1 Εισαγωγή Η έννοια του Άλλου Συγκριτολογία, Εικονολογία, Στερεότυπα Εικόνες του Άλλου στην ελληνική λογοτεχνία Πρώτο Μάθημα Lecturer: Petros Marazopoulos petrosmarazopoulos@gmail.com 2 Εικόνες του Άλλου- Αντικείμενο του μαθήματος • Η έννοια του Άλλου, του ξένου στις εθνικές λογοτεχνίες • Λόγος για τον ξένο και λόγος για τον Εαυτό • Αυτοστερεότυπα, στερεότυπα, εθνικές εικόνες και προκαταλήψεις • Συγκριτική Φιλολογία • Εικονολογία • Μελέτη των εθνικών χαρακτηριστικών στο λογοτεχνικό κείμενο • Από τι εξαρτάται η εικόνα του Άλλου στα λογοτεχνικά κείμενα; 3 Εικόνες του Άλλου- Προγραμματισμός του μαθήματος Σχεδιάγραμμα Μαθήματος • Πρώτο Μάθημα- Εισαγωγή, στερεότυπα, εθνικές εικόνες, λόγος για τον Εαυτό, Εικονολογία και λογοτεχνία • Δεύτερο Μάθημα- Εικόνες του Τούρκου Άλλου • Τρίτο Μάθημα- Άννα Κατσιγιάννη • Τέταρτο Μάθημα- Άννα Κατσιγιάννη • Πέμπτο Μάθημα- Εικόνες του Εικόνες του Τούρκου Άλλου 2 • Έκτο Μάθημα- Εικόνες του Γερμανού Κατακτητή 1 • Έβδομο Μάθημα- Εικόνες του Γερμανού Κατακτητή 2 • Όγδοο Μάθημα- Εικόνες των κομμουνιστικών καθεστώτων από Έλληνες δεξιούς και κεντρώους συγγραφείς 4 Εικόνες του Άλλου- Προγραμματισμός του μαθήματος Σχεδιάγραμμα Μαθήματος • Ένατο μάθημα- Εικόνες των πολιτικών προσφύγων στην ελληνική λογοτεχνία-Η συγγραφική παραγωγή των πολιτικών προσφύγων • Δέκατο Μάθημα- Εικόνες του Αλβανού Άλλου στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία και στον ελληνικό κινηματογράφο • Ενδέκατο Μάθημα- Εικόνες του Εβραίου στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία • Δωδέκατο Μάθημα- Εικόνες του Εβραίου στην ελληνική λογοτεχνία • Δέκατο Τρίτο Μάθημα- Παρουσιάσεις Εργασιών Εξαμήνου 5 Ο Άλλος στις εθνικές Λογοτεχνίες- Σύντομη Ιστορική Ανασκόπηση • Απεικόνιση του Άλλου- Απεικόνιση του ξένου ως μακραίωνη λογοτεχνική παράδοση • Το έντονο ενδιαφέρον για ξένους, μακρινούς, εξωτικούς πολιτισμούς • Ο Άλλος και ο Εαυτός: μια σχέση αμφίδρομη • Julia Kristeva: ο λόγος για τον Άλλο και τα κρυμμένα στοιχεία για τον Εαυτό • Ο Eliade και τα γνωστά όρια του αρχαίου κόσμου. Έξω από αυτά, κατοικούν το άγνωστο, το άμορφο, οι δαίμονες, τα φαντάσματα, οι νεκροί, το χάος • Από τον Αριστοφάνη στην εμφάνιση λεξικών με τα εθνικά χαρακτηριστικά κατά τον Μεσαίωνα • Φυλετικός λόγος και διάδοση των εθνικών χαρακτηριστικών: διαφωτιστές, ταξινόμηση ανθρώπινων τύπων και 19ος αιώνας • Εικονολογία (Imagologie) και εθνικά χαρακτηριστικά στις λογοτεχνίες 6 Εικονολογία- Βασικοί όροι • Στερεότυπο • Λογοτεχνική Εικόνα • Εικόνα • Cliché • Στερεότυπες φράσεις • Προκατάληψη • Αυτοστερεότυπα και Ετεροστερότυπα 7 Οι όροι στερεότυπο, εικόνα, προκατάληψη, cliche • Η συνάφεια των όρων «λογοτεχνική εικόνα» και «στερεότυπα» • H εικόνα προσδιορίζεται ως «σχεδόν λογοτεχνικός όρος, ο οποίος χρησιμοποιείται για να περιγράψει την απεικόνιση ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου στη μεταφορική γλώσσα αλλά με έναν τρόπο ιδιαίτερο» (Cuddon) • Cliche: «μια τετριμμένη φράση χωρίς αξία, ή ενδέχεται να προσδιορίζει τις κοινότοπες λογοτεχνικές φράσεις» • Μια λογοτεχνική εικόνα ενδέχεται μεν να αναπαράγει ένα στερεότυπο, εντούτοις δεν ταυτίζεται απαραίτητα με αυτό • Τα στερεότυπα διακρίνονται από σταθερότητα • Εθνικές εικόνες και μεταβλητότητα 8 Οι όροι στερεότυπο, εικόνα, προκατάληψη, cliche • «Οι εικόνες του ξένου δεν είναι κατ' ανάγκην στερεοτυπικές. Ένα κείμενο μπορεί να προβάλλει εικόνες του ξένου, αλλά οι εικόνες αυτές να αποκλίνουν από τις στερεοτυπικές κατασκευές» (Αμπατζοπούλου) • Η Οικονόμου- Αγοραστού προχωράει επιπλέον στη διάκριση των στερεοτύπων σε αυτοστερεότυπα και ετεροστερεότυπα • Τα στερεότυπα χαρακτηρίζονται από ''μια ιδιαίτερα μεγάλη ικανότητα μακρόχρονης επιβίωσης‘’ • Ορισμός Αμπατζοπούλου για τα στερεότυπα: «προκατασκευασμένες ιδέες που δεν στηρίζονται στην εμπειρία, δεν έχουν συγκεκριμένα θεμέλια, κυριαρχούν στα μέλη μιας ομάδας και έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγονται αμετάβλητες» 9 Τα εθνικά στερεότυπα ως αντικείμενο της συγκριτικής έρευνας στη λογοτεχνία • Το ενδιαφέρον της Συγκριτικής Γραμματολογίας για τις εθνικές εικόνες • Ο όρος στα ελληνικά: «Πολιτισμική εικονολογία» ή «συγκριτική στερεοτυπολογία των εθνικών χαρακτηριστικών στη λογοτεχνία» • Η σταδιακή θεμελίωση ενός σύγχρονου θεωρητικού κλάδου • Προϊστορία της Εικονολογίας (19ος αιώνας- 1951) • Σύγχρονες προσεγγίσεις της Εικονολογίας 10 Η θεμελίωση της Εικονολογίας ως επιστημονικού κλάδου • Η θεμελίωση της εικονολογίας ως επιστημονικού κλάδου (Carre, Prawer, Dyserinck) • Διάκριση από άλλες θεωρητικές επιστήμες (εθνοψυχολογία, κοινωνιολογία κ.α.) • Μεθοδολογία και υλικό που ενδιαφέρει την Εικονολογία • Η εικονολογία δεν ενδιαφέρεται για την ορθότητα και την αντικειμενικότητα των εθνικών εικόνων στο λογοτεχνικό κείμενο 11 Αντικείμενο, σκοποί και μεθοδολογία Εικονολογίας • Η λειτουργία μιας εικόνας στο λογοτεχνικό κείμενο • Ιστορικό πλαίσιο, κοινωνικό πλαίσιο και διαδικασία γένεσης μια εικόνας • Λογοτεχνική εικόνα ως στοιχείο υπερεθνικών σχέσεων (μελέτη εικόνας έξω από τα εθνικά όρια παραγωγής της) • Ερμηνεία γένεσης μιας λογοτεχνικής εικόνας • Η λογοτεχνική εικόνα ως έκφανση των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων μεταξύ δύο ή περισσότερων λαών 12 Αντικείμενο, σκοποί και μεθοδολογία Εικονολογίας • Λειτουργία της λογοτεχνικής εικόνας μέσα και έξω από το λογοτεχνικό κείμενο • Η σημασία της υπερεθνικής προοπτικής για τον ερευνητή • Η συνθετότητα των εικόνων ως λογοτεχνικά φαινόμενα • Ο ρόλος της λογοτεχνίας στη δημιουργία και στην εξάπλωση εθνικών στερεοτύπων 13 Πέτρος Μαραζόπουλος petrosmarazopoulos@gmail.com Σεπτέμβριος 2024