an propter hoc uel maxime memo-randus, quod inspexerat speculum saepe ac diligenter. quem tu librum, Aemiliane, si nosses ac non modo campo et glebis, uerum etiam abaco et puluisculo te dedisses, 10 mihi istud crede, quanquam teterrimum os tuum minimum a Tha/esta tragico demutet, tarnen profecto discendi cupi-
427 dine speculum inuiseres et aliquando relicto aratro mira-rere tot in facie tua sulcos rugarum.
At ego non mirer, si boni consulis me de isto distor- is tissimo uultu tuo dicere, de moribus tuis multo trucu- | lentioribus reticere.   ea res est: praeter quod non sum iurgiosus, etiam libenter te nuper usque albus an ater esses ignoraui et adhuc <^i)>ercle non satis noui.   id adeo factum, quod et tu rusticando obscurus es et ego discendo 80
4M occupatus. ita et tibi umbra ignobilitatis a probatore obstitit, et ego numquam studui male facta cuiusquam cognoscere, sed semper potius duxi mea peccata tegere quam aliena indagare. igitur hoc mihi aduersum te usu uenit, quod qui forte constitit in loco lumine conlustrato s& atque eum alter e tenebris prospectat.   nam ad eundem
F 107» 108*. cp 4b 5*.     1 ca*ua (ante u eras, i)     2 oppo-aitum Casaub      accendunt (cp) acceridant Bosscha coll. met. II22 (43,21)   cf. Leky de sunt. Apul. diss. Monast. 1898 p. 4-3 uariet Bohde fort, recte   duof (cp) em. v   4 praetereo vd VI
ej*dě (addit. erat9, quodrurs. eras, est) 4 firacufan; (cp) cf. Tzetz. chil. XII 973sq.   10 gleb i. e. glebia ut saepe   12 thiefta (cp) 17 offendit numerus clausulae   ea] ita Fuiv   18 curiouua Colv cf. praef. 23 Otto Sprichwörter der Börner p. 11 Catull. 93,2 19 erele (cp)   id ideo Kr, quamquam reppulerat Bosscha 56,18 Kretschmann de latin. L. Apul. M. diss. Begi\ p. 99 sq.   22 nüquä (litt, redintegr., ~ al. m. eff., vid. 26 (ei) qui Novák cf. praef. 56
20 APVLEI APOLOGIA 16. 17
Oud. Kr.
modum tu quidem, quid ego in propatulo et celebri agam, facile e tenebris tuis arbitraris, cum ipse humilitate ab-dita et lucifuga non sis mihi mutuo conspicuus. 17
429 Ego adeo seruosne tu habeas ad agrum colendum- an 2i 6 ipse mutuarias operas cum uicinis tuis cambies, neque
scio neque laboro. at tu me scis eadem die tris Oeae manu misisse, idque mihi patronus tuus inter cetera a te sibi edita obiecit, quanquam modico prius dixerat me uno
430 seruo comite Oeam uenisse. quod quidem uelim mihi io respondeas, qui potuerim ex uno tris manu mittere, nisi si
et hoc magicum est. tantamne esse mentiendi caecitatem dicam an consuetudincm? ruenit Apuleius Oeam cum uno seruo'; dein pauculis uerbis intergarritis: 'Apuleius Oeae una die tris manu  misiť.    ne ilhid  quidem credibile
15 fuisset, cum tribus uenisse, omnes liberasse; quod tamen si ita fecissem, cur potius tris seruos inopiae signum putares quam tris libertos opulentiae? ne|scis profecto, nescis, Aemiliane, philosojpTium accusare, qui f'amuliiii paucitatem obprobraris, quam ego gloriae causa ementiri
äodebuissem, quippe qui scirem non modo philosopbos, quorum me sectatorem fero, uerum etiam imperatores populi Romani paucitate seruorum gloriatos. || itane tandem ne haec quidem legere patroni tui: M. Antoniům consularem
P 108*. cp 6*. 2/3 abditus Casaub 4 Tenor (rior litt, redintegr. eff., fuit ruor, quare al. m. superset. ) em. cp seruorumne (omieso an) Purser cf. praef. 45 ne an (cp an punctis et li-neola delet.) pro anne def. Bosscha tu an aut ne tu v an dél. Kr; post seruosne orátorem a recta dicendi via aberrasse conie-ceram Phil. I. I. p. 567; nunc praefero tu quod simillimum est litteris an (cf. 26,11 praef. 41), ut vitetur elocutio poetica an — an babeal' (cp), sed h evan. 8 obiecit (cp) litt, redintegr. al. m. eff. ab   10 potuerf * (vid. eras, m)    manů mittere (" delet.) (cp)
11 tantáne (al. m. supra addito tultane eompend. ' obtexit) cf. praef. 24    12 uenit (cp) al m. falso litteris obductis eff. dicit
15 oěf _ cp: oif    18 philo fů (em. ead. m.)    famulicii (cp) 23 patroni tui (roni evan., al. m. utramque vocem supra repetivit) 23-21,12 cf. Ath. VI273 a sqq.
APVLEI APOLOGIA 17. 18
21
Qui.
Kr.
solos octo seruos domi habuisse, Carbonem uero ilium,
431 qui rebus potitus est, uno minus, at enim Manio Curio tot adoreis longe incluto, quippe qui ter triumphum una porta egerit, ei igitur Manio Curio duos solos in castris calones fuisse? ita ille uir de Sa&inis deque Samnitibus 5 deque Pyrro triumphator paucioris seruos habuit quam triumphos. M. autem Cato nihil oppertus, ut alii de se praedicarent, ipse in o[pe]ratione sua scriptum reliquit, cum in Hispania<»^> consul proficisceretur, tris seruos solos 2« ex urbe duxisse; quoniam ad uillam publicam ucnerat, io
432 parum uisum qui uteretur, iussisse duos pueros in foro de mensa emi, eos quinque in Hispaniam duxisse. haec Pudens si legisset, ut mea opinio est, aut omnino huic male-dicto supersedisset aut in tribus seruis multitudinem comi-tum philosophi quam paucitatem reprehendere maluisset. is
Idem mihi etiam paupertatem obprobrauit, acceptum 18 philosopho crimen et ultro profitendum. enim paupertas olim philosophiae uernacula est, f'rugi, sobria, paruo po-tens, aemula laudis, aduersum diuitias possessa, habitu m secura, cultu simplex, consilio benesuada, neminem um- 20 quam superbia | inflauit, neminem inpotentia depranauit, neminem tyrannide efferauit, delicias uentris et inguinum
F 108*. cp 6*b.   3/4 una porta] imperator Bosscha   5 colonof [litt, redintegr. eff., fuit cal-)   <p:calonef (1 ex i eff. ead. m.) 6 uir del. lahn ter Becher cf. Enn. own. 33S      fauinif (cp, sed u mut. in b)    fanitíb ; (cp) al. m. litt, male redintegravit et superscr.
«
fannitibuf 6 cf. 25,4 8 operatione (cp, sed m mg. m. recenttss. a oratione) Caton fr. tec. Iordan p. 38 9 hiTpania (non vid. addit. fuisse eompend. ') <p : hifpania 10 Qm (cp) def. ut usitat. ap. priscos scriptor. (cf. Lindsay Synt. of Plaut. Oxfd. 1907 p. 135, Bennett Synt. of Early Latin Boston 1910 192) Bosscha, ex Caton.
oratione sumptum putat Hild quom iam Stewech 15 pacitatě (cp) pr. m. em., ut vid., sed litt, redintegr. 18/19 aduersum diuitiis professa Casaub aduersum uitia posita Sauppe possessu Lips possessu <et> HMueller; sed paupertas, si cum divitiis compa-ratur (i. e. adu. diuitias), vere possidetur, divitiae {luxae et fragiles sunt cf. Th. I. L. 1 861 19sqq.; vel, ut interpret. Novák, paupertas possidetur contra dtvitias quae nocent
a
22
APVLEI APOLOGIA 18. 19
Oud. nr.
neque uult ullas neque potest, quippe haec et alia flagitia diuitiarum alumni solent; maxima quaeque scelera si ex omni memoria hominum percenseas, nullum in illis pau-perem reperies, ut contra haw( temere inter inlustris uiros
434 diuites comparent, sed quemcunque in aliqua laude mira-e mur, eum paupertas ab incunabulis nutricata est. pau-pertas, inquam, prisca aput saecula omnium ciuitatium conditrix, || omnium artium repertrix, omnium peccatorum inops, omnis gloriae muni6ca, cunctis laudibus apud om-"> nis nationes perfuncta. eadem est enim paupertas apud Graecos in Aristide iusta, in Phocione benigna, in Epami-nonda strenua, in Socrate sapiens, in Homero diserta.17 eadem paupertas etiam populo Romano imperium a pri-mordio fundauit, proque eo in <7*>odiernum diis immortalibus
is simpulo et catino fictili sacrificat.   quod si modo iudices
43i de causa ista sederent C. Pabricius, Gn. Scipio, Manius Curius, quorum filiae ob paupertatem de publico dotibus donatae ad maritos ierunt portantes gloriam domesticam, pecuniam publicam, si Publicola regum exactor et Agrippa
*» populi reconciliator, quorum funus ob tenuis opes a populo Romano collatis <s>extantibus adornatum est, si Atilius Re-gulus, cuius agellus ob similem penuriam publica pecunia cultus est, si denique omnes illae ueteres prosapiae con-sulares et censoriae et triumphales breui usura lucis ad
*5 iudicium istud re|missae audirent, auderesne paupertatem philosopho exprobrare apud tot consules pauperes? an tibi 1» Claudius Maximus idoneus auditor uidetur ad irridendam paupertatem, quod ipse uberem et prolixam rem familiarem
Fl08">. tp 6".   1 potest] putat Stewech cf. 24,14. 109,4 2 <esse> solent vd VI contra leg. clausul. [Novak 75); cf. Phil. 1.1, p. 568   alumna sunt Casaub   4 repperief  tp : repief hanc (<p) em. Casaub   11 cf. Ad. v. h. 1143 XI9   Uodiemfi 15fin-pulo (in mg. al. m. at;- i'impuuio) tp:fipuuio corr. ex finpulo (in
e
mg. c fympulo) 16 sqq. cf.Sen. ad. Helv. 12,5sqq. Val. Max. IV4,10
po
20 pro (em. ead. m.) 21 extantib; (tp, sed. em. at. m.) cf. Val. Max. IV4,1. 2,6 e (<p) litt. redintegr. ejf.; fuit &, sed vid. a pr. m. emendat. fuisse; in mg. dT cf. praef. 34 23 //ille //of <p:oml' ille   24 cf. praef. 34   26 consules del. Kr.
T
APVLEI APOLOGIA 19. 20
23
Oud.
Kr.
sortitus est? erras, Aemiliane, et longe huius animi frustra es, si eum ex fortunae indulgentia, non ex philosophiae censura metiris, si uirum tam austerae  sectae tamque diutinae militiae non putas amiciorem esse cohercitae me- w diocritati quam delicatae opulentiae, fortunám uelut tuni- 5 cam magis concinnam quam longam probare; quippe etiam ea si non gestetur et trahatur, nihil minus quam lacinia praependens impedit et praecipitat.   etenim Kin} omnibus ad uitae munia utendis  quiequid aptam moderationem supergreditur, [b]oneri potius quam usui exuberat. igitur et io 436 inmodicae diuitiae uelut j| ingentia et enormia guberna-cula facilius mergunt quam regunt, quod habent irritam copiam, noxiam nimietatem.   quin ex ipsis opulentioribus eos potissimum uideo laudari, qui nullo strepitu, modico cultu, dissimulatis facultatibus agunt et diuitias magnas " administrant sine ostentatione, sine superbia, specie me-diocritatis pauperum similes,   quod si etiam ditibus ad argumentům modestiae quaeritur imago quaepiam et color paupertatis, cur eius pudeat tenuioris, qui earn non simu-lata<wt>, sed uere fungimur? 30 Possum equidem tibi et ipsius nominis controuersiam 20 facere, neminem nostrum pauperem esse qui superuacanea nolit, possit necessaria, quae natura oppido pauca sunt, namque is plurimum habebit, qui minimum desiderabit;
F 108*. <p 5b. 1 hui9; (9 al. m. add.) qp: longe hui; animi longe ef frul'tra 4 <p : no putaf — cohercite — opulětie om., sed ab ead. m. in mg. inferior, add. 1 ea fi (tp) etsi ea Salm ea etsi vd VI gestetur sed Elmenh; sed trah. per se ipsum satis oppos. verbis non gest. nihilo v cf. 78,15: quantum minor met. Ill 10 (49, 16)    8 <in) Casaub    10 honeri (<p; sed
9 9
h puncta del.) 11/12 gurbernacula (prior i delet.) 19 ej ( al. m. add.) tenui — orif tp : tenuorif cf. 21, 6. 25, 4 19/20 fimulata (<p) simulate dett simulato Acidal simulatam cod. Pith.
23 pofcit* (cit redintegr.; quid eras, sit, non liquet)    <j-: pofcit def. Hild graviter antea distinct, sententia possideat Elmenh possit Casaub coll. 22,1. 24,14sq.        24 nanq; al. m. ef}. litt. redintegr., fúit nánq; nec apparet utrum ~ an n delet. fuerit g>: naq;     def iderabit (b ex u corr. ead. m.)
APVLEI APOLOGIA 20. 21
Oud. Kr.
*3i habebit enim quantum uolet qui uolet minimum, et idcir]co diuitiae non melius in fundis et in fenore quam in ipso hominis animo aestimantur, qui si est auaritia egenus et ad omne lucrum inexplebilis, nec montibus auri s satiabitur, sed semper aliquid, ante parta ut augeat, men-dicabit. quae quidem uera confessio est paupertatis; om-nis enim cupido acquirendi ex opinione inopiae uenit, nec refert, quam magnum sit quod tibi minus est. non ha-buit tantam rem familiärem Philus quantam Laelius, nec
10 Laelius quantam Scipio, nec Scipio quantam Crassus Diues, at enim nec Crassus Diues quantam uolebat; ita cum 39 omnis superaret, a suamet auaritia superatus est omni-busque potius diues uisus est quam sibi.   at contra hi philosopbi quos commemoraui non ultra uolentes quam
tt poterant, sed congruentibus desideriis et facultatibus iure meritoque dites et beati fuerunt. pauper enim /"is ap-petendi egestate, diues non egendi satietate, quippe qui inopia desiderio, opulentia fastidio cemuntur. igitur, Aemiliane, si pauperem me haberi uis, prius auarum esse *** doceas necesse est.   quod || si nihil in animo deest, de
21 rebus extrariis quantum desit non laboro, quarum neque laus in copia neque culpa in penuria consistit.   sed finge 21 haec aliter esse ac me ideo pauperem, quia mihi fortuna diuitias inuidit easque,  ut ferme euenit, aut tutor im-
s5 minuit aut inimicus eripuit aut pater non reliquit: hocine homini opprobrari, pauperiem, quod nulli ex animalibus uitio datur, non aquilae, non tauro, non leoni? equus si |
P 108b 109». 93 55 6». 1 cf. Sen. epist. 108,11 3 estimät (em. ead.m.) auaritia (ri t«(er scribend ex ti eff.) 9 le*liuf (eras 1 antea delet.) 10 Diuea (ut sit cognomen) vd VI coll. C. I. L. Ip. 524 Fast. cons. 549 cf. Cie. de off. II16, '57 Vol. Max. VI 9,12
14 philosophi del. Sahn propter 22,11 sq., def. Florid, latiore sensu interpretat. cf. Phil. 1.1, p. 522   16 fcif (<p, sed puncto del. c)
fis v sies Hild eria Rohde sis Novak scilicet es Purser 17 quippe qui cf. 3,12    26 pauperie (qp) del. ut additament. Acidal.        cf. Phil. I. I. p. 521 Plat. rep. II 363 A: ovx aizb Smawavvnv inatvovvrts V 472 G: i^rovfxtv ai%6 t« StxatQ-tvvnv olov ieti X 612 B
APVLEI APOLOGIA 21. 22
25
Oud. Kr.
uirtutibus suis polleat, ut sit aequabilis uector et cursor pernix, nemo ei penuriam pabuli exprobrat: tu mihi uitio dabis non facti uel dicti alicuius prauitatem, sed quod uiuo gracili lare, quod paucioris habeo, parcius pasco,
439 leuius uestio, minus obsono? atqui ego contra, quantula- 5 cumque tibi haec uidentur, multa etiam et nimia arbitror et cupio ad pauciora me coercere, tanto beatior futurus quanto collectior. namque animr ita ut corporis sanitas expedita, imbecillitas laciniosa est, certumque signum est infirmitatis pluribus indigere. prorsus ad uiuendum uelut 10 ad natandum is melior, qui onere liberior; sunt enim similiter etiam in ista uitae humanae tempestate[s] leuia
440 sustentui, grauia demersui.   equidem didici ea re prae- so cedere maxime deos hominibus, quod nulla re ad usum sui indigeant, igitur ex nobis cui quam minimis opus sit, i& eum esse deo similiorem.
Proinde gratum habM», cum ad contumeliam diceretis 22 rem familiärem mihi peram et baculum fuisse.   quod uti-nam tantus animi forem,  ut praeter earn supellectilem nihil  quicquam requirerem, sed eundem ornatum digne so gestarem, quern [so]Crates ultro diuitiis abiectis appetiuit.
441 [sojCrates, inquam, si quid credis, Aemiliane, uir domi inter Thebanos proceres diues et nobilis amore huius habitus, quem mihi obiectas, rem familiärem largam et uberem populo donauit, multis serais a sese remotis solitatem 25 delegit, arbores plurimas et frugiferas prae uno baculo
F 109», <p 6».        4 pauciorif (qp) sc. servos cf. 21,6. 23,19 paucos seruos Stetcech pauciores res pel pauciora Casaub habito Fulv; earn vim inesse in habeo put. Pric        7 co*er-cere (eras, h.)   qp:coerce"     8 nanq;    10 uiuendu* (eras, m?)
11 * onere (eras, h) 12 uita — těpeftatef (qp) em. Lips et Colv      13 sustentatui v       17 habitu (<p) habui cum Casaub
Fulv habitům (obieciatis, cum) Beyte 19 fupelectilě (em. ead. m.) 21 focratef (qp) supra c add J  em. v   cf. Diog.
Laert. VI 6,4 (95)      22 (berate! (cp) em. v      26 p <p;j» baculo (b corr. ex u ead. m.)
26
APVLEI APOLOGIA 22
APVLEI APOLOGIA 23. 24
27
Oud.
AV.
spreuit, uillas ornatis||simas una perula mutauit, quam postea comperta utilitate etiam carmine laudauit flexis ad hoc Home|ricis uersibus, quibus ille Cretam insulam nobilitat. principium dieam, ne me haec ad defensionem 5 putes confinxisse:
[x(njr»j] <(nrjQri) zig nóhg iozí ueßco sví oíVojtí
ríitpas (nóvza],
iam cetera tam mirifica, quae si tu legisses, magis mihi peram quam  nuptias Pudentillae   inuidisses.   peram  et st
*** baculum tu philosophis,  exprobrares igitur et equitibus " faleras et peditibus clipeos et signiferis uexilla ac denique triumphantibus quadrigas albas et togam palmatam? non sunt quidem ista Platonicae sectae gestamina, sed Cyuicae familiae insignia, uerum tarnen hoc Diogeni et Antist<T>eni
15 pera et baculum, quod regibus diadema, quod imperato-ribus paludamentum, quod pontificibus galerum, quod lituus auguribus. Diogenes quidem Gf/nicus cum Alexandro magno de ueritate regni certabundus baculo uice sceptri gloriabatur.   ipse  denique Hercules inuictus —
30 quoniam  haec tibi  ut  quaedam mendicabula fa]nimis
«3 sordent —, ipse inquam Hercules lustrator oibis, pur-gator ferarum, gentium domitor, is tarnen deus, cum terras peragraret, paulo prius quam in caelum ob uirtutes as[s]citus est, neque una pelli uestitior fuit neque uno
85 baculo comitatior.
F 109*. cp 6»b. 1 *ornatifiimal' (eras, h antea induct.) 4 praef. 24 6/7 KphrhncTtoXic • £t irueAuu | tNioixoiriTy • cpiuTCONXin in extremis litt, verbum omitto latere con*. laJin, sed vid. potius nov™ cf. Phil. I. I. p. 551 Horn. Od. r 172 Wuchsmuth Sillogr. p. 196 Biels Poet. phil. fr. p 218 8 iam <mittam> Wachs-mitth <et>iam cetera [tam] Diets cf. 32,13 praef. 24 10 expbra-ref. (cp) exprobras Fulv exprobrare v exprobras ante exprobrares interpos. Kr, quod súbaudiendum potius puto 1L te (cp) litt, redint., sed fuit del. Novák et v ac He cf. 1,15. 103,15 met. III 12 (61,14) praef. 41 13 cinice (cp) 14 ueruntam litt, redint., sed fuit antifteni (cp) 17 cinicuf (cp) 20 animif (cp) em. Golv. animi def. Bosscha 23 <uel> páulo Kr
24 affcituf (cp, sed puncto del. priore f)
Oud.
Kr
Quod si haec exempla nihili putas ac me non ad cau- 23 sam agundam, uerum ad censum dis<s>erundum uocasti, ne quid tu rerum mearum nescias, si tamen nescis, profiteor mihi ac fratri meo relictum  a patre HS XX paulo se-cus, idque a me longa peregrinatione et diutinis studiis 5 m et crebris liberalitatibus modice imminutum. nam et ami-corum plerisque opem tuli et magistris plurimis gratiam retuli,   quorundam  etiam filias  dote  auxi; neque enim dubiitassem equidem uel uniuersum patrimonium impen-dere, ut acquirerem mihi  quod || maius est contemptu io patrimonii, tu uero, Aemiliane, et id genus homines uti tu es inculti et agrestes, tanti re uera estis quantum habetis, ut arbor infecunda et infelix, quae nullum fructum ex sese gignit, tanti est in pretio, quanti lignum eius in trunco.   at tamen parce postea, Aemiliane, paupertatem is cuipiam obiectare, qui nuper usque agellum Zarathensem, quem tibi unicum pater tuus reliquerat, solus uno asello ad tempestiuum imbrem triduo exarabas. neque enim diu est, cum te crebrae mortes propinquorum immeritis here-ditatibus fulserunt, unde tibi potius quam ob istam teter- so rimam faciem Charon nomen est. «'      De patria mea uero, quod earn sitam Numidiae et 24 Gaetuliae in ipso confinio mei<Y> scriptis ostendisfts, quibus memet professus sum, cum Lolliano Auito c. u. praesente publico dissererem, Seminumidam et Semigaeturwm, non 25 uideo quid mihi sit in ea re pudendum, haud minus
F 10?**. cp 6b. 2 diferundi (cp, sed em. al. m.) deferun-dum Steivech 4 patre -ff XX (cp) 6 <haud> modice Vulc <non> m. Kronenb immodice Purser; sed modice significat 'ali-quantum' neque vult confiteri A. se pauperem esse 10 cteptu (cp) contemptum Lips. cf. Phil. 1. I. p. 525 12 cf. Hor. sat. 11,62 Kiessl. Heime 13 quae—gignit pro additamento habet Wower 14 quantum Kronenb fort, recte ligni em ead. m. i mutata in v et supra addita v 21 num (cp) em. v 23 mei (cp) meis v oftendi fcif (cp) ante o eras, h ostendisti Casaub ostendi dicis Kr ostendistis Rohde cf. 29,11. 50,23 v. Phil. I I. p. 531
24 cu (cp) C.V. v 25 feniigetula em. cp 26 n ui . Ideo q> ■. E uideo (deo ead. m., sed postea vid. scripsisse eraso Icto)
minus] magis vdVl
28
APVLEI APOLOGIA 24
APVLEI APOLOGIA 25
29
Oud.
Kr.
AT
quam C#ro maiori, quod genere mixto fuit Semimedus ae Semipersa. non enim ubi prognatus, sed ut moratus quis-que sit speetandum, nec qua regione, sed qua ratione uitam uiuere inierit, considerandum est.  holitori et cau-5 poni merito est concessum holus et uinum ex nobilitate soli commendare, uinum Thasium, holus Phliasium; quippe ilia terrae alumna multuni ad meliorem sap or em iuuerit et regio fecunda et caelum pluuium et uentus clemens et **e sol apricus et solum sucidum. enimuero animo hominis io extrinsecus in hospitium corporis immigranti quid ex istis addi uel minui ad uirtutem uel malitiam potest? quando non in omnibus | gentibus uaria ingenia prouenere, quan-quam uideantur quaedam stultitia uel sollertia insigniores? ss apud socordissimos Scythas Anacharsis sapiens natus est, «7 apud Athenienses catos Meletides fatuus. nec hoc eo did, iß quo me patriae meae paeniteret, etsi adhuc Sjďacis oppidum I essemus. quo tamen uicto ad Masinissam regem munere populi It. concessimus ac deinceps ueteranorum militum nouo conditu[s] splendidissima colonia sumus, in so qua colonia patrem habui loco principis Iluiralem cunc-tis honoribus perfunctum; cuius ego locum in ilia re p., exinde ut participare curiam coepi, nequaquam degener ■»«pari, spero, honore et existimatione tueor.  cur ergo ilia protuli? ut mihi tu, Aemiliane, minus posthac suscenseas, is potiusque ut ueniani inpertias, si per neglegentiam forte non elegi illud tuum Atticum Zarat, ut in eo nascerer.
F 109". <p 6" 7». 1 quam del. Sauppe <in>qu»m RMueller; sed interpretandum: mihi hand minus ignotum quid mihi pudendum sit quam Cyro cf. tamen Gertz stud. crit. in Sen. p. 62sq.
ciro (qp) 3 qpifpectandu ě 11 matiam (ead. m. em.) 14 fcy-thaf (a ex i pr. m. inter scribend. corr.) 15 cf. Tzetz. Cliil. IV 838sqq. OttoSprichw. d. Horn. p. 218   16 peniter& (qp) fifaciT(q?)
i i
16/17 oppidani Gruter    18 popHf (am. R.) cp-.V-Rinras.ead.m-.
- ^uu duü
19 edit; (<p)em.ed. Ven. 20 principeElmenh HuiralěaZ.wi.aířťí. (qp)    colonia del. Kr inepte   22 cepi* (eras, t) qp i cepi    23 (p : 'patri      25 ut suspect, habet Novák      26 zarat (qp) cf. 27,IS ea (sed a vid. corr. in o) qp: eo
Könne uos puditum est haec crimina tali uiro audiente 25 tam adseuerate obiectare, friuola et inter se repugnantia simul promere et utraque tamen reprehendere ? at non contraria accusastis? peram et baculum ob auctoritatem, carmina et speculum ob hilaritatem, unum seruum ut 6
449 parci, tris libertos ut profusi, praeterea eloquentiam Grae- □ cam, patriam barbaram? quin igitur tandem expergisci-mini ac uos cogitatis apud Claudium Maximum dicere, apud uirum seuerum et totius prouineiae negotiis occu-patum? quin, inquam, uana haec conuicia aufertis? quin io ostenditis quod insimulauistis, scelera immania et incon-cessa maleficia et artis nefandas? cur uestra oratio rebus flaccet, strepitu uiget?
4so      Aggredior enim iam | ad ipsum crimen magiae, quod ■?* ingenti tumultu ad inuidiam mei accensum frustrata ex- « pectatione omnium per nescio quas anilis fabulas defra-glauit.   ecquandone  uidisti,  Maxime,   flammam stipula exortam  claro  crepitu,  largo fulgore, cito incremento, sed enim materia leui, caduco incendio, nullis reliquiis? em tibi ilia accusatio iurgiis inita, uerbis aucta, argu- «» mentis defecta, nullis post sententiam tuam reliquiis ca-lumniae permansura. quae quidem omnis || Aemiliano fuit in isto uno destinata, me magum esse, et ideo mihi libet quaerere ab eruditissimis eius aduocatis, quid sit magus. Nam si, quod ego apud plurimos lego, Persarum lingua «
F 109b 110". <p 7». 2 adseueranter v fribola (qp) b corr. in v m. rec. 3 at (qp) ex Ad corr. ead. m. an Colv 4 austeri-tatem Fulv fort, recte 7/8 expgifcimini (qp) gi corr. ex ge □ ead. m. 11 ostenditif (vid. librarius scribere voluisse host—, sed ipse etnendasse) immunia (qp) em. Co'v 14 "dipfü (a vid. ead. in. addidisse) 16/17 defraglauit qp:deflagrauit cf. Arch, f. I. Lex. IV 8 VI 4 17 ecquandone (<p) al. m. eff. €t— 19 nullof (o corr. in j ead. m.) 20 e* (eras, n antea induct.) qp: em 22 permansuris Woicer; sed accusatio ipsa evanescet ut flamma; reliquiae autem genetivo explicativo accuratius signi-
VO o
ficantur        25 qd (vid. ead. m. em.) qp:qd (lineola eras.) ago
e
(qp, in mg. al. m. " V c ego)
30 APVLEI APOLOGIA 25. 26
Oud.
inagus est qui nostra sacerdos, quod tandem est crimen, sacerdotem esse et rite nosse atque scire atque callere leges cerimoniarum, fas saerorum, ius religionům, si quidem magia id est quod Plato interpretatur, cum commemorat, 5 quibusnam disciplinis puerum regno adulescentem Persae imbuant — uerba ipsa diuini uiri memini, quae tu mecum, Maxime, recognosce: Slg snzcc dl yevó(ievov iz&v top nttiSa nagaXaapávovGiv ovg txeívot (íctaiXslovg naiSayayovg ova-3S
*si pá£ovaw sialv Se l£etíiy.p{vot- LJeoomv oi aotarot Só^avzeg
i* iv riXixía zizzaoeg, o ze Goqxázuzog xal o Stuutózazog xaí ó GacpQovictarog xccl 6 ávS^eiázazog.    av 6 fiív fxayeítxv ze óióáaxsi rijv ZaQoáazoov roť '.íipofiáfoi;'   eGzt  Se xovzo &tS>v &£Qa7ts£a' SiSáGxei Se ■x.al xcc fíaGilixá.  |  auditisne 26 magiam, qui earn temere aceusatis, artem esse dis immor-
li talibus acceptam, colendi eos ac uenerandi pergnaram, piam scilicet et diuini scientem, iam inde a Zoroastre et Oromaze auctoribus suis nobilem, caelitum antistitam, quippe qui inter prima regalia docetur nec ulli temere inter Persas concessum est magum esse, haud magis quam 452 regnare.   idem Plato in alia sermocinatione de Zalmoxi
S1 quodam Thraci generis, sed eiusdem artis uiro ita scri-
F 119 . cp 7*b.   1 tam (<p) def. Phil I.1, p. 554,582 sed cf. 16,4
tandem v 2 nofce (c lineolis deleta et * quae paene evanuit add. ab al m.) rp; noffe (fe in ras. ead. m.) 7—13 recog-nofce dicentia de re nomenon & antonite | data XuuBaNoyctN oy €k€tiiOt fktciXe|ioyc uaidararouc ovouaCoyctrc (fuit a, sed ead. m.
corp&in c, quam litt. etiam superset.) iníicin | d£€E£iXeru€Koi tcp-
cauuvoi aPKTOido | gavTEcevKfiste/UuctctTe irarecoTfcocpoiK | toc kcu odiKatoraToc Kai oaucaippuu | (extrema u) ex o) victotoc kch ó avdpioraToc yirouev pa | rciujv te dida«€i Thv ZwiPoacrpoyTO | -riupouaEyecrf'siC.y—d£ToiToe£iuveepaitio| didacKei de Kai Ta Boi-Xitcct  Plat. Alcib. I p. 121E  ytvopévtov codd. Clark, et Marc.
ysvóuivov Buttmann      11 aa^qoviezazog? cf. &Xa£oviottxzov Plat. Phil 65C   14 qui earn] quam Iahn   16 Zoroastro vdVl coll. 31,3. 36,15      17 oromazo v      18 quippe qui cf. 3,12 20 zalmoxi (<j>) pro x librarius vid. aliam litt. scribere voluisse
Plat. Charmid. 157 A    21 thraci (primo scribere voluit tr—, h scil, ex r ejf.)
APVLEI APOLOGIA 26. 27
31
Oud.
Kr.
ptum reliquit: r«g Se emaSag elvai zovg koyovg zovg xaXovg. quod si ita est, cur mihi nosse non liceat uel Zalmoxi bona uerba uel Zoroastri sacerdotia?  sin uero more uul-gari eum isti proprie magum existimant, qui communione loquendi cum deis immortalibus ad omnia quae uelit in- 5 credibili[a] quadam ui cantaminum polleat, oppido miror, 36 cur accusare non timuerint quern posse tantum fatentur. neque enim tarn occulta et diuina potentia caueri potest itidem ut cetera,   sicarium qui in iudicium uocat, comitates uenit; qui uenenarium accusat, scrupulosius cibatur; io qui furem arguit, sua custodit.   enimuero  qui magum qualem isti dicunt in discrimen capitis deducit, quibus comitibus, quibus scrupulis, quibus eustodibus perniciem caecam et ineuitabilem prohibeat?  nullis scilicet; et ideo 4M id genus crimen non est eius accusare, qui credit,  uerum 27 haec ferine communi quodam errore imperitorum philo- i« sophis obiectantur, ut partim eorum qui corporum causas meras et simplicis rimantur irreligiosos putent eoque aiant deos abnuere, ut Ana|xagoram et Leucippum et Demo-critum et Epicurum ceterosque rerum naturae patronos, 30 partim autem, qui prouidentiam mundi curiosius uestigant et impensius deos celebrant, eos uero uulgo magos nomi-nent, quasi facere etiam sciant quae sciant fieri, ut olim fuere Epimenides et Orpheus et Pythagoras et Ostanes, ac dein similiter suspectata Ewipedocli catharmoe, Socrati » 454 daemonion, Piatonis zb aya&öv. gratulor igitur mihi, cum et ego tot ac tantis uiris adnumeror.
F 110*. tp 7b. 1 rac Azt(dubium sitne e an T)irodac
ewynoicXoroyc xoyc KaXoic      2 2almoxi (<jp)      3 zoroaftri (<p,
add. ' ab al. m.)     5/6 incredibilia (<p) em. Casaub      16 *er-
e
rore (vid. eras, e)       17 qp:eo4 (w* mg. m. reecnttss. c eos) 18 eosque Kr       22 uero uulgo] more uulgi Iahn; sed parti-cula exaggeratur vis cf. 55,27 22/23 nominent (15p) e corr.
ex a ead. m.    26 e . pedocli cathormoe (9 omisso puncto) em.
Casaub     25 tp : focrati" f vid. ead. m. add.)   26 demonion (<p) mi*hi (eras, c)      27 adnumerer Kr cf. 15,8sqq.
32 APVLEI APOLOGIA 27. 28
Out. Kr. Ceterum ea quae ab illis ad ostendendum crimen ob-iecta sunt uana et inepta simpliciter uereor, ne ideo tan-tum   crimina  putes,   quod   obiecta   sunt.    'cur' inquit 'piseium quaedam genera quaesisti?'  quasi id cognitionis 6 gratia philosopho facere non liceat, quod luxurioso gulae causa liceret.  'cur mulier libera tibi nupsit post annos XIII uiduitatis?' quasi non magis mirandum sit quod tot annis non nubserit. 'cur prius, quam tibi nuberet, scripsit S7 nescio quid in epistula quod sibi uidebatur?'  quasi quis-io quam debeat causas alienae sententiae reddere.  'at enim ||
455 maior natu non est iuuenem aspernata.' igitur hoc ipsum argumentum est nihil opus magia fuisse, ut nubere uellet mulier uiro, uidua caelibi, maior iuniori. iam et ilia similia: 'habet quiddam Apuleius domi quod sancte colit':
is quasi non id potius crimen sit, quod colas non habere, 'cecidit praesente Apuleio puer.' quid enim, si iüuenis, quid, si etiam senex adsistente me corruisset uel morbo corporis impeditus uel lubrico soli prolapsus? hiseine argumentis magian probatis, casu puentli | et matrimonio
so mulieris et obsonio piseium?
Possem equidem bono periculo uel his dictis contentus 28 perorare: quoniam mihi pro accusationis longitudine lar-giter aquae superest, cedo, si uidetur, singula consideremus. atque ego omnia obiecta, seu uera seu falsa sunt, non
85 negabo, sed perinde atque si facta sint fatebor, ut omnis
456 ista multitudo, quae plurima undique ad audiendum con-
r FllO»b. <j>7b8*. 2 [inepta] simplicia Verdam ffplicia (<j>) del. Noväk <et> s. v <ac> s. Hild simulacra Kr <et> similiaSci'opp simpliciter He Phil. 1.1 p. 570 cf. 35,1 praef. 41; Sen. ep. 106,11 (p. 496,3B) Quint, decl X 13 (300,4 L) <haud> uereor Jahn; eed irovice loquitur et interpretandum: 'haud facile crimina pit-tabis nisi quod obiecta sunt'; de verbo verendi cf. vel Cie. Tusc. I 31,76 simpliciter oro Biels 7 Xllf^ijp) 8 nub+*|ferit (eras, fe) 9 sibi] sic Colv 13 uiro (r ex d corr. ead. m.) 18 implicitus vdVl impetitus Acidal    19 puerili (<p) em. Salm
casu—piseium del.Nakius cf.Phil.l.l.p.533   22 quoniam tarnen
v; sedcf.78,35   23 aqug (al. m.* falso add.) <p: atque cf.43,8 53,24
APVLEI APOLOGIA 28. 29 33
Oud. Kr.
uenit, aperte intellegat nihil in philosophos non modo uere dici, sed ne falso quidem posse confingi, quod non ex innocentiae fiducia, quamuis liceat negare, tamen potius habeant defendere.   primum igitur argumenta eorum con-uincam ac refutabo nihil ea ad magian pertinere; dein 5 etsi maxime magus forem, tamen ostendam neque causam ullam neque occasionem foisse, ut me in aliquo maleficio experirentur.   ibi etiam de falsa inuidia deque epistulis mulieris perperam lectis et nequius interpretatis deque matrimonio meo ac Pudentillae disputabo, idque a me io 457 susceptum officii gratia quam lucri causa docebo. quod quidem matrimonium  nostrum  Aemiliano  huic immane quanto angori quantaeque diuidiae fuit; inde omnia huiusce & accusationis obeundae ira et rabies et denique insania exorta est.   quae si omnia palam et dilucide ostendero, is tunc denique te,  CI audi Maxime, et omnis qui adsunt contestabor ]| puerum ilium Sicinium Pudentem piiuignum meum, cuius obtentu et uoluntate a patruo eius accusor, nuperrime curae meae erťptum,  postquam frater eius | Pontianus et natu maior et moribus melior diem suum 20 obiit, atque ita in me ae matrem suam nefarie efferatum, non raea culpa, desertis liberalibus studiis ac repudiata omni disciplina, scelestis accusationis  huius rudimentis patruo Aemiliano potius quam fratri Pontiano similem futurum. 85 Nunc,  ut institui,  proficiscar  ad  omnia Aemiliani 29 huiusce deliramenta orsus ab eo, quod ad suspicionem magiae quasi ualidissimum in principio dici animaduertisti, nonnulla me piseium genera per quosdam piscatores pretio quaesisse.   utrum igitur horum ad suspeetandam magian so
F 110\ ip 8"    4/5 refutabo ac conuincam vd VI    6 caufä (uf in ras. pr. m. scrips.)    8 falso (<p 0 ex a corr.) falsa Casaub cf. 74,12 praef. 24    epiif (9)    11 <potius> quam Aid cf. Phil. I, I. p. 580       causa* (eras. ')       19 eruptä (<p) def. ut archaismum Wackernagel Arch-flat. Lex. XV231   em. v 21atq;
. n it
(<f>) corr. ex utq; al. ut vid. m.   30 magia ( ex   ead. m. eff. ut vid.) 3   BT Apulci Apologia ed. Helm 11056]
34
APVLEI APOLOGIA 29. 30
Qui.
Kr.
ualet? quodne piscatores mini piseem quaesierunt? (scilicet ergo phrygionibus aut fabris negotium istud dandum fuisse atque ita opera cuiusque artis permutanda, si uellem ca-lumniis uestris uitare, ut faber mihi piseem euerreret, ut 5 piscator mutuo lignum dedolaret.)   an ex eo intellexistis maleficio   quaeri  pisciculos,   quod pretio   quaerebantur ? (credo, si conuiuio uellem, gratis quaesissem.)  quin igitur etiam ex aliis plerisque me arguitis?   nam saepe numero 9 et uinum et holus et pomum et panem pretio mutaui. «« eo pacto cuppedinariis omnibus famem decernis; quis enim ab illis obsonare audebit, si quidem statuitur omnia edulia quae depenso para<W>tur non cenae, sed magiae desiderari? quod si nihil remanet suspicionis, neque in piscatoribus mercede inuitatis ad quod solent, ad piseem capiundum, w is (quos tamen nnllos ad testimonium produxere, quippe qui nulli fuerunt), neque in ipso pretio  rei uenalis (cuius tamen quantitatem nullam taxauere, ne, si mediocre pre-tium dixissent, conteraneretur, si plurimum, non crederetur) — si in his, ut dico, nulla suspicio est: respondeat mihi *o Aetnilianus, | quo || proximo signo ad accusationem magiae sit inductus.
'Pisces' inquit 'quaeris'. nolo negare. sed, oro te, qui pisces quaerit, magus est? equidem non magis arbitror quam si lepores quaererem uel apros uel altilia. an soli 35 pisces habent aliquit occultum aliis, sed magis cognitum? hoc si scis quid sit, magus es profecto; sin nescis, con-fitearis necesse est id te accusare quod nescis. tarn rudis uos esse omnium litterarum, omnium denique uulgi fabu-
F \V$> 111*, (p 8*".    1 scilicet i. e. 'scire licet' cf. 37,1. 65, 9 2 phrigionib;    qp: frigionib       fuisset Groslot     4 cf. Plant. Cas. 208 Cure. 298 Poen. 25    5 mutao (em. tad. m.)   <p: mutuo h v
9   oluf     pom* (vid. a eras; em. ead. m.)      12 de penfo (<p) s _ s
parat (Uneol. ~ add., m. recentior)   <p: parant    destinari Fulv 14 id quod solefc Colv   [ad] quod solent Wower   ad pise. cap. del. Scriver cf. Phil. 1. I. p. 521    16 fuer (cp)    17 nullum ip -. nulla, (a ex u corr. al. ut vid. m.)
APVLEI APOLOGIA 30 35
Oud. Kr.
larum, ut ne fingere quidem possitis ista uerisimiliter? (39) quid enim competit ad amoris ardorem accendendum piscis
459 brutus et frigidus aut omnino res pelago quaesita? nisi forte hoc uos ad mendacium induxit, quod Venus dicitur pelago exorta. audi sis, Tannoni Pudens, quam multa s nescieris, qui de piscibus argumentum magiae recepisti. at si Virgilium legisses, profecto scisses alia quaeri ad hanc rem solere; ille enim, quantum scio, enumerat uittas mollis et uerbenas pinguis et tura mascula et licia disco-lora, praeterea laurum fragilem, limum durabilem, ceram io liquabilem, nec minus quae iam in opere serio seripsit:
falcibus et messae ad lunam quaeruntur aenis | pubentes herbae nigri cum lacte ueneni. quaeritur et naseentis equi de fronts reuulsus et matri praereptus amor. i& at tu piscium insimulator longe diuersa instrumenta magis *o attribuis, non frontibus  teneris  detergenda,  sed dorsis
460 squalentibus excidenda, nec fundo reuellenda, sed profundo extrahenda, nec falcibus metenda, sed ham is inuncanda. postremo in maleficio ille uenenum nominat, tu pulmen- so turn, ille herbas et surculos, tu squamas et ossa, ille pratum j decerpit, tu fluctum scrutaris. memorassem tibi etiam Theocriti paria et alia Homeri et Orphei plurima, et ex comoediis et tragoediis Graecis et ex |j historiis multa repetissera, ni te dudum animaduertissem Graecam Puden-
F 111*,    811.     1 uerifimilit (evidenter)   <p : uerifimilia 6 recepisti (<p) et recepit advocatus fabulas quas Aemil. et. Sicin. praebuerant cf. 20, 7 sq.    repetisti Rohde coll. v. 25 contra leg.
clausulae   7 bi (ueiy Iahn   uergiliu (e vid. lineola del., supra u add. ead. m.)   q>: uirgilium   cf. 12,8   Verg. eel. 8, 64 sqq. 11 la (ip) idem Kr; sed iam ad enumerandas res additur cf. 26,8. 32,13 Phil. 1. I. p. 551    Verg. Aen. IV513sqq.      14 nafcentif
(i ex e ead. m.)    reuulfii (<p, sed fu. corr. in fu')   17 detegenda
7 • ' '
Colv     18 exscindenda Kr     23 paria & alia ( utrobique al. [ m. add.) )jp:pa*ria* (eras, t et~) cf. 37,12sqq. Theocr. 2,18sqq. Orph. rec. Abel fr. 172sqq. Arg. 955sqq. Lith. 172sqq
mediif (ead. m. add. ) 3*
461 í
462
36 APVLEI APOLOGIA 30. 31
Oud. Kr.
tillae epistulam legere nequiuisse. igitur unum etiara poetam Latinům attingam, uersus ipsos, quoa agnoscent qui Laewium legere:
philtra omnia undique eruunt: antipatftes illud quaeritur, trochiscili, ung(w)>es, taeniae, radiculae, herbae, sureuli, 463 saurae inlices bicodulae,
484 hinnientium dulcedines.
10 haec et alia quaesisse me potius quam pisces longe ueri- 31 similius confinxisses (his etenim fortasse per famam per-uulgatam fides fuisset), si tibi ulla eruditio adfuisset; enimuero piscis ad quam rem facit captus nisi ad epulas eoctus? ceterum ad magian nihil quiequam uidetur mihi 465 adiutare.   dicam unde id coniectem.   Pythagoram plerique 4i
18 Zoroastri sectatorem similiterque magiae peritum arbitrati tamen memoriae prodiderunt, cum animaduertisset proxime Metapontum in litore Italiae suae, quam subsiciuam Grae-ciam fecerat, a quibusdam piscatoribus euerriculum trahi,
20 fortunám iactus eius emisse et pretio dato iussisse ilico piscis eos, qui capti tenebantur, solui retibus et reddi
F 111*. tp 8b 2 <^en) uerBus Prie. fort, recte <^dicam> uersus Bohde coll. 44,19 ipsos] posui Colv quoa del. Salni 3 íeliů (qp) Laeuium Lips F. P. B. ed. Baehrens p. 292 i irruunt Salm adruunt Baehrens 5 antiphatel' (qp) em. Pius cf. Plin. n. h.
XXXVII10, 54 (140) vers. 5 ante 4 transpos. Salm quaerito Salm   6 trochifcili (qp) trochus pili Salm trochi scyphi Baehrens
ungef (em. qp) cf. Plin. n. h. XXV1I11, 2 (o) iynges Seal 7/8 furculif aure (qp) sureuli sauri Salm saurae Hild Theocr. 2, 58 et schol. eft. Abt, qui distinct, post saurae del. cum Butlcro 9 hinnientu (<p) em. Casaub      14 magiam litt. redintegr. al. m.
eff., fuit magian      quanquá litt. refict., sed fuit qp:quáq .  quicquam Salm quemquam Bcyte; sed. cf. 38, 5 quaquam? Plas-
berg coll. ne(haud)quaquam et 38, 9sq. 16 zoroastri (qp, sed" add. al. ut vid. m.) 18 ťubficiua (qp) litt. male redintegr. 18/19 greciam litt. redintegr., fuit greciá   19 qb; dú (litt. redint., sed fuit) em. qp
en;
20 emiffre (vid. pr. m. a mutavisse in e, al. m. litt. redintegr. et ultimam induxit supra addito em)    qp : emiffe
APVLEI APOLOGIA 31
37
Oud. Kr.
profundo; quos scilicet eum de manibus amissurum non(«> fuisse[t], si quid[em] in his utile ad magian comperisset. sed enim uir egregie doctus et ueterum aemulator memi-nerat Homerum, | poetam multiscium uel potius eunctarum rerum ad prime peritum, uim omnem medicaminum non 5 mari, sed terrae <V>scripsisse[t], cum de quadam saga ad hune modům memorauit: tj róaa cpáQ^iaxa ySi]y osa zgécpíi evq£ík -£&áv itemque alibi carminum similiter:
466 tíj  ttkífátU  CpSQU  &í5<i>Q0g ííuiiVQa
yiápuciHK, TtolXcc piv Í69kcc nefity^iéva, itolka óe ívygá, 10 eum tamen numquam apud eum marino aliquo et pisco-lento medicauit nec Prot[h]eus faciem nec Vlixes serobem
467 nec || Aeolus foliem nec Helena creterram nec Circe po-culum nec Venus cingulum.   at uos soli reperti estis ex n omni memoria, qui uim <(A^erbarum et radičům et surcu- 42 lorum et lapillorum quasi quadam colluuione naturae de summis montibus in mare transferatis et penitus piscium uentribus insuatis.   igitur ut solebat ad magorům eerimo-nias aduocari Mereurius carminum uector et illex animi Venus et Luna noctium conscia et manium potens Triuia, »o uobis auctoribus posthac Neptunus cum Salacia et Portuno
F 11111', qp 8»9*. 1 gj: emiffuy (e ex a corr.) scil. cf. 34, 1 2 fuifl'& litt. redint., sed fuit qp : fuiffe* (e ex & corr.) fiqde litt. redint., sed fuit cp: (f igd * (eras, e) ai (jdee (i. e. esse) Pla$-berg cf. 46,14 3/4 meminerit in mg. addito rat, al. m. litt. redin-tegr. eff. meminerat, idem tertia superscr. qp: meminerat 5 om-nium.fi> 6maris—seripsisseGroslotcf.Hor.ep. 19,13 6|fcripfifl'& litt. refict., sed fuit rp -. fcripf ifie cf. Fulgent, mith. 112 (23,11H) ascripsisse Casaub 7/8 h-rocaqpapnoiKa hdei ocarp€ | cpei eypeiaxOuiv Horn. II. A 741 0—1OThir\eiCT0t <peiP€t Zeidwpoc apoypa epapMaxa TroXXa,uexec9Xau€Hi (i in ras.) | u«no iroWa de \jrpa   Horn. Od.
S 229 11 iuari*° ( al. m. erasis duab. litteris, quia falso inter re-dintegrand. pro n scripseratt) qp: marino 12 ^>theuf(qp) Horn. Od.6455sqq.X25sqq. 13 Od. * 19sqq. %234sqq. de Helena cf. Horn. Od. S 220sqq. Diodor. 197,7 Ath. VWOfPlut. quaest. conv. 1614b 14 Horn. 11.3214 loerbay. 19carruinuuector(cp)interpr. Simcox nopn'os ixwdtiv, 'qui oracula affert' Abt manium u. Sciopp animarum u. Seal an. euocator Acidal carm. auctor Groslvt carm. inueutor Stewech c. fictor Ellis     21 cf. met. IV31 (99,17sqq.)
38
APVLEI APOLOGIA 31. 32
APVLEI APOLOGIA 33. 34
39
Olid. Kr.
tes et omni choro Nerei ab aestibus fretorum ad aestus amo-rum transferentur.
Dixi, cur non arbitrer quicquam negotii esse magis et 82 piscibus.   nunc, si  uidetur,   credamus Aemiliano solere 5 pisces etiam ad magicas potestates adiutare.   num ergo propterea quicumque quaerit et ipse magus est?   eo quidem pacto et qui myoparonem  quaesierit piráta erit et qui uectem perfossor et qui gladium sicarius.   nihil in rebus omnibus tam innoxium dices, quin id possit aliquid io aliqua obesse, | nec tam laetum, quin possit ad tristitu-dinem intellegi.   nec tamen omnia idcirco ad nequiorem suspicionem trahuntur, ut si tus et casiam et myrram ceterosque id genus odores funeri tantum emptos arbitreris, tea cum et medicamento parentur et sacrificio.  ceterum eodem 15 piscium argumento etiam Menelai socios putabis magos fuisse, quos ait poeta praecipuus flexis hamulis apud Pharum insulam famem propulsasse; etiam mergos et delfinos et scillam tu eodem referes, etiam gulones omnes, qui inpendio 19 a piscatoribus mercamtur, etiam ipsos piscatores, qui om-
470 nium generum piseis arte adquirunt. 'cnr ergo tu quaeris?' 43 nolo equidem || nec necessarium babeo tibi dicere, sed per te,
si potes, ad hoc quaesisse me argue; ut si elleborum uel cicutam uel sucum papaueris emissem, item alia eiusdem modi quorum moderatus usus salutarÍ3, sed eommixtio uel
471 quantitas noxia est, quis aequo animo pateretur, si me per as haec ueneficii arcesseres, quod ex illis potest homo occidi?
^* du du
1 lllb. qp9\   1 nerei    (   m. reeentissima add.)  3 negotij (tij corr. ut. vid. pr. m. ex ti)   qp: negotii (extrema i postea add.)
6 quaerit (piscem )> v; sed ex v. antecedenti pisces subauditur
7 pyrata (qp)     9/10 aliquid aliqua cf. Lucil. rec. Marx 632 (F. P. B. Baehr.p. 206)   11 sequiorem Brant cf. 33,9   13 tantu
emptof d3
(ead. m. add.) 14 paret (ead. m. em.)   16 Horn. Od. S 368 18 squillas Vulc  gluttones Colv   oěf (e ex i ead. ut vid. m. eff)
_ s e 0
qp : omif  19 mergant (qp) mercantur v    20 pifcií ( al. m. add.)
qp: pifcif     cú (<p) cur v      22 si] Bcire Mossbach    post ut lac. stat. Kr; v. Phil. I l. p. 555       23 *emilfě eras, f (<p) 25/26 per hoc v
Kr.
Videamus tamen,   quae fuerint piscium genera tarn 88 necessaria ad habendum tamque rara ad repperiendum, ut (43) mertto statuto praemio quaererentur.   tria omnino nomi-nauerMnt, unum falsi, duo mentiti; falsi,  quod leporem marinum  fuisse dixerunt   qui alius  omnino piscis fuit, 5 quem mihi Themis[c]on seruus noster medicinae non igna-rus, ut ex ipso audisti, ultro attulit ad inspiciundum; nam  quidem leporem nondum etiam inuenit.   sed pro-fiteor me quaerere et cetera, non piscatoribus modo, uerum etiam amicis meis negotio dato, quicumque minus cogniti j i« generis piscis incident, ut eius mihi aut formám comme-morent aut ipsum uiuum, si id nequierint, uel mortuum ostendant.   quam ob rem id faciam, mox docebo. mentiti autem sunt callidissimi accusatores mei, ut sibi uidentur, cum me ad finem calumniae confinxerunt duas res marinas i& impudicis uocabulis quaesisse, quas Tannonius ille cum utriusque sexus genitalia intellegi uellet, sed eloqui propter *72 infantiam causidicus summus nequiret, multum  ac diu haesitato tandem uirile marinum nescio qua circumlocu-tione male ae sordide nominauit, sed enim feminal nullo ao pacto repperiens munditer dicere ad mea scripta confugit et quodam libro meo legit: 'interfeminium tegat et femoris obiectu et palmae uelamento.'
Hie etiam pro sua grauitate uitio mihi uortebat, quod 34 44 me nec sordidiora dicere honeste pigeret. at ego illi contra 35 iustius exprobrarim, quod qui || eloquentiae patrocinium uulgo profiteatur etiam honesta dietu sordide blateret ac saepe in rebus nequaquam difficilibus fringultiat uel omnino
to to
F lllb 112". qp 9ah. 4 statu* ( add. al. m, sed aliquid a pr. m. script, nunc eras.) tp: l'tatuto stato Bossbach 3/4 nomi-naueranfc (tp) em. Casaub 5 quia HMueller 6 themif čferuuf (qp) em. Lips 7 offendit numerus clausulae 8 inueni Groslot 9 pifcatorib; (<p) prior i similis est litt, e 11 incident seil, lis 12 uel transpos. ante si Vulc inepte; ineptiora quae vdVl effecil; inierpretand. est: 'si quirent uiuum, si id nequirent, uel mortuum' cf. Sail. lug. 46, 4 14 callidissime Casaub 15 fidem Fulv 22 et (e> quodam edd. vett. sed una interfeminii voce quam in Apuleianis invenerat usus erat Tann.   cf. 40, 2 sq.
40
APVLEI APOLOGIA 34. 36.
Oud. jrr^
é73 commutescat. cedo enim, si ego de Veneris statua nihil (**) dixissem neque interfeminiwrn nominassem, quibus tandem uerbis accusasses crimen illud tarn stultitiae quam linguae tuae congruens? an quiequam stultius quam ex nominum 5 propinquitate uim similem rerum coniectam? et fortasse an peraeute repperisse uobis uidebamini, ut quaesisse me fingeretis ad illecebras magicas duo haee marina, uere-tillam et uirginal; disce enim nomina rerum Latina, quae propterea uarie nominaui, j ut denuo instructus accuses.
io memento tamen tarn ridiculum argumentum fore desiderata ad res uenerias marina obscena, quam si dicas marinum pectinem comendo capillo quaesitum uel aucupandis uolan-tibus piscem aecipitrem aut uenandis apris piscem apri-culam aut eliciendis mortuis marina caluaria. respondeo
is igitur ad hunc uestrum locum non minus insulse quam m absurde commentum, me hasce nugas marinas et quisciltas litoralis neque pretio neque gratis quaesisse.
Illud etiam praeterea respondeo, nescisse uos, quid a 35 me quaesitum fingeretis.   haec enim friuola quae nomi-
20 nastis pleraque in litoribus omnibus congestim et acer-uatim iac'ent et sine ullius opera quamlibet leuiter motis flucticulis ultro foras euoluuntur.   quin ergo dicitis me eadem opera pretio impenso per plurim[is]os piscatoris 45 quaesisse de litore conehwlam striatam testam habentem,
25 calculum teretem, praeterea cancrorum furcas, eehin</}i^>um
F 112°. cp 9b.    2 intfemina ( of. m. add.)    cp : intfemina
6 coniectari edd. veil,    et] set John   6 at quefiffe  cp acqfiffe
("add. al. m. et eras—)  nt e cod. Salm  cf. 47,6 48,14 praef. 43 7/8 ueretillä (cp ex uerentillä)   9 instructius Lips   12 capillo □   (cp) o exň eff. ead. m.     16 qicillaf (<p) quisqnilias Grosht cf. queicerum 41,10    19 fribola (cp) v ex h eff. al m.    21 leniter lohn    23 plurimisüs (cp) em. v cf. praef. 53    24 cchalä (cp)
habentem] patentem Gronov tabentem Gronov fit. hebetem codd. dctt. albentem Brant hiantem Stewech hietautem Ellis, ut vox testara cum adiectivo coniuncta ceteris membris aequaliter opposiia sit; cf. tamen 29,20sq. 60,28sq.   26 echinü (cp)   em, v
APVLEI APOLOGIA 35. 36
41
Oud. Kr.
47s caliculos, lolliginum ligulas, postremo assulas, festueas, («) resticulas et ostrea Pergami uermiculata, denique museum [ et algam, cetera maris eiectamenta, quae ubique litorum uentis expelluntur, salo expuuntur, tempestate reciprocantur, tranquillo doseruntur? || neque enim minus istis quae com- 5 memoraui   accommodari  possunt   similiter  ex uocabulo suspiciones.   posse dicitis ad res uenerias sumpta de mari spuria et fascina propter nominum   similitudinem: qui minus possit ex eodem litore calcultts ad uesicam, testa
476 ad testamentům, cancer ad ulcera, alga ad quercerum? 10 ne tu, j Olaudi Maxime, nimis patiens uir es et oppido proxima humanitate, qui hasce eorum argumentationes diu herele perpessus sis; equidem, cum haec ab illis quasi grauia et uincibilia dicerentur, illorum stultitiam ridebam, tuam patientiam mirabar. 15
Ceterum quam ob rem plurimos iam piseis cognouerim, 36
477 quorundam adhue nescius esse nolim, discat Aemilianus, quoniam usque adeo rebus  meis curat; quanquam est iam praecipiti aeuo et occidua senectute, tamen, si uidetur, accipiat doctrinam seram plane et postumam; legat uete- 20 rum philosophorum monumenta, tandem ut intellegat non me primum haec requisisse, sed iam pridem maiores meos, Aristotelen dico et Theop<^rastum et [t]Eudemum et Lyco-nem ceterosque Piatonis minores, qui plurimos libros de is genitu animalium deque uictu deque particulis deque omni 25 differentia reliquerunt.   bene quod apud te, Maxime, causa agitur, qui pro tua eruditione legisti profecto Aristotelis
F 112*. cp 9b 10*. 1 festuculas Kr 2 ostreorum terga z uerm. Brant coll. Plaut. Poen. 398 ostrea in tergc (vel per-egrina) uerm. Triller Pergami del. Lennep resticulas, ne ostrea pergam ? He cf. 43,16sq. 3 litorü (cp) al. m. eff. locorú 5 defeiuntur Kroll, sed retinquunlur ilia mari tranquillo facto 9 calculof (cp) em. v 10 querqueram Colv 12 proiixa Stewech prima Lips plurima Colv v. Phil. l. l. p. 539 Arch. f.
^hafce {^add. ead. m.)   18 curat <et> Kroll
l. Lex. XII421
19 occidua (a ex u eff. ead. (cp)    23/24 liconě
m.)    23 theopraftň & teudemú
42
APVLEI APOLOGIA 36. 37
Oud.
Xr.
mot Zcocov yevlcemg, ittol £<a(w avaTOftfjj, mql ^ttxov Itsroolug {46) multiiuga uolumina, praeterea problemata innumera eius-*™ dem, turn ex eadem secta ceterorum, in quibns id genus uaria tractantur. quae tanta cura conquisita si honestum Set gloridsum illis fuit scribere, cur turpe sit nobis ex-periri, praesertim cum ordinatius et cohibilius eadem Graece et Latine adnitar conscribere et in omnibus aut omissa adquirere aut defecta supplere? permittite, si operaest, quaedam legi de magicis meis, ut sciat me
w> Aemilianus plura quam putat quaerere et sedulo explorare. prome tu librum e Graecis | meis, || quos forte hie amici habnere sedulique, naturalium quaestionum, atque eum maxime, in quo plura de piscium genere tractata sunt, interea, dum hie quaerit,  ego  exemplum rei competens
i* dixero.
Sophocles poeta Euripidi aemulus et superstes, uixit 37 enim ad extremam senectam, cum igitur accusaretur a filio suomet dementiae, quasi iam per aetatem desiperet, protulisse dicitur Coloneum suam, peregregiam tragoedia-2« rum, quam forte turn in eo tempore conscribebat, earn iudicibus legisse nec quicquam amplius pro defensione sua addidisse, nisi ut audacter dementiae condemnarent, si carmina senis displicerent.   ibi ego comperior om[a]nis
F 112*b. qp 10*.     1 ikpi zuiulin rcNe | ceiu (sic) topi zukjun aNOTOjuoic ireri zuuujn lcropiac Arist. fr. coll. Rose p. 215 2/3 | ejde ante e nihil fuit (tp) <cum>eiusdem Kr     3 recta e 2 (<p, ted in mg. c fecta)      7 adnit   tp : adnititur   em. v 8 anquirere Colv, sed adquirere est 'quaestione addere'   9 opera est (qp) operae est Scriver cf. 44,9 operaest He       10 que
o e
tp : qua ( add. ead. m.) em. v      11 <^si) quos Lips   buc — attulere ? Kr, sed hie interpretand. 'in hac uric' 12 sed
utique Lips Beduliqae cum gen. nat. quaest. coniunct. putat Acidal sed aliquem Kronenb sedulique ^aliis porrexere>
Becker 16 euripidi (eras. ") aemuluf (a vid. ex u eff. ead. m.) 19 pegregiu (qp) em. v 20 turn in eo] ultimo Maehhj, sed v. 48, 9. 65, 8. 70, 24 eamque Colv 23 coperio romanif (qp, sed—no" [in ras.J) em. v
APVLEI APOLOGIA 37. 38
43
Oud.
47
iudices tanto poetae adsurrexisse, miris laudibus eum tulisse ob argumenti sollertiam et coturnum facundiae, nec ita multum omnia afuisse quin accusatorem potius dementiae condemnarent.
Inuenisti tu librum? beasti.   cedo enim experiamur, 5 an et mihi possint in iudicio litterae  meae prodesse. lege pauca do principio, dein quaedam de piscibus. at tu interea, dum legit, [t]aquam[quam] sustine. —
480 Audisti, Maxime, quorum pleraque scilicet legeras 38 apud antiquos philosophorum. et memento de solis pisci- io bus haec uolumina a me conscripta, qui eorum coitu pro-
481 gignantur, qui ex limo coalescant, quotiens et quid anni cuiusque eorum generis feminae subentfant], mares suriant, quibus membris et causis discrerit natura uiuiparos eorum et ouiparos — ita enim Latine appello quae Graeci " fwoióxa et raotóxa — et, ne <o)perose animalium genitow pergam, deinde de differentia et | uictu et membris et aetatibus ceterisque plurimis scitu quidem necessariis, sed in iudicio alienis. pauca etiam de Latinis scribtis meis ad eandem peritiam pertinentibus legi iubebo, in quibus animad- so uertes cum mv^morabiles res eť} cognitu raras, turn nomina etiam Eomanis inusitata et in hodiernum quod sciam in-fecta, ea tamen nomina labore meo et studio ita de Graecis
F i 12'*. tp 10al'. 2 cothurni facundiam vulgat. def. Crusius Purser 7 pifcib; (c em. ex i ead. m.) 8 legit | ta qua qua (in □ mg. ■ d [cf. praef. 34J) qp :legiř táquá (* add. ead. m.?) em. ed. Iunt. post. cf. 32,23 10 philofophorú (r ex f ead. m. inter scribend.) 13 lubentant (qp) ead. m. inter scribend. ex fubent cf. praef. 53 16 zurroKaeuueroKa et Vahlen xal v perofe animaliu genita (qp) per omnia a. g. Colo per omnes a. genitns (genituras lahn) Casaub operose ed. hint. post. cf. met. I 7 (6,17) perose def. Hild inter-pretat. 'moleste, odiose1 anim.] aquatilium lahn genitu (i. e. -turn) Bosscha cf. 41,24 genera Ellis 17 pergam per ellipsin cf. Hof- □ mann-Slernkopf ad Cic. ad AU. Ill 15,5: sed pergo praeterita peragam Ellis ne op pergam, <de) an. genitu Novák 20 ad eandě (ea quia nimis coartata nec satis liquida sunt, ead. m. in mg. add. ad eandě) 21 ců me (<f>) cum in eis cognitu rara edd. vett. cum res Bosscha me<morabiles res et) He cf. 47,13 decollocat. verb. cf. 59,29 6fí,24sq. (commemorasse res) Brahman 23 ea [tamen] Kr
44
APVLEI APOLOGIA 38. 39
Oud. Kr.
proue||nire, ut tarnen Latina moneta percussa sint. uel dicant nobis, Aemiliane, patroni tui, ubi legerint Latine haee
452 pronuntiata uocabula. de solis aquatilibus dicam nec cetera « animalia nisi in communibus differentis attingam. ausculta
6 igitur quae dicam. iam me clamabis magica nomina Aegyp-tio uel Babí/lonico ritu percensere: ciláisiUj fitdcbtEt«, (takce-KÓfftporKa, %ovS(>áxav&a, oGrQuxó&eQua^y.aQyaQÓdovTa, auxpißia, XtTttáioxá, tpohdmá, dsofióitreoa, GxtyavónoSa, /xovijoij, ßvva-y£ka6zi%« — possum etiam pergere; sed non est operae in
to istis diem terere, ut sit mihi tempus adgredi ad cetera, haec interim quae dixi pauca recita Latine a me enuntiata. — Virům igitur putas pbilosopho non secundum Cynicam 39
453 temeritatem rudi et indocto, sed qui se Platonicae scolae meminerit, utrum ei putas turpe scire ista an nescire,
is neglegere an curare, nosse quanta sit etiam in istis pro-uidentiae ratio an (ße) diis immortalibus matri et patři am credere? q. Ennius hedí/pbagetica [a] uersibus scribsit; iu-numerabilia genera piseium enumerat, quae scilicet curiose cognorat.   paucos uersus memini, eos dicam: 20    Omnibus ut Clipea praestat mustela marina, *S5    mures sunt Aeni, asp[e]ra ostrea plurima Ab#di[mus].
F 112s. op 10b. 1 tamen] tanquam Pric iam lohn sed interpretand. 'quamquam de Oraecis proveniunf cf. 3,8 Phil. 1.1, p. 582 3 ceteraB animalis (seroato ditferentes) Bosscha 4 diffe-rentes (tp) -tiis Casaub -tia Novák -tis lie v. Phil. I. I. p. 570
5/6 egiptio ut babilonico (<p) 6—9 caXuxeca uaXaiceioc uaXaKOCTPttKa IxovclpaKONOa ocrpoKodepua kopxopo[doNTOt auqpiBia >eitiduiTa (sic) cpoXiaurra ! deppoirrepot irecasouoda uouhph. cysa] reXacTiKO Arist. fr. coll. Bose p. 216sqq. 6 jiaiáxia Bose cf. Opp. Hal, I 638      8 atsyavónaSa Mose res^á, viitoda Gronov
12 uerü (<p) em. e cinica 16 de add. v 17 hedfpha-gitica (qp) hedyphagetica Elmenh hedyphageticis Scriver cf. met. 1 12 (11,12) II21 (42,14) II32 (52,3) III 19 (66,7) a] del. Scriver cf. praef. 48 quae v qui Bosscha CC Rossbach <ibi> innum. Iahn 19 cognoůěrat (vid. ead. m. punctis delesse) <p : cognorat 20 sqq. v. Vahlen Ennian. poes. rel.1 p. 218 cf. Athen. III 92 d ut] at Turneb (rectene?) Clypeae Turneb ablativum def. Casaub coll. Plaut. Merc. 940 Asin. 499 cf. Lindsay Synt. of Plaut, p. 32  ad Clupeam Vahlen1      21 sunt]
APVLEI APOLOGIA 39
45
Oud. 480 4S7
4SS
Kr.
Mi/tilenae est pecten C<(A)>aradrumque apud jdmbraciae sus. *!> Brundisii sargus bonus est; hunc, magnus si erit, sume. apriculum piscem scito primům esse Tarenti; Surrenti f<^> elopem fac emas, glaueumque aput Cumas. quid scarum praeterii cerebrum Iouis paene sup[p]remi 5 (Nestoris ad patriam hie capitur magnusque bonusque) melanurum, turdum, merulamque umbramque marinam.
sic Luc. Mueller   aen'afpera tp : aeniafpa   Aeni super Baehrens A. sparsa L. Mueller A. asperaque Bergk A., ast aspra Turneb hiatum in caesura puto Ennio concedi posse; de forma aspra cf. Verg. Aen. II 379     abidijm; (qp) mus del. v
F H2b. <p 10b. 1 mitileng § pecten caradrumqu§ apud übracie linií (m, sed al. m. supra umb- add.*)   mitylus et pecten
Seal .........mus; Mitilenae | est pecten crebrum finisque
apud Ambraciai Baehrens aperque apud Ambnieiae amnem Columbia caprosque apud Ambraciensis Casaub carabusque Colv charadrusque Seal earadrumque seil. pise. Vahlen* charadrumque (= fossam) apud Ambraciai [finis] Salm Ambraciotas Heins Ambraci' fines neseto quis doctus et apud Cbaradram Ambra-ciamque Vahlen1 cf. Polyb. XXI 26,7 et Arattum (vel Aratum-que) apud Ambraciae finis (flos ?; Bergk apud Ambracien flos Sauppe charadrusque apnd Ambraciai | finis; Brundisio sargust; L. Mueller Charadrumque apud Ambraciai [finis] vdVl Ambraciai J finis. Skutsch ratus tcnoreminterrumpi P.- W. Ě.-E. V 2602,21
sus He cf. Atii, VII326df &u<p' 'AfißQixxinqiiv? Vahlen* □ 2/3 magnus erit si, j sume; ast apriclum seito (deleto piscem) Columna | sume; apriclum piscem scito Pithoeus      3 targenti
: tarrgenti        4 furrentia elopě (qp, sed i'a)   Surrenti fac
emas glaucum et Cumas apud. at quid Turn Surrenti fac emas elopem glaueumque apud Cumas (vel ánb Kvfins) Bergk Surrenti <tu^> elopem fac emas, glaucum face Cumis Baehrens <Sed> Surrenti Leo Plaut. Forsch, p. 227 tu He cf. praef. 41 glaucum ad Cumas. Quid Bosscha glaucum prope Cumas L. Mueller yla.vn.6v ť áito Kvuvg vdVl cf. Athen. VII300e 5 scarus Bergk cf. tamen Leo Plaut. Forsch, p. 305 celebrü (op, sed al. m. 1 mut. in r) fuppmi op : lupmi 7 ühra Inque (qp, sed In punctis deleto et lineola supra a addita) m. recentiss. supra In add.m quid inerulam turdum melanurum Bergk tum turdum merulam melanurum Schräder alburnum turdum merulamque (vel melanurum) Ritsehl post marinam aliquot versus intercidisse putat Kr
46
APVLEI APOLOGIA 39. 40
Olid,
Kr.
50
tav    polypus Corci/rae, caluaria pmguia <^a>camae,
purpura[m], mM[r]rieuli, mures, dulees quoque echini, alios etiam multis uersibus decorauit, ot ubi gentium quis-
491 que eorum, qualiter assus aut iurulentus optime sapiat, s nec tamen ab eruditis reprehenditur, ne ego reprehendar,
qui res pau||cissimis cognitas Graece et Latine propriis et elegantibus uocabulis conscribo.
Cum hoc satis dixi, turn aliud accipe.   quid enim 40 tandem, si medicinae neque instudiosus neque imperitus
i» quaepiam remedia ex piscibus quaero? ut sane sunt plurima cum in aliis omnibus rebus eodem naturae munere interspersa atque interseminata, turn etiam nonnulla in piscibus. an remedia nosse et ea conquirere magi potius esse quam medici, quam denique philosophi putas, qui
is illis non ad quaestum, sed ad suppetias usurMSt? uete-res quidem medici etiam carmina remedia uulnerum no-rant, ut omnis uetustatis certissimus auctor Homerus doeet, qui facit Vlixi de uulnere sanguinem profluentem sisti cantamine.  nihil enim, quod salutis j ferendae gratia
so fit, criminosum est. 'at enim' inquir 'piscem cui rei nisi malae proscidisti, quern tibi Themis[e]on seruus attulit?5
492 quasi uero  non paulo prius  dixerim me de particulis omnium   animalium,  de  situ  earum   de[nijque  numero *J
P 112b 113», 9 10h 11». 1 palipuf corcirg (9) cf. Athen. VII 318 f Corcjraest Bergh carne (9) Atarnae Turn acarne Sedm em. Vahlen coll. Lucil 50 Marx cf. Th. I. L. I 386,80 2 purpura marriculi (<p) purpura matrieuli ed Bas muriculi Turn mures] murex Gasaub 3 multos Pric 4 iufulent; (9) em. Traube cf. met. II 7 (30,16) IV 22 (91,17) praef. 45; dissentit Kuebler Arch. f. lat. Lex. VIII p. 137 adn. fapiat (9) posterior a in ras. ab al. m. eff., sed vid. iam prior m. emen-datione eff'ec. rectum 5 eruditil' (t inter scribend. cad. in. ex f eff.) 8 dixi turn] dixerim Bohde 11 natura e (9, sed emendat.) 13/14 potiuf e (9) esse v an putas in parenthesi collocandum? 14 q (93) cui Süd 15 ulura e (9) usurus est v usurust Purser an phil. putas <^doctrinae, quippe) qui— usura est ?_cf. 3,12. 58,17 18 Horn. Od. % 457 20 inqd 21 themif cferuuf (9)      23 deniq; (9) em, v
APVLEI APOLOGIA 40. 41
47
Oud. Kr.
de[ni]que causa conscribere ac libros ávatofiav Aristoteli (íi) et explorare studio et augere.   atque adeo summe miror quod unum a me pisciculum inspectum sciatis, cum iam plurimos, ubicumque locorum ob lati sunt, aeque inspexerim, praesertim quod nihil ego clanculo, sed omnia in propatulo 5 ago, ut quiuis uel extrarius arbiter adsistat, more hoc et instituto magistrorum meorum, qui aiunt hominem liberum et magniíicum  debere, si qu<V> eat, in primori fronte animum gestare.  hune adeo pisciculum, quem uos leporem marinum nominatis, plurimis qui aderant ostendi; needum 10 etiam decerno quid uocent, nisi quaeram sane aceuratius, quod nec apud ueteres philosophos proprietatem eius piscis reperio, quanquam sit omnium rarissiraa et hercule memoranda; quippe solus ille, quantum sciam, cum sit cetera exossis, duodecim numero ossa ad similitudinem talorum 15 suillorum in uentre eius conexa et catenata sunt, quod Aristoteles si (jscisset, «>umquara profecto omisisjjset seribto prodere, qui aselli piscis solius omnium in medio aluo 493 corculum situm pro maximo memorauit.   'piscem' inquit 41 'proscidisti'.   hoc quis ferat philosopho crimen esse, quod 20 lanio uel coquo non fuisset?   'piscem proscidisti'. quod crudum, id aceusas ? si cocto uentrem rusparer, hepatia suffoderem, ita ut apud te puerulus ille Sicinius Pudens | suomet obsoii<i^o discit, eam rem non putares aceusandam; atqui maius crimen est philosopho comesse piscis quam 25 inspicere.   an hariolis licet iocinera rimari, philosopho
F 113*. 9 11*. 1 deniq; (9) em. v lib*rof (eras. vid. e) 9 : librof &kc(touújn (* et" al. m. add.) 2 adeo4 me (9, seď 11 punctis del.) em. Salm 3 dicatis Koch 4 locarti (cp) cf. 49,20 6 at (9) ut v cf 40,6 8 decere Kr q-ueat (9) em. He cf. 71,6 si qua eat vdVl 11 uocem Colv sed inter- □ pretandum: 'nondum sat scio cui pisci id nomen indatur' 17 fi üquä (9) numquam (omisso si) Goldbacher cf. 101,33 capenf si <scisset n>umquam p 18 Arist f. 307. 1530a 25 19 cf. 39,7    21 jpfcidiřti (f ex c ead. m. inter scribend.)     22 ruTpar&
hepetia (9)   em. v      24 obíbno (9, setí supra add.   al. m.)
e
aceuranda (9, sed in mg. m. recentiss. V c accuíanda)   26 ioci-nena (9) prior n a librario ipso eff. ex u
48 APVLEI APOLOGIA 41. 42
Olid. _ Kr-
contemplari non licebit, qui se sciat omnium animalium . haruspicem, omnium deum sacerdotem? hoc in me accusas, 494 quod ego et Maximus in Aristotele miramur? cuius nisi libros bibliotheeis exegeris et studiosorum manibus ex-5 torseris, aecusare me non potes. sed de hoc paene plura quam debui.
Nuwc praeterea uide, quam ipsi sese reuincant; aiunt mulierem magicis artibus, marinis illecebris a me petitam eo in tempore, quo me non negabunt in Gaetuliae medi-io terran<(e)>is montibus fuisse, ubi pisces per Deucalionis di-luuia repperientur.  quod ego gratulor nescire istos legisse me Theophrasti  quoque mol (Sctxhoiv xccl (SAíjt(bc>ójv et Nicandri &r)Qiuy.á] ceterum me etiam íťeneficii reum postu-larent; at quidem hoc negotium ex lectione et aemulatione 4m Aristoteli nactus sum, nonnihil et Platone meo adhortante, is qui ait eum, qui ista uestiget, ccfiezctuilrirov natSiav iv film nai^tiv.
Nunc quoniam pisces horum satis patuerunt, accipe 42 aliud pari quidem stultitia, sed multo tanta uanius et 20 nequius excogitatum.  scierunt et ipsi argumentům pisca-rium futile et nihil futurum,  praeterea nouitatem eius ridiculam, (quis enim fando audiuit ad magica maleficia
F 113V tp 11*.     7 nú (<p) em. v    ipfi (p ex f ead. m.) 9 negabant {ead. m. add. v)        9/10 meditranif (op) fort, recte —eis v cf. Arch. f. I. Lex. 1179 Corp. Gloss. Lat. II 368£9
11 repperient (op, sed altera p omissa) reperiantur v reperieban-ťuT vir doctus repperirentur Kronenberg de claus. cf. 39,7 61,8 post Deuc. d. <non> repperiantur vdVl et <uix> Ellis insulse, quod ironiam non perspexerunt; v. Phil. 1. I. p. 571 ceterum (ex v. 13) <si scirent) quod vdVl 12 irepi daw-rum koci BahxiuH Theophr. fr. 178 W de forma pinr&v v. Ael. n a. Ill 32 Schol. in Nic. Ther. 760. 764 6%rpi%ě>v v 13 ehnaica benenciif en (<p) in h vid. ras. ueneficii Fulv reum nescio quis in mg. lunt. post. 14 ut qdě (tp) ut qui v et quidem Beyte at quidem He cf. 47,6 Phil. 1. I p. 572 15 fů (op) sim v Nnibil (in mg. d.) cf. praef. 34 m : N ■ nichil 16/17 au£|T«ubdhTON naidiancH-BiujTrezeiu v. Plat. Tim. 59D (Leg. Ill 685 A Parmenid. 137B)
18 multo tanta cf. 4,20       21 nihili v   v. Phil. 1. I. p. 571
22 ridicnlů (tp) ridiculam v
APVLEI APOLOGIA 42 43
49
Qui.
Kr.
disquamari et exdorsari piscis solere?), potius aliquid de rebus peruulgatioribus etiam creditis fingendum esse, igitur ad  praescriptum  opiniojnis  et famae  confinxere M
4S6 puerum quempiam carmine cantatum |j remotis arbitris, secreto loco, arula et lucerna et paucis consciis testibus, 5 ubi incantatus sit, corruisse, postea nesciente<W> sui ex-citatum. nec ultra istí quidem progredi mendacio ausi; enim fabula ut impleretur, addendum etiam illud fuit, puerum eundem multa praesagio praedixisse. quippe hoc emolumentum canticis accipimus, praesagium et diuinatio- io nem, nec modo uulgi opinione, uerum etiam doctorum uirorum auctoritate hoc miraculum de pueris confirmatur,
«7 memini me apud Varrouem philosophum, uirum accuratis-sime doctum atque eruditum, cum alia eiusdem modi, turn hoc etiam legere: Trallibus de euentu Mithridatici belli is magica percontatione consultantibus puerum in aqua simulacrum Mercuri contemplantem quae futura erant CLX uersibus cecinisse.  itemque Fa&ium, cum quingentos de-narium perdidisset, ad Nigidium consultum uenisse; ab eo pueros carmine instinctos indicauisse, ubi locorum defossa 20 esset crumina cum parti eorum, ceteri ut forent distributi; unum etiam denarium ex eo numero habere M. Catonem philosophum;   quem se  a pedisequo in  stipe Apollinis accepisse Cato confessus est. u Haec et alia apud plerosque de magiis et pueris lego 43
F 113*b. op 11»1 desquamari Casaub exdoreuari Ca-saub 2 esset v 4 incantatum Kr Novák coil. v. 6. 53,11. 17. 55,16. 19. 56,2 cf. Th. I. L. III 291M 5 arcula Pric 6 nefciente em. tp 6/7 excantatum Burmann 8 <at^> enim jPric <sed>enim Bosscha <et>enim t> cf. Phil. I. I. p. 572 10 praes. et diu. del. Pric sed cf. Phil. I. I. p. 521 13 cf. Aug. d. civ. d. VII 35 16 leger& rallib; (in mg. d) em. in tp cf. praef. 34 Trallensibus He 17 OLX op • CLX (C ex O ras. e/f.) 18 fauiü (<p) 20 locarü defoffo (<p, sed a eras. vid. et extr. 0 em. in a) cf. 47,4 21 parti tp: parte (te in ras.) cf. Neue Formenlehre Pp. 364 partim Brant coll. GeU. X13 cf. 31,17 63,23  22 habere M.] habere* (eras. M, in
mg. d) tp: habere (eras.~) cf. v. 15 23 ftipem Casaub 26 ma-giif (tp) i. e. artibus magicis magicis Aid Colv (deleto et) magie v
4    BT Apulei Apologia ed. Helm [1056]
50 APVLEI APOLOGIA 48
Oud. Kr,
equidem, sed dubius sententiae sum, dicamne fieri posse
498 an negem, quamquam Platoni credam inter deos atque homines nátura et loco medias quasdam diuoram potestates intersitas, easque diuinationes cunctas et magorům mira-
6 cula gubernare; quin et illud mecum reputo posse animum humanum, | praesertim puerilem et simplicem, sen carmi-num auocamento sine odorum delenimento soporari et ad obliuionem praesentinm externari et paulisper remota cor-poris memoria redigi ac redire ad naturam suam, quae
io est immortalis scilicet et diuina, atque ita ueluř quodam sopore futura rerum praesagare. uerum enimuero, ut ista sese habent, si qua fides hisce rebus impertienda est, debet ille nescio qui puer prouidus, || quantum ego audio, et corpore decorus atque integer deligi et ammo sellers
is et ore facundus, ut in eo aut diuina potestas quasi bonis aedibus digne diuersetur, si tamen ea pueri corpore in-
499 cluditur, an ipse animus expergitus cito ad diuinationem suam redigatur, quae ei prompte insita et nulla obliuione saucia et hebes facile resumatur.   non  enim ex omni
20 ligno, ut Pythagoras dicebat, debet Mercurius exculpt quod si ita est, nominate, quis ille fuerit puer sanus, incolumis, ingeniosus, decorus, quern ego carmine dignatus sim initiare. ceterum Thallus, quem nominastis, medico potius quam mago indiget; est enim miser morbo comi-
85 tiali ita confectus, ut ter an quater die saepe numero sine ullis cantaminibus corruat omniaque membra con-3oo flictationibus debilitet, facie ulcerosus, fronte et occipitio conquassatus, oculis hebes, naribus hiulcus, pedibus cadu-
F. H3b. cp llh.      2 Plat. conv. 202E cf. de deo Soot. 6
O    (p. 13,18 sqq. Th.)    4 intfituf (cp) em. v    9/10 que Immortalif
(" add. ead. m.) 10 uelud (cp, sed d mut. in t) 11 utut Colv sed interpretandum 'proinde. uť vél 'pro rerum natura' cf. 16,2 de deo Socr. 20 (p. 29,14 Th) 13 probus Stewech 17 an] aut v fort, recte; aut Ap. deflexit quasi supra 'dubium' inseruisset; aliter 1,12. 50,25 diuinam naturam Buam Casaub 20 pytha-goraf (j ex i inter scribend. eff.) cf. Iambi, vit. Pyth. c. 34,245 23 ceterum] certe enim Iahn
APVLEI APOLOGIA 43. 44 51
Oud. Kr.
cus.  maximus omnium magus est, quo praesente Thallus diu  steterit:  ita  plerumque morbo  ceu somno  uergens □ inclinatur.   eum tamen uos  earminibus meis  subuersum 44 dixistis, quod forte me coram semel decidit.   conserui eius plerique adsunt, quos ex<^)>iberi denuntiastis. possunt dicere 5 omnes, quid in Thallo despuant, cur nemo | audeat cum eo ex eodem catino cenare, eodem poculo bibere.  et quid ego de seruis?  uos ipsi uidetis; negate Thalium multo prius, quam ego Oeam uenirem, corruere eo morbo solitum, medicis saepe numero ostensum, negmt hoc conserui eius io qui sunt in ministerio uestro; omnium rerum conuietum me fatebor, nisi rus a f de omnium diu ablegatus est m in longinquos agros, no familiam contaminaret: quod ita factum nec ab illis negari potest,  eo nec potuit hodie a nobis exhiberi. nam ut omnis ista accusatio temeraria et 15 repentina fuit, nudius tertius nobis Aemilianus denuntiauit, ut seruos numero quindecim apud te exhiberemus. adsunt 4*1 XIIII, [j qui in oppido erant.  Thallus solus, ut dixi, quod ferme ad centesimum lapidem longe exwl est, is Thallus solus  abest,  sed  misimus qui  eum  curriculo aduehat. so interroga, Maxime, XIIII seruos quos exhibemus, Thallus puer ubi sit et quam salue agat, interroga seruos accusa-torum meorum.  non negabunt turpissimum puerum, corpore putri et morbido, caducum, barbarům, rusticanum.
F 113b 114". cp llb 12».   12 seu Casaub   5 exhiberi (cp, secí □ add. h) cf. 54,7   8 uidetif (qp) sc. quomodo res se habeat; def. Gold-bacher cf. 55,6. 107J24 Cic. ac. 12,5: uides autem eadem ipse praef. 24 si audetis Salm   10 negant (cp) em. Salm negant in quae-stione (post eius?repetito negant) Vallettep. 76   12 nifi del. Zink vd VI rufa de oiu diu (cp) a sede vel a domo et sede He (omniumse. □ conservorum v. 10 et 13) cf. Phil. 1.1.527 Cic. par ad. 25, p. Sull. 6,18, Verr. II 2,65,157, p. Cluent. 66,188 ex. rua de omnium consensu diu lunt. post. i. ab ore omnium A.Zinkr.a. tuore omnium diu Hild r. adeo (adeo] ab Becker) omnium uisu Kr r. adeo iam diu Gold-bacher r. adeo ab ore o. d. id VI i. a domino diuKroll r.ideo omnium odio Ellis r. adeo [omnium] Novák r. a domo iam d. Purser 13 dgrof (d vid. at. m. add.)   14 cf. 79,24   17 numero] 5 cp : Ho 19 exoleif(cp) em. Hild cf. Phil. I. I. 518  22/23 accuratorfi em. v
4*
52 APVLEI APOLOGIA 44. 45
Oud. Kr.
bellum uero puerum elegistis, quem quis sa.erificio adbibeat, (ss) cuius caput contingat, quem puro pallio amiciat, a quo responsum speret. uelle<(»»> hercle adesset: tibi eum, Aemi-liane, permisissem, et tenerem, si tu interrogares; iam & in media quaestione hic ibidem pro tribunali oculos trucjs in te inuerttsset, faeiem tuam spumabundus conspuisset, mauus contraxisset, caput succussisset, postremo in sinu tuo corruisset.
XIIII seruos quos postulasti exhibeo. cur iliis ad quae- 45
io stionem nihil uteris? unum puerum atque eum caducum requiris, quem | olim abesse pariter mecum scis. quae alia est euidentior calumnia? XIIII serui petitu tuo ad-sunt, eos dissimulas; unus puerulus abest, eum insimulas. postremo quid uis?  puta Thalium adesse: uis probare
is eum praesente me concidisse? ultro confiteor. carmine id factum dicis? hoc puer nescit, ego non factum reuinco; nam caducum esse puerum nec tu audebis negare. cur ergo carmini potius quam morbo attribuatur eius ruina? an euenire non potuit, ut forte praesente me idem pate-Mi retur, quod saepe alias multis praesentibus ?   quod si se
si magnum putarem caducum deicere, quid opus carmine fuit, cum incensus gagates lapis, ut apud physicos lego, pulchre et facile hnnc morbum exploret, cuius odore etiam in uenaliciis uulgo Sanitätern aut morbum uenalium experi-
2& antur? etiam orbis a figulo circumactus non difficile eiusdem ualetudinis bominem || uertigine sui corripit, ita spectaculum rotationis eius animum saucium debilitat; ac rhfilto plus ad caducos[e] consternendos figulus ualet quam
P 114». tp 12*.   2 caput (u vid. libr. ipse effecisse ext et quia parum perspicua erat v add.)   3 uelle (tp, sed al. m. post e add. □   lineolam ~~) belle Jtossbach     4 tenerem sc. causam ut teneres ipse ut v ut teneres, ei tu Kr      14 cf. 88,20sq.     16 čfiteor (o in ras. ab ead. m. fact, ut vid.)     17 num (q>) nunc Groslot nam Bosscha   22 phificof cf. Ptin. n. hist. XXXVI 19,34 (142) Orph. Lüh. 478sqq. Abel   23 odoref (f indux. ead. m.)   tp:odore 24 offendit numerus clausulae cf. 48,11   26 uertiginis ui Oeri 28 caduco fe čfternendof (tp, sed erasa abundans e)
APVLEI APOLOGIA 45. 46 53
Olli. Kr.
magus. tu frustra postulasti, ut seruos exhiberem: ego(se) non de nihilo postulo ut nomines, quinam testes huio piaculari sacro adfuerint, cum ego ruentem Thalium im-pellerem. unum omnino nominas puerulum illum Sici-nium Pudentem, cuius me nomine accusas; is enim ad- 5 fuisse se dicit; cuius pueritia etsi nihil ad re<(ři)>gionem , refragaretur,   tamen   accusatio   fidem   deroget. facilius
fuit, Aemiliane, ac multo grauius, tete ut ipsum dice-S03 res interfuisse et ex eo sacro coepisse dementire potius quam totum negotium  quasi ludicrum   pueris   donares. io puer cecidit, puer uidit: num etiam puer I aliqui incan-tauit?
Hie satis ueteratorie Tannonius Pudens, cum hoc quo- 46 que mendacium frigere ac prope iam omnium uultu et mttrmure explosum uideret, ut uel suspiciones quorundam 15 spe moraretur, ait pueros alios producturum,  qui sint aeque a me incantati, atque ita ad aliam speciem argu-menti transgressus est. quod quamquam dissimulare potui, tamen ut omnia, ita hoc quoque ultro prouoco.   cupio is enim produci eos pueros, quos spe libertatis audio con- si firmatos  ad  mentiendum.   sed nihil  amplius dieo: ut producant.   postulo  igitur et  flagito, Tannoni Pudens, ut expleas quod pollicitus.   cedo pueros istos, quibus confiditis:   produe,   nomina  qui  sint.   mea  aqua licet ad hoc utare.  die, inquam, Tannoni.  quid taces, quid ss cunetaris, quid respectas? quod si hic nescit quid (rfi)>di-cerit aut nomina oblitus est, at tu, Aemiliane, cede hue,
F 114». <p 12*h.     8 thallü (u ex o ead. m.)     6 regione (»i. recentiss. add. u) em. <p        7 refragaret (ref. vid, eff. ex fef a pr. m.; ra ead. m. ex re eff. et in mg. add. fragaret) (p : fnffragaret   accusationi Kr sed cf. 96ßsq.      15 marmure (" im. recentiss. add.) em. tp      21 ut] tantum Salm tanfcum ufc
Bosscha quam ut v       23 pollicit;   qp:ef pollicit9 pollicitus i, e. pollicitus es He    24 nomina] recte cft. Novák 50,21. 53ß aqua cf. 32,23      26 refpectuf em. tp      26/27 dicerit tp:diiTt em. vdVl
54 APVLEI APOLOGIA 46. 47
Oud. Kr.
die quid aduocato tuo mandaueris, exhibe pueros. quid expalluisti? quid taces? hoeine accusare est, hocine tantum crimen deferre an Claudium Maximum, tantum uirum, ludibrio habere, me calumnia insectari? quod si & forte patronus tuus || uerbo prolapsus est et nullos pueros habes quos producas, saltem XIIII seruis quos ex<7i)>ibui ad so4 aliquid utere, aut cur sisti postulabas tantam familiam? 47 magiae accusans de XV seruis denuntiasti: quid, si de ui accusares, quoi tandem seruos postulares?   seiunt ergo
io aliquid XV semi et oceultum est. an occultum non est ét magicum est? alterum horum fatearis necesse est, aut inlicitum non fuisse in quo tot conscios non timuerim, aut si inlicitum | fuit, scire tot conscios non debuisse. magia ista, quantum ego audio, res est legibus delegáta,
16 iam inde antiquitus XII tabulis propter incredundas frugum inlecebras interdicta, igitur et occulta non minus quam tetra et horribilis, plerumque noctibus uigilata et tenebris abstrusa et arbitris solitaria et carminibus murmurata, cui non modo seruorum, uerum  etiam liberorum pauci
so adhibentur: et tu quindecim seruos uis interfuisse?  nub- « tiaene illae fuerunt an aliud celebratum officium an con-uiuium tempestiuum?   XV serui sacrum magicum participant quasi XV uiri sacris faciundis creati? cui tamen rei tot numero adhibuissem, si conscientiae nimis multi
is sunt? XV libera homines populus est, totidem serui família, totidem uincti ergastulum. an adiutorio multi-tujjp eorum necessaria fuit, qui diutine hostias lustralis
F 1144b. qp 12b.     2 bis hoccine (qp) sed priore c induct. 6 exibui (qp, sed   add. al. m.)    7 tantii (qp)  em. v     9 quod
e
(qp, sed in mg. m. recentiss. c quot) 14 denegata Fulv
relegata Jungermann 15 cf. tab. VIII8 Brum Font. iur. Bom.      16 igitur est occ. Kr  leviter ante igitur distinx. Me
17 t*—etra (eros. vid. a)   <p: tetra      20 adhibeantur ? He cf. 52^4   tu* (eras."} tp : tu    24 conscientia unius vel Junius) nimis Casaub  conscientiae unus Groslot  conscientiae <(uuus_> nimis Novák conscii duo terne nimis vdVl sed interpretand. 'quod ad conscientiam pertinet'
APVLEI APOLOGIA 47. 48 55
Oud. Kr.
soi tenerent? a.t nullas hostias nisi gallinas nominastis. an wt grana turis numerarent, an ut Thallum prosteraerent?
Mulierem  etiam liberam   perduetam  ad me domum 48 dixistis eiusdem Thalli ualetudinis, quam ego pollicitus sim curaturum, eam quoque a me incantatam corruisse. 5 ut uideo, uos palaestritam, non magum accusatum ueni-stis: ita omnis qui me accessere dicitis cecidisse. negauit tamen quaerente te, Maxime, Themison medicus, a quo mulier ad inspiciendum perdueta est, quiequam j] ultra passam nisi  quaesisse me,  ecquid  illi aures obtinnirent io et utra earum magis; ubi responderit dexteram sibi aurem
soe nimis inquietam, | confestim discessisse.   hic ego, Maxime, quanquam sedulo inpraesentiarum a laudibus tuis tempero, neeubi  tibi  ob causam istam uidear blanditus, tamen sollertiam tuam in  percontando   nequeo   quin  laudem. is dudum enim, cum haec agitarentur et illi incantatam mulierem dicerent, medicus qui adfuerat abnueret, quaesisti tu nimis quam prudenter, quod mihi emolumentum fuerit incantandi. responderunt: 'ut mulier rueret'. 'quid deinde? mortua est?' inquis.  negarunt.   'quid ergo dicitis?   quod so Apulei commodum, si ruisset?'  ita enim pulchre ac perse-ueranter tertio quaesisti, ut qui scires omnium factorum S9 rationes diligentius examinandas ac saepius causas quaeri, facta concedi, eoque etiam patronos litigatorum causidicos nominari, quod cur quaeque facta sint expediant. ceterum ss negare factum facilis res est et nullo patrono indiget: recte factum uel perperam docere, id uero multo arduum et difficile est. frustra igitur an factum Sit anquiritur, quod nullam malam causam habuit ut fieret.   ita facti reus apud bonum iudicem serupulo quaestionis liberatur, so
F 114". cp 12b 13».       1 ad (qp, sed t eff. ex d) seil, 'at'
cf. Phil. I. I. p. 583      nominafti fancit   qp: noiafti ( al. m.) ♦an ut (u al. m. ex ci)    2 mundarent Pric    4 Thallo Casaub □
7 acceffero em. qp   cf. 52,24        10 illif (f inäuet.)   qp: illi* (eras. f)     obtinnirent (b ex p) (qp)       18 emulumtö em. qp 19 incantandi (c ex t ead. m.)    22 ttio (qp) o ex a ead. m eff.
ut qf ei ref (qp, sed in ras. eff. al. m. ut q feiref)
56
APVLEI APOLOGIA 48. 49. 60
Oud.
Kr.
si nulla fuit ei ratio peccandi. nunc quoniam neque 6»; incantatam neque prostratam mulierem probauerunt et ego non nego petitu medici a me inspectam, dicam tibi, Maxime, cur illud de aurium tinnitu quaesierim, non tam s purgandi mei gratia in ea re, quaru tu iam praeiudicasti neque culpae neque crimini confinem, quam ut ne quid dignum auribus tuis et doctrinae tuae congruens retire? cuerim.   dicam igitur quam breuissime potuero; | etenim
admonendus es mihi, non docendus. io      Plato philosophus in illo praeclarissimo Timaeo cae- 49 lesti quadam facundia uniuersum mundum molitus, (is) igitur postquam de nostri quoque animi trinis potestatibus sol-lertissime |[ disseruit et, cur quaeque membra nobis diuina prouidentia fabricata sint, aptissime docuit, causam mor-15 borum omnium trifariam percenset.   prim am causam pri-mordiis corporis adtribuit, si ipsae elementorum qualitates, uuida et frigida et h[i]is dnae aduorsae, non congruant; id adeo euenit, cum quaepiam earum modo excessit aut loco demigrauit. sequens causa morborum inest in eorum uitio, *o quae iam concreta ex simplicibus elementis una tamen specie coaluerunt, ut est sanguinis species et uisceris et ossi et medullae, porro ilia quae ex hisce singularibus mixta sunt,   tertio in corpore concrementa uarii fellis et so turbidi spiritus et pinguis humoris nouissima aegritudinum ss incitamenta sunt,  quorum e numero praecipuasí materia 60 5»« morbi comitialis, de quo dicere exorsus sum, cum caro in humorem crassum et spumidum inimico igni conliquescit el spirits indidem parto ex candore compressi aeris albida
F 114M1Ó*. cp 13«. 8 tp:potero cf. Cic. de legg. 1118,45 10 Tim. 82 Asqq. 11 molituf. (cp) molitur Rotsbach molitus (omisso igitur) v molitus, <is> Ellis cf. Phil. 1. I. p. 518sq. flor. 19 (39,17) an igitur mediae sentenliae interpositum est ut enim flor. c. 19 (40,5) ? 13 dilferuit (t emendando eff. tad. m.) 14 apertissime Goes 17 uuida cp: humid a (seá m in ras.) hiif (cp)   18 modum Wower   22 ossis v    23 concreta Latin
amari Wower    24 nouiss. cf. 13,3. 76,1    26 fi' cp : fi* (* al.. m. add.)   praecipuast He cf. 57,21     28 fpm (cp)   spiritu Colv apiritum ind. parit et Latin     calore Prie
APTLEI APOLOGIA 50. 61
57
Oud. _ fr-
et tumida tabes fluit.   ea namque tabes si foras corporis (eo) prospirauit, maiore dedecore quam noxa diffunditur; pectoris enim primorem cutim uitiligine in|signit et omni-modis maculationibus conuariat.   sed cui hoc usn uenerit, numquam postea comitiali morbo adtemptatur; ita aegri- 5 tudinem animi grauissimam leui turpitudine corporis com-
M9 pensat.   enimuero si perniciosa ilia dulcedo intus cohibita et bili atrae sociata uenis omnibus furens peruasit, dein ad summum caput uiam molita dirum fluxum cerebro im-miscuit, ilico regalem partem animi debüitat, quae ratione io pollens uerticem hominis ueluf arcem et regiam insedit. eius quippe diuinas uias et sapientis meatus obruit et obturbat; quod facit minore pernicie per soporem, cum potu et cibo plenos comitialis morbi praenuntia strangula-tione modice angit.   sed si usque adeo aucta est, ut is etiam uigilantium capiti offundatur, turn uero repentino mentis nubilo obtorpescunt |j et moribundo corpore, ces-sante animo cadunt.   eum nostri non modo maiorem et comitialem, uerum etiam diuinum morbum, ita ut Graeci iiQav voaov, uere nuncuparunt, uidelicet quod animi par- 20 tern rationalem, quae longe sanctissimast, earn uiolet.
Agnoscis, Maxime, rationem Platonis quantum potui pro tempore perspicue explicatam; cui ego fidem arbitratus
no causam diuini morbi esse, cum ilia pestis in caput redu<«>-dauit, haudquaquam uideor de nihilo percontatus, an esset ei mulieri illi caput graue, ceruix terpens, tempora pulsata, 36 aures sonorae.   [et] ceterum, | quod dexterae auris cre-
F 115*. cp 13*b. 2/3 corporis Casaub 1 albedo Colv (rb levxbv (ptiyuu Plato) muccedo Vulcan melius esset putredo sed v. Haupt Op. 111314 11 uelud (cp, sed t ex d al. m.eff.) arce & regia (cp) cf. Plat. Tim. 70A mutavit man. vetustiss. aut eadem aut alia in arce egregiä, in mg. addito d cf. praef. 34 12/13 obstrait et obturat Fulv 14/15 ftranguilatione (ead,. m. delev. i) 20 hUpcai hÖjcon (spir. et acc. al. m. add.) 21 fcffimaf s
tea (eras, f t m. recentiss. supra voc. add.) cp : fciffima e (§ in ras.) 23 cf. Plaut. Bacch. 570 24/25 redudauit em. m. rec. el cp 26 caput. Graue (em. al. m.)   pulaantia Wower  27 et dd. Salm
58
APVLEI APOLOGIA 51. 52
Oud. Xr
briores tinnitus fatebatur, signum erat morbi penitus adacti; nam dextera corporis ualidiora sunt eoque minus spei ad sanitatem relinquunt, cum et ipsa aegritudini swccumbunt. Aristoteles adeo in problematis scriptum * reliquk, quibuscwmque caducis a dextero morbus occipiat, eorum esse difficiliorem medelam. longum est, si uelim Theophrasti quoque sententiam de eodem morbo recensere;
tu est enim etiam eius egregius liber de caducis. quibus tamen in alio libro, quem de inuidentibus animalibus io conscribsit, remedio esse ait exuaias stelionum, quas uelut senium more ceterorum serpeutium temporibus statutis exuant; sed nisi confestim eripias, malignone praesagio an naturali adpetentia ilico conuertuntur et deuorant. haec idcirco commemoraui, nobilium philosophorum dispu-15 tata siraul et libros sedulo nominaui nec ullum ex medicis aut poetis uolui attingere, ut isti desinant mirari, si philo-sophi suapte doctrina causas morborum et remedia noue-runt.   igitur cum ad inspiciendum mulier aegra curationis
512 gratia ad me perducta sit atque hoc et medici confessione
20 qui adduxit ad (me eť) mea ratiocinatione recte factum esse conueniat, aut constituant magi et malefiei hominis esse morbis mederi, aut si hoc dicere non audent, fate-antur se in puero |] et muliere caducis uanas et prorsus caducas calumnias intendisse.
J5      Immo enim si uerum uelis, Aemiliane, tu potius 52 e2
- * F 115al>. qp 13b. 3 adaucti Groslot 3/4 egritudinif accübunt (qp) em. v 4 Arist. fr. coli. Bose p. 181 ' 5 reliqd (qp, sed d mut. int) qb; eq; (cp : eq) quibuscumque Scip. Gent quibusque contra us. Apul: Acidal. aeque reliquit quibus Jungermann 7/9 cf. Theophr. fr. 175 W. Biog. Laert. 72,13 (43) PUn. n.h.XXX 10,88sq. 10 exubiaf (qp, sed b wtut. in u) 12 pl'agio* (o ex ü ead. ut. vid. m.) qp: pfagio 19 post perducta sit intercidisse nonnulla putat vd VI, qualia: et earn quaedam interrogauerim, propter hoc factum; sed cf. Phil. I. I. p. 527 et 82,11: hoc per-ticere 20 (me et) add. He qp: meä sed inducta virgula ad me-am ratiocinationem v ac (et vd VT) mea ratiocinatione Fulv 23 uanafled (al. m. distinx.)   em. qp   25 enim del. Salm
APVLEI APOLOGIA 62. 53
59
Oui.
Kr.
caducus qui iam tot calumniis cecidisti.   neque enim gra-uius est corpore quam corde collabi, pede potius quam mente cor|ruere, in cubiculo despui quam in isto splendi-dissimo coetu detestari.   at tu fortasse te putas sanum, quod non domi contineris, sed insaniam tuam, quoquo te & duxerit, sequeris.   atqui contends, si uis, furorem tuum cum Thalii furore: inuenies non permultum interesse, nisi quod Thallus sibi, tu etiam aliis furis.   ceterum Thallus oculos torquet, tu ueritatem, Thallus manus contrahit, tu patronos, Thallus  pauimentis inliditur, tu tribunalibus; w postremo ille quidquid agit in aegritudine facit, ignorans peccat: at tu, miser, prudens et sciens delinquis, tanta uis morbi te instigat; falsum pro uero insimulas, infectum pro facto criminaris, quem innocentem liquido scis, tamen accusas ut nocentem. 15 Quin etiam — quod praeterii — sunt quae fatearis 53 nescire, et eadem rursus, quasi scias, criminari(s)>. ais enim me habuisse quaedam sudariolo inuoluta apud lares Pon-tiani.   ea inuoluta quae et cuius modi fuerint, nescisse te eoniiteris, neque praeterea quemquam esse qui uiderit; so tamen illa contendis instrumenta magiae fuisse. nemo tibi blandiatur, Aemiliane: non est in accusando uersutia ac ne impudentia quidem, ne tu arbitreris.   quid igitur? furor infelix acerbi animi et misera insania crudae senec-sil tutis.   his enim paene uerbis cum tarn graui et perspicaci 25 iudice egisti: 'habuit Apuleius quaepiam linteolo inuoluta apud lares Pontiani,   haec quoniam ignoro quae fuerint, iccirco magica fuisse contendo.   crede igitur mihi quod dico, quia id dieo | quod nescio.'   o pulchra argumenta et aperte crimen reuincentia.   'hoc fuit, quoniam quid so
F 116b. cp 13b 14*.        1 de numero clausulae cf. 55,7 6 ötenderi uif (cp, sed ri mut. in re) em. Beyte coÜ. 62,16 si con-tenderis lunt. post, si contendere uis v contendere si uis vdVl □
12 delinqui f ($« lac. alqd. eras, vid.) qp:delinqf 16 quod <paene> vdVl cf.praef. 25 17 criminari (in mg. d [cf.praef. 34\ m. recentiss. eff. criminarif-;)  qp:criminaril   22 non <tibi> vdVl
29 pulcha. (r vid. ead. m. add.)
60
APVLEI APOLOGIA 53. 64
Oud.
Kr.
fuerifc ignore' solus repertus es, Aemiliane, qui scias etiam ilia |[ quae nescis; tantum super omnis stultitia euectus es, quippe qui sollertissimi et acerrimi philosophorum ne 63 is quidem confidendum esse aiunt quae nideraus, at tu 5 de Ulis quoque adfirmas, quae neque conspexisti um-quam neque audisti. Pontianus si uiuevet atque eum interrogares, quae fuerint in illo inuolucro, nescire se respon-deret. libertus eecille, qui clauis ejus loci in hodiernum habet et a uobis stat, numquam se ait inspexisse, quan-
io quam ipse aperiret utpote promus librorum, qui illic erant conditi, paene cotidie et clauderet, saepe nobiscum, multo saepius solus intraret, linteum in mensa positura cerneret sine ullo sigillo,  sine uinculo.   quidni enim? magicae si* res in eo occultabantur: eo neglegentius adseruabam, sed
15 enim libere scrutandum et inspiciendum, si liberet, etiam auferendum temere exponebam, alienae custodiae commen-dabam, alieno arbitrio permittebam. quid igitur inprae-sentiarum uis tibi credi? quodne Pontianus nescierit, qui indiuiduo contubernio mecum uixit, id te scire, quern num-
20 quam uiderim nisi pro tribunali? an quod libertus ad-siduus, cui omnis facultas inspiciendi fuit, quod is libertus non uiderit, te qui numquam eo accesseris uidisse? deni-que ut, quod non uidisti, id tale fuerit, quale dicis: at-qui, stulte, si hodie illud sudariolum tu intercepisses,
S5 quicquid ex eo promeres, ego magicum negarem.
Tibi adeo permitto, finge quiduis, [r]eminiscere, exeogita, quod possit magicum uideri: tamen de eo tecum decer-tarem, | aut ego subiectum dicerem aut remedio acceptum
F lib*. q> U%b.        2 ftultitie uectuf (tp) em. Stewech 3 quippini Colv qui del. Iahn cf. 3, 12        6/7 interrogar& (tp
sed in mg. in. recentiss. V a. res) em. v interrogaretis ? Kr 8 etiam ille v    clauif (tp) e supra i add. m. recent.    12 ioläf (em. m. recentiss.)   <jp:foluf (u ex a eff. al. m.)     15 fed eui <p : fed eni   scilicet, enim Bosscha cf. Phil. I. I. p. 675   16 er-ponebä (b ex n librar. inter scribend.)      26 reminifeere (tp) comminiecere Colv   eminiscere Pric cf. 113,13 praef. 35 idem tnendum ap. Com. Nep. v. Alcib. S3,1
APVLEI APOLOGIA 54
61
Oud. Xt-
aut saero traditum aut somnio imperatum; mille alia sunt quibus possem more communi et uulgatissima ob-seruationum consuetudine uere refutare. nunc id postulas, ut, quod deprehemum et detentum tamen nihil me apud bonum iudicem laederet, id inani suspicione incertum et s incognitum |j condemnet. baud sciam an rursus, ut soles, et dicas: 'quid ergo illud fuit, quod linteo tectum apud lares
sis potissimum deposuisti?' itane est, Aemiliane? sic accusas, ut omnia a reo percontere, nihil ipse adferas eognitum. 'quam ob rem piscis quaeris?' 'cur aegram mulierem in- io spexisti?' 'quid in sudario habuisti?' utrum tu aecusatum an interrogatum uenisti? si aecusatum, tute argue quae dicis, si interrogatum, noli praeiudicare, quid fuerit, quod ideo te necesse est interrogate, quia nescis. ceterum hoc quidem pacto omnes homines rei constituentur, si ei, qui " nomen cuiuspiam detulerit, nulla necessitas sit probandi, omnis contra facultas percontandi. quippe omnibus sic, ut forte negotium magiae facessitur, quicquid omnino egerint obicietur. uotum in alicuius statuae femore sig-nasti: igitur magus es; aut eur signasti?   tacitas preces so
616 in templo deis allegasti: igitur magus es; aut quid opta-sti? contra: nihil in templo precatus es: igitur magus es; aut cur deos non rogasti? similiter, si posueris donum aliquod, si sacrificaueris, si uerbenam sumpseris. dies me deficiet, si omnia uelim persequi, quorum rationem as similiter calumniator flagitabit. | praesertim quod condi-tum cumque, quod obsignatum, quod inclusum domi ad-
F 115" 116*. <p 14b. 2/3 obsecratiomim Kr 4 rephenfü (tp) def. vdVl coll. flor. 19 (40, 1) Cic. pro Font. 2,3 pro Cluent. 36, 98 Quint, inst. or. 15, 33 deprebensum v quod propter simile verborum initium (cf. incert.—incogn.) commendat Novak re pre-henaum HiU    detftctum Fulv   8 cf. 52,24   9 pcontare {tp) em.
v percontans Kr    11 ut fata (<p) em. Salm  accufata em. ead.m.
tp : aceufatü l'j oif tp ■■ omf omnes v 17 ficut (qp) sicui Melissus sic (i. e. eo pacto cf. v. 14sq.), ut He cf. Phil I l.p.576 Sen. ep. 94, 39 (4,14, 6H) 28 facessetur Casaub 19 ftatu ^femore (y, postea recte distinct.) 20/21 cf. 8, 16 22 magui' (u librarius ipse ear; j eff.)     27 cuique Jungermann
62 APVLEI APOLOGIA 54. 55
Oud. XV.
seruatur, id omne eodein argumento magicum dicetur aut e cella promptaria in forum atque in iudicium proferetur.
Haec quanta sint et cuiusce modi, Maxime, quantus- &5 que campus calumniis hoc Aemiliani tramite aperiatur, 5 quantique sudores innocentibus hoc uno sudariolo ad-ferautur, possum equidem pluribus disputare, sed faciam quod institui: etiam quod non necesse est confitebor et interrogatus ab Aemiliano respondebo. interrogas, Aemi-liane, quid in sudario habuerim. at ego quanquam omnino
ie positum ullum sudarium meum in bybliotheca Pontiani possim negare ac, (si) maxime fuisse concedam, tarnen s* habeam dicere nihil in eo inuolutum fuisse, || — quae si dicam, neque testimonio aliquo neque argumento reuincar, nemo est enim qui attigerit, unus libertus, ut ais, qui
i* uiderit — tarnen, inquam, per me licet fuerit re/ertissimum. sie enim, si uis, arbiträre, ut olim Vlixi socii thesaurům repperisse arbitrati sunt, cum utrem uentosissimum manti-«7 cularentur.   uin dicam, cuius modi illas res in sudario obuolutas laribus Pontiani comniendarim? mos tibi geretur.
20 Sacrorum pleraque initia in Graecia partieipaui. eorum quaedam signa et monumenta tradita mihi a sacerdotibus sedulo conseruo. nihil insolitum, nihil incognitum dico. uel unius Liberi patris m^stae qui adestis scitis, quid domi conditum celetis et absque omnibus pro/anis tacite
25 ueneremini. at ego, ut dixi, multiiuga sacra et plurimos ritus et uarias cerimonias studio ueri et officio erga |
P 116*. qp 14b. 1 aut] et vdVl        promptuaria t!
Flaut. Amph. 156 eft. vdVl 3 euiufcemodi (qp) cuiusmodi Kr certe ceteris locis cuiuscemodi significat 'cuiusewmque modi1 cf. Neue Formend. IP p. 453 Arch. f. lat. Lav. X 386 11 possem Casaub ac (qp) at Salm attamen Iuiit. post, ac <^ut5 vdVl ac <si> Koch Goldbacher ac <(etsi> Kronenberg coll, 99,13 cf. praef. 25 Maxime edd. vett. concedo Kr (probato at) tarnen] cum v tarnen <cum> Kr ISreptiffimü (qp) em. Wytten-bach 16 Horn. Od. x 28 sqq. 19 in mg. d v. praef. 34 cf. 57, 11. 63, 22 23 mute (<p) symmystae v 24 japhanif em. qp 25 atqui Florid      26 uanaf (qp, sed al. m. em.)      cf. 77, 8
1
APVLEI APOLOGIA 55. 56
63
Oud. *>■
deos didici.   nec hoc ad tempus eompono, sed abhinc ferme triennium est, cum primis diebus quibus Oeam ueneram p[l]ublice disserens de Aeseulapii maiestate eadem ista prae me tuli et quot sacra nossem percensui. ea disputatio celebratissima est, uulgo legitur, in omnibus 5 manibus uersatur, non tam facundia mea quam mentione Aeseulapii religiosis Oeensibus commendata.   dicite aliquis, si qui forte meminit, huius loci principium. — audisne, Maxime, multos suggerentis? immo, ecce etiam liber offers'* tur.   recitari ipsa haec iubebo, quoniam ostendis huma- io nissimo uultu auditionem te istam non grauari. — 56 Etiamne cuiquam mirura uideri potest, cui sit ulla m memoria religionis, hominem tot mysteriis deum conscium quaedam sacrorum crepundia domi adseruare atque ea lineo texto inuoluere, quod purissimum est rebus diuinis 15 uelamentum?   quippe lana, segnissimi corporis excremem turn, pecori detracta iam inde || Orphei et Pythagorae scitis profanus uestitus est; sed enim mundissima lini seges inter optumas fruges terra exorta non modo indutui et  amictui  sanctissimis  Aegyptiorum  sacerdotibus,  sed so opertui quoque rebus saeris usurpatur.   atque ego scio nonnullos et cum primis Aemilianum istum facetiae sibi habere res diuinas deridere. nam, ut audio partim Oe<e>n-sium qui istum nouere, nulli deo ad hoc aeui supplicauit, sis nullum templum frequentauit, si fanum aliquod praetereat, 25
F 116»b. qp 16*. 3 plublice <p: publico (b ex p eff.) 3preme □ em. qp qd (q>) em. Casaub nof fep cenfui (qp) 7 dicito Kronenb 8 si quis Kr 11 auditione* (eras. vid. ') qp: auditione ii'ta* (eras. ") <p: ifta cf. 4,12 14 eo (f) em. v 17 iam inde def. Plasberg coll. 54,15, (unde potius i. inde <antiquitus> He, ed □ cf. met. 126 [23,23]), aliter Heraeus Woch.'f. klass. Phil. 1910, 261, iam inde <ab> Novak cf. 30,16. 83,14 met. V29 (126,13) VI29 (151,24) Pint. Capt. 645 Pseud. 970 18 a>phan; (in mg. ead. m. fa) em. qp cf. Herodot. II81 Zeller Phil, d. Or. V> 318 n. 5 22 in mg. d cf. praef. 34 23 audio <e> Gronov cf. 49M rectene? an subaudiendum 'dicentes1? 23/24 oenfiu (qp) 24 ad * hoc (eras, u) (p : adij hoc 24 fupplicauit (qp) alqs. vid. eradere conat. esse 25 pteat (ultima t ex d eff.) qp:ptereat (ereat in ras. ead. m.) ad
er
64
APVLEI APOLOGIA 66. 67
Oud. Kt_ nefas habet adorandi gratiafm] manum labris admouere. iste uero nec dis rurationis, qui enm pascuEt ac uestiunt, segetis ullas aut uitis aut gregis primitias impertit; nullum in uilla eius delubrum si turn, nullus locus aut 5 lucns consecratus. ecquid ego de luco et delubro loquor? negant uidisse se qui fuere unum saltern in finibus eius aut lapidem unctum aut ramum coronatum. igitur ad-gnomenta ei duo indita: Charon, ut iam dixi, ob oris et animi diritatem, sed alteram, quod libentius audit, ob 67
io deorum contemptum, Mezentius. quapropter facile intellego hasce ei tot initiorum enumeration es nugas uideri, et fors anne ob hanc diuini contumaciam non inducat animum uerum esse quod dixi, me sanctissime tot sacrorum signa 520 et memoraeula custodire.   sed ego, quid de me Mezentius
is sentiat, manum non uorterim, ceteris autem clarissima uoce profiteor: si qui forte adest eorundem sollemnium mihi particeps, Signum dato, et audias licet quae ego adseruem. nam equidem nullo umquam periculo com-pellar, quae reticenda accepi, haec ad pro/anos enuntiare.
20 Vt puto, Maxime, satis uideor cuiuis uel iniquissimo 57 sn animum explesse et, quod ad sudarium pertineat, omnem
F 116b. tp 15».      1 gräm (<p, sed cd. m. punctis del. m)
admouere nec (pr. m. add.)   tp : ifti  em. v     4 locus aut del. Jahn    sed cf. flor. 1 (1,1) lucus aut locus Vahlen fart, reete
6 eqcd def. H Mueller tp: & qd sed quid Groslot ef. tarnen 9,18. 10,22. 51,7 6 affuere Pric conicias qui <ibi> f.; sed cf. Vahlen Herrn. XXXIII253 in finibus eius post fuere
trSnsposuit Kr 7/8 adgnom—Ta ] «i ' duo (Ta ei litteris paulo maiorib.) tp •. agnomenta ei (enta ei ead. m. postea vid. addi-disse litt, paulo maior.)   8 p. 27, 21   9 audit ob {tp) (ob in ras.
pr. m., vid. antea scripsisse audito) 10 conteptu ezetiuf (m ex et lineolam supra e add. pr. m.; in mg. ead. add. mezen) cf. Verg. Aen. VII648 12 inducat animü (quia charta pertenuis est, perspicitur post t litt, u vocis facundia quae legitur in fol. reef. col. 2p. 63, 6) tp: inducatu animü v. praef. 30 16 cf. Otto Sprichw. d. Pom. 211 17 sign. cf. Plant, mil. gl. 1016 audiaf (<jp) def. Sauppe coll. 73,14; cf. tarnen 102, 16. 105, 8. 107, 24 audiat v      19 jjphanof (tp)
APVLEI APOLOGIA 57. 58
65
Oud. Kr.
criminis maeulam detersisse, ac bono iam periculo ad(e7) testimonium illud Crassi, quod post ista quasi grauissi-mum legerunt, a sujjspicionibus Aemiliani transcensnrus. testimonium ex libello legi audisti gumiae cuiusdam et desperati lurconis Iuni Crassi, me in eius domo nocturna 5 sacra cum Appio Quintiano amico meo factitasse, qui ibi mercede deuersabatur. | idque se ait Crassus, quamquam in eo tempore uel Alexandreae fuerit, tarnen taedae fumo et auium plumis comperisse.   scilicet eum, cum Alexandreae symposia obiret — est enim Crassus iste, qui non io inuitus de die in ganeas conrepat —, in illo cauponi»
$22 nidore  pinnas  de  penatibus  suis  aduectas aucupatum, fumum domus suae adgnouisse patrio culmine longe ex-ortum.  quern si oculis uidit, ultra Tlixi uota et desideria es hie quidem est oculatus; Vlixes fumum terra sua emergen- is tern compluribus annis e litore prospectans frustra cap-tauit: Crassus in paucis quibus afuit mensibus eundem fumum sine labore in taberna uinaria sedens conspexit, sin uero naribus nidorem domesticum praesensit, uincit idem sagacitate odorandi canes et uulturios; cui enim so cani,  cui uulturio Alexandrini caeli quicquam abusque Oeensium   finibus   oboleat?    est   quidem   Cras3us iste summns helluo et omnis fumi non imperitus, sed pro-fecto pro studio bibendi, quo solo censetur, facilius ad
S23 eum Alexandria<W> uini aura quam fumi perueniret.  in- 58 tellexit hoe et ipse incredibile futurum; nam dicitur ante
F 116b. tp 15»b.      3 fufpicioneb; (ex e eft', b; ead m.) 8 in del. Kr. v. 42,20      ulprors. evan.   tp-.i     tamjtae dajej fumo (signa distinctions al. m. add.)    <jp:atedae an taedae sit
a
non dispicitur; in mg. all. m. add. c atede e taedae Salm a taedae Hild v. Phil. I. I. p. 577 9 eum falso del. lohn cf. 34,1    10 iste] is lohn     11 cauponif (tp) cauponio Scriver
cauponae vel cauponii Brant 12 aucupantem Casaub 14 alixi (em. m. recentior) em. tp cf. Horn. Od. a 58 15 fue, mergente (tp) em. Casaub 23 fumi (tp) vid. fuisse fumu, sed emendat. a pr. to.      25 alexandria (tp) em. Casaub
5   BT Apulci Apologia ed. Helm (1066]
í
66
APVLEI APOLOGIA 58
Oud. Kr.
horam diei secundaria ieiunus adhuc et abstemius testimonium istud uendidisse. igitur scripsit baee se ad bunc modum comperisse: postquam Alexandria reuenerit, donium suam recta contendisse, qua iam Quintianus migrarat; ibi 5 in uestibulo multas auium pinnas offendisse, praeterea pa-rietes fuligine deformatos; quaesisse causas ex seruo suo, quem Oeae reliquerit, eumque sibi de meis et Quintiani nocturnis sacris indicasse. quam uero subtiliter compositum et uerisimiliter commentum me, si quid eius facere
io uellem, non domi meae potius facturum fuisse, Quintianum|| istum, qui mibi assistit, quem ego pro amicitia quae mihi cum eo artissima est proque eius egregia eruditione et perfeetissima eloquentia honoris et laudis gratia nomino, hunc igitur Quintianum, | si quas auis in cena habuisset
is aut, quod aiunt, magiae causa interemisset, puerum nullum habuisse, qui pinnas conuerreret et foras abiceret; praeterea fumi tantam uim fuisse, ut parietes atros redderet, eamque deformitatem, quoad habitauit, passum in cubi-culo suo Quintianum,   nihil dicis, Aemiliane, non est ueri «
ao simile, nisi forte Crassus non in cubiculum. reuersus per-52t rexit, sed suo more recta ad focum. unde autem seruus Crassi suspicatus est noctu potissimum parietes fumigatos? an ex fumi colore? uidelicet fumus nocturnus nigrior est eoque diurno fumo differt.   cur autem suspicax seruus
25 ac tarn diligens passus est Quintianum migraro prius quam mundam domum redderet? cur illae plumae quasi plumbeae  tarn   diu   aduentum   Crassi  manserunt? non
■
F 116» 117*. cp 15s.       1 horü (cp supra voc. add. schol. c horam)      lelun; (cp) e ex u ead. m.      7 reliquerat Elmenhorst
cf. v. 3 12 egregig—ruditione (em. ead. m.) <p:eggia eruditione 13 no*|mino (eras, m)       15 intere |       miffet (lineola deleta,
in lac. nihil umquam fuit)      cp:interemiffe {add. schol. •> tet) 18 quo adhabitauit       recte distinx cp.       19/20 ueri* j fimile (eras, f in fine vers.)      21 äü (t. e. autem) (<p)      22 fumigat;
(cp, add. in mg. « tof)    26 ille (cp)    27 plübe|ac tandiu (cp, add.
in mg. c a°, sed tarn) plumbariae Süd plumbeae <(haeserunt^>
APVLEI APOLOGIA 58. 59 67
Oud. Kr.
insimulet Crassus senium suum: ipse haec potius de fuligine (oo) et pinnis mentitus est, dum non potest nec in testimonio dando discedere longius a eulina.
Cur autem testimonium ex libello legistis?   Crassus 59 ipse  ubi gentium est?   an Alexandriám taedio domus s remeauit?  an parietes suos detergit?   an, quod uerius est, ex crapula helluo adtemptatur? nam equidem hie Sabratae aim hesterna die animaduerti satis notabiliter in medio s2ó foro tibi, Aemiliane, obructantem.   quaere a nomenclato-$se ribus tuis, Maxime, quamquam est ille cauponibus quam io nomenclatoribus notior, tamen, inquam, interroga, an hie Iunium Crassum Oeensem uiderint; non negabunt. ex-hibeat nobis Aemilianus iuuenem honestissimum, cuius testimonio nititur.   quid sit diei uides: dico Crassum iam dudum ebrium stertere, aut secundo lauacro ad repotia is cenae obeunda uinulentum || sudorem in balneo desudare. is tecum, Maxime, praesens per libellum loquitur, non quin  adeo  sit   alienatus  omni  pudore, ut etiam,  sub ?o oculis tuis si foret, sine rubore ullo mentiretur, sed for-tasse nec tantulum potuit | ebria<^im'we> sibi temperare, 20 ut banc horam sobrie expectaret: aut potius Aemilianus de consilio fecit, ne eum sub tam seueris oculis tuis con-stitueret, ne tu beluam illam uulsis maxillis foedo aspectu de facie improbares, cum animaduertisses caput iuuenis barba et capillo populatum, madentis oculos, cilia turgentia, 25
ac vd VI plumbeae [ac] Kr plumbeae He cf. praef. 44 Phil. I. I. p. 577
F 117*. cp 15b16*.       1 Insimul & (cp)       8 cú (cp) eum
Salm    nauseabiliter? Colv      9 obructatě (ead. m. em.) aň <p: an       11 notior (cp) pars lift, n et o eras., sed perspieua 17 ifte cu (cp) recte distinx. Acidal 17/18 q E qn (prius q
del. ead. m.) cp:no qn    20 ebria (cp) ebrius v a bria Hild coll. □ Arnob. VII 29 (263, 14 Reifl) v. Corp. Gloss. Lat. VI152 bria Kr ebriacuB vdVl ebriamine He ebriositate Novák      21 ibbrie ('del.)      23 baluá (cp, sed em. ead. m.)      25 marcentes Heins s
ciliat—gentia (cp) 5*
68
APVLEI APOLOGIA 59. 60
Oud. Kr.
rictum Qatumy, sal i u osa labia, uocem absonam, manuum tremorem, ructus<(s)>piram<(e«^. p atrimonium omne iam prid em abligurriuit, nec quicquam ei de bonis paternis superest, íi? nisi una domus ad calumniam uenditandam, quam tamen 5 numquam carius quam in hoc testimonio locauit; nam temulentum istud mendacium tribus milibus nummis Aemi-
528 liano huic uendidit, idque Oeae nemini ignoratur.
Omnes hoc, antequam fieret, cognouimus, et potui de- *0 nuntiatione impedire, nisi scirem mendacium tarn stultum
io potius Aemiliano, qui frustra redimebat, quam mihi, qui merito contemnebam, obfuturum. uolui et Aemilianum damno adfi'ci et Crassum testimonii sui dedecore prostitui. ceterum nudiustertius haudquaquam occulta res acta est in Rutini cuiusdam domo, de quo mox dicam, intercesso-
15 ribus et deprecatoribus ipso Eufino et Calpurniano. quod eo libentius Rufinus perfecit, quod erat certus ad uxorem li suam, cuius stupra sciens dissimulat, non minimám partem praemii eius Crassum relaturum.   uidi te quoque, Maxime, coitionem aduersum me et coniurationem eorum
jo pro tua sapientia suspicatum, simul libellus ille prolatus est, totam rem uultu aspernantem.   denique quamquam
529 sunt <(t«)tsolita audacia et importuna impudentia praediti tamen testimonio Crassi, cuius oboluisse faecem uidebant,
P 117». qp 16*. 1 rictum <restrictum> Acidal <apertum)> Gentil <hiantem> Wower <hiulcum> Brahman <tetrum} vel (spurcum) Hild <diductum> Iahn <latum> He cf. Ov. met. II 481 III 674 falibofa (al. m.*ex b eff.) em. cp 2 ructu fpinä (cp) rnctuB spumam Rutgers r. popinam Pric coll. Cic. in Pis. 6,13 (sed débébat: ructum popinae) r. poenam Lennep r. tremorem Hild ructum spumam Ellis ructus sentinam Purser ructus spiram He cf. 64, 7 sq., fpectam met. VII13 (163,25), adcognom flor. 6 (7,1) 4 uenditanda Vulc 5 nň (cp) em. v 10 redimebat (b ex r inter scribend. librar. eff.) 12 dana id faci& (cp) em. v damni id pati et Rohde     13 occultaref em. cp occulto Casaub
14 p. 83,5 sqq. cf. 75,18   15 depectoribus Kronenberg  18 pmi'
(ead. m. add.) 19 curationé (cp) em. v 22 folita (cp) insolita Iahn soluta edd. vett. stolida Ellis 23 teftimonio (cp) pertinet ad niti; mutavit A. sententiam testimonium Colv
í
APTLEI APOLOGIA 60. 61
69
Oud. Mr.
— nec ipsi ausi sunt perlegere nec quicquam eo mii.ni) uerum || ego ista propterea commemoraui, non quod pin-narum formidines et fuliginis maeulam te praesertim iudice timerem, sed ut ne impunitum (Crasso) foret, crassum □ quod Aemiliano, homini rustico, fumum uendidit. 5 Unwm etiam crimen ab illis, cum Pudentillae litteras 61
530 legerent, de cuiusdam sigilli fabricatione pro|latum est, quod me aiunt ad magica maleficia occulta fabrica ligno exquisitissimo comparasse et, cum sit <^s>celeti forma turpe et horribile, tamen impendio colere et Qraeco uocabulo io
sa (Hacitia nuncupare. nisi fallor, ordine eorum uestigia persequor et singillatim apprehendens omnem calumniae textum retexo.
Occulta fuisse fabricatio sigilli quod dicitis qui potest, cuius uos adeo artificem non ignorastis, ut ei, praesto is
532 adesset, denuntiaueritis? en adest Cornelius Saturninus artifex, uir inter suos et arte laudatus et moribus com-probatus, qui tibi, Maxime, paulo ante diligentor scisci-tanti omnem ordinem gestae rei summa cum ride et ueri-tate percensuit: me, cum apud eum multas geometricas 20 formas e bwxo uidissem subtiliter et adfabre factas, in-uitatum eius artificio quaedam mechanica ut mihi elabo-rasset petisse, simul et aliquod simulacrum cuiuscumque uellet dei, cui ex more meo supplicassem, quacumque 72 materia, dummodo lignea, exculperet. igitur primo buxeam °s
F 117''. cp 16*.        2 cómemoraui (co ex eu eff. ead. m.)
ta te _ j
3 macula pfertf (   add. ead. m.)   cp : macula te (distinx. ah m.)
4 "for& "craffú (vid. ead. m. ordinem mut.)   cp : craffu for& <[Cra8so^> add. He; omissa scil. altera voce quae supervacanea vidc-batur librar. ordinem archety pi restituere voluit; cf. 58,23sq. 70,23. □ 71,13. 72,1 sq.   6 Unde  cp:V5 inde Acidal unum Salm   9 ce-leti (cp) em. Casaub.   11 BaciXectN em. v   12 perfequar (cp) em. y 16 cui; (cu eff. ex hi al. m., sed prior m. in mg. add. cu) cp:cui;
ignoraftif (It ex t ead m. inter scribend.) (cp)      15/16 ut ei
™* — nt
pľto I adeff& in mg. ead. m. i ut   cp:ut ei pfto ade& (   m. recens) 18 paulo (u ex 1 inter scribend. eff.)        21 euoxo (cp) em. Colv post Erasmum      22/23 elaboraret Acidal cf. v. 24 113$
70 APVLEI APOLOGIA 61. 62. 63
Oud. xTt
temptasse[t].  interim dum ego ruri ago, Sicinium Pontia- 02) num priuignum meum, qui mihi factum uolebat, impetratos hebeni loculos a muliere honestissima Capitolina ad se attulisse, ex ilia potius materia rariore et durabiliore uti 5 faceret adhortatum: id munus cum primis mihi gratum
*■« fore, secundum ea se feetsse, proinde ut loculi[s] suppe-tebant. ita minutatim ex tabellis compacta crassitudine Mercuriolum expediri potuisse.
Haec ut dico omnia audisti. praeterea a filio Capito- 02
io linae probissimo adulescente, || qui praesens est, sciscitante te eadem dicta sunt: Pontianum loculos petisse, Pontianum Saturnino artifici detulisse. etiam illud non negatur, Pontianum a Saturnino perfectum sigillum recepisse, postea mihi dono dedisse. his omnibus palam atque aperte pro-
16 batis quid omnino superest, in quo suspicio aliqua magiae delitescat? immo | quid omnino est, quod uos manifesti mendacii non reuincat? occulte fabricatum esse dixistis quo<d> Pontianus splendidissimus eques fieri curauit, quod Saturninus uir grauis et probe inter suos cognitus in taberna
so sua sedens propalam exculpsit, quod ornatissima matrona munere suo adiuuit, quod et futurum et factum multi cum seruorum tum amicorum qui ad me uentitabant sederunt, lignum a me toto oppido et quidem oppido quaesitum non piguit uos commentiri, quem [quern] afuisse in eo tempore
25 scitis,quem ius<Y>isse fieri qualicumque materia probatum est.
Tertium   mendacium   uestrum   fuit  macilentam   uel 68 omnino euisceratam formam  diri  cadaueris  fabricatam, »
F 117b. qp 16»».       i teptaff& Interim (m. del. et * supra
me. add. ni. recentiss.)   qp:téptaff& inti   em. v     Sed interim Beyte      2 <gratum> factum vdVl; sed Symm. epist. 166 eft. Novák aut interpretand. 'qui id (sc. simulacrum) mihi fieri volebať 3 baculoa Seal      6 loculif (qp) em. v       7 ita* (eras. ')
o
16 qd uof (linea inferior induct.)      18 quo   qp:eo (in mg. c
quod m. recent.)      24 quěquě   qp: q q (sed prior * mut. in *) □   quem v     25 iufiffe   em. tp      27 »euifeeratä (eras, e, prior e ex u eff. ead. m.)    duri (qp) em. v
APVLEI APOLOGIA 63
71
Oud.
Kr.
534 prorsus horribilem et larualero. quodsi compertum habeba-fWJ tis tam e[n]uidens signum magiae, cur mihi ut exhiberem non denuntiastis?  an ut possetis in rem absentem libere mentiri?   cuius tamen falsi facultas opportunitate quadam meae consuetudinis uobis adempta est.   nam morem mihi 5 habeo, qu<o>quo earn, simulacrum alicuius dei inter libellos conditum gestare eique diebus festis ture et mero et ali-quando uictima[s] supplicare. dudum ergo cum audire<>> sceletum perquam  impudenti  mendacio  dictitari, iussi, curriculo iret aliquis  et ex hospitio meo Mercuriolum io afierret, quem mihi Saturninus iste Oeae fabricatus est. cedo tu eum, uideant, teneant, considerent.  em uobis, quern scele<Y>tus ille sceletum nominabat.  a.uditisne recla-mationem omnium qui adsunt?   auditisne mendacii uestri damnationem? non uos tot calumniarum tandem dispudet? i5 hiccine est sceletus, haeccine est larua, || hoccine est quod appellitabatis daemonium?  magieumne istud an sollemne
et commune simulacrum est? accipe quaeso, Maxime, et contemplare; bene tam puris et tam piis manibus tuis traditur res consecrata. em uide, quam facies eras decora so et suci palaestrici plena sit, quam hilaris | dei uultus, ut
535 decenter utrimque lanugo malis   deserpat, ut in capitc crispatus capillus sub imo pillei umbraculo appareat, quam lepide super tempora pares pinnulac emineant, quam autem festiue circa humeros uestis substricta sit.  hunc qui see- 25 letum audet dicere, profecto ille simulacra deorum nulla
f °
F 117b 118*. tp 16b.   1 laruilě (qp, in mg. add. c laruale3) 2 tam|uidenf   qp:tň uidenf   em. Lips      6 ququo (sic) em. tp
8 uictimaf (qp, sed in mg. m. rec. c mis)   em. Hild audire em. tp    12 tu] ut Kr del. Salmi   cf. 78,10    em   <p:em   en v
13 fcelet;   qj:fceleft9   sceletus dcf. Kronenb coll. 64,8 76,9
scelus?iTe cf. Plaut. Bacch. 1094 Ter. Andr. 607      16 fcelet;
( m. rec. add.) qp:lceleft
21 pala ě rici (c mut. in Í)
(tp, supra c add.c) 24 timpora (qp) au (qp) (i. e. autem) del. Biese     26 <(aut> nulla Biese
72
APVLEI APOLOGIA 63. 64
Oud.
Kr.
uidet aut omnia neglegit; hune denique qui laruam putat, n ipse est laruans.
At tibi, Aemiliane, pro isto mendacio duit deus iste 64 superum et inferum commeator utrorumque deorum malam s gratiam semperque obuias species mortuorum, quidquid um-brarum est usquam, quidquid lemurum, quidquid manium, quidquid larwarum, oc[c]ulis tuis oggerat, omnia noctium occursaeula, omnia bustorum formidamina, omnia sepul-chrorum terricul amenta, a quibus tamen aeuo et merito m haud longe abesft].  ceterum Platonica familia nihil noui-
ii mus nisi festum et laetum et sollemne et superum et eaeleste. quin altitudints studio secta ista etiam caelo ipso sublimiora quaepiam uesti<^«)uit et in crtimo mundi tergo stetit, scit me uera dicere Maximus, qui zbv vxtQ-
15 ovgaviov zonov et ovQavov v&rov legit in P&aedro diH-genter. idem Maximus optima intellegit, ut de nomine etiam uobis respondeam, quisnam sit ille non a me primo, sed a Platone fiviidtvg uuncupatus: rapi zbv navrcov facilea ntxvz covl xal ixuvov i'vsKct ncivxa, quisnam sit ille basileus,
so totius rerum naturae causa et ratio  et origo initialis,
F 118*. tp 16b.   1 uidit lahn fort, recte   2 laruatus v   3 aut (a-t» ras. al. m. eff., perspicua sunt vestigia: di, ut fuerit duit;
*» m0        i^od iam eras, est, script, a m. admodum antiqua^1)
tp: d& (al. m. add.)   4 cf. met. XI11 (274,19) mala* (eras.maBIla)
9?:ma|naafst'c>        6 qcqd (c tnut. ead. m. in d) lemuru
7 larbaru (b in v mut. al. m.)
10 abeft (tp,
occulif em. tp
gB.
add. in mg. c abef)       13 ueftiuit (al. m. em.) qnueitiuit
Ineftimo (in mg. d pr. m. add. cf. praef. 34) tp: in eftimo 14 tg*o(retit (tp) al m. distinx. dogit v restitit Spengel retexit Kr stetit Vahlcn 14/15 TOYTepoypawioN tottdn ecoypa | Noyutxo et ovQctvov Vahlen M tg> tov ovquvov vsecund. Plat. Pfiaedr. 247 C 15 fgdro (<p) 18 BaaXeyc iren tujnttgnton BaciXea | iraNT£crtKaiK£iNoJ'eneka(k ex c ead. m.) n-aura Plat, epist.II312E ut gloss, damnat Bosscha reppi—basileus del. Spengel dcf. Vahlen cf. Phil. 1. I. p. 551 20 origo. Initialis et origo del. lahn sed cf. met. IV 30 (98,8)
APVLEI APOLOGIA 64 65
73
Oud. Kr-
summus animi genitor, aeternus animantum sospitator, assi-duus mundi sui opifex, sed enim sine opera opifex, sine is cura sospitator, sine propagatione genitor, neque loco ne-que tempore neque uice || ulla comprehensus eoque paucis * w cogitabilis, nemini effabilis.   en ultro augeo magiae suspi- 65 cionem: non respondeo tibi, Aemiliane, quern colam (tccodftt; quin si ipse proconsul interroget, quid sit deus meus, taceo. | De nomine ut inpraesentiarum satis dixi.   quod su-perest,   nec ipse sum  nescius quosdam circumstantium cupere audire, cur non argento uel auro, sed potissimum 10 ex  ligno  simulacrum fieri uoluerim, idque eos arbitror non tam ignoscendi quam cognoscendi causa desiderare, ut hoc etiam scrupulo liberentur, cum uideant omnern suspicionem criminis abunde confutatam.   audi igitur cui cura cognoscere est, sed animo quantum potes erecto et 15 attento, quasi uerba ipsa Platonis iam senis de nouissimo legum libro auditurus: fcotatv r)i c\va®i}ucna %qz&v i'fiuezga rbv  phqiov &vdga tlvctTt&ivTK 6*o>QH6&ai.     yi\   ftfv ovv itltia  zi  oinfjaemg  mqcc  nact ituvzav &i&v'   (ti}<$Hg ovv dswiocog hqcc na&ugovza ftiOtg — hoc eo prohibet, ut so delubra  nemo audeat priuatim constituere; censet enim satis esse ciuibus ad immolandas uietimas templa publica —  deinde subnectit: ^uGog <Je  xai atryvgog iv HXkctig noXiSiv idlct xttl iv kgoig iciiv imtp&ovov Kzr\atx, eXetpctg Si Kito hXoiiiorog ipvir}v acotiavog ovx cv^ctgi- avdd-Tjfiu, w aldijoog Si xal %alnbg nokifiav ogyavce'   £vk)v  di  fiovo- 26 §vi.ov o xi uv ftiXrj Tig  tkvazi.'&ho),  xal U&ov &>6avztog.
F 118*. tp 16b 17".       2 o fui (o del.)        4 uoce Casaub 6 naciXeci 7 tacebo v 14 audi] cf. t>4, 16 sq.
17—20 oeTiciNdeasa | OhMaTaspiuNeN MtiwaiNMeTPiat | NaNdpaasn-6tKTadujr€ic 0airhM€|NOs NeciraTeoi Khcewcitra TraciiTOK |'i on (o indux. ead. m. et superscrips. uj) SeumMhdeic oyKdeyTerocieraKa | 6i€PoyTai6eoyic legg. XII 1)55 E 22 immolan * daf (eras. 1') 23—27 srvcTocdcKaXaprf |j-ocesoXXatc uoXeaNKltaKaieNici'oicI €Ctik trnqjeoNONKThMaeXeqiacdeatto |X£AoiiTOToctyxhNcu)MaToc oyK eyxeri ana GeMacuhroc de Kat xqXkoc TroXeMWNoipraNa EyXov de MosoEy XoNonaNGeXh JTicaNaTiOcTiu Km Xi9oyu)ca-fiu>c legg. XII955Esq.
24 idia ts v.al codd. Plat.      25 svayh codd. Plat, tvxte'ss v em. He
74
APVLEI APOLOGIA 65. 66
APVLEI APOLOGIA 66. 67
75
<>**■ Kr.
ut omnium assensus declarauit, Maxime quique in consilioW estis, competentissime uideor usus Platone ut uitae magistro, ita causae patrono, cuius legibus obedientem me 4 uidetis. ||
W      Nunc tempus est ad epistulas Pudentillae praeuerti, uel 66 adeo totius rei ordinem paulo altius petere, ut omnibus manifestissirae pateat me, quern lucri cupiditate inuasisse Pudentillae domum dictitant, si ullum lucrum cogitarem, fugere semper a domo ista debuisse, quin et in ceteris
io causis minime prosperum matrimonium, — nisi ipsa mulier tot incommoda uirtutibus suis repensaret, iniwicum.
Neque enim ulla alia causa praeter cassam inuidiam repperiri potest, quae indicium istud mihi et multa antea pericula uitae conflauerit.   ceterum cur Aemilianus com-
15 moueretur,  etsi uere magum me  comperisset, qui non modo ullo facto, sed ne tantulo quidem dicto meo laesus est, ut uideretur se merito ultum ire? neque autem gloriae n causa me accusat, ut M. Antonius Cn. Carbonem, C. Mu-cius A. Albucium, P. Sulpicius Cn. Norbanum, C. Furius
F 118»b. tp 17». 1 q; q fo) Cf. 1,2. 76,8 4 Ego . G CRISPVS SA|LVSTIVS EMENDAVIJiOME FELIX ■ -1 APVLEI PLATONICI MADAVRNSIS|PRO SE APVT ■ CL • MAXÍMVM •
PROCOS DE I MAGIA LID • I . EXPLICIT • INCIP • LIB • II • I LEGE FELICITER • - 5 reuerti ? He cf. 69,6 6 repetere lahn 7 qug 10 casibus Colv <et> uíbí « 11 inunicú (tp) em. v iniqnum vir doct. in mg. erf. lunt. inicum Kossbach-ÍI cur (<p) fere evan.    16 laefuť č (qp)   f é paene evan., vid.
re» rfl
al. m. ex u efficere voluisse o 17 uidet (ead. m. add. , quo effectum est ut compendium ' iam vix conspicuum sit) <p:uid& (=uideret) del extrcma parte compendia & superscr. m.recentiort 18 caula* (eras. ) tp : causa accufat * (eras, est litt. antea inducta) cf. Cic. ad fam. 1X21,3 18/19 mutiuf (?) Cic. Brut. 26,102 de or. 1170,281; sed T. Albucins Q. Mucium accusavit C. Iulius T. Albucium Sauppe coll. Cic. de off. II 14,50 19 albutiii (<p) C. Norbanum Kr. coll. Cic. de off. II 14,49 de or. 1121,89 L. Fufius Kr coll. Cic. Brut. 62,222 de off. II14,50 erravit A. in nominibus
a
Oud Kt-
M'Aquilium, 0. Curio Q. Metellum.   quippe homines eru-f"> 539 ditissimi iuuenes laudis gratia primum hoc rudimentům forensis operae subibant, ut aliquo insigni iudicio ciuibus suis noscerentur.   qui mos incipientibus adulescentulis ad illustrandum ingenii flórem apud antiquos concessus diu 5 exoleuit.   quod si nunc quoque frequens esset, tamen ab hoc procul abfuisset; nam neque facundiae ostentatio rudi et indocto neque gloriae cupido rustico et barbaro neque inceptio patrociniorum capulari seni congruisset; nisi forte Aemilianus pro sua seueritate exemplum dedit et ipsis io maleficiis infensus accusationem istam pro morum inte-gritate suscepit.   ai hoc ego Aemiliano, non huic Afro, sed illi Afrieano et Numantino et praeterea Censorio uix credidissem:  ne  huic frutiei credam  non modo odium peccatorum, sed saltem intellectum inesse. 15 Quid igitur est?   cuiuis  clariws di|lucet aliam rem 67 inuidia nullam esse quae hunc et Herennium Rufinum,7S impulsorem huius, || de quo mox dicam, ceterosque inimi-cos meos ad nectendas magiae calumnias prouocarit. quinsy (que) igitur res sunt, quas me oportet disputare.   nam si 20 probe memini, quod ad Pudentillam attinet, haee obiecere: una res est,  quod numquam earn uoluisse nubere post priorem maritum, sed meis carminibus coactam dixere; altera res est de epistulis eius, quam confessionem magiae putant; deinde sexagesimo anno aetatis ad lubidinem nub- *5 sisse, et quod in uilla ac non in oppido tabulae nubtiales
F 118b. tp 17*h. 1 M' (q?) M' Casaub cf. Ascon. in
Cornel. 63      hominef (qp) hi omnes Bosscha cum Abramio
3 indicio Meurs 7 am|fuiff& <p:affuiff& ( al. m. add.) em. v 12 ad (ip) cf. 55,1 16 elaridilucfc (<p) clare dilucet v clari9d. He cf. Phil. 1. I. p. 578 clarius die lucet lahncf. 92,14 claridie Ellis coll. 'postridie' (i. e. Hn clear day') alia ('evan., al.m.add.-) 17 inuidia* (eras.') qpriuidia 18 de quo mox dicam (sc. 83, 5sqq.) del. Kr coll. 68,14 19/20 Quin (<j>) quinque v 20 quaf (al. m. erasa T effec. quo, m. tertia superscr.^) <p:qr 24 epitif (<p) 25 liibidine (d ex u ead. m. eff. inter scribend., punct. al. m. add. sub u)
76 APVLEI APOLOGIA 67. 68
Oud. Kr.
sint consignatae, tertio et quarto loco obiecere; nouissima ("J et eadem inuidiosissima criminatio de dote fuit.  ibi omne
□ uirus totis uiribus adnixi effu[n]dere, ibi maxime angebantur, atqne ita dixere me grandem dotem mox in prineipio
5 coniunctionis nostrae mulieri amanti remotis arbitris in uilla extorsisse. quae omnia tarn falsa, tarn nibili, tarn inania ostendam adeoque facile et sine ulla controuersia refutabo, ut medius fidius uerear, Maxime quique in con-silio estis, ne demissum et subornatum a me accusatorem io putetis, ut inuidiam meam reperta occasione palam restin-guerem. mihi credite, quod reabse intelle<(<;e>tur: oppido quam mihi laborandum est, ne tarn friuolam accusationem me potius callide excogitasse quam illos stulte suscepisse existimetis.
Hi      Nunc dum ordinem rei breuiter persequor et efficio, ^
16 ut ipse Aemilianus re cognita falso se ad inuidiam meam inductum et longe a vero aberrasse necesse habeat con-fiteri, quaeso, uti adhuc fecisiis uel si quo magis etiam f* potestis, ipsum fontem et fundamentům iudicii huiusce
io diligentissime cognoscatis.
Aemilia Pudentilla, quae nunc mihi uxor est, ex quodam Sicinio Amico, quicum antea nubta fuerat, Pontianum et Pudentem filios genuit eosque pupillos relictos in potestate paterni aui — nam superstite patre Amicus
25 decesserat — | per annos ferme quattuordecim memorabili pietatc sedulo aluit, non tamen libenter in ipso aetatis suae floře tam diu uidua.   sed puerorum auus inuita(i»>
*SF 118b. qp 17b.    3 adnexi (qp) em. v 'sc. sunť Hild effun-
□ dere (qp) em. v cf. 81, 9 5 mulieri amanti {inter i et a lac. 3 litt, in qua nihil script, fuit; in mg. m. pr. d cf. praef. 3d) tp par-vam lac. servavit   perdite vel misere inseruit Bossbach deamanti
□ Purser    8 cf. praef. 22    9 submissum Wower immissum Lips
emisauin Casaub     Ilreabfe(qp)   intellet (m. recentiss. add. B"r8)
□ qp: intelleget 15 et del. H Mueller      officio (qp) em. v
17 erraffe {em. ead. m.) qp: aberraffe 18 feciror (qp) fecistin Prie fecistis uos Ellis cf. praef 25sq. si qua vdVl 19 men-dacii edd. velt. inuidiae Gruter 27 inuita [lineolam al. m. add., ut apparct ex forma)   tp:inuita
APVLEI APOLOGIA 68. 69 77
Oud. Kr.
earn concijjliare studebat        ceterum filiofs] suo[s] Sicinio 09) Claro eoque ceteros procos absterrebat; et praeterea mina-batur, si extrario nubsisse<(0, nihil se filiis eius ex paternis eorum bonis testamento relicturum. quam condicione<W> cum obstinate propositam uideret mulier sapiens et egregie pia, 5 ne quid filiis suis eo nomine incommodaret, facit quidem tabulas nubtiales cum quo iubebatur, cum Sicinio Claro, uerum enimuero uariis frustrationibus nuptias eludit eo ad, dum puerorum auus fato concessit relictis filiis eius heredibus ita, ut Pontianus, qui maior natu erat, fratri io 142 suo tutor esset,   eo scrupulo liberata cum a principibus 69 uiris in matrimonium peteretur, decreuit sibi diutius in uiduitate non permanendum; quippe ut solitudinis tae-dium perpeti posset, tamen aegritudine<W> corporis ferre non poterat.   mulier sancte pudica, tot annis uiduitatis is sine culpa, sine fabula, assuetudine coniugis torpens et diutino situ uiscerum saucia, uitiatis intimis uteri saepe ad extrémům uitae  discrimen doloribus   obortis exani-mabatur.   medici cum obstetricibus consentiebant penuria W matrimonii moi-bum quaesitum, malum in dies augeri, aegri- io tudinem ingrauescere; dum aetatis aliquid supersit, nub-tiis ualitudinem medicandum.    consilium istud cum alii
F 119*. <p 17b.      1 ftudebat. ceterü (qp) cet. del. Novák ut dittogr. (v. 2 ceteros) iterum Biese alteri v cetero (i. e. tó Xotxm vim) Kroll in cet. He sc. ěg to Xoíitóv cf. Sen. ep. 78,16 (p. 280,2 if) filiof fuof (qp) em. v      suo scilicet Brahman    2 mirabatur
oi
em. ead. m. 3 nubfiffe (qp, sed pf) al. m. add. t i čditioně (B1 et lineolam supra e add. m. recentiss.) em. qp 7 cum Sic. CI. del. Brant cf. Phil. 1.1 p. 517 8 uanif (qp) uarüs Lips □ cf. 62,26 si vanae fuissent, nemo eis deceptus fuisset 8/9 eo addü (qp) coad (i. e. quoad) dum vir doct. in lunt. post, adeo Kr quoad [dum] Goldbacher et eo id Koziol eoad ex eludit ortum putat Novák 14 egritudine (qp) supra extrem e al. m. add.m 16 affuetudine (qp) supra extrem, e ras. parva desuetudine Casaub cf. flor. 17 (32,2) sed torpebat quia assueta erat coniuge uti    coniugii ? He   cf. 65,11. 102, 6       18 extrému (u ex a)
<p: extrema (em. ead. m.)     22 ualétudiné (em. ead. m.) medi-candam Novák
78
APVLEI APOLOGIA 69. 70
Oud. Kr.
approbant, tum maxime Aemilianus iste, qui paulo priusW confidentissimo mendacio adseuerabat numquam de nubtiis Pudentillam eogitasse, priusquam foret magicis maleficiis a me coacta, me solum repertum, qui uiduitatis eius uelut 5 quandam uirginitatem carminibus  et  uenenis uiolarem. saepe audiui non de nibilo dici mendacem memorem esse s« oportere; at tibi, Aemiliane, non uenit in mentem, priusquam ego Oeam uenirem, te litteras etiam, uti nuberet, scribsisse ad | filium eius Pontianum, qui tum adultus ío Romae aýebat.   cedo tu epištolám uel potius da ipsi: legat, sua sibi uoce suisque uerbis sese reuincat.
Estne haec tua epištola? quid palluisti? nam erube-scere tu qnidem non potes.  estne tua ista subscribtio? — reci||ta quaeso claiius, ut omneš intellegant, quantum 15 lingua eius manu discrepet, quantumque minor illi[s] sit mecum quam secům dissensio. —
Scripsistine haec, Aemiliane, quae lecta sunt? 'nubere "0 illam uelle et debere scio, sed quem eligat nescio.' recte tu qnidem: nesciebas;Pudentilla enim tibi, cuius infesta<m^> 20 malignitatem probe norat, de ipsa re tantum, ceterum de petitore nihil fatebatur. at tu dum eam putas etiamnum Claro fratri tuo denubturam, falsa spe inductus filio quo-que eius Pontiano auctor adsentiendi fuisti, igitur si Claro nubsisset, homini rusticano et deerepito seni, sponte 26 eam diceres sine ulla magia iam olim nubturisse: quoniam si iuuenem talem qualem dicitis elegit, coactam fecisse ais, ceterum semper nubtias aspernatam. nescisti, improbe, epiStulam tuam de ista re teneri, nescisti te tuomet testi-monio conuictum iri.   quam tamen epištolám Pudentilla
P 119* qp 17b 18*. 1 apr>bant cpiapjpbabát approba-runt Jungermann 4 <florem;> eius Bosscha cum cod. Dorvitt. <(sanctitatem> eius Hild    5 de numero cf. 52,24    10 alebat
(<jp, supra voc. add. m. recent. «»ge) 12 et 14 cf.praef. 26 15 manu* (eras. d) cp: mánií (», recentiss. add. ° nu) quanto-que Fric cf. 23, 7      illif (cp) em. v 16 diffentio (cp) em. v
18 uelle* (eras. et lineola deleta ")      19 infesta em. al. m. et cp 25 cf. 32, 22      26 coactú (cp) em. v      28 eptä
APVLEI APOLOGIA 70. 71 79
Oud. Kr.
testem et indicem tuae uoluntatis, ut quae te leuem et(si) mutabilem nec minus mendacem et inpudentem scire^ť), maluit retinere quam mittere.   ceterum ipsa de ea re Pontiano suo Romam scripsit, etiam causas consilii sui plene allegauit.   dixit ilia omnia  de ualetudine:  nihil 5 praeterea esse, cur amplius deberet obdurare, hereditatem auitam longa uiduitate cum despectu salutis suae quae-sisse, eandem summa industria auxisse; iam deum uolun-tate ipsum uxori, fratrem eius uirili togae idoneos esse; tandem aliquando se quoque paterentur solitudini[s] suae io et aegritudini subuenire; ceterum de pietate sua et supremo iudicio nihil metuerent; qualis uidua eis fuerit, talem nuptam futuram. reeitari iubebo exemplum epistolae huius ad filium missae. —
Satis puto ex [hjistis posse cuiuis liquere | Pudentillam «1 non meis carminibus  ab  obstinata uiduitate compulsam, i<> sed olim sua sponte a nubendo non alienam (uti^quam me fortasse prae ceteris maluisse.   quae electio tam grauis feminae eur mihi erimini potius quam honori danda sit, non reperio, nisi tamen miror || quod Aemilianus et Rufinus 20 id iudicium mulieris aegre ferant, cum hi, qui Pudentillam in matrimonium petiuerunt, aequo animo patiantur me sibi praelatum.   quod quidem illa ut faceret,  filio suo potius quam animo obseeuta est.   ita factum nec Aemilianus poterit negare.   nam  Pontianus  acceptis litteris 25 matris confestim Roma[m] aduolauit metuens, ne si quem auarum uirum nacta esset, omnia, ut saepe fit, in mariti 82
P 119*". cp 18*. 1 uolunta | tatif (ead. m. punct, add.) 2 fcire ( al. m. add.) cp: fcire (m. recentiss. add. 0 Te) 5 ualetudine (l al. m.) cp: ualitudine 9 eě 10 folitudinif (q>) infra extrém, f postea punct. add. 15 hiftif em. cp 16 conuulsam Gruter cf. 81,1 17. qua (cp) del. Novák eam vir doct. in lunt. post. quidni Bosscíia <uti^> quam He cf. Phil l. i. p. 541 19 honori* (eras, f) 21 hi] ii v 24 *ita (eras. &, i al. m. refinx.) cp:ita faetú. Nec em. v cf. 51,13 sq. 25 nan ead. m. em. in na 26 ronia (cp) Roma Oeam Casaub Roma Stewech an: Romam (sc. acceptis) confestim ? He
80
APVLEI APOLOGIA 71. 72
domum conferret. ea sollicitudo non mediocriter snioiumW angebat, omnes illi fratrique diuitiarum spes in faculta<ťi>-bus matris sitae erant. auus modicum reliquerat, mater sestertium quadragies po<V>sidebat, ex quo sane aliquantam 5 pecuniam nullis tabulis, sed, ut aequum erat, mera fide acceptam filiis debebat. bunc ille timorem mus(s>itabat; a<řf>uersari propalam non audebat, ne uideretur diffidere. i« Cum in hoc statu res esset inter proeationem matris 72 et metum fili, fortene an fato ego aduenio pergens Ale-
io xandream. dixissem hercule 'quod utinam numquam eue-Disseť, ni me uxoris meae respeetus prohiberet. hiemps anni erat, ego ex fatigatione itineris aduectus apud Ap-pios i<(s>tos amicos meos, quos honoris et amoris gratia nomino, aliquam multis diebus decumbo. eo uenit ad me *** Pontianus; nam fuerat mihi non ita pridem ante multos
15 annos Athenis per quosdam communis amicos conciliatus et arto postea contubernio intime iunctus. facit omnia circa ho<W>rem meum obsemanter, circa salutem sollieite, circa amorem callide; quippe etenim uidebatur sibi per-
80 idoneum maritum matri repperisse, cui bono perieulo totam j domus fortunám concrederet. ac primo quidem uoluntatem meam uerbis inuersis periclitabundus, quoniam
F 11Ö*11. cp 18*b   2 fn"1' (qi redintegrat., sed vid. fuisse)
cp:friq; facultab; (al. m. add. ) 3 reliquerant (n jjmíicío del. m. pr., sed quia videbatur etiam t ligatur cum n coniunct. deleta
t
esse, m. rec. supra voc. add. )     cp: reliqrat     4 quadragienf f r
c^^uadragief polidebat ( al. m. add.) 5 equü (cp) in mg. ead. m. aecü 6 muHtabat (cp) 7 aüfari (cp) adveiaari v 8 intpta-tioně (cp) em. Gasaub   9 filij (y al. m. add.)   10 nüqua*m* (fuit
nflquä me) cp:nuq 12 adfectus Wbtcer sed nisi fatigatione adductus esset, ad oppidum non advectus esset 12/13 appio fitof (cp) em. Kr. 15 pridem del. Casaub ante m. a. del. Kr sed orator ipse pridem accuratius circumscribit cf. 76,4 Phil. I. I. p. 524      <id est> ante Purser fort, rede cf. Cie. d. nat. d. II126:
nnper, id est paucis ante saeclis 18 bore (m. recentiss. em.)(<p, sed ead. m. em.) I'alutii ('supra extrem, u add. m. rec. ut vid., in mg.pr. m. add. ■!■ cf. praef. 34)   em. cp
APVLEI APOLOGIA 72. 73.
81
Oud.
Kr.
me uiae cupidum et conuersum ab uxoria re uidebat, orat, saltern paulisper manerem: uelle se mecum profi-eisci. hiemem alteram propter Syrtis aestus et bestias opperiendam, quod illam mihi infirmitas exemisset. multis etiam precibus meis Appiis aufert, ut | ad sese in domum 5 matris suae transferar; salubriorem mihi habitationem « sí7 futuram; praeterea prospectum maris, qui mihi gratissi-mus est, liberius me ex ea fruiturum.
Haec omnia adnixus impenso studio persuadet, matrem 73 suam suumque fratrem, puerum istum, mihi commendat. io non nihil a me in communibus studiis adiuuantur, auge-tur oppido familiaritas.  interibi reualesco; dissero aliquid postulantibus amicis publico; omnes qui aderant JDgenti celebritate basilicam, qui locus auditorii erat, complentes inter  alia pleraque congruentissima uoce 'insigniter' ad- is clamant petentes, ut remanerem, fierem ciuis Oeensium. mox auditorio misso Pontianus eo principio me adortus consensum publieae uocis pro diuino auspicio interpretatur aperitque consilium sibi esse, si ego non nolim, matrem suam, cui plurimi inbient, mecum coniungere (mihi quo- 20 niam soli ait rerum omnium coufidere sese et credere); ms ni id onus recipiam, (quoniam non formosa pupilla, sed mediocri facie mater liberorum mihi oiferatur) — si haec reputans formae et diuitiarum gratia me ad aliam condi-cionem reseruarem., neque pro amico neque pro philosopho 2&
F 119\ cp 18b.      1 oupidu* (quod eras., antea induct.) auersum Casaub cf. 79,16     5 meis <ab> Hild post Bosscham (me) meis vd VI sed Appiis extorsit, ut eqs. cf. Cíc. Verr. II 2,59,145 7 prospect, de acc. cf. met. VIII12 (186,19) 8 cf. 52^4
n p
11 adiuuatux {em. ead. m.)      13 publico (al. m. ut vid. mut.)
p
cp:puplice 14 qui—erat del. Scriver 18 publiee (al. m. ut vid. mut.) cp:puplice 19 H 20 člungere (ger in ras. a pr. m. scr., quae ut vid. Iun bis scripserat) 20/21 qnoniam del. Kr locum iniuria varie temptarunt; cf. Plant. Asm. 459 True. 307
22 nud (in. recentiss. supra voc. add.™*) cpiut em. ed. lunt. post. □ cf. 86,12. 109,21  respuam Haupt; sed cf. Phil. I. 1. p. 556
23 sin Casaub   hec (e vid. in ras. esse) cp:h
6    BT Apulci Apologia ed. Helm [1056]
82
APVLEI APOLOGIA 73. 74
Oud.
facturum. minis multa oratio est, si uelim memorare, quae ego contra responderim, quam diu et quotiens inter
149 nos uerbigeratum sit, quot et qualibus precibus me ad-gressus baud prius omiserit quam de<^^>que impetrarit, 5 non quin ego Pudentillam iam anno perpeti adsiduo con- si uictu probe | spectassem et uirtutinm eius dotes explo-rassem, sed utpote peregrination is cupiens impedimentum matrimoni aliquantisper recusaueram. mox tarnen talem feminam nihilo segnius uolui quam si ultro appetissem.
io persuaserat idem Pontianus matri suae, ut me aliis omnibus mallet, et quam primum hoc perficere incredibili studio auebat. uix ab eo tantulam moram impetramus, dum prius ipse uxorem duceret, frater eius uirilis togae usum auspicaretur: tunc deinde ut nos cpniuDgeremur.
is      Vtinam hercule possem quae deinde dicenda sunt || 74 sine maximo causae dispendio tran<s^>gredi, ne Pontiano, cui [h]errorem suum deprecanti simpliciter ignoui, uidear nunc leuitatem exprobrare.   confiteor enim, quod mihi obiectum est, eum, postquam uxorem duxerit, a cowepeeti fide de-
ao sciuisse ac derepente animi mutatum quod antea nimio studio festinarat pari pertinacia prohibitum isse, denique ho ne matrimonium nostrum coalesceret, quiduis pati, quiduis facere paratum fuisse, quamquam omnis ilia tam foeda animi mutatio et suscepta contra matrem simultas non
»5 ipsi uitio uortenda sit, sed socero eius eccilli Herennio Eufino, qui unum neminem in terris uiliorem se aut im-
m
F 119b120\ <p 18b. 4 deq; (m. recentiss. supra voc.
add.deoq') <p:qndoq; (o induct., d mut. in d\ in mg. m. rec. c %
deniq;)       6 jjbejf peetaffe (a et fe al. m. in ras.) <j>:,pbeC| r
fpectafem (f ante p et supra f al. m. add.) <p:uirtuhr ef. Neue Formend. J' 411       8 matrimonial! quantifp (<p) recte distinx.
al. m. et supra ni add. 16 trangredi al. m. add.) 17 herrore (<p, sed del. h) depeant^f iplicit (recte distinx. ead. m.) 19 a confpecti (q>) in mg. add.-A cf. praef. 34 em. Hüd compecta Colv 23 tu (<p) tam vd VI (cf. 108,14) sed. cf. KühnerLat. Gr.IJlbS
APVLEI APOLOGIA 74. 75
83
Oud.
Kr.
probiorem aut inquinatiorem reliquii. paucis hoiuinem, quam modestissime potero, necessario demonstrabo, ne, si omnino de eo reticuero, operam perdiderit, quod negotium istud mihi ex summis uiribus confiauit.
Hie est enim pueruli huius instigator, hic accusationis 5 auctor, hie aduocatorum conductor, hie testium coemptor, hic totius calumniae fornacula, hie Aemiliani huius fax et flagellum, idque apud omnis intemperantissime gloriatur, me suo machinatu reum postulátům,   et sane habet in só [h]istis j quod sibi plaudat.   est enim omnium litium de- io pector, omnium falsorum commentator, omnium simulatio-num architectus, omnium malorum seminarium, nec non
551 idem libidinum ganearumque locus, lustrum, lupanar, iam inde ab ineunte aeuo cunctis probris palam notus, olim in pueritia, priusquam isto caluitio deformaretur, emascu- i5 latoribus suis ad omnia infanda morigerus, mox in iuuen-tute saltandis fabulis exossis plane et eneruis, sed, ut audio, indocta et rudi mollitia; negatur enim quicquam histrionis habuisse praeter impudicitiam. in hac etiam aetate qua nunc est — qui istum di perduint!   multus «o
552 honos auribus praefandus est — domus eius tota lenonia, tota familia contaminata: ipse propudiosus, uxor lupa, ůlii similes: prorsus diebus ac noctibus ludibrio iuuentutis ||
F 120». qp 18"19\   1 reliqd. paucif  <p:reliqt (t ex d eff.) cf.
v. 5. 7,17. 84,7 Phil. I. I. p. 529   2 nifi   cp:n em. Casaub. nam si
Lindenbrog   6   hie cf. v. 1    8 idemque Kr cf. Phil. 1. I. p. 523
intěpoírantiffime (° m. recentiss. add.) 10 hístif em. q> cf. Hor. sat. 11,66 11 commentor Oud vulgat. defend. Petschenig coll. Ennod. ep. 1,7 (16,11 H.) Lucif. Cal. de n. conv. c. haer. 5 (12,15 H.) de sanct. Ath. 117 (160,18 H.) 13 locus def. Sosscha lutum (fort, lutus cf. Non. 212,16 M. 313 L.) Kr coll. Catull. 42,13 lacus Brant loculus Vulcan 17 exomf vel exonif (m. recentiss. suti
perscr. c e*offlf) qp: exomf uel exonif mut. in exoffil' 20 qp:in qua depduint qp:depdunt em. Casaub 21 pfunduf (tp) em. v 23 filj (j refict:, aut fuit ii aut al. m. ii effic. conat.) <p:filii similes: prorsus vd VI similes prorsus:!) cf. 25,10.105,15 flor. 3 (3,15) 9 (13,15).
6*
T
84
APVLEI APOLOGIA 75
Oud.
Kr.
ianua calcibus propulsata, fenestras canticis circumstrepitae, triclinium comisatoribus inquietum, cubieuluni adulteris peruium; neque enim ulli ad introeundum metus est, nisi * qui pretium marito non attulit.   ita ei lecti sui contu-
$53 melia uectigalis est. olim sollers suo, nunc coniugis cor-pore uulgo meret; cum ipso plerique, nec mentior, cum ipso, inquam, de uxoris noctibus paciscuntur. iam ilia inter uirum et uxorem no[n]ta[m] conlusio: qui amplam stipem mulieri detulerunt, nemo eos obseruat, 10 suo arbitratu diseedunt; qui inaniores uenere, signo dato pro adulteris deprehenduntur, et quasi ad discendum uenerint, non prius abeunt quam aliquid scripserint. quid enim faciat homo miser ampliuscula fortuna deuolutus, se
5S4 quam tamen fraude patris ex inopinato inuenerat? pater is eius plurimis creditoribus defaeneratus maluit pecuniam quam pudorem; nam cum undique uersum tabulis flagita-retur et quasi insanus ab omnibus obuiis teneretur, 'j?ax' inqui£, negat posse dissoluere, anulos aureos et omnia insignia dignitatis abicit, cum creditoribus depaciscitur.
sss pleraque tamen rei familiaris in nomen uxoris callidissima
si fraude confert: ipse egens, nudus et ignominia sua tutus reliquii Rufino huic, non mentior, sestertium XXX deuo-randum; tantum enim ad eum ex bonis matris liberum uenit praeter quod ei uxor sua cotidianis dotibus quae-
25 siuit.   quae tamen omnia in paucis annis ita hie degu-
F 120". tp 19*.      1 circu|ftrepite (tp) re corr. ex rio ut vid. eaaVm.    2 comifatoiib; (al. m. eff. e ex ipriore) qp:comefatorib;
7 K IS (in mg. al. m. reccent.1^)   cf. 83,1.5    tp: hIc ia (hal. m.
Q inqaam inqimm
add.; in mg. leg. c hinc) ilia (add. al. m. ,ut apparel ex forma litt. a et subtiliore ductu litt.) tp:iq ilia cf. Phil. 1.1.p. 529
qui
8 5 ta (tp) nota v non tarn (concordia quam) Be 11 & quail (qai add. m. rec.) tp:& q quasi (q induct.) 17 flax 95:fax) (' postea add.) em. Lips 18 inqd 21 cf. 101,25 et] at Seal sed Bosscha 22 reliqd (tp, sed d mut. in t) XXX (tp) i. e. tricies    triginta v ante Colv
APVLEI APOLOGIA 75. 76
85
Oud. Kr.
lator studiose in   uentrem condidit et omnimodis con- (se) lurchinationibus dilapidauit, ut crederes metuere, ne quid habere ex fraude paterna diceretur; homo iustus et morura
556 dědit operám,  quod male partum erat ut male periret, Dec quicquam ei relictum est ex largiore fortuna praeter s ambitionem miseram et profundam gulam.
Ceterum uxor iam propemodum uetula et effeta totam '6 domum   contumeliis   (aleré)  abnuit;    filia   autem per adulescentulos ditiores inuitamento matris suae nequicquam circum||lata, quibusdam etiam procis ad expeiiundum per- 10 missa, nisi in facilitatem Pontiani incidisset, fortasse an
55$ adhuc uidua ante quam nubta domi sedisset. Pontianus ei multum quidem dehortantibus nobis nuptiarum titulům falsum et imaginarium donauit, non nescius earn paulo ante, quam duceret, a quodam honestissimo iuuene, cui is prius pacta fuerat, post satietatem derelictam. uenit igitur S7 ad eum noua nupta secura et intrepida, pudore dispoliato, flore exsoleto, flammeo obsoleto, uirgo rursum post recens repudium,  iiometi potius adferens puellae quam integri-tatem.   uectabatur octaphoro, uidistis profeeto qui ad- 20 fuistis, quam improba iuuenum circumspectatrix, quam inmodica sui ostentatrix.   quis non disciplina<;»i)> matris agnouit, cum in puella uideret i<W>medicatum os et pur-
F 120*b tp 19*. 1/2 conlucernationibus ? Engelbrecht cf. Claud. Mam. p. 137, 4 3 et morům] scilicet m. Acidal ex more Stewech et uerus Casaub post morum add. integer Colv, haut spernendus Scip Gent, ueterum Scriver, maiorum Gruter, uindex vel proborum vdVl morum interpretatur 'bonorum morům' Bosscha Löfstedt Eran. VIII (1908) 93 7 eflecta (c induct.) tp reifeta totä domü (tp) servato abnuit coni.: nunc (iam Florid) demum Casaub, tota demum Hild, tot iam domus vdVl cf. 84,4 8 <alere> add. He cf. Phil. 1. I. p. 530 obvolvit Colv obruit Acidal absolvit Brant 16 derelictü (al. m. punct, u delevit et a supra voc. add.)    tp • derelictá (a ex u eff)
a
17 pudore dil'polito (* ead. m. add., prior, i mut. in e ut vid. cad. m., in mg. ead. m. diipoliato)   cp: difpoliato pudore   22 dif-ciplinä (tp) lineolam al. m. add.   23 imeditatü   <p: ineditatü em. v  medicatum Hild
86 APVLEI APOLOGIA 76. 77. 78
Oud. Kr
SM purissatas genas et inlices oculos.   dos erat a creditore f*7J omnis ad terruncium pridie sumpta et quidem | grandior quam domus exhausta et plena liberis postulabat.
Sed enim iste, ut est rei niodicus, spei immodieus, 77 * pari auaritia et egestate totum Pudentillae quadragiens praesumptione cassa deuorarat eoque me amoliendum ratus, quo facilius Pontiani facilitatem, Pudentillae solitu-dinem cireumueniret, iufit generum suum obiurgare, quod matrem suam mihi desponderat; suadet, quam primum ex
io tanto periculo, dum licet, pedem referát, rem matris ipse potius habeat quam homini extrario sciens transmittat; ni ita faciat, inicit scrupulum amanti adulescentulo uete-rator, minatur se filiam abducturum. quid multis? iu-uenem simplicem, praeterea nouae nuptae inlecebris ob-
15 frenatum suo arbitratu de uia defieetit. it ille ad matrem uerborum Rufini gerulus, sed nequicquam temptata eius grauitate ultro ipse leuitatis et inconstantiae increpitus repor||tat ad socerum haud mollia: matri suae praeter in-genium placidissimum immobile iram quoque sua expostu-latione accessisse, non mediocre pertinaciae adüumentum; respondisse earn denique non clam se esse Rufini exora-tione secum expostulari; eo uel magis sibi auxilium mariti aduersum eius desperatam auaritiam comparandum.
Hisce auditis exacerbatus aquariolus iste uxoris suae 78
*5 ita ira extumuit, ita exarsit furore, ut in feminam sanc-tissimam et pudicissimam praesente filio eius digna cubi-
L-ď 120b. cp 19ab. 1 illitos Trie 2 temuntiü (qp) teruncium v terruneium Tlasberg cf. Mommsen Thil. Sehr, 763 Buecheler Rh. M.XLV1(1891) 336     3 cf. 101, 25sqq.      6 pudentillte* (vid.
eras. ') quadrigienf (era. al. m.) qp:qdragief (a in ras.) 6 deuorarat (qp) u redintegr., sed fait 8 circuueni*r& (r ex f, eras, f, in mg. m. vetusta add. r&) 10 fe ferat (qp) em. v 12 faciat* (vid. fuisse faciant, in mg. m. vet. t) qp:faciat 13 minator (o mut. in u ead. m.) abductuiam (qp) sed, vid. pr. m. ex am eff. to lO^immobile (qp) em. Iahn 20 alumtü (I vid. eff. ex 1) qp:adiumtu alimentům cod. Fulv. an alumentum ? He 21/22 exoratione (qp) exhortatione codd. dett. ex oratione v def. Hild (i. e. ex verbis) cf. 90,10 24 cf. Brandtii adnot. ad Ovid. art. am. Ill 96. 620
T
APVLEI APOLOGIA 78. 79
87
i
Oud. Xr.
seo culo suo diceret, amatricem earn, me magum et ueneficumfW clamitaret multis audientibus (quos, si uoles, nominabo): se mihi sua manu mortem allaturum.   uix hercule possum irae moderari, ingens indignatio animo oboritur. tune, effeminatissime, tua manu cuiquam uiro mortem minitari(s>? 5 at qua tandem manu?   Philomelae an Medeae an Cl^te-me[n]strae?   quas tarnen cum saltas — tanta mo<X>litia animi, | tanta formido ferri est —, sine cludine saltas. sed ne longius ab ordine digrediar: Pudentilla postquam filium uidet  praeter   opinionem  contra   suam   esse sententiam io deprauatum,  rus  profecta  scripsit  ad eum obiurgandi gratia illas famosissimas litteras, quibus, ut isti aiebant, confessa est sese mea magia in amorem inductam dementi tire; quas tamen litteras tabulario Pontiani praesente et contra scribente Aemiliano nudius tertius tuo iussu, Maxime, is testato describsimus; in quibus omnia contra praedicationem istorum pro me reperiuntur.   quamquam, etsi destrictius 79 magum me dixisset, posset uideri excusabunda se filio uim meam quam uoluntatem suam causari maluisse. an sola Phaedra falsum epistolium de amore commenta est, so ac non omnibus mulieribus haec ars usitata est, ut, cum aliquid eius modi uelle coeperunt, malint coactae uideri? quod si etiam animo ita putauit, me magum esse, idcir- ss
F 120b. qp 19b, 3 mořte (te redintegr. áb al. m., fort. fuit mora) tp :mortě (tě al. m. in ras.) 4 tune (qp) tene—minitari Hild   5 minitari (cp) minitaris v  cf. 52,24   6/7 clite=mftrae
(t prior in ras., in mg. d- cf. praef. 34) qp:clite mftrae (supra m eras. lineola'add. al. m.)   7 čTultar (a ex u ead. m.) qp:c5fultaf
em. Lips molitia ( add. m. recent.) em. qp 8 cf. 52, 24 10 contra suam et sententiam del Kr. contra et sententiam dél. vdVl vulgát, recte def. Goldbaéher v. Thil. I. l.p.525 sc. contra quam antea senserat 12 famofiffimaf (m. recentior superser. formo-fiffimaf) qp:formofifí'imaf 14 tabulario (i. e. servo ab epistulis) <ey tabulario publico Gasaub ^inlatas a) Pontiano Mommsen Strafrecht p. 420   18 excufabunduf e filio (qp)   em. v   21 at (<p)
an v ac Novák Tlasberg 22 coate ( add. ead. to.) 23 <ex^> animo vdVl omnino Acidal  ita] illa vdVl  cf. Thil. I. I. p. 523
88 APVLEI APOLOGIA 79. 80
Oud. Kr.
cone magus habear, quia hoc scripsit Pudentilla? uos totf*»j argumentis, [| tot testibus, tanta oratione magum me non probatis: ilia uno uerbo probaret? et quanto tandem grauius habendum est quod in iudicio subscribitur quam 5 quod in epištola scribitur. quin tu me meismet factis, non alienis uerbis reuincis? ceterum eadem uia multi rei cuiusuis maleficii postulabuntur, si ratum futurum est quod quisque in epištola sua uel amore uel odio cuius-piam scripserit. 'magum te scripsit Pudentilla: igitur *ra magus es.'  quid, si eonsulem me scripsisset: consul essem?
li quid enim, si pictorem, si medicum, quid denique, si innocentem? num aliquid horum putares idcirco, quod ilia disisset? nihil scilicet, atqui periniurium est ei fidem in peioribus (habere, cut in melioribitsy non haberes,
is posse litteras eius ad perniciem, non posse ad salutem, 'seď inquií 'animi (furens) fuit, efflictim te amabat.' concedo interim, num tamen omnes qui amantur magi sunt, si hoc forte qui amat scripserit? c(r)edo nunc quod Pudentilla me in eo tempore Don amabat, siquidem id
so foras scripsit, | quod palam erat mihi obfuturum.   po- 80 stremo quid uis, sanam an insanam fuisse, dum scriberet? sanam  dices?    nihil  ergo erat magicis  artibus passa. insanam respondebis?   nesciit ergo quid scribserit, eoque ei fides non habenda est; immo etiam, si fuisset insana,
25 insanam se esse nescisset. nam ut absurde facit qui tacere se dicit, quod ibidem dicendo tacere sese non tacet
Fl20b121*. cp 19b20*.      2 operatione Kr  sed orationem accusatoris longam fuisse demonstrat defensio Apulei cf. 32,22 3 tamen Iahn   5 Quintü e meifm&   em. al. m. in cp   12 horum Querum) Iahn     14 habere—melioribus adduntur v cpihabeT (m. recentiss. in mg. inferiore add. cuj In melioribuB nö haberes)
16 inqd (cp, sed d mut. in t) inquieti v inquies Bild inquit <impo8> vdVl coll. 89,5 <ita> Purser <7urens> fuit He cf. 32, 3. 46,20. 47,19   Phil. 1.1, p. 531   efflictü u mut. al. m. inj (cp)
18 cedo (cp) em. Salm cf. met. Ill 14 (62,17) cedo nunc: <^quid> Thomas   20/21 cf. 52,14   21 du [ante d parva ras, d
emendando eff. m. pr.) 23 nifciit (« al. m. add.)
26 idem Seal   cf. Madvig. ad Cie. de fin. 16,19
1
em. cp
APVLEI APOLOGIA 80. 81
89
Oud. Kr.
et ipsa professione quod profitetur infirmat, ita uel magis hoc repugnat: 'ego insanio', quod uerum non est, nisi sciens dicit; porro sanus est, qui seit quid sit insania, quippe insania scire se non potest, non magis quam caecitas se uidere. igitur Pudentilla compos mentis fuit, 5 si compotem mentis se non putabat. possum, si uelim, so pluribus, sed mitto dialectica. ipsas litteras longe aliud clamantis et quasi dedita opera ad iudicium istud prae-i« paratas et accommodatas recitabo. accipe tu et lege, usque dum ego interloquar. — to
Sustine paulisper quae seeuntur; nam ad deuerticulum rei uentum est. adhuc enim, Maxime, quantum equidem animaduerti, nusquam mulier || magiam nominauit, sed ordinem repetiuit eundem, quem ego paulo prius, de longa uiduitate, de remedio ualetudinis, de uoluntate nubendi, 15 de meis laudibus, quas ex Pontiano cognouerat, de suasu ipsius, ut mihi potissimum nuberet.
Haec usque adhuc lecta sunt,   superest ea pars epi- 81 stulae,  quae similiter pro me scripta in memet ipsum uertit cornua, ad expellendum a me crimen magiae sedulo so [o]missa memorabili laude Kufini uice<(m)> mutauit et ultro contrariam  mihi  opinionem quorundam Oeensium quasi mago  quaesiuit.   multa   fando,  Maxime, audisti, etiam plura legendo didicisti, non pauca experiendo comperisti: sed   enim   uersutiam   tam   insidiosam,   tam   admirabili 35 scelere conflatam negabis  te umquam cognouisse. quis Palamedes, qui<£> Sisyph?<s, quis denique Eurí/bates aut
F 121*. cp 20*.      3 insciens inepte Kr      6 ň (cp)   m. rec
6 8
delere conat. 8 clamantif m. rec. add. (<p) 9 cf. 52, 24 11 deüticulü (e ras. mut. in i) cp:diuticnlü 15 ualetudinif (ras. e mut. in i) cpiualitudinif 20 fttit- cornua (<p) (nam) ad Kronenberg 21 omii'I'a (cp) missa Casaub emissa Lips dimissa Bosscha cf. praef. 48 laude (cp) fraude Acidal sed Rufinus fallacia laudem sibi paravit memoria dignam cf. 90, 1 sqq. uicc (cp) uicem Lips uocem Casaub 27 pala*|medef (eras. ', medef in ras. al. m.) q lifyphai' (<p) post prior, f distinx. al. m.   em. v      euribatef (cp) Eurybatus Colv
90 APVLEI APOLOGIA 81. 82
Oud. Kr
Phri/nondas talem excogitasset? omnes isti quos nominaui et si qui praeterea fuerunt dolo memorandi, si cum hac una si
565 Rufini I fallacia contendantur, macc[h]i prorsus et bwcc[h]ones uidebuntur.   o mirum commentum!   o  subtilitas digua
5 earcere et robore! quis credat effici potuisse, ut quae defensio fuerat, eadem manentibus eisdem litteris in accu-sationem transuerteretur? est hercule incredibile. sed hoc incredibile qui sit factum, probabo.
Obiurgatio erat matris ad filium, quod me, talem 82 io uirum qualem sibi praedicasset, nunc de Rufini sententia magum dictitaret.   uerba ipsa ad hune modum se habe-bant: 'AitoXei'Og u-áyog, xal iya vri avxov usuáyívuai Kal
566 éo&. íX&h xoivvv itQog éu-é, aog ixi ffwqppovra. baec ipsa uerba Rufinus quae Graece interposui sola exeerpta et ab
15 ordine suo seiugata quasi confessionem mulieris circum-ferens et Pontianum flentem per fórum ductans uulgo ostendebat, ipsas mulieris litteras illatenus qua dixi legen-das praebebat, cetera supra et infra scribta occultabat; turpiora esse quam ut ostende|[rentur dictitabat: satis esse
20 confessionem mulieris de magia cognosci. quid quaeris? uerisimile omnibus uisum; quae purgandi mei gratia scripta erant, eadem mihi immanem inuidiam apud im-peritos conciuere. turbabat impurus hic in medio foro bacchabundus,  epistulam   saepe   aperiens proquiritabat:
25 'Apuleius magus; dicit ipsa quae sentit et patitur; quid uultis amplius?'   nemo erat qui pro me ferret ac sic
Sc 121* b. qp 20*. 1 phrinondaf (qp, sed fri—) v. Aeschin. in Ctesiph. 137 Fiat. Protag. 327 D Luc. Alex. 4 3 macchi (<j>, sed. om. alter, c) em. v  bocchonef (<p)   em. v    4 mitxx (qp)
ti
al. m. vid. i mutav. in e     10 sibi <ipse)> vdVl    11 die tare t
(ead. m, add. )   12/13airujXeio(fJiaroe-KoielruivTrayToyMeMareyMOi KCti £TTCii€\6eTw|NyN irroff eme ewc £ti auq>p0nu)   cf. 91,15 sqq. 96,19 13 éX&irm vvv v (sc. xlg Spengel) tXire roívvv Bosscha val ígů. šWexe Casaub    v. Phil. I. I. p. 545      14 quae Gr. interposui
del. Acidal      18 occultabat (eras. !)    23 cciuere (qp) supra er add. al. tn.       24 eptá       26 qui <^sententiam)> Novák faceret Colv staret Stewech foret Acidal
l
APVLEI APOLOGIA 82. 83 91
Oud. Kr.
responderet: 'totam sodes epistulam cedo:  sine omnia
567 inspiciam, <(íť> principio ad finem perlegam. multa sunt, quae sola prolata calumniae possint uideri obnoxia. cuiauis oratio insimulari potest, si ea quae ex prioribus 4 nexa sunt principio sui defrudentur, si quaedam ex »2 ordine seriptorum ad lubidinem supprimantur, si quae simulationis causa dicta sunt adseuerantis pronuntia-tione quam exprobrantis legantur'. haec et id genus ea quam merito tunc dici potuerunt; ipse ordo epistulae osten dat. 10
At tu, Aemiliane, recognosce, an et haec mecum 83 testa to I deseripseris: fiovlouívnv yá(> ut Sť ccg slnov cct-xtag yaav&ř,vai, avxbg i'nsiSag xovxov civxl itávxav oťoet-6%<xi) &avpá£av xbv cívůqa Kal Cjtouóafwv aixbv oiksiov iuiv o"*' éuov nouía&ai.   vvv 6e ág xar^íjy^opot 7)(iav 15
568 xaxořjfreig ff£ &va7ieí&ov<5iv, cáyvíSiov iyévexo 'AnoXéiog u-áyog, Kal syoy (iSfiáysvaaL in ccvxov Kal ÍqSj. ilde xoivvv jrpog ífú, sag sxi Oco<p(>ov&.
F 121b. qp 20*b.       2 a add. Kr       3 calúnife (e del.)
<p: calúpnie 5 defrudent (qp) al. m. supra u add. 7 quasi vel tamquam Acidal sed potias supplenduni cf. 33,11 Phil. I. I. p. 579 9 ea] alia Fulo cetera Ellis        qp: potuert
potuerint v     post potuerunt graviter distinx. Bossbach
12—18 BoyXowe I non rapMediol (al. m. add.^) ceiiton ainac raMi-ehi«a í tayToc etteicox totton aNTittONTosai | feicOou OafnoCujN tou aNdpctKCttciroy ] dct&uNcerroN oikion hM£tN diEuoyiro | 6icai uyNdewc MOKapoihMuJ Kaiicoh|6£ic te axa tteiOoyci aicpNidiON £reN£To|ano X£tocMarocKai£iaM€Mar€yMai|yrroYToy. Kai epujcXOeuoNyuiTPOC.viEU) I CEncaqjPONUj cf. 90,12. 96,19 in mg. al. »1. Graeca repetivit qualia vulgo eduntur (v. 14 aitovSágav rifi.lv clvtov olxelov r^ilv— ■noifjOai)       15 vjílv Salm    noi^eai v noisiodai Spengel jropí-
aai Petschenig    jiaxagioi in mg. al. m.    (io%&veol ifi&g (ser-vato trs) Casaub jto^íhjpol ijfiív Bosscha 3iá<poQoi í)iimv Kr páaxavoi Petschenig qp^ovepol ?vdVl &vuyKuIoi Novák xaxýyo-
xa , pot lie v. Phil. 1.1. p. 546 xatnyoQoi ((LatvyoQot script, m arche-typo) Diets       16 xal xaxoý&us He   oe Bosscha       17 val íqů xal u&exe Casaub xal řpoos élftéxco vvv in mg. al. m.
92
APVLEI APOLOGIA 83. 84
Kr.
Oud.
(set) Oro te, Maxime, si litterae ita, ut partim uocales dicuntur, etiam propriam uocem usurparent, si uerba ita, ut poetae aiunt, pinnis apta uulgo uolarent, nonne, cum primům epištolám istam Hufmus mala fide excerperet, 6 panca legeret, multa et meliora sciens reticeret, nonne tunc ceterae litterae sceleste se detineri procl am assent, uerba suppressa de Rufini manibus foras euolassent, || to-tum forum tumultu complessent: 'se quoque a Pudentilla missas, sibi etiam quae dicerent mandata; improbo ac
io nefario homini per alienas litteras falsum facere temptanti w nec auscultarent, sibi potius audirent; Apuleium magiae non aecusatum a Pudentilla, sed accusante Rufino absolutum'? quae omnia etsi tum dicta non sunt, tamen nunc, cum magis prosunt, luce inlustrius apparent, patent artes tnae, Rufine,
15 fraudes biant, detectum mendacium est: ueritas olim inter-uersa nun<V> se fert et uelut alto barathro calumnia se mergit.
Ad  litteras  Pudentillae  prouocastis:   litteris  uinco, 84 quarum si uultis extremam quoque clausulam audire, non inuidebo.   die tu, quibus uerbis epistulam finierit mulier
J0 obeantata, uecors, amens, amans: 'Eyco ovra (leudyivaai oi![«]r' íqS>.    zrpi  etuaouévrjv  ixq>.    etiamne amplius?
F 121". q> 20b.      3 Horn. Od. a, 122 cf. Enn. seen. 403 uulgo ante poetae transponend. censet Pric    uolerent (e indux. et * superscr. al. m.)    6 fe (f ex d inter scribend. ead. m. eff.)
8 tnmultu* (eras.") 16 nun (al. m. addc)   <p:nö fert
(<p^» mg. add. m. recentiss. i. effert 1' oftendit) cf. Cie. Lael. 27,100 (ef ]>fert v (solutam)> Be fert He (liberam) nunc s. f. Bralman
caluminaf emergit (qp, sed calüpniaf) calumniae em Casaub calumnia em. edd. Altenb Bip calumniit em. Novak calumniae ee emergit Lips calumnia se mergit Elmenhorst cf. praef. 26
17 (istis> litt. Haupt (hiB> 1. Sauppe 19 epiä 20/21 ero oyT€M€Mareiaai ovtcteplu Thu eiMapiieNliN exqp. oüre jie^dyevfiai • on &' žgm, alxLa r\ ťtfiuetiévri ítpv Casaub oiíť ig& rijv sluctgiiévnv f.Kcpégovau Spengel oítř y* íq&' rr\v tifiagatvrjv □ řjjai Rossbach <^Ttagäy rr\v ílyMgpévnv ixtp^sgoii^vny He Phil. I. I. p. 547; praestat post igm graviter interpungere, ut destricte negetur illud (iifiayevtiai xai tgm (90,12 91,16) se-quens autem enuntiatum putare ab Apuleio ipso in legendo non
APVLEI APOLOGIA 84. 85
93
Oud.
Kr.
5S9 reclamat uobis Pudentilla et sanitatem suam a uestrisC«; calumniis quodam praeeonio uindicat   nubendi autem seu rationem seu necessitatem fato | adscribit, a quo nmltum magia remota est uel potius omnino sublata.   quae enim relinquitur uis  cantanünibus et ueneficiis, si fatum rei 6 cuiusque ueluti uiolentissimus torrens neque retineri potest neque impelli?   igitur hac sententia sua Pudentilla non modo me magum, sed omnino esse magiam negauit. bene, quod integras epistolas matris Pontianus ex more adser-uawit; bene, quod uos festinatio iudicii anteuortit, ne quid io in istis litteris ex otio nouaretis.   tuum hoc, Maxime, tuaeque prouidentiae beneficium est, quod a principio in-tellectas calumnias, ne corroborarentur tempore, praecipi-tasti et nulla[m] impertita mora subneruiasti.   finge nunc st aliquid matrem filio secretis litteris de amore, uti adsolet, is confessam.   hocine uerum fuit, Rufine, hoc non dico pium, sed saltern humanuni, prouulgari eas litteras et potissimum fili praeeonio puplicari?   sed sum<(«e)> ego insci<(tf)>us, qui 570 postulo, ut alienum pudorem conserues qui tuum perdideris ?
Cur autem praeterita conqueror, cum non sint minus 85 acerba praesentia?   hocusque || a uobis miserum istum 21 puerum deprauatum, ut matris suae epistulas quas putat amatorias pro tribunali procons(ulari) recitet apud uirum sanctissimum Cl(audium) Maximum, ante has imp(eratoris)
terminatum esse, quod fort, sic suppletur: rr\v <^rf«)> tiaafuivt\v ixtpsvysiv (xis av Svvattoy cf. 93,3.5 Plat. Gorg. 512E Hero-dot. 191 in.   rfj Si eifiaguivv efxco Hiels
F 121" 122". <p 20b.     9/10 adferuabit (qp) em. v    12/13 in-tellectaf (a eorr. ex;, in mg. a)    14 nulla imptita ora (tp) em. v subneruasti v sed cf. neruia       15 adfolet (d ead. m. inter scribend. ex f eff.)     uti adaolet ante litteris transpos. vd VI
16 hocine (e al. m. add.) qprhoccine 17 promulgari Aid Oud coll. 13,23 potiffimu (t ex f inter scribend. eff.) 18 sumne Aculal cf. 13, 5 Plaut. Pers. 75 Cic. ac. 15,18: sumne sanus qui haec uos doceo infeiuf (qp) inscitus Vulc cf. de deo Socr. prol. 4, 3 Th.      22 epiraf       23 <pcof (qp) proconsuli v proconsuliB
»
vdVl proconsulari He      24 CI. Maxiinu (qp)      im • p •
94
apvlei apologia 85
Oud.
Kr.
Pii statuas filius matri suae pudenda exprobret stupra et amores obiectet?   quis tam est mitis quin exacerbescat? tune, ultime, parentis tuae animum in istis scrutaris, oeulos obseruas, suspiritus numeras, adfeetiones exploras, 5 tabulas intercipis, amorem reuincis?   tune, quid in cubi-□ ^. culo agat, perquiris, ne mater tua non dico amatrix, sed sil ne omnino femina est.   (nUiitym tu in ea cogitas nisi uoam parentis religionem? o infelix uterům tuum, Puden-tilla, o sterilitas liberis potior, o infausti decern menses, io o ingrati XIIII anni uiduitatis!   uipera, ut | audio, exeso matris utoro in lucem proserpit atque ita parricidio gi-gnitur: at enim tibi a filio iam adulto acerbiores morsus uiuenti et uidenti offeruntur.   silentium tuum laniatur, pudor tuus carpitur, pectus tuum foditur, uiscera intima 15 protrahuntur.    hascine gratias bonus filius matri rependis ob datam uitam, ob adquisitam hereditatem, ob XIIII annorum longas alimonias ?   hiscine te patruus disciplinis « erudiuit, ut, si compertum habeas filios tibi similes futures, non audeas ducere uxorem?   est ille poetae uersus non ^"ignotus: 'odi puerulos praecoqui sapientia', sed enim maust tia praecoqui puerum quis non  auersetur atque oderit, cum uideat  uelut monstrum   quoddam  prius robustwm scelere quam tempore, ante nocentem quam potentem, uiridi pueritia, cana malitia?   uel potius hoc magis noxium,
t F 122». 93 20b21».    l ftatuaf (poster, next eff.)    3 Tunc
ultimo (ti in lin. vid. al. m. eff., ti supra pr. in. add.) tp:Tue ultimo    tune v    ultro v ultime Prie uolpio Ellis coll. 95, Sö
in del. Elmenh fcrutarif (ri ead. m. eff. ex ti) insÍBtis scru-tari Haupt 6 perquiris, (tune postulas) vdVl (tibi)ne mater . . , ., eed nee o. f. est ? Haupt ne del. Kr post tua lac. statuit lohn non dico del. Casaub 6/7 sed nec lahn sed enim Bosscha 7 femina ě (tp) femina sit. ne t. i. e. (nihil) cogitas vdVl estne ut in ea cogites Casaub sit. (nihil)ne He (sit, sollicitus) es neque in ea Novák rogites HMueller 8 cf. praef. 26 12 acerbioref, b ex u ead. m. eff. (tp) 16 here-ditatě (qp) extrem, e ex a aut t ead. m eff. 20 et 21 pco q em. al. m. (tp) praecoci v   Bibbeck Sc. B. P. F. IP 151 inc. inc. fab. fr. 78
22 robuftof (qp) robusto Bosscha robustum Colv
apvlei apologia 85. 86 95
Oud. Kr-
quod cum uenia perniciosus est et nondum poenae, iam (ssj iniuriae sufficit — iniuriae dico?  immo enim sceleri ad-uersum parentem nefando, immani, impetibili.
Athenienses quidem propter commune ius humanitatis 86 ex captiuis epistulis Philippi Macedonis hostis sui unam 5 epistulam> cum singulae publice legerentur, recitari pro-hibuerunt, quae erat ad uxorem Olj/mpiadem conscripta; I hosti potius pepercerunt, ne maritale secretum diuul-garent, praeferendum rati fas commune propriae ultioni. tales hostes aduersum hostem: tu qualis filius aduersum io matrem.   uides, quam similia contendam.  tu tarnen filius matris epistulas de amore, ut ais, scriptas in isto coetu legis, in quo si aliquem poetam lasciuiorem iubereris *» legere, profecto non auderes; pudore tarnen  aliquo im-pedirere.  immo enim nunquam matris tuae litteras atti- 15 gisses, si ullas alias litteras attigisses.   &t quam ausus es tuam ipsius epistulam legendam dare, quam nimis irreuerenter, nimis contumeliose et turpiter | de matre tua scriptam, cum adhuc in eius sinu alerere, miseras clanculo ad Pontianum, scilicet ne semel peecasses ac tarn bo bonum tuum factum  optutw capesseret.   miser, non in- se tellegis iccirco patruum tuum hoc fieri passum, quod se hominibus purgaret, si ex litteris fuis nosceretnr te etiam prius, quam ad eum  commigrasses,   etiam cum matri blandirere, tarnen iam tum uolpionem et impium fuisse. as
F 122*. tp 21». 4 quondam Casaub cf. Plut. Demetr. c. 22      6 epirif    6 epiä     7 olipiaden (en ex if eff. ead. m.)
gjtolipiadem 10 Tu (T ex t eff) 12 epraf (qp) 14 ab-nueres Wower cf. Phillip. 581 15 cf. praef 26 16 ad qua (<p) i. e. at quam sc. qualem cf. 104,18 (cf. Phil. 1.1 p. 582) unquam Bohde (ad sentent. anteced. relat.) atquin Colv at etiam
c
Acidal at quam (nequiter> Yule       20 ad tä (c ead. m. add.)
21 optuto (tp) obliuio Casaub actutum Cole obtutu care-ret Vulc obtutu cape8seretur Bosscha capefcer& em. tp (sc. Pontianus; ex negatione ne supplend. ut cf. Phaedr.13,2) cf. Phil. 1.1, p. 583      22 iccirco suo loco, sed in mg. add. ead. m.
qd"   tp;<%   quo v      23 fuif   qp:fuif   em. v
96 APVLEI APOLOGIA 87
Olid. Kr.
ceterum nequeo in animuin inducere tarn stultum Aemi- 87 lianum esse, ut arbitretur mihi litteras pueri et eiusdemfW accusatoris me<(j> offuturas.
Fuit et ilia commeuticia epistula neque niea manu & scripta neque uerisimiliter conficta, qua uideri uolebant blanditiis a me muliei-em sollicitatam.   cur ego .blandirem, si magia eonfidebam?   qua autem uia ad istos peruenit epistula, ad Pudentillam scilicet per aliquem fidelem missa,
574 ut in re tali accurari solet? cur praeterea tarn uitiosis 10 uerbis, tarn barbaro sermone ego scriberem, quern idem
dicunt nequaquam Graeeae linguae imperitum? cur autem tarn absurdis tamque tabernariis blanditiis subigitarem, quern idem aiunt uersibus amatoiiis satis scite lasciuire? sic est profecto, || cuiuis palam est: hie, qui epistulam
15 Pudentillae Graecatiorem legere non potuerat, banc ut suam facilius legit et aptius commendauit.
Sed iam de epistulis satis dictum habebo, si hoc uuum addidero: Pudentillam, quae scribserat dissimulamenti causa et deridiculi: ll&e toIvvv, aag t'zi aacpqova, post hasce
so litteras euocasse ad se filios et nurum, cum his ferme duobus mensibus conuersatam. dicat hie pius films, quid in  eo tempore sequius agentem uel loquentem matrem vt
575 suam propter insaniam uiderit; neget earn rationibus uil-liconum et upilionum  et  equisonum  sollertissime sub-Hi scripsisse; neget fratrem suum Pontianum grauiter ab ea |
monitum, ut sibi ab insidiis Eufini cauerelij neget uere obiurgatum, quod litteras, quas ad eum miserat, uulgo circumtulisset nec tamen bona fide legisset; neget post
F 122*b. qp 21*. 1 neq; (qp:nq)* inanimu prior i ex u eff. crasa hasta   em. v       3 me (qp, sed em. al. m.)       4 epia
6 cf. 53,34    8 epia     9 aecufari (qp) em. Hild actitari v 14 epta    16 apertius commentauit Lips    17 epiif    18 fcrib-
lent ( add. cad. m.) tp: fcribferat     19 eXeeToiNyseuiCETicoqjpoNO
cf. p. 90 et 91      24 eqfinu (em. ead. m.)      26 qp: uero seuere Kr   uere ut ex caueret fdlso repetit. del. Novak; cf. uere reprehendere Gic. pro Flacc. 33, 78 de off. II16, 56
I
APVLEI APOLOGIA 87. 88 97
Kr.
ista quae dixi matrem suam mihi apud uillam iam pridemW condicto loco nubsisse. quippe ita placuerat, in suburbana uilla potius ut coniungeremur, ne eiues denuo ad sportulas conuolarent, cum baud pridem Pudentill» de suo quinqua-ginta milia nummum (in) populum expunxisset ea die, s qua Pontianus uxoi^em duxit et hie puerulus toga est in-uolutus, praeterea, ut conuiuiis multis ac molestiis super-sederemus, quae ferme ex more nouis maritis obeunda sunt.
Habes, Aemiliane, causam totam, cur tabulae nubtiales 88 inter me ac Pudentillam non in oppido sint, sed in uilla io suburbana consignatae: ne quinquaginta milia nummum denuo profundenda essent nec tecum aut apud te cenandum. estne causa idonea?  miror tamen, quod tu a[m] uilla[m] tantopere abhorreas,  qui  plerumque  rure uersere. lex quidem Iulia de maritandis ordinibus nusquam sui ad is hune modum || interdicit:  'uxorem in uilla ne ducito'; immo si uerttnl uelis, uxor ad prolem multo auspieaiius in uilla quam in oppido ducitur, in solo uberi quam in
576 loco sterili, in agri cespite quam in fori silice, mater futura in ipso materno 3i(nu} nubat, in segete adulta, so super fecundam glebam, uel enim sub ulmo marita cubet, ss in ipso gremio terrae matris, inter suboles herbarum et propagines uitium et arborum germina.   ibi et ille cele-berrimus in comoediis uersus de proximo congruit: naiSmv
577 In ápÓTOj yvijöttov [iirl cnoffo].   Romanorum etiam maio- 25 □
F 122b. tp 21h.     5 mit nümoi (of del. et 5 add. ead. m.)
tp:m^ nümü (ead. m. add. poptm (in om.)   in add. m.
recentiss. in tp 7 molestis Salm 13 tuä uillä (qp) sed
compend.' posterius induct, vid. em. v tu earn uillam Plas-berg 14 ruri Colv 15 Iulia (Ii in ras: pr. to.) nüquä fui (qp) nusquam sui Koch coll. 105, 11        17 aufpicaciuf (qp)
19 fcilice (pi'ior. c induct.)   qp:filice    20 fi nubat (qp) sinu nubat Acidal <sinu)> si nubat Schickerad   21 cf. Catull. 63,54
cub&* (eras. sign, distinctions)   22 matref (qp) em. Casaub fubolef (u ex o eff. ead. m., quae etiam v supra voc. add.)   tp: fobolef
24/25 TraiduijiĚiraporoNíNicioo emcJTropa      nuifrmv xuq &y^S> □ (i%' ůye&v Bosscha) yvrfiiwv del exágot. in mg. ed. Elmenhorst
7    BT Apulei Apologia cd. Helm [1056]
98 APVLEI APOLOGIA 88. 89
Oud. Kr
ribus Quintis et Serranis et multis aliis similibus non modo uxores, uerum etiam ccmsulatus et dictaturae in agris offerebantur. cohibe[b]ain me in tarn prolixo loco, ne tibi gratum faciam, si uillam laudauero. 5 Do aetate uero Pudentillae, de qua post ista satis 89 confidenter mentitus es, ut etiam sexaginta annos natam diceres nubsisse, de ea tibi paucis respondebo: nam (non} necesse est in re tam perspicua pluribus dispu|tare.
Pater eius natam sibi  filiam more ceterorum pro-io fessus est.   tabulae eius partim tabulario publico partim 99 domo adseruantur, quae iam tibi ob os obiciuntur. por-rige tu Aemiliano tabulas istas: linum consideret, signa S7S quae impressa  sunt recognoscat,  consules legat, annos computet, quos sexaginta mulieri adsignabat.  probet quints que et quinquaginta: lustro mentitus sit.   parum hoe est, liberalius agam, — nam et ipse Pudentillae multos annos largitus est, redonabo igitur uicissim decern annos — Mezentius cum Vlixe errauit: quinquaginta saltern anno-rum mulierem ostendat.   quid multis?   ut cum quadru-20 platore agam, bis duplum quinquennium faciam, uiginti annos semel detraham.  iube, Maxime, consules computari: nisi fallor, inuenies nunc Pudentillae baud multo amplius
APVLEI APOLOGIA 89. 90 99
Oud. Kr.
quadragensimum annum aetatis ire. o falsum audax et(»9) nimium, o mendacium uiginti annorum exilio puniendum.
679 dimidio tanta, Aemiliane, mentiris, falsa audes sesquealtera. si triginta annos|[pro decern dixisses, posses uideri computa-tionis gestu errasse, quos cireulare debueris digitos ad^essisse. 5 cum uero quadraginta, quae facilius ceteris porreeta palma significantur, ea quadraginta tu dimidio auges, non potes[t] digitorum gestu errasse, nisi forte triginta annorum Puden-tillam ratus binos cuiusque anni consules numerasti.
sso      Missa haec facio.   uenio nunc ad ipsum stirpem accu- 90 sationis, ad ipsam causam maleficii.   respondeat Aemi- u lianus et Rufinus, ob quod emoluraentum,   etsi maxime magus forem, Pudentillam carminibus et uenenis ad matri-monium pellexissem.   atque ego scio plerosque reos ali- ioo cuius facinoris postulatos, si fuisse quaepiam causae pro- 15 barentur, hoc uno se tamen [hjabunde defendisse, uitam suam procul ab huiusmodi sceleribus abhorrere nec id sibi obesse debere, quod uideantur quaedam fuisse ad maleficiundum inuitamenta; non enim omnia quae fieri pot<V>erint pro factis habenda, rerum uices uarias euenire: so certum indicem cuiusque animum esse; qui semper eodem ingenio | ad uirtutem uel malitiam moratus firmum argu-
italStav in &q6z(o yvneiav évl enoQOt vel iitLonooa Jahn naííav éit'txQÓTG> yvnaimv zs ««l ctióqo) Peerlkamp ial bxoqS. ut explications causa additum del. Meineke et Spengel cf. Členi. Alex. Strom. JI S3,137 Pap. Oxyrh. 211 v. 38 (vol. II p. 16) 429 (vol. III p. fi) Menandrea ed. Koerte p. 139 Per. 435 ituLSaiv in' ágóra, yvnelcov énl aitoga ?vdVl cf. schol. ad Eur. Andr. 4 ad Luc. Tim. 17 (p. 112, 4 Babe) Alciphr. 16, 1 Aristaen. 119
P 122h. cp 21b. 1 Quíntiis v sed cf. 44,4. 103,17 Phil.l.l. p. 570        2 cohibebä (cp) cohibebo ti cohibeo vdVl cohibeam
no
He Phil. I. I. p. 585   7/8 neceffe ě (effe ě aliqms lineolis delere,
Do , ,
quas postea rursus erasit, aut mutare conat.;     m. recent, add., exstat in cp)   non necesse Novák secund. usum Apul.      11 ad-s
feruant (cp) in mg. ead. m. fe   15 sit] est v      18 cf. 64,10
19 ut <qui> cum He cf. 79, 1. Ill, 22 20 bii* (b ex h ead. m., f in ras., vid. fuisse huif)   cp :hif    21 aimul Bosscha
Fl22'>123'. cp21b22*. 3 audeffefq, altera (cp) def. Plasberg coll. Skuisch ann. phil. suppl. XXVII88 Arnob. II24 p. 68,2
a
Reiff, sesqui altera v 4 anno* (vid. eras. 11, ead. m. add.") 6 adperiffe {parva ras. supra p) cp:apiffe aperuisse v adpres-sisBe Purser adgessisse He cf. 108, 12. 109,7 praef. 45 Beda .op. Colon. MDCXII vol. I p. 132b: 'quum dicis decern, unguem indicis in medio figes artu pollicis'. 'quum dicis triginta, unguem indicia et pollicis blando coniunges amplexu' 7 poteft cp:pot em. v 8 geftu (in g parva ras., vid. fuisse e) cp:egeftu 10 .cf. praef. 27 ipfü cp:ipm ipsam v fort, recte, sed cf. Neue Formen!. P 993 14 atqui Vulc IG habLunjde defenjdiffe (litt, quas notavi in ras., sed a pr. m. script.) cp: habüde 17 abhorrere (h ex o inter scribend. ead. m. eff.)        19 malefieiundü (cp)
malefaciundum aut maleficium perpetraudum v 20 poterint cp:potuerint (ue in ras. ead. m. eff.) euenire (ead. m. eff. eue ex em)   21 ee   22 ut ad (ead. m. punctis del.)   cp:i ad
7*
100 APVLEI APOLOGIA 90. 91
mentum est accipiendi crimiuis aut respuendi. haec ego quamquam possim merito dicere, tamen uobis condono nec satis mihi duco, si me omnium quae insimulastis abunde purgaui, (»w)si nusquam passus sum uel exiguam 5 suspicionem magiae consistere. reputate uobiscum, quanta fiducia innocentiae meae quantoque despectu uestri agam: si una causa uel minima fuerit inuenta, cur ego debuerim Pudentillae nubtias ob aliquod meum commodum appe-tere, si quamlibet modicum emolumentura probaueritis,
io ego ille sim Carmendas uel Damigeron uel f bis Moses uel I[oh]annes uel Apollo&ea; uel ipse Dardanus uel quicum- m
mi que alius post Zoroastren et Hostanen inter magos cele-bratus est.
Vide  quaeso,  Maxime,  quern tumultům suscitarint, 91 is quoniam ego paueos magorům nominatim percensui. quid faciam tam rudibus, tarn barbaris?   doceam rursum haec et inulto plura alia nomina in bybliothecis || publicis apud clarissimos scriptores me legisse an disputem longe aliud esse notitiam nominum, aliud artis eiusdem communionem M2 nec debere doctrinae instrumentum et eruditionis memo-»i riam pro confessione  criminis  baberi  an,  quod multo praestabilius est, tua doctrina, Claudi Maxime, tuaque perfecta eruditione fretus contemnam stultis et impolitis
F 128*. qp 22*. 4 fin; qua qp:l'inui"q nisi nusquam Actdal v. Phil. I. I. p. 534 sin nusquam Bosscha inepte, idem Kr graviter ante distineto si usquam Kroll 10 carmdaf (qp) Tar-méendas Plin. n. h. XXX 5 Dieterich ann. phil. suppl. XV1757 hif|mofef qp;hifmefof is Moses lan. Parrhas hic M. Olear iste M. Brakman (Ue)lus (sc. Belus) (uel) M. Kr coniect. Meursii secut. cf. Arnob. 152 Hisns (sc. Iesus) (uel) M. Bosscha Iudaeus M. ? He Hebraeus M. Wuensch ap. AM; post his com-parativ. intercidisse putat vdVl; suppleas (maiores) 11 ioh (qp) Iannes Colv cf. Exod. 7,10%qq. Paul.ep. ad Timoth. II3, 8 Plin. n. h. XXX 11 apollo hec qp:apollo h Apollobeches Kr cf. Plin. n. h. XXX 9 Apollobex He cf. Dieterich I. I. p. 753 12 alia* (qp) em. v hortanen (qp) cf. 31,24 Cypr. I p. 24,2 Hartel Min. Fel. 26,11 Tertull. de an. c. 57 19 communionem (habere) Kr post alios 20 inftrumtfi (male redintegr. m. rec., cum ex um efficeret mň)
APVLEI APOLOGIA 91. 92 101
Oud. Kr.
ad haec respondere? ita potius faciam: quid illi existi-ment, na«ci non putabo; quod institui pergam disputare: nullam mihi causam fuisse Pudentillam ueneficiis ad nuptias prolectandi.
Pormam mulieris et aetatem ipsi ultro improbauerunt 5 idque mihi uitio dederunt, talem uxorem causa auaritiae concupisse atque adeo primo dotem in congressu gran- 102 dem et uberem rapuisse. ad haec, Maxim e, longa oratione fatigare te non est consilium; nihil uerbis opus est, cum multo disertius ipsae tabulae loquantur, in quibus omnia 10 contra, quam isti ex sua rapacitate de me quoque con-iectauerunt, facta impraesentiarum et prouisa in posterum deprehendis: iam primum mulieris locupletissimae modicam dotem neque earn datam, sed tanjtum modo (creditamy, praeter haec ea condicione factam coniwwetionem, nullis ex 15 me susceptis liberis (si) uita demigrasset, uti dos omnis apud filios eius Pontianum et Pudentem maneret, sin uero uno unaue superstite diem suum obisset, uti turn diuidua 593 pars dotis posteriori filio, reliqua prioribus cederet.
Haec, ut dico, tabulis ipsis docebo.   fors fuat an ne 92 sic quidem credat Aemilianus sola trecenta milia nummum 21 scripta   eorumque   repetitionem  filiis  Pudentillae pacto datam.   cape sis ipse tu manibus tuis tabulas istas, da impulsori tuo Rufino: legat, pudeat ilium tumidi animi sui et ambitiosae mendicitatis; quippe ipse egens, nudus 25
. e F 123». qp 22».      2 nacci (qp, tn mg. m. recent, c nauci)
naccae (cum antecedent, coniunct.) Turn lime qq
11/12 clectauer^ (al. m. recent, supra aaUoonieot,"le^,1*) qp:con-
Iectauer'       13 iam] nam Kr       14 promissam in. recentiss.
add. in mg. q>    tantum] pactam Hild dandam Beyte tantum-
modo (pactam) vdVl (commodatam) Purser  (creditam) vel
(pacto creditam) He; nam erat data, sed repetitio filiis pacto con-
cessa  cf. v. 16sq., 22. 112,23 praef. 27    15 clectione qp:con-
iectatioe'    em. Casaub conexionem Lips conuentionem Acidal
compectionem Hild        16 si ante nullis add. v, post liberis
Hild      18 dimidia v      23 capenf   qp:capenf   cape sis lahn cf. 35,5 capefns] Novak     25 cf. 84£1
102 APVLEI APOLOGIA 92
Oud. Kr.
CCCC milibus numnram a creditore |j acceptis filiam dota-uit, Pudentilla locuples femiaa trecentis milibus dotis fuit contenta et maritum habet, et multis saepe et ingentibus dotibus spretis, inani nomine tantulae dotis contentum, 5 ceterum praeter uxorem suam nihil computantem, omnem supellectilem cunctasque diuitias in concordia coniugii et muteo amore ponentem. quamquam quis omnium uel exigue rerum peritus culpare auderet, si mulier uidua et mediocri forma, at non aetate mediocri, nubere uolens tea
ss4 longa dote et molli condicione inuitasset iuuenem neque
li corpore neque animo neque fortuna paenitendum? uirgo formosa etsi sit oppido pauper, tarnen [h]abunde dotata est; affert quippe ad maritum nouum animi indolem, pulchri-tudinis gratiam, floris rudimentům,   ipsa uirginitatis com-
15 mendatio iure meritoque omnibus maritis acceptissima est; nam quodcumque aliud in dotem aeceperis, potes, cum libuit, ne sis beneficio obstrictus, omne ut acceperas retri-buere, pecuniam renumerare, mancipia restituere, domo demigrare,  praediis  cedere:  sola uirginitas cum semel
so accepta est, reddi nequitur, sola apud maritum ex rebus | dotalibus remanet. uidua autem qualis nuptiis uenit, talis diuortio digreditur; nihil affert inreposcibile, sed ms uenit iam ab alio praeflorata, certe tibi ad quae uelis minime docilis, non minus suspectans nouam domum quam
J5 ipsa iam ob unum diuortium suspectanda, siue ilia morte amisit maritum, ut scaeui ominis mulier et infausti con-iugu minime appetenda, seu repudio digressa est, utramuis
F 123h. cp 22'h.       3 [et] multis lohn ea multis Colv cf. 103,32       6/7 5lugif & multo (tp)    coniugii Casaub cf. 65,11 coniugali Seal   cf. Veil. Pat. II 65 (76,2 H)   mutuo Lipsivs 9 at (qp) t ex d ead. m.   10 larga vel lauta Stewech uncta Colv cf. Hor. c. II 15,13 Th. I. L. II 2181,76sqq.     12 habunde (qp)
13 noun (tp, sed ex u effect, vid. a) def. Bosscha concinnitate verborum nouam Schickerad 16 acceperit (93)   em. v
17 libuerit Pric   22 inrepoffibile (tp, sed mut. n in r et posterior. Í in c) 24 expectanf (ex del. et     add. ead, m.) qp:fufpectanf      26 infandi Elmenh       27 <ut> utramuis Kr
utrúuif (tp) utramuis v
APVLEI APOLOGIA 92. 93
103
Out. _ *>•
habe<C«)>s culpam mulier, quae aut tarn intolerabilis fuit, ut (w) repudiaretur, aut tarn insolens, ut repudiaret.   ob haec et alia j! uiduae dote aucta procos sollieitant. quod Pudentilla quoque in alio marito fecisset, si philosophum sper-nentem dotis non rep(p)>erisset. 5 Age uero, si auaritiae causa mulierem concupissem, 93 quid mihi utilius ad possidendam domum eius fuit quam simultatem inter matrem et filios serere, alienare ab eius animo liberorum caritatem, quo liberius et artius desolatam mulierem solus possiderem?  fuitne hoc praedonis?  quod 10 uos fingitis.   ego uero quietis et concordiae et pietatis tot auctor, conciliator, fauisor non modo noua odia non serui, sed uetera quoque funditus extirpaui.  suasi uxori meae,
Me cuius, ut isti aiunt, iam uniuersas opes transuoraram, suasi, inquam, ac denique -persuasi, ut filiis pecuniam is suam reposcentibus, de qua supra dixeram, ut earn pecuniam sine mora redderet in praedis uili aestimatis et quanto ipsi uolebant, praeterea ex re familiari sua fruc-tuosissimos agros et grandem domum opulente ornatam magnamque uim tritici et ordei et uini et oliui cetero- 20 rumque fructuum, seruos quoque haud minus CCCC, pecora amplius neque pauca neque abiecti pretii donaret, ut eos et ex ea parte quam tribuisset securos haberet et ad cetera hereditatis bona spe[i] inuitaret.  haec ergo ab in-
J*7 uita Pudentilla — patietur enim me, uti res fuit, | ita *5 dicere — aegre extudi, ingentibus precibus inuitae et
F I23b. tp 22b.    1 habef (qp, supra add. recentiss. c bet) em. v habebat Colv habebit Wower        3 uncta Colv auetae Heins     5 reperiff& (qp, em. al. m.)     10 fuit ne (qp) fait nae dubitanter Hild    qd (d eff. ex ue, quod eras. est, pr. m.) tp-.q.    quod (me) Salm quem (cf. 110,17) Sauppe post Hild; cf. Kuehner Lat. Gr. II* p. 33;  sed quod potius intellegendum 'me praedonem esse'       12 seui Elmenhorst       16 quo (qp> qua Casaub    v. 80,4 sqq.      iam dixi Seal    cf. Blase Hist. Gr. III 1 p. 211sq. 17 praediis v   cf. 44,4. 98,1 uilia
eftimatif (rp, al. m. rede distinx.)   uili aestimatu Wower 18 fe (9) em. v     24 fpei (qp) em. v     ego v
I
104 APVLEI APOLOGIA 93. 94
Oud. Kr.
iratae extorsi, matrem filiis reconciliaui, priuignos meosfio*; prim o hoc uitrici beneficio grandi pecunia auxi.
Cognitum hoc est tota ciuitate.   Rufinum omnes exe- 94 crati me laudibns  tulere.   uenerat  ad nos, priusquam 5 istam donationem perficeret, cum dissimili isto fratre suo Pontianus, pedes nostros aduolutus ueniam et obliuionem praeteritorum omnium postularat, flens et manus nostras osculabundus ac dicens paenitere quod Rutino et similibus auscultarit.   petit postea suppliciter, uti se Lolliano quo-30 que Auito C. V. purgem, cui haud pridem tirocinio ora-tionis suae fuerat || a me commendatus; quippe compererat ante paucos dies omnia me, ut acta erant, ad eum per-** scripsisse.    id quoque a me impetrat.   itaque acceptis los
litteris Carthaginem pergit, ubi iam prope exacto con-is sulatus sui munere Lollianus Auitus te, Maxime, opperie-batur. [h]is epistulis meis lectis pro sua eximia humanitate gratulatus Pontiano, quod cito [hjerrorem suum correxisset, rescripsit mihi per eum quas litteras, di boni, qua doc-trina,  quo lepore,  qua uerborum amoenitate simul et so iucunditate, prorsus ut fuir bonus dicendi peritus'. scio te, Maxime, libenter eius litteras auditurum; et quide<W> si praelegam, mea uoce pronuntiabo.  cedo tu Auiti epi-stulas, ut quae semper ornamentu mihi fuerunt sint nunc etiam saluti.   at tu licebit aquam sinas fluere; namque it optimi uiri litteras ter et quater aweo quantouis temporis dispendio lectitare. —
í-ď 123b124*. tp 221'. 2 uitricus Casaub 5 iftä (<p)
ÍBta Mild (mater) perficeret v malim (ilia) istam; sed v. 95,21 et Phil. 1.1, p. 584   7 postulát v   9 post ea Kronenberg
M
12/13 pfcripfifle (tp) perscripsisse v   13 utceptif em. ead. m. (p: acceptis 16 hif (<p) is Vulcan   eptif (tp)      17 herroré
em. cp 20 v. Cat. fr. p. 80 lord. 21/22 €t qdě fi plegä (tp) (compendium ' in qdě dl. m. vid. addidisse) ad ea quae ante-cedunt refert Prie; sed interpretand.: 'et quidem si veniam prae-legendi accepero"1 cf. 89,9 Phil. I. I. p. 585 si prael.] ipse légam Rohde 22/23 eptaľ (<j>) 24 ut (tp) em. v cf. 43, 8 2ů ab eo (tp) em. Gutter těpore (tp) em. <p genetivum putat Leo De trag. Bom. Gotting. 1910 p. 6
APVLEI APOLOGIA 96. 96 105
Oud. Kr.
Non sum nescius debuisse me post istas Auiti litteras 95 SS9 perorare.    quem  enim laudatorem  locupletiorem, quem testem  uitae meae sanetiorem producam, quem denique aduocatum  facundiorem?    multos in uita mea Romani nominis disertos uiros sedulo cognoui, sed sum [mjaeque | 3 neminem ammiratus.  nemo est hodie, quantum mea opinio fert,  alicuius in eloquentia laudis et spei, quin Auitus esse longe mali£, si cu(jm^> eo se remota inuidia uelit con-ferre; quippe omnes fandi uirtutes paene diuersae in illo uiro congruunt.  quameumque ora<(iio)>nem struxerit Auitus, io ita illa erit undique sui perfecte  absoluta,  ut in illa w neque Cato grauitatem requirat neque Laelius lenitatem nec Gracchus impetum nec Caesar calorem nec (iT>ortensius distributionem   nec   Caluus   argutias   nec parsimoniam Salustius nec opulentiam  Cicero: prorsus,   inquam,  ne 15 omnis persequar, si Auitum audias, neque additum quic-quam uelis neque detraetnm neque autem aliquid commu-tatum.
Video, Maxime, quam benigne audias, quae in amico tuo Auito recognosces.   tua me comitas, ut uel pau)|ca 20 dicerem de eo, inuitauit.   at non usque adeo tuae beni-uolentiae indulgebo, ut mihi permittam iam propemodum fesso in causa prorsus ad finem inclinata de egregiis uir-tutibus eius nunc demum ineipere, quin potius eas integris uiribus et tempori libero seruem.   nunc enim mihi, quod 96 aegre fero, a commemoratione tanti uiri ad pestes istas 36 oratio reuoluenda est.
Audesne  te ergo,  Aemiliane,  cum Auito conferre?
V
F 124*. <p 22b23\      1 abiti em. ead. m.      4 facundiore . . duo puneta add. pr. m.        5 fed l'ümeq; (<p)       7 aut spei
Pric  8 ee    malif (tp, in mg. m. recentiss. c ht)   cu (lineolam
add. al. m.) 9 plane Sauppe 10 oranc (t] add. m. recent.) (sk) em. <p 12 cf. praef. 27 13 ortenfiuf (tp) 16 omnia Elmenh     17 detractü (cp) d ex r effect. vid.     20 recognoscis v
o
28 "ergo 'te (pr. m. vid. ordin. mutasse)  <j>:te g
106
APVLEI APOLOGIA 96
Oud. Kr.
quemme ille bonum uirum ait, cuius animi disputationem ioe tam plene suis litteris collaudat, cum tu magiae maleficii
3*0 criminis insectabere? an inuasisse me domum Pudentillae et concijňlare bona eius tu magis dolere debes quam 5 doluisset Pontianus, qui mihi ob paucorum dierum uestro scilicet instinctu ortas simultates etiam absenti apud Auitum satisfecit, qui mihi apud tantum uirum gratias egit?   puta me acta apud Auitum, non litteras ipsius
t legisse. quid posses uel quas quis in isto negotio aceusare?
io Pontia'nus ipse quod a matre donatum acceperat meo muneri acceptum ferebat, Pontianus me uitricum sibi con-tigisse intimis affectionibus laetabatur. quod utinam in-columis Carthagine reuertisset. uel, quoniam sie ei fuerat fato decretum, utinam tu, Eufine, supremum eius iudicium i07
15 non impedisses. quas mihi aut coram aut denique in testamente gratias egisset. litteras tamen, quas ad me Cartha-gine[m] uel iam adueniens ex itinere praemisit, quas adhuc ualidus, quas iam aeger, plenas honoris, plenas amoris, quaeso, Maxime, paulisper recitari sinas, ut sciat frater
so eius, accusator meus, quam in omnibus minor u(if>ae curri-culum cum fratre optumae memoriae uiro[c] currat. — F 124*. cp 23*. 1 animij Auitus Casaub difputationě (cp) dispositionem Fulv lungermann Anitus diseiplinae rationem Lennep dispositam rationem Koziol dispunetionem (ť, e. rationem redditam) He cf. 97,5 an idem signißeat disputatio? cf.
e
d. d. Socr. 3 (10,13 Tli) 2 cü (cp, add. m. recentiss. 0 eum) magiae (et) maleficii criminibus Bosscha sed cf. p. 10,13 86,17 maleficii del. Seriver; sed cf. Plant. Amph. S8:> sq. Cic pro Bosc. 42,122 exstal gradatio ad minora cf. 29,11; 5 pontian;.. (duo puncta post voc. add. pr. m.) 9 quaf qf (cp) quas(res)qui8 He cf. met. IX 13 (212,11) luv. VI286 Min. Fei. c. 10,3 qmsquis Colv quos quires Stewech quasuis Ellis (sc. litteras) uel <ftu uel) quisquis vd VI ft. recte quid? possesne uel quisquilias Kr 17 carthagine (cp omiss. h) em. v.   pmiiit (p ex tp pr. m. ut vid
. e
eff.) cp:pmifit (tu. recent, add. tc pre) 18 amoris (scripsit) Iahn 20 quantum He cf. 78,15 quam (nusquam) Brakman (servat, cod. lection.) in oib; mineme (cp) in(faustis) ominibus M. Stewech (inuita) i. o. Minerua Haupt i. o. diuersum (cliuerse Gruter) Casaub i. o. minor uitae Lennep cf. d. d. Socr. 15 (24,13 Th)i.o. impar Lips i. o. minor ipse vel ille Ellis  21 uir ocenrrat (tp) em. v
APVLEI APOLOGIA 97
107
Oud
Audistine uocabula, quae mihi Pontianus frater tuus 9" tribuerat me parentem suum, me dominum, me magistrům l| (íoi) cum saepe alias, tum in extremo te(m)pore uitae uocans,
postquam.......; tuas quoque paris epistolas promerem,
si uel exiguam morám tanti putarem.  potius testamentům 5 illud recens tui fratris quamquam inperfectum tamen pro-ferri cuperem, in quo mei officiosissime et honestissime 392 meminit.   quod tamen testamentům Rufinus neque com-parari neque perfici passus est pudore perditae hereditatis, quam (praemimny paucorum mensium, quibus socer Pon- io tiani  fuit,  magno  quidem  pretio noctium computarat. praeterea nescio quos Chaldaeos consuluerat, quo lucro filiam eollocaret, qui, ut audio, utinam illud non uere respondissent, primům eius maritum in paucis mensibus moriturum; cetera enim de hereditate, ut adsolent, ad 15 consulentis uotum conůnxerunt.   uerum, ut dii uoluere, quasi  caeca bestia in cassum hiauit.   Pontianus enim filiam Rufini male coinpertam non modo heredem non reliquiť, sed ne honesto quidem legato impertiuit, quippe m qui ei ad ignominiam lintea adseribi ducentorum fere so denariorum iusserit, ut intellegeretur iratus potius aesti-S93 masse eam quam  |  oblitus praeterisse.   seribsit autem heredes tam hoc testamente quam priore, quod lectum est, matrem cum fratre, cui, uť uides, admodum puero eandem illam filiae .suae machinam Rufinus admouet ací5
F 124*b. cp 23*b. 2 tribuebat lahn; sed cf. saepe alias v. 3 3 tepore em. cp 4 postquä—,pmerě (cp) possem—promere Bosscha post quae (post quam Ellis) —promerem Beyte post quirem—promere Hild possem—(promere et) promerem Kr tac. post postquam statuta, in qua talia fere interciderint: mecum rediit in gratiam, interpunct. mutav. He cf. Phil. I. I. p. 536 8/9 comparere Lips compleri Casaub 10 praemium add. He cf. Phil. I. I. p. 538; an pauc. m. gen. pretii est? 12 chaldeof (al. m. redintegr litt. eff. chaldeuf) 18 mali Casaub cf. male audire 19 reliqt (t m. rec. redintegr. litt, eff., fuit d) cp:relief (t JM ras. ex d eff) 22 scribfit (al. m. redint. litt, p ex b eff.) 24 cui; (cp)   cui ut v     26 tandč (cp) em. Casaub
108
APVLEI APOLOGIA 97. 98
Oud,
Kr.
mulierem aliquara multo natu maiorem, nuperrime uxorem (ios) fratris, misero puero obieit et obsternit.
A[i]t ille puellae meretriois blandimentis et lenonis 98 patríš illectamentis captus et possessus, exínde ut fráter s eius animam edidit, relicta matre ad patruum commigra-uit, quo faoilius remotis nobis coepta perficerentur; fauet enim Rufino Aemilianus et prouentum cupit. — ehem, recte uos amnionetis: etiam suam spem bonus patruus temperat in isto ac fouet, qui sciat intestati pueri legitimum | magis
10 quam iustum heredem futurum. nollem hercule hoc a me profectum; non fnit meae moderationis tacitas omnium suspiciones palam abrumpere; male uos, qui sugge(s>sistis. piane quidem, si [p]uerum uelis, multi mirantur, Aemiliane, tam repentinam circa puerum istum pietatem tuam, post-
lí quam fráter eius Pontianus est mortuus, cum antea tam ignotus illi fueris, ut saepe ne in occursu quidem filium fratris tni de facie agnosceres. at nunc adeo patientem te ei praebes itaque eum indulgentia corrumpis, adeo ei nulla re aduersare, ut per haec suspicaeioríbus fidem facias.
*o inuestem a nobis accepisti: uesticipem ilico reddidisti; cum a nobis regeretur, ad magistros itabat: ab iis nunc ios magna fugela in ganeum fugit, amicos serios aspernatur, cum adulescentulis postremissumis inter scorta et počula puer hoc aeui conuiuium agitat. ipse domi tuae rector, BSS ipse familiae dominus, ipse magister conuiuio; in ludo
s6 quoque gladiatorio frequens uisi<ťa>t|or nomina gladia-
F 124b. tp 23b.    1 alique em. tp et Salm. alioqui v   3 Ait (tp, in mg. add. m. recentiss. c at)   meretriciis—lenoniis Casaub
at
8 téper& (em. ead. m.) qp:tempat 9 iftoao(aoea£Í. m. add., exstat m tp) 11 hominum Fulv 12 fuggefiftif em. <p 13 pnerii (tp) em. Casaub cf. 15,1 peruerum Hild 15 Pontianue del. Kr cf. Phil. I. I. p. 517 19 aduerBaris Novák 21 magiftrof it abatabiif (f i al. m. redintegr. litt. parvo spatio separavit, ut verba distingueret) 25 conuiuii Kr in conuiuio v cf. Draeger Synt. d. Tac.3 p. 25 sq. 26 uifitor (tp) uisitur v uisitator Me Phil, l. I. p. 539
T
APVLEI APOLOGIA 98. 99
109
Osd.
torům et pugnas et uulnera plane quidem ut puer hone- (J«í> stus ab ipso lanista docetur; loquitur nunquam nisi Pu-nice et si quid adhuc a matre graecissat; enim Latine loqui neque uult neque potest, audisti, Maxime, paulo ante, j pro nefas, priuignum meum, fratrem Pontiani, 5 diserti iuuenis, uix singulas syllabas fringultientem, cum ab eo quaereres, dona<>>setne illis mater quae ego dicebam me adnitente donata.
Testor igitnr te, Claudi Maxime, uosque, qui in eon- 99 silio estis, uosque etiam, qui tribunal meeum adsistitis, io haec damna et dedecora morům eius patruo huic et can-didato illo socero adsignanda meque posthac boni con-sulturum, quod talis priuignus curae meae iugum ceruice excusserit, neque postea pro eo matri eius supplicaturum. nam, quod paenissime oblitus sum, nuperrime cum testa- is mentum Pudentilla post mortem Pontiani filii sui in mala ualetudine scrib[s]eret, diu sum aduersus illam renisus, ne hune ob tot insignis contumelias, ob tot iniurias j| exhere-59« daret; elogium grauissimum iam totum medius fidius per-seriptum ut aboleret, impensis precibus oraui[t]; postremo, 20 ni impetrarem, diuersurum me ab ea comminatus sum: mihi hanc ueniam tribueret, malum filium beneficio uin-ceret, me inuidia omni liberaret.   nec prius destiti quam ita fecit,   doleo me huncce serupulum Aemiliano demp-
F 124b 125». o; 23b.      1 "honeftuf "puer (ead. m. ord. mut.) (p:puer honeft9      3 tp:latine e      at enim lahn   v. Phil. l.t. p. 572     4 palo (ead. m. em.)      6 fillabaf (tp)      7 donaf&ne {<p, sed. em. al. m.)    9 cf. 1,2   10 etiá* (nota distinct, eras.) 13 <\d mut. in qět   16 pudentilla (a mut. in e, quae Hit. rurs. de-
leta est)        <jp:pudentille {m. recentiss. supra voc. add. c ) 17 fcribfer& (ex b vid. eff. p)   w:fcrib& {ead. m. add.) ecripsit
Salm seripserit t> seríberet Kr 18/19 ex^eredarfi ( add. et A ex i eff. ead. m., inter x eí e litt. exstat, quae nec b nec h est, sed utrique similis) tp: exberedar& 19 iam turn Seal 20 orauit (tp, sed punct. del. t) 22/23 uincer& (qp) in ras. pr. m.
24 hune fe   qp:húc ce (posterior c ex f eff.)
APVLEI APOLOGIA 99. 100
Oud. Kr.
sisse, tarn inopinatam rem ei indicasse. specta quaeso, Maxime, ut hisce auditis subito obstipuerit, ut oeulos ad no terram demiserit; enim longe sequius ratws fuerat, nee inmerito: mulierem filii contumeliis infectam, meis officiis B deuinctam seiebat. de me quoque fuit quod timeret: quiuis uel aeque ut ego spernens hereditatis tarnen uindi-cari de tam inoffieioso priuigno non recusasset. haec praecipue sollicitudo eos ad accusation em mei stimulauit: hereditatem omnem mihi relictam falso ex sua auaritia
10 coniectauere. soluo uos in praeteritum isto metu. nam-que animum meum neque hereditatis neque ultionis occasio potuit loco demouere. pugnaui cum irata matre pro priuigno malo uitricus, ueluti pater pro optimo filio ad-uersus nouercam, neo satis fuit, ni bonae uxoris prolixam í971 liberalitatem circa me nimio plus aequo coercerem.
is      Cedo tu testamentům iam inimico filio a matre factum 100 me, quem isti praedonem dieunt, uerba singula cum pre-cibus praeeunte[m]. rumpi tabulas istas iube, Maxime: in-uenies filium heredem, mihi uero tenue nescio quid honoris
20 gratia legatum, ne, si quid ei humanitus attigisset, nomen maritus in uxoris tabulis non haberem. cape ist[a]ut matris tuae testamentům, uere hoc quidem inofficiosum; qui<^>ni? in quo obsequentissimum maritum exheredauit, inimicissi-mum filium seribsit heredem, immo enimuero non filium,
26- sed Aemiliani spes et Rufini nuptias, set temulentum illud collegium, parasitos tuos. accipe, inquam, filiorum optime, et nositis paulisper epistulis amatoriis matris lege potius testamentům: si quid quasi insana scripsit, hie reperies
APVLEI APOLOGIA 100. 101
111
F 125». qp 23b24* mitam r sententiam
ei Bosscha ef. praef. 4 in festa in Casaub 17 qu| qp:quě
Hey Arch. f. I. Lex.
tigisset Burmann
fuisse n verbi sequent.
em. v      27 eptif (qp)
1 fem& (qp, vir doct. in ed
45      3 ratif
6 quia Kr 18 peunte (qp) XIII211 The* 21 tabulif (qp) ifta ut (qp) 28 insania
in mg. d cf. praef. 34) ae-. lunt. post, rem Lips rem
9   9 .
qp:rat (in ras. ex i") 15 plus aequo del. Scriver em. v 20 earn Elmerih cf. . I. Lat. II 1146, 55 ob-f in ras. eff. ead. m.; vid. istud Casaub 22 qni (qp) Seal
Oud. Kr.
et quidem mox. || a principio: rSicinius Pudens filius meus mihi heres esto'. fateor, qui ho<^c)> legerit insanum putabit.
598 hicine filius heres, qui te in ipso fratris sui funere ad- tu uoeata perditissimorum iuuenum manu uoluit excludere e domo quam ipsa donaueras, qui te sibi a fratre cohere- 5 dem relictam grauiter et acerbe tulit, qui confestim te cum tuo  luctu et maerore deseruit et ad Rufinum et Aemilianum de sinu tuo aufugit, qui <(i)ibi plurimas postea contumelias dixit coram et adiuuante patruo fecit, qui nomen  tuum  pro tribunalibus uentilauit,  qui  pudorem 10 tuum tuismet litteris conatus est publice dedecorare, qui maritu<^> tuum, quem elegeras, quern, ut ipse obiciebat, efflictim amabas, capitis accusauit?   aperi quaeso, bone puer, aperi testamentům:  facilius  insaniam  matris sic probabis. is
Quid abnuis, quid recusas, postquam sollicitudinem de hereditate materna reppulisti?   at  ego  hasce tabulas, 101 Maxime, hic ibidem pro pedibus tuis aMeio testorque me deinceps incuriosius habiturum, quid Pudentilla testamento suo scribat.   ipse iam, ut libet, matrem suam de cetero ao exoret: mihi, ut ultra pro eo deprecer, locum non reliquif.
s9s ipse iam, ut (qui) | sui potens ae uir acerbissimas litteras ma tri dictet, iram eius deleniat; qui potuit perorare, potent exorare. mihi iam dudum satis est, si non modo crimina obiecta plenissime dilui, uerum etiam radičem 25 iudicii huius, id est hereditatis quaesitae inuidiam, funditus sustuli.
F 125 Casaub
qp 24*.
2 ho0 (° al. m. add.) em. <p insanam
tj relictu (qp) em. v 8 ibi (qp) em. Stewech
phirimai' (a correct, ex o, ut vid., * add. ead. m.) 12 maritú (qp) lineolam al. m. add.      13 amabaf (g>) i ex t corr. ead. m.
18 adicio qp:abicio 21 reliqd em. tp 22 ut <qui^ He cf.79,1. 98,19 uir] qui Casaub acerbfimaf acceptissimas Bosscha amantissimas Hild 23 matris deleat Florid dictet <et> Kr acerb, litt. ad testament, referendum putat vd VI; sed cf. Hor. ep. 110,49: haec tibi dictabam
112 APVLEI APOLOGIA 101. 102
Oud. Kr.
Illud etiam, [c] ne quid omnium praeteream, prius-quam peroro, falso obiectum reuincam.  dixistis me magna pecunia mulieris  pulcberTimum   praedium  meo nomine emisse.   dico exiguum herediolum || LX milibus nummum, 5 id quoque non me, sed Pudentillam suo nomine emisse, Pudentillae nomen in tabulis esse, Pudentillae nomine pro eo agello tributům dependi.  praesens est quaestor publi-cus, cui depensum est, Coruinius Celer, uir ornatus; adest its etiam tutor auctor mulieris, uir grauissimus et sanctissi-io mus, omni cum bonore mihi nominandus, Cassius Longinus. eoo quaere, Maxime, cuius emptionis auctor fuerit, quantulo pretio mulier locuples agellum suum praestinarit. —
[testimonium Cassi Longini tutoris et Coruini Clementis quaestor(is)]
is Estne ita ut dixi? uspiam in hac emptione nomen meum ascriptum est? num ipsum heredioli pretium in-uidiosum est, num uel hoc saltern in me collatum?
Quid etiam est, Aemiliane, quod non te iudice refu- 102 tauerim?   quod pretium magiae meae repperisti? cur
so ergo Pudentillae animum uenefieiis flecterem? quod ut ex ea commodum caperem? uti dotem mihi modicam potius quam a[m]mpla<^»»^> diceret? o praeelara carmina. an ut earn dotem filiis suis magis restipularetur quam penes me sineret?   quid addi ad hanc magiam potest?
□ F 126,b. qp 24*.       1 c neqd (c vid. litt, falso scribi eoepta
neque deleta) ptefi (qp) em. v 2 magia (<jp) em. Sciopp ^ nummum (emptum) vdVl 5 non meo Acidal 6 eě 7/8 publicuf, b ex p corr. ead. m. (qp) 8 Corainus v cf. CLL. VIII5501 W. Schuhe Abh. d. Gott. Ges. d.W. V 5 (1904) 155 Hirschfeld Kaiserl. Vertcaltungsbeamte'1 74, 6 uiror nat; (postea reete distinct) 9 tutor (ras. in u, in mg. ead. m. tu) qp:tu tutor [tutor] ? Bosscha auctor del. Scipio Gent. cf. Vocab. iurisprud. Rom. iussu institut. Savign. comp. 1513 13 Celeria Schott rede, sed verba testim. — tfó interpolat. rede iudicavit Acidal 14 ^ft interpret.: quod recitatum est Scip Gent, quaestorís Salm, quid responaum Schott, quaestoria responaum Hild, quod requiritur vdVl 18 quod] qd (sed & similior litteris ai) qp:qd (q in ras.) 20 ego v 22 ämpla (supra posterior, a al. m. add. ~) qp:ampla
APVLEI APOLOGIA 102. 103. 113
Oud. Kr.
an uti rem familiärem suam meo adhortatu pleramque filiis condonasset, quae nihil illis ante me maritum fuerat largita, mihi (nihüy quicquam impertiret?   o graue ueneficium
sol dicam an ingratum beneficium.   an ut testamento, quod irata filio scribebat, filium potius, cui ofFensa erat, quam 5 me, cui deuincta, heredem relinqneret?  hoc quidem multis cantaminibus   difficile impetraui.   putate  j uos causam non apud Cl(audium) Maximum agere, uirum aequum et iustitiae pertinacem, sed alium aliquem prauum et saeuum iudicem substituite, accusationum fautorem, cupidum con- iu dem[p]nandi: date ei quod |] sequatur, ministrate uel tan- Ii tulam uerisimilem oecasionem secundum uos pronuntiandi; saltim fingite aliquid, eminiscimini quod respondeatis, qui uos ita rogarit.   et quoniam omnem conatum necesse est quaepiam causa praecedat, respondete qui Apuleium di-1& citis animum Pudentillae magicis illectamentis ad[h]ortum, quid ex ea petierit, cur fecerit.   formám eius uoluerat? negatis.    diuitias   saltim  concupierat?    negant tabulae dotis, negant tabulae donatione, negant tabulae testa-menti, in quibus non modo non cupide appetisse, uerum 20 etiam dure reppulisse Liberalitäten! suae uxoris [h]ostenditur.
sos quae igitur alia causa est?   quid ommutuistis? quid tacetis?   ubi illud libelli uestri atrox principium nomine priuigni mei form[orm]atum: 'hune ego, domine Maxime, reum apud te facere institui'?   quin igitur addis; 'reumlOS magistrům, reum uitricum, reum depreeatorem'? sed quid 26 deinde?   'plurimorum maleficiorum et manifestissimorum'.
F 126". 9 24*b.   1 adhortatu (qp) supra u eras, lineola' 2 ödonaff& (q>)   condonaret Brie   cum donasaet Bosscha cf. 69JÍ2 sq.       3 <nec> mihi Florid (nihil) quicquam Brie an quicqnam idem significat atque tenue nescio quid 110,19? gratum Kronenb cf. Laber. inc. fab. fr. VII Ribbeck P. Sc. R. FIFp. 362
Cic. pro Cael. 30,71    6 mecü (qp) em. v.    8- Cl- (qp)    10 fSrti-
tuite (em. ead. m.)     11 conděpnandi em. qp     13 cf. praef. 25
<ai> qui? vd. VI. cf. 19ß5   14 nekesse (k vid. eff. ex c)   16 ad-
hortü (qp, sed h)       21 reppuliffe (i ex 1 vid. correx. m. pr.)
1 i /—n i
hoatendit em. qp      22 g      24 formormatü em. qp      26 g
8    BT Apulei Apologia ed. Helm [1056]
114 APVLBI APOLOGIA 103
Oad. AV
cedo unum de plurimis, cedo dubium uel saltem obseurum de manifestissimis. ceterum ad baee, quae obieeistis, numera an binis | uerbis respondeam. 'dentes sp<7)>endidas': ignosce munditiis. 'specula inspicis': debet philosophus. 'uersus 5 facis': licet fieri, 'pisces exploras': Aristoteles docet. 'lignum consecras': Plato suadet. 'uxorem ducis': leges iubent, 'prior natu is(ta)> est': solet fieri, 'lucrum secta-tus es': dotalis accipe, donationem recordare, testamentům lege, quae si omnia affatim retudi, si calumnias omnes io refutaui, si me in omnibus non modo criminibus, uerura etiam maledictis procul a culpa [philosophiae] tutus sum,
e<>3 si philosophiae honorem, qui mihi salute mea antiquior u* est, nusquam minui, immo contra ubique si cum septem
604 pennis eum tenui: si haec, ut dico, ita sunt, | possum io seeurus existimationem tuam reuereri quam potestatem
60s uereri, quod minus graue et uerendum mihi arbitror a[c] procons(ule) damnari quam si a tam bono tamque emen-dato uiro improber.
Dixi.
P 126b. <p 24b. 3 cf. praef.37 fpendidoi <p: fplendidof em. Lips cf. madidare, candidaie aplenďicas vd VI 7 natu if ě (<p) em. Hild nataat Purser natu ea est Colv  is dél. Novák
sectatu's Purser 8 dotalis (tabulas) vd VI coll. 113,18 dotis tabulam Stewech sed binis verbis respondet (v. 3)   dotale Casaub
9 affati (q>) prior, f ex d corr. ead. m. 11 philosophiae del. Bosscha magiae Added philosophi Fulv philoaophiam (omisso me v. 10) Casaub tuitua Bosscha 13 si] quasi Purser 14 Lucil. j¥. 133 Marx Baehr. F. P. B. p. 155 eft. Butgers    15 seenrius
v cf. 33,11 et flor. 9 (14,23)      16/17 ac <pcof {rp, supra ac m.
recentiss. add. * a) em. Aid.       18 imnbe (eras, r) g?:imj>ber improbarer Salm fort, recte   APVLEI PLATON1CI WADAV-
aaa
REN I SIS . PJROSAE . DE MAGIA LIB . II. Éxpt. j Ego faluftiur. emdaui rome felix. (<p) cf. pratf. 20
Auctores.
Adrianus imperátor IS, n. 15.17.
Aedituua v. ind. nam.
Afraniua 14, IT
Alcman v. ind. nom.
Anacreon v. ind. nom.
Anaxagoras v. ind. nom.
Antisthenea v. ind. nom.
Apollobex v. ind. nom.
Archimedes v. ind. nom.
Archy tas v. ind. nom.
Aristoteles 41, 23. sv (jtepl Rostov ysviastas, ittQl £<ptav ávarofitfs, TteQi £<óan>Í6t,ot>las). 47, l(libri ávatofiwv). IT. 48,3.15. 58,4 (problemata). 114,5
Caecilius Statins 6,24
Caesar v. ind. nom.
Calvua v. ind. nom.
Cannendaa v. ind. nom.
M. Cato 21,7 (inoratione). 105,12
0. Catnllus 8,5. 11,27. 13,8
Cafcnlua v. ind. nom.
Cicero v. ind. nom.
Crates (26, 6) v. ind. nom.
Damigeron v. ind. nom.
Dardanus v. ind. nom.
Democritus v. ind. nom.
Demosthenes v. ind. nom.
Diogenes Cynicus v. ind. nom.
Empedocles 31,25 (catharmoe)
Ennius 15, ů (Neoptolem.Enni-anus). 44,17 (hedyphagetica)
Epicurus 18, 6. 31, 20
Epimenides v. ind. nom.
Eudemus v. ind. nom.
Euripides v. ind. nom. '
GracchuB v. ind. nom.
Hadrianus v. Adrianus
Homericus v. Homerus
Homerus 5, n (Homericus Alexander). 8,17. 22, li. 26, 3. 35,28. 37,4. 46,17. 92,3
Hortensias v. ind. nom.
Hostanes v. ind. nom.
lannes (magus) v. ind. nom.
Laeuius 36,3
Leucippus v. ind. nom.
C. LuciliuB v. ind. nom.
Lycon v. ind. nom.
Mantuanus poeta v. Vergilius
Moses v. ind. nom.
Meander 48,13 (íÍTjpiaxá)
Orpheua v. ind. nom.
Ostaneš v. ind. nom.
Plato 6,1 (Parm.). 12, it. 15 (car-mina). 13, is 25 (conv.). 15,3.7. 18, u (Tim.). 30,4 (Ale. I). 20 (Charm.). 31, 26. 41, 24. 48,is (Tim. ?). 60, a (conv.) 56, io (in Timaeo). 57, 22. 72, 15 (in Phaedro). is (epist. II) 73,16 (leggX 74,2. 114,6
Platonicua 13, 25 (conv.)
Porciua (Licinus) v. ind, nom,
Propertius v. ind. nom.
Pythagoras 50,20 v. ind. nom.
Saluatius v. ind. nom.
Simonides v. ind. nom.
Solon 10, 20
Sophocles 42,16 (Oed. Col.) Statins v. Caecilius Stoici 18, is v. ind. nom. Theocritus v. ind. nom. Theophrastas 41,23. 48,12 (negl
da*. *. /M.Tjr.). 58,7 (de caducis,
d e invident, animalibus) Tibullus •». ind. nom. Ticidas v. ind. nom. Varro (philosophus) 49,13 VirgiliuB 12, 8 (buc.). 35, 7 (eel.
VIII, Aen. IV) VirgilianuB 12, s (opiliones et
busequae)
Zeno (Stoicae sectae conditor) v. ind. nom.
8*