PJN106 Fonetika a fonologie současné polštiny

Filozofická fakulta
jaro 2022
Rozsah
1/1/0. 3 kr. Ukončení: z.
Vyučující
Mgr. Roman Madecki, Ph.D. (přednášející)
Mgr. Roman Madecki, Ph.D. (cvičící)
Garance
Mgr. Roman Madecki, Ph.D.
Ústav slavistiky – Filozofická fakulta
Kontaktní osoba: Mgr. Roman Madecki, Ph.D.
Dodavatelské pracoviště: Ústav slavistiky – Filozofická fakulta
Rozvrh
Pá 12:00–13:40 D33
Předpoklady
PJN101 Úvod do studia jazykovědy || PJN102 Polština – jazykový kurz I || !NOW( PJA109 Fonetika a fonologie polštiny )
Omezení zápisu do předmětu
Předmět je nabízen i studentům mimo mateřské obory.
Mateřské obory/plány
Cíle předmětu
Teoretický a praktický kurs fonetiky a fonologie současné polštiny. Poskytuje obecné informace o segmentálních a suprasegmentálních jednotkách zvukového plánu jazyka. Důraz je kladen na popis polského vokalického a konsonantického systému (klasifikace a artikulační popis jednotlivých fonémů, hlavní distinktivní rysy - systém opozic, změny hlásek v proudu řeči) a polské prozódie (přízvuk, intonace). Součástí kursu jsou také praktická cvičení zaměřená na spisovnou výslovnost a fonetickou transkripci. Na konci kursu by měli být studenti schopni používat fonetickou a fonologickou terminologii, měli by chápat a umět vysvětlit teoretické základy obou disciplín a být schopni použít teoretické znalosti v praxi.
Výstupy z učení
Na konci kurzu bude student schopen:
- vysvětlit základní pojmy z oblasti fonetiky a fonologie;
- popsat zvukovou rovinu současné polštiny, její základní jednotky a vztahy mezi nimi;
- používat fonetickou transkripci;
- používat fonetickou a fonologickou terminologii;
- analyzovat mluvený text a aplikovat zásady kodifikované výslovnosti současné polštiny.
Osnova
  • Fonetika
  • 1. Předmět fonetiky a aplikace jejích poznatků v praxi
  • 2. Historie fonetiky
  • 3. Metody fonetického výzkumu
  • 4. Subdisciplíny fonetiky
  • 5. Fonetická transkripce
  • 6. Mluvní orgány a jejich funkce
  • 7. Základní fonetické pojmy
  • 8. Akustické a artikulační charakteristiky polských hlásek
  • a) charakteristika vokálů
  • b) charakteristika konsonantů
  • 9. Problematika vztahu písma a výslovnosti
  • a) funkce polského grafému -i-
  • b) stejný počet hlásek a grafémů
  • c) kvantitativní a kvalitativní nesoulad mezi hláskami a grafémy
  • d) různá grafická podoba týchž hlásek
  • e) stejná grafická podoba různých hlásek
  • f) problematika znělosti a neznělosti konsonantických skupin
  • 10. Asimilace
  • a) asimilace uvnitř slova:
  • - asimilace artikulačního místa
  • - asimilace artikulačního způsobu
  • b) asimilace na švu slov:
  • - asimilace znělosti
  • - asimilace artikulačního místa
  • - asimilace artikulačního způsobu
  • 11. Prozódie
  • a) přízvuk
  • b) intonace
  • Fonologie
  • 1. Předmět fonologie
  • 2. Historie fonologie
  • 3. Základní fonologické jednotky
  • 4. Fonologicky relevantní charakteristiky - distinktivní rysy
  • 5. Fonologické opozice
  • 6. Varianty fonémů - poziční a fakultativní
Literatura
  • 5. Madelska, L; Witaszek - Samborska, M.: Zapis fonetyczny - zbiór ćwiczeń, Poznań 1991
  • 3. Dłuska, M.: Prozodia języka polskiego. Warszawa 1976
  • 6. Karaś, M; Madejowa, M.: Słownik wymowy polskiej PWN, Warszawa 1977
  • 2. Dłuska, M.: Fonetyka Polska. Warszawa - Kraków 1981
  • 1. Balowski, M.: Fonetika a fonologie současné polštiny. Praha 1993
  • OSTASZEWSKA, Danuta a Jolanta TAMBOR. Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, 142 s. ISBN 8301129921. info
Výukové metody
Přednášky (teoretický výklad ilustrovaný konkrétními příklady), praktická cvičení (výslovnost, fonetická transkripce, četba doporučené literatury, domácí úkoly.
Metody hodnocení
Aktivní účast ve výuce, závěrečný písemný test (fonetická transkripce a cca 8 teoretických úkolů, pro úspěšné ukončení kursu je nutno získat min. 60 % bodů - se strukturou testu a kritérii jeho hodnocení budou studenti seznámeni na konci semestru).
Informace učitele
Ostaszewska, Danuta - Tambor, Jolanta Fonetyka i fonologia współczesnego języka - opis książki: W kompendium tym, skierowanym do studentów kierunków filologicznych, oprócz niezbędnych wiadomości z dotychczasowej wiedzy z zakresu fonetyki i fonologii znalazło się też to, co należało przewartościować, i to, co jako fakty nowe trzeba było zaproponować. Podręcznik ma charakter zwięzłego wykładu, prowadzonego w sposób konsekwentny pod względem metodologicznym. Klarowności i jasności przydają liczne zestawienia i wykresy. Utrwaleniu wiadomości służą odpowiednio dobrane ćwiczenia. Pracę kończy niezwykle przydatny w dydaktyce rejestr cech fonologicznych wszystkich fonemów polskich Bibliografia przedmiotu: * Z. Adamiszyn, Uwagi o melodyce nauczania fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego (w:) "Język - Teoria - Dydaktyka. Materiały III Konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków", Kielce 1979, s. 5-11. * T. Benni, "Palatogramy polskie", Kraków 1931. * T. Benni, "Fonetyka opisowa języka polskiego", Wrocław 1959. * P. Bąk, "Nauka czytania i recytacji w wyższych klasach szkoły podstawowej", Warszawa 1976. * E. Breza, Niektóre częstsze biedy językowe, "Polonistyka" 1971, z. l, s. 42-48. * B. Chrząstowska, S. Wysłouch, "Poetyka stosowana", Warszawa 1978. * K. Dejna, Schematy systemu fonetycznego i f analogicznego, PorJ 1981, z. 4, s. 188-193. * M. Dłuska, "Prozodia języka polskiego", Warszawa 1976. * M. Dłuska, "Fonetyka polska. Artykulacje głosek polskich", Warszawa-Kraków 1983. * W. Doroszewski, "Podstawy gramatyki polskiej", Warszawa 1983. * W. Doroszewski, Akcent w wyrazach (w:) "O kulturę słowa. Poradnik językowy", 1.1, Warszawa 1964, s. 755-758. * B. Dunaj, "Zarys morfonologii współczesnej polszczyzny", Kraków 1979. * B. Dunaj, Sytuacja komunikacyjna a zróżnicowanie polszczyzny mówionej, JP 1985, z. 2-3, s. 88-89. * A. Furdal, "O przyczynach zmian głosowych w języku polskim", Wrocław 1964. * "Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia", pod red. H. Wróbla, Kraków 1995. * J. Kania, Problem poprawnej wymowy w szkole, "Polonistyka" 1962, z. 5, s. 30-35. * J. Kania, Z zagadnień fonetyki współczesnej polszczyzny potocznej (w:) "Z polskich studiów slawistycznych", seria 4: Językoznawstwo, Warszawa 1972, s. 283-291. * J. Kania, Wykorzystanie zasad ortofonii w procesie zaburzeń reedukacji mowy, PF 1976, XXVI, S. 293-304. * J. Kania, "Dezintegracja systemu fonologicznego w afazji (na materiale języka polskiego)", Warszawa 1976. * W. Kochański, O. Koszutska, Z. Listkiewicz, "Sekrety żywego słowa. Poradnik dla recytatorów", Warszawa 1969. * H. Koneczna, "Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle innych języków słowiańskich", Warszawa 1965. * H. Koneczna, W. Zawadowski, "Przekroje rentgenograficzne głosek polskich", Warszawa 1951. * J. Kram, "Zarys kultury żywego słowa", Warszawa 1981. * G. Lindner, "Wprowadzenie do fonetyki eksperymentalnej", tłum. z niem. S. Prędota, Wrocław 1971. * J. Majchrowski, O fonetykę dydaktyczną języka polskiego dla cudzoziemców, PorJ 1984, z. 4, s. 242-248. * W. Mańczak, "Słowiańska fonetyka historyczna a frekwencja", Kraków 1977. * W. Mańczak, Czy w polskim są wyrazy nieakcentowane?, PorJ 1979, z. 7, s. 315-321. * D. Ostaszewska, J. Tambor, "Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego", Katowice 1990. * M. Paściak, O wymowie samogłosek nosowych, JP 1985, z. 2-3, s. 215-216. * A. P. Pijanowski, "Melodia mgieł nocnych" - synteza artystyczna, "Polonistyka" 1984, z. 10, s. 622-625. * J. Pilich, "Fonetyka opisowa języka polskiego", Siedlce 1975. * J. Pilich, O nauczaniu ortografii w studiach nauczycielskich, PorJ 1971, z. l, s. 23-26. * J. Podracki, Nowości w polskich normach akcentowania, "Polonistyka" 1994, z. 5, s. 261-265. * M. Preyzner, Pierwotność fonologii wobec fonetyki (w:) Język -Teoria -Dydaktyka. Materiały III Konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków", Kielce 1979, s. 12-21. * M. Preyzner, Co to jest fonetyka, a co fonologia?, PorJ 1980, z. 6, s. 271-287. * M. Preyzner, Co to znaczy "upodobnienie" (w:) "Język - Teoria - Dydaktyka. Materiały V Konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków", Kielce 1982, s. 26-39. * L. Pszczołowska, "Instrumentacja dźwiękowa", Wrocław 1977. * J. Puzynina, Fonetyka funkcjonalna Witolda Doroszewskiego a fonologia (w:) "Język - Teoria - Dydaktyka. Materiały V Konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków", Kielce 1982, s. 17-25. * B. Rocławski, "Poradnik fonetyczny dla nauczycieli", Warszawa 1981. * B. Rocławski, "Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatyki współczesnego języka polskiego", Gdańsk 1976. * A. Ropa, "Intonacja języka polskiego (z problematyki opisu i nauczania)", Kraków 1981. * A. Ropa, "Miejsce fonetyki w badaniach językoznawczych", Warszawa-Kraków 1977. * Z. Saloni, Odbicie współczesnych tendencji w wymowie samogłosek nosowych w błędach ortograficznych (w:) "W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi", Warszawa 1970, s. 95-97. * Z. Saloni, Uwagi o "Słowniku wymowy polskiej" (w:) "Z zagadnień fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego", Toruń 1982, s. 30-43. * "Słownik wymowy polskiej", pod red. M. Karasia i M. Madejowej, Warszawa-Kraków 1977. * Z. Stieber, "Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego", Warszawa 1966. * Z. Stieber, Wymowa ludzkiej inteligencji (w:) "Świat językowy Słowian", Warszawa 1974, s. 374-375. * Z. Stieber, Fonetyka polskiego dialektu kulturalnego w porównaniu z gwarą (w:) jw., s. 367-373. * I. Styczek, "Badania eksperymentalne spirantów polskich s, sz, ś ze stanowiska fizjologii i patologii mowy", Wrocław 1973. * M. Szymczak, Zasady poprawnej wymowy scenicznej..., "Teatr Ludowy" 1960, nr 7-9, s. 390-393; nr 9, s. 491-494; nr 10, s. 550-553; nr 11, s. 618-621; nr 12, s. 626-628; 1961, nr l, s. 7-11. * M. Szymczak, O akcencie w języku polskim, PF 1972, XXIII, s. 43-50. * J. Tokarski, Podzielność ciągu fonetycznego a jednostki fonetyczne, PF 1971, XXI, s. 51-80. * J. Tokarski, "Traktat o ortografii polskiej", Warszawa 1979. * J. Tokarski, "Gramatyka w szkole", Warszawa 1966. * Z. Topolińska, "Z historii akcentu polskiego od wieku XVI do dziś", Wrocław 1961. * B. Wieczorkiewicz, "Sztuka mówienia", pod red. i wraz z uzupełnieniami Z. Kurzowej, Warszawa 1977. * B. Wierzchowska, "Opis fonetyczny języka polskiego", Warszawa 1967. * B. Wierzchowska, "Wymowa polska", Warszawa 1971. * B. Wierzchowska, "Fonetyka i fonologia języka polskiego", Wrocław 1980. * H. Wiśniewska, Fonetyczne środki stylistyczne, "Polonistyka" 1974, z. 5, s. 33-39. * H. Wiśniewska, Wpływ gwary na wypowiadanie się uczniów, "Polonistyka" 1990, z. l, s. 53-60. * T. Zawadzki, Wartości eufoniczne poezji dla dzieci, "Polonistyka" 1984, z. 2, s. 101-118. * "Z zagadnień fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego. Księga referatów ogólnopolskiej konferencji w Toruniu, 27-29 XI 1978", Toruń 1982. * "Z zagadnień słowiańskiej fonetyki i fonologii", Warszawa-Kraków 1973.
Další komentáře
Studijní materiály
Předmět je vyučován každoročně.
Předmět je zařazen také v obdobích jaro 2020, jaro 2021, jaro 2023, jaro 2024, jaro 2025.