1 Το ιστορικό πλαίσιο: Από τον εμφύλιο στη Μεταπολίτευση Το αντικείμενο του μαθήματος Η λογοτεχνία της δικτατορίας First Lesson Lecturer: Petros Marazopoulos petrosmarazopoulos@gmail.gr Jean Picart le Doux 2 Το αντικείμενο του μαθήματος • Η ελληνική Δικτατορία (1967-1974) • Η λογοτεχνία της δικτατορίας και η αντίδραση της ελληνικής κουλτούρας στα σκοτεινά χρόνια (κινηματογράφος, μουσική) • Ιστορία και λογοτεχνία: μια σχέση αμφίδρομη (ιστορικό γεγονός και λογοτεχνικό κείμενο) • Η αναπαράσταση της ιστορίας στο λογοτεχνικό κείμενο • Λογοτεχνία και πολιτική. Προσωπική ιδεολογία και λογοτεχνία • Λογοτεχνία και βιωμένη εμπειρία • Ο ελληνικός κινηματογράφος για το Πολυτεχνείο • Τα κύρια ιστορικά γεγονότα της περιόδου: Από τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Μεταπολίτευση 3 Ορισμός: Η απόλυτη εξουσία ενός ηγέτη ή μιας ομάδας που κυβερνά πάνω από τους νόμους και το Σύνταγμα, χωρίς να περιορίζεται από πολιτικούς ή κοινωνικούς παράγοντες του κράτους Συγκέντρωση εξουσίας στο πρόσωπο του δικτάτορα/ Έλεγχος δικαστικής εξουσίας/ Έλεγχος Εξουσίας μέσω πραξικοπημάτων Η αποφυγή χρήσης του όρου από τους ίδιους τους δικτάτορες/ Κατάλυση Δημοκρατίας και λογοκρισία Ο όρος ‘Δικτατορία’ 4 Δικτατορικά Καθεστώτα ανά τον κόσμο • Φρανθίσκο Φράνκο (Ισπανία, 1939-1975) • Αουγκούστο Πινοσέτ (Χιλή, 1973-1990) • Νικολάε Τσαουσέσκου (Ρουμανία, 1965-1989) • Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα (Αργεντινή, 1976-1981) • Στην Ελλάδα: Δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941) και Δικτατορία του Γεώργιου Παπαδόπουλου (1967-1974) 5 Δικτατορικά Καθεστώτα ανά τον κόσμο 6 Η Ελλάδα του 20ου αιώνα: από το 1940 έως τον εμφύλιο • Ο ρόλος της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: η σημαντική βοήθεια εναντίον της επέλασης του Ναζισμού • Η τριπλή Κατοχή (1941-1944): τεράστιες απώλειες σε ζωές, οικονομική καταστροφή, φοβισμένη κοινωνία • Το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης • Από την Κατοχή στον Ελληνικό Εμφύλιο (Μάρτιος 1946-1949) • Η αποκοπή από την Ευρώπη και η έλλειψη σταθερότητας • Ο Ελληνικός Στρατός και ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) • Η απομάκρυνση από τη διεθνή σκηνή • (1950-1967): Προσπάθειες να βελτιωθεί η οικονομική κατάσταση της χώρας, σχετική σταθερότητα 7 Η Ελλάδα του 20ου αιώνα: από το 1950 έως το 1967 • Προσπάθειες για ανάπτυξη της Ελλάδας και για πολιτική σταθερότητα • Βήματα προς την ασφάλεια: Ένταξη στο Νάτο (1952), Ένταξη στην ΕΟΚ (1961), Ανάπτυξη διεθνών σχέσεων (κυρίως με Γερμανία, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία) • Τα κομμουνιστικά κράτη και η Ελλάδα προς την Ευρώπη • Τα προβλήματα του ελληνικού κράτους: τραύματα κοινωνίας, διώξεις και φυλακίσεις των ηττημένων, πολιτικοί πρόσφυγες, αστάθεια πολιτικού κόσμου • Η πολιτική κρίση από το 1960 έως το 1967: οι εκλογές του 1961 και η βία προς αριστερούς και κεντρώους πολίτες και η νοθεία • Αστάθεια, αβεβαιότητα, φόβος και ένταση στην κοινωνία • Η δολοφονία Λαμπράκη (1963) και η αυτοεξόριση του Καραμανλή στο Παρίσι • Το ζήτημα στην Κύπρο 8 Η χούντα των Συνταγματαρχών ➢ Χούντα, Ελληνική Δικτατορία ή ‘Το καθεστώς της 21ης Απριλίου’ ➢ Η προκήρυξη εκλογών (Μάϊος 1967) και η ματαίωσή τους ➢ Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου (Παπαδόπουλος,Μακαρέζος, Παττακός): ‘Η επανάσταση της 21ης Απριλίου) ➢ Η επταετία 1967-1974: μια σκοτεινή περίοδος γεμάτη διώξεις, βασανισμούς και λογοκρισία ➢ Η ελληνική φοβισμένη κοινωνία 9 Η χούντα των Συνταγματαρχών: τα σημαντικότερα πρόσωπα 10 Η δράση της Χούντας ➢ Η κατάληψη των πιο σημαντικών σημείων της χώρας (αεροδρόμια, λιμάνια, τηλεπικοινωνίες) ➢ Φυλάκιση των πιο σημαντικών προσώπων και πολλών αριστερών προσώπων (π.χ. Αντρέας Παπανδρέου) ➢ Το ‘φακέλωμα’ ➢ Η αντίδραση της Ελλήνων πολιτικών: η μη αντίσταση του βασιλιά Κωνσταντίνου και η ταύτιση του αρχιεπίσκοπου Ιερώνυμου με το καθεστώς ➢ Η σταδιακή ενδυνάμωση του καθεστώτος: απαγόρευση πολιτικών κομμάτων , απαγόρευση συναθροίσεων, εξορία, βασανισμοί, βαριές δίκες και λογοκρισία 11 Οι αντιδράσεις κατά της Χούντας • Αντιστασιακές οργανώσεις σε όλη την Ελλάδα (κρυφές) • Η προσπάθεια του Αλέκου Παναγούλη να δολοφονήσει τον Παπαδόπουλο και τα άγρια βασανιστήρια που ακολούθησαν (Αύγουστος 1968) • Διαδηλώσεις μαζικές στην κηδεία του Γεώργιου Παπανδρέου (1968) και στην κηδεία του Σεφέρη (1971) • Οι αντιδράσεις της ελληνικής κοινωνίας: από τον φόβο στην αντίδραση 12 Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα • Πολλές φοιτητικές οργανώσεις (πχ Ρήγας Φεραίος) • Η απάντηση της Χούντας: σκληρή στάση, διώξεις, συλλήψεις, χαφιεδισμός, εξορία, απειλές για υποχρεωτική στράτευση και διακοπή σπουδών • Η φοιτητική δράση: καταλήψεις • Η σημασία της κατάληψης στη Νομική Αθηνών (1973): τα φοιτητικά αιτήματα και οι προσπάθεια των φοιτητών να πάρουν με το μέρος τους το λαό της Αθήνας • Η βοήθεια των Αθηναίων για τη διαφυγή των φοιτητών από το Πολυτεχνείο • Κορύφωση θεωρείται η εξέγερση του Πολυτεχνείου (14-17 Νοεμβρίου) • Ο ραδιοφωνικός σταθμός: ‘Εδώ Πολυτεχνείο’ και τα γνωστά πρόσωπα (Δαμανάκη, Παπαχρήστος, Παπαδημητράκης) • Η βοήθεια της κοινωνίας της Ελλάδας προς τους φοιτητές • Το τανκ στην πύλη του Πολυτεχνείου: ακραία αστυνομική βία, πολλοί νεκροί και χιλιάδες τραυματίες • Το Πολυτεχνείο ως σύμβολο της Δημοκρατίας 13 Οι αντιδράσεις κατά της Χούντας 14 Το ιστορικό πλαίσιο μετά το Πολυτεχνείο • Νέο πραξικόπημα: ο Ιωαννίδης ανατρέπει τον Παπαδόπουλο (χωρίς αντίσταση) • Νέο καθεστώς φόβου και τρομοκρατίας • Αστυνομοκρατία, βία, υπερεθνικισμός και κράτος ελεγχόμενο πλήρως από τον στρατό • Το Κυπριακό: η ανατροπή του Μακάριου από το καθεστώς Ιωαννίδη, η φιλοχουντική κυβέρνηση και η εισβολή των Τούρκων (1974) • Η κατάρρευση της Χούντας και η απόφαση για γενική επιστράτευση που κατέληξε σε φιάσκο • Η επιστροφή του Καραμανλή από το Παρίσι • Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας • 1974 και εξής: η ελληνική μεταπολίτευση (νομιμοποίηση κομμάτων, Ελληνική Δημοκρατία, προσπάθεια σύγκλισης με τη διεθνή σκηνή, Ένταξη στην Ε.Ε. (1981) 15 Η ‘Μεταπολίτευση’: η ελληνική πολιτική σκηνή μετά το 1974 16 Πέτρος Μαραζόπουλος petrosmarazopoulos@gmail.com Σεπτέμβριος 2022